Sử 11 Bài 21

Dân ta phải biết sử ta
cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam

Chương III: VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ XVI
ĐẾN THẾ KỈ XVIII
Bài 21: Những biến đổi của nhà nước phong kiến
trong các thế kỉ XVI - XVIII
Bài học sẽ giúp các em:
1. Biết sự sụp đổ của triều đình nhà Lê tạo sự bất ổn định của
tình hình đất nước, nhà Mạc ra đời và tồn tại hơn nửa thế kỉ
đã góp phần ổn định xã hội trong một thời gia
2. Hiