Sử dụng pin máy tính xách tay sao cho hiệu quả nhất (phần 1) pps

Sử dụng pin máy tính xách tay sao cho hiệu quả nhất (phần 1)

Bài viết chia sẻ một số hiểu biết cũng như kinh nghiệm để sử dụng
hiệu quả cũng như tăng tuổi thọ pin trên chiếc máy tính xách tay của
bạn.
Vì tính di động, MTXT không thể tách rời với giải pháp lưu trữ điện năng
- pin. Và việc sử dụng pin thế nào cho đúng, đạt được tuổi thọ cao nhất là
vấn đề được nhiều người quan tâm.
I. Sơ lược về pin MTXT
Có 3 loại pin đã và đang được dùng phổ biến trên MTXT:
Nickel-Cadmium (NiCd): đã
được dùng từ lâu nhưng chỉ cho
dung lượng trung bình. Pin Ni-Cad
có chứa Cadmi – một kim loại độc
nên đang dần bị thay thế.
Nickel Metal Hydride (NiMH):
Cho dung lượng cao gấp 2-3 lần
so với pin NiCad có cùng kích
thước. Do không sử dụng cadmi
làm điện cực âm, nên pin NiMH
được đánh giá là thân thiện hơn
với môi trường.
Li-ion: hiện đang là loại pin phổ
biến nhất trong MTXT, có thể nói
đến 90% các MTXT hiện nay đều
dùng loại pin này do nhiều ưu điểm so với NiCad và NiMH. Pin Li-ion
thực chất là một tổ hợp của nhiều khoang (cell) pin nhỏ (từ 3-18 cell, phổ
biến là từ 4-9 cell) được nối với nhau, cộng thêm một mạch điện tử quản
lý việc sạc/xả và đo dung lượng pin. Mỗi cell pin Li-ion có mức hiệu điện
thế tiêu chuẩn phổ biến là 3,6V (gấp 3 lần so với mức hiệu điện thế của
pin NiCd và NiMH là 1,2V). Tuy nhiên, khi sử dụng cho MTXT, chúng

thường được nối nối tiếp 3-4 cell với nhau, và kết quả là hiện nay pin
MTXT thường có điện thế nằm trong dải từ 10,8 -14,4v.
Li-ion Polymer (Li-Poly) là một dạng khác của pin Li-ion, có ưu điểm là
độ bền cao hơn (có thể lên đến 1000 lần sạc) và có thể chế tạo dưới nhiều
hình dạng, phù hợp với không gian sử dụng (chứ không phải chỉ là các
cell như pin Li-ion). Trên MTXT MacBook của Apple hiện nay chủ yếu
dùng pin Li-Poly.
Vì pin Li-ion hiện được sử dụng rộng rãi nhất trong MTXT, nên phần còn
lại của bài viết chúng tôi chỉ tập trung vào loại pin này.
II. Theo dõi thông tin về pin
Phần lớn các phần mềm theo dõi thông tin về hệ thống đều cho phép bạn
theo dõi thông tin về pin, ví dụ một phần mềm rất nổi tiếng là Everest.
Bạn vào Computer -> Power Management để theo dõi thông số về pin
của mình. (Ngoài Everest, bạn có thể dùng phần mềm BatteryCare miễn
phí, tải tại đây)
Ngoài những thông số tùy thuộc vào từng model
và từng loại pin, còn lại tất cả các pin đều có
những thông số chung sau đây:
- Dung lượng thiết kế (Designed Capacity):
được tính bằng Watt-giờ - Wh, hay mWh (1Wh
tương ứng với nguồn điện có công suất 1W trong
1 giờ, 1Wh = 1000 mWh). Dung lượng thiết kế
của pin phụ thuộc chủ yếu vào số lượng cell của
pin (hiện phổ biến các loại pin 4-cell, 6-cell và 9-
cell), và phụ thuộc một phần nhỏ vào từng nhà
sản xuất. Ví dụ, cùng là pin 6-cell, nhưng có nhà
sản xuất chỉ cho bạn 48Wh, có nhà sản xuất “hào
phóng” hơn, cho bạn dung lượng lên đến 56-57,
hay thậm chí là 60Wh.
- Dung lượng tối đa (Fully charged capacity): Cùng với thời gian, dung

