bai 1: Nhật Bản

Bài 1
NHẬT BẢN
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Kiến thức
- Hiểu rõ những cải cách tiến bộ của Thiên hoàng Minh Trị năm 1868.
- Thấy được chính sách xâm lược của giới thống trị Nhật Bản cũng như các
cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản cuối thế kỷ XIX đầu thế kỉ XX.
Cuối thế kĩ XIX đầu thế kỉ XX hầu hết các nước châu Á đều ở trong tình
trạng chế độ phong kiến khủng hoảng suy yếu, bị các đế quốc phương Tây xâm
lược, cuối cùng đều trở thành thuộc địa của chủ nghĩa thực dân.Trong bối cảnh đó
Nhật Bản vẫn giữ được độc lập và phát triển nhanh chóng về kinh tế, trở thành
một nước đế quốc duy nhất ở châu Á.
Vị trí Nhật Bản: một quần đảo ở Đông Bắc Á, trải dài theo
hình cánh cung bao gồm các đảo lớn nhỏ trong đó có 4 đảo
lớn. Honshu, Hokkaido, Kyushu và Shikoku. Nhật Bản nằm
giữa vùng biển Nhật Bản và Nam Thái Bình Dương, phía đông
giáp Bắc Á và Nam Triều Tiên diện tích khoảng 374.000 km
2
.
Vào nữa dầu thế kỷ XIX, chế độ phong kiến Nhật Bản khủng
hoảng suy yếu.
1. Nhật Bản từ đầu thế kỉ XIX
đến trước năm 1868
- Đầu thế kỉ XIX chế độ Mạc phủ
ở Nhật Bản đứng đầu là Tướng
quân (Shogun) làm vào khủng
hoảng suy yếu.
Chế độ Mạc phủ: Ở Nhật Bản nhà vua được tôn là Thiên hoàng, có vị trí tối cao song quyền hành
thực tế nằm trong tay Tướng quân (Shogun) đóng ở Phủ Chúa - Mạc phủ. Năm 1603 dòng họ
Tokugawa leyasu nắm chức vụ tướng quân vì thế thời kỳ này ở Nhật Bản gọi là chế độ Mạc phủ

Kinh tế: Nền nông nghiệp vẫn dựa trên quan hệ sản xuất phong
kiến lạc hậu, tô thuế nặng nề (chiếm khoảng 50% hoa lợi), tình
trạng mất mùa đói kém thường xuyên xảy ra. Trong khi đó ở các
thành thị, hải cảng, kinh tế hàng hóa phát triển, công trường thủ
công xuất hiện ngày càng nhiều, mầm mống kinh tế tư bản phát
triển nhanh chóng.
* Kinh tế:
- Nông nghiệp lạc hậu, tô thuế
nặng nề, mất mùa đói kém
thường xuyên.
- Công nghiệp: kinh tế hàng hóa
phát triển, công trường thủ công
Điều đó chứng tỏ quan hệ sản xuất phong kiến suy yếu lỗi thời. xuất hiện ngày càng nhiều, kinh
tế tư bản phát triển nhanh
chóng.

Về xã hội: Tầng lớp tư sản thương nghiệp và tư sản công nghiệp
ngày càng giàu có, song họ lại không có quyền lực về chính trị,
thường bị giai cấp thống trị phong kiến kìm hãm. Giai cấp tư
sản vẫn còn non yếu không đủ sức xóa bỏ chế độ phong kiến.
Nông dân và thị dân thì vẫn là đối tượng bị phong kiến bóc lột
→ mâu thuẫn giữa nông dân tư sản, thị dân với chế độ phong
kiến.
* Xã hội: nổi lên mâu thuẫn giữa
nông dân, tư sản thị dân với chế
độ phong kiến lạc hậu.
+
Về chính trị: Nhà vua được tôn vinh là Thiên Hoàng, có vị trí tối
cao nhưng quyền hành thực tế thuộc về Tướng quân (dòng họ
Tokugawa) đóng ở phủ chúa - Mạc phủ. Như vậy là chính trị nổi lên