lượng tối đa sẽ giảm dần, tùy theo tuổi thọ, chất lượng của pin và cách sử
dụng. Một suy nghĩ rất logic là dung lượng tối đa phải luôn nhỏ hơn dung
lượng thiết kế, nhưng không phải luôn luôn như vậy. Một số nhà sản xuất
có thể cho dung lượng tối đa của pin cao hơn dung lượng thiết kế. Dung
lượng tối đa do mạch điều khiển (IC) trên pin đọc, dựa vào mức sạc đầy
và mức cạn kiệt, có thể không phản ánh đúng tình trạng thực với pin của
bạn, điều này sẽ được nói rõ hơn ở phần sau.
Dung lượng tối đa sẽ là cơ sở để tính độ chai của pin (wear level). Cách
tính wear level khá đơn giản: 100% - (dung lượng tối đa/dung lượng thiết
kế). Độ chai của pin càng lớn có nghĩa phần dung lượng tối đa bạn có thể
sử dụng càng giảm, và đến khi wear level đạt đến 100% thì nghĩa là pin
của bạn đã hỏng hoàn toàn. Thông thường, độ
chai sẽ tăng theo thời gian, tuy nhiên, vẫn có
cách để lấy lại phần dung lượng đã bị mất này.
- Cycle count: được hiểu nôm na là số lần sạc.
Đây là khái niệm dễ gây hiểu nhầm. Không phải
bạn cứ cắm sạc 1 chút cũng được tính là 1 lần
sạc, mà thực tế, khi bạn sạc được tương ứng
khoảng 85% - 90% mới được tính. Ví dụ, ngày
hôm nay bạn sạc khoảng 40%, ngày mai sạc đầy
và dùng tiếp 50% rồi lại sạc đầy, mới được tính
là một lần sạc. Tuổi thọ của cell pin MTXT có
thể đạt từ 300 đến 500 lần sạc (tùy theo nhà sản
xuất cell của pin, theo kinh nghiệm của chúng
tôi, cell do Panasonic sản xuất thường có chất
lượng tốt nhất, có tuổi thọ cao hơn cell của một số nhãn hiệu khác), tuy
nhiên con số này chỉ mang ý nghĩa trung bình và bị ảnh hưởng rất nhiều
từ cách sử dụng.
Cần chú ý: với một số mẫu máy nhất định, đặc biệt là máy tính thuộc
nhãn hiệu Sony Vaio, Everest và một số phần mềm khác nhận diện pin