mâu thuẫn giữa Thiên Hoàng và thế lực Tướng quân.
* Chính trị: Nổi lên mâu thuẫn
giữa Thiên hoàng và Tướng
quân.
- Giữa lúc Nhật Bản khủng hoảng suy yếu, các nước tư bản Âu - Mĩ tìm cách xâm nhập.
Chính sách đối ngoại: Bế quang tỏa cảng( chính sách
Sakoku)
Đi đầu trong quá trình xâm lược là Mĩ: năm 1853 đô đốc
Matthew Perry đã đưa hạm đội Mĩ và dùng vũ lực quân sự
buộc Mạc phủ phải mở hai cửa biển Shimoda và Hakodate cho
Mĩ vào buôn bán. Các nước Anh, Pháp, Nga, Đức thấy vậy
cũng đưa nhau ép Mạc phủ ký những Hiệp ước Bất bình đẳng.
Nhật Bản đứng trước nguy cơ bị xâm lược.
+ Trước nguy cơ bị xâm lược
Nhật Bản phải lựa chọn một
trong hai con đường là: bảo thủ
duy trì chế độ phong kiến lạc
hậu, hoặc là cải cách.
Việc Mạc phủ ký với nước ngoài các Hiệp ước bất bình đẳng
càng làm cho các tầng lớp xã hội phản ứng mạnh mẽ, phong
trào đấu tranh chống Shogun nổ ra sôi nổi vào những năm 60
của thế kỉ XIX đã làm sụp đổ chế độ Mạc phủ. Tháng 1/1868
chế độ Mạc Phủ sụp đổ. Thiên hoàng Minh Trị (Meiji) trở lại
nằm quyền và thực hiện cải cách trên nhiều lĩnh vực của xã hội
nhằm đưa đất nước thoát khỏi tình trạng một đất nước phong
kiến lạc hậu.
2. Cuộc Duy tân Minh Trị
Tháng 01/1868 Shogun bị lật
đổ.Thiên hoàng Minh Trị (Meiji)
trở lại nắm quyền và thực hiện

một loạt cải cách.
Thiên hoàng Minh Trị Tháng 12/1866 Thiên hoàng Komei qua đời. Mutshuhito (15 tuổi) lên làm
vua hiệu là Minh Trị, là một ông vua duy tân, ông chủ trương nắm lại quyền lực và tiến hành cải
cách. Ngày 3/1/1868 Thiên hoàng Minh Trị thành lập chính phủ mới, chấm dứt thời kỳ thống trị của
dòng họ Tokugawa và thực hiện một cuộc cải cách.
+Về chính trị: Nhật hoàng tuyên bố thủ tiêu chế độ Mạc phủ lỗi thời lạc hậu, thành lập chính phủ
mới, thực hiện thành lập chính phủ mới, thực hiện quyền bình đẳng giữa các công dân, ban bố quyền
lợi tự do buôn bán đi lại
+ Về kinh tế: Thi hành các chính sách thống nhất tiền tệ, thị trường, xóa bỏ sự độc quyền ruộng đất của giai cấp
phong kiến, tăng cường phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở nông thôn, xây dựng cơ sở hạ tầng, đường xá,
cầu cống, phục vụ giao thông liên lạc ⇒ xóa bỏ sự độc quyền ruộng đất của phong kiến, xây dựng nền kinh tế
theo hướng tư bản chủ nghĩa.
+ Về quân sự: Quân đội được tổ chức và huấn luyện theo kiểu phương Tây, chế độ nghĩa vụ quân sự
thay cho chế độ trưng binh. Việc đóng tàu chiến được chú trọng phát triển, ngoài ra còn tiến hành
sản xuất vũ khí, đạn được và mời chuyên gia quân sự nước ngoài ⇒ mục tiêu xây dựng lực lượng
quân đội mạnh, trang bị hiện đại giống quân đội phương Tây.
+ Về văn hóa-giáo dục: thi hành chính sách giáo dục bắt buộc, chú trọng nội dung khoa học, kỹ thuật
trong chương trình giảng dạy, cử những HS giỏi đi du học phương Tây.