thuộc kiểu Non-rechargeable Li-ion, điều này là không chính xác vì hiện
tại tất cả pin trên MTXT đều là kiểu Rechargeable (có thể sạc lại)
Ngoài những thông số trên, bạn có thể theo dõi một thông số trạng thái rất
quan trọng là nhiệt độ của pin. Đây là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến
tuổi thọ của pin. Với Everest, bạn có thể theo dõi tại mục Computer ->
sensor.
III. Dùng pin sao cho hợp lý
Pin MTXT không hề rẻ, vì vậy việc sử dụng pin sao cho hiệu quả và lâu
bền là điều mà những người dùng MTXT đều mong muốn. Tuổi thọ của
pin Li-ion hiện nay vào khoảng 1 năm với từ 300-500 lần sạc (Đây là lý
do mà hầu hết các hãng MTXT đều đề ra chính sách bảo hành 1 năm với
pin). Tất nhiên, không phải sau 1 năm thì pin MTXT sẽ “chết đột ngột”,
mà dung lượng tối đa sẽ giảm dần. Đây là điều không thể tránh khỏi,
nhưng nếu sử dụng hợp lý, bạn có thể kéo dài tuổi thọ của pin thêm từ 6-
12 tháng với mức dung lượng tối đa đáng kể
Mặc định, pin được cung cấp kèm MTXT, tuy nhiên, vẫn có những
trường hợp bạn sẽ phải mua pin mới để thay thế hoặc bổ sung. Lời
khuyên của chúng tôi trong trường hợp này là: hãy sử dụng pin chính
hãng. Pin chính hãng thường đắt hơn khá nhiều so với pin được gắn mác
“compatible” – tương thích. Tuy nhiên, đây là cái “đắt” hợp lý vì thông
thường, pin chính hãng được chế tạo với cell tốt hơn, và được trang bị sẵn
một số tính năng như mạch chống quá tải, quá dòng nhằm bảo vệ pin khỏi
tác động tiêu cực khi sạc. Pin tương thích có thể thiếu hẳn các tính năng
này và tuổi thọ sẽ ngắn hơn đáng kể.
Ngoài những vấn đề trên, việc sử dụng pin thế nào cho hợp lý là một vấn
đề gây nhiều tranh cãi và gây ra nhiều chuyện dở khóc dở cười vì những
nhầm lẫn.
Hiện nay, pin trên MTXT chủ yếu là pin Li-ion, (một số nhỏ là pin Li-
polyme) như đã nói ở trên. Pin Li-ion không có hiệu ứng nhớ như pin
Cad-Niken nên hoàn toàn không cần thiết (và rất không nên) dùng pin

MTXT đến cạn kiệt rồi mới sạc, cũng không nhất thiết mỗi lần sạc phải
thật đầy. Việc sử dụng pin MTXT đến cạn kiệt (5-10%) thường xuyên sẽ
không tốt cho tuổi thọ của pin, và mỗi lần sạc như vậy sẽ trở thành một
cycle count, góp phần làm pin nhanh lão hóa. Nhiều chuyên gia về pin
khuyên rằng việc sạc nhiều lần, mỗi lần 1 ít sẽ tốt cho pin hơn là xả hết –
sạc đầy. Bạn có thể tháo và cắm sạc bất cứ khi nào bạn muốn.
Một vấn đề gây tranh cãi từ lâu là liệu có nên tháo pin laptop ra khi cắm
nguồn AC không. Nhiều người lo rằng, làm như vậy sẽ dẫn đến tình trạng
pin laptop vừa sạc, vừa xả, khiến pin mau bị chai. Nhiều bạn vì lo pin bị
chai nên đã làm thêm một “thao tác” khi cắm sạc là tháo pin ra. Thực tế
hoàn toàn không phải như vậy, khi bạn cắm sạc, thì sạc sẽ đồng thời vừa
sạc pin vừa là nguồn nuôi laptop. Có thể kiểm chứng điều này bằng thí
nghiệm nhỏ với phần mềm Everest.

Khi tháo sạc:

Khi cắm sạc:
Bạn có thể thấy, ngay khi cắm sạc thì máy chỉ dùng nguồn từ sạc. Việc
tháo pin khi cắm sạc không những phiền phức mà còn là một nguy cơ đối
với dữ liệu của bạn: pin của MTXT có thể coi như một nguồn điện dự
phòng, điều gì sẽ xảy ra khi mất điện đột ngột và bạn đang tháo pin?
Vấn đề lớn nhất của việc để pin khi cắm nguồn AC là nhiệt độ. Như đã
nói ở trên, nhiệt độ cao có thể phá hỏng vĩnh viễn pin Li-ion và khiến nó
bị chai không thể phục hồi được. Nhiệt độ dưới 30 độ C được coi là khá
lý tưởng cho tuổi thọ của pin, từ 30-35 độ là bình thường, còn trên 40 độ
sẽ tăng tốc độ chai pin đáng kể. Nếu theo dõi thấy nhiệt độ của pin liên
tục ở mức cao, hãy cân nhắc đến giải pháp làm mát thích hợp. Dưới đây
là bảng dung lượng tối đa của pin sau 1 năm lưu trữ (không sử dụng).
Trong điều kiện sử dụng, dĩ nhiên mức chai sẽ còn cao hơn nhiều