Tính chất, ý nghĩa của cuộc Duy tân Minh Trị?
Mục đích của cải cách là nhằm đưa nước Nhật thoát khỏi
tình trạng phong kiến lạc hậu, phát triển đất nước theo hướng
tư bản chủ nghĩa, song người thực hiện cải cách lại là một ông
vua phong kiến. Vì vậy, cải cách mang tính chất của một cuộc
cách mạng tư sản, nó có ý nghĩa mở đường cho chủ nghĩa tư
bản phát triển ở Nhật.
* Tính chất – ý nghĩa:
Cải cách Minh Trị mang tính
chất của một cuộc cách mạng tư
sản, mở đường cho chủ nghĩa tư

bản phát triển ở Nhật.
- Cuộc cải cách Minh Trị đã phát huy có tác dụng mạnh mẽ ở cuối thế kỉ XIX và đưa nước
Nhật chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.
3. Nhật bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa
Những đặc điểm chung của chủ nghĩa đế quốc
+ Hình thành các tổ chức độc quyền
+ Có sự kết hợp giữa tư bản ngân hàng với tư bản công nghiệp tạo nên tầng lớp tư bản tài chính.
+ Xuất khẩu tư bản được đẩy mạnh.
+ Đẩy mạnh xâm lược và tranh giành thuộc địa.
+ Mâu thuẫn vốn có của chủ nghĩa tư bản càng trở nên sâu sắc.
+ Trong 30 năm cuối thế kỉ XIX, chủ nghĩa tư bản phát triển nhanh chóng ở Nhật. quá trình công
nghiệp hóa đã kéo theo sự tập trung trong công nghiệp, thương nghiệp và ngân hàng. Nhiều công ty
độc quyền xuất hiện như Mitsui, Mitsubishi có khả năng chi phối lũng đoạn cả kinh tế lẫn chính trị
ở Nhật Bản.
Hình ảnh công ty Mit-xưi: “Anh có thể đi đến Nhật trên chiếc tàu thủy của hãng Mitsui, tàu
chạy bằng than đá của Mitsui cập bến cảng của Mitsui, sau đó đi tàu điện của Mitsui đóng, đọc sách
do Mitsui xuất bản dưới ánh sáng bóng điện do Mitsui chế tạo ”
+ Dựa vào tiềm lực kinh tế mạnh, Nhật Bản đã thực hiện chính
sách bành trướng hiếu chiến không thua kém, nước phương
Tây nào.
- Trong 30 năm cuối thế kỉ XIX
Nhật đẩy mạnh chính sách bành
trướng xâm lược.
• Năm 1874 Nhật xâm lược Đài Loan.
•Năm 1894 – 1895 Nhật gây chiến với Trung Quốc để tranh giành Triều Tiên, uy hiếp Bắc Kinh,
chiếm cửa biển Lữ Thuận, nhà Thanh phải nhượng Đài Loan và Liêu Đông cho Nhật
• Năm 1904-1905 Nhật gây chiến với Nga buộc Nga phải nhường cửa biển Lữ Thuận, đảo Sakhalin,
thừa nhận Nhật Bản chiếm đóng Triều Tiên.
+ Nhật cũng đã thi hành một chính sách đối nội rất phản động, bóc lột nặng nề nhân dân trong nước,
nhất là giai cấp công nhân, công nhân Nhật phải làm việc từ 12 đến 14 giờ một ngày trong những

điều kiện tồi tệ, tiền lương thấp. Sự bóc lột nặng nề của giới chủ đã dẫn đến nhiều cuộc đấu tranh
của công nhân.
- Kết luận: Nhật Bản dã trở thành nước đế quốc
- Củng cố: Nhật Bản là một nước phong kiến lạc hậu ở châu Á, song do thực hiện
cải cách nên không chỉ thoát khỏi thân phận thuộc địa, mà còn trở thành một nước
tư bản phát triển. Điều đó chứng tỏ cải cách Minh Trị là sáng suốt và phù hợp,
chính sự tiến bộ sáng suốt của một ông vua anh minh đã làm thay đổi vận mệnh
của dân tộc, đưa Nhật Bản sánh ngang với các nước phương Tây trở thành đất
nước có ảnh hưởng lớn đến Châu Á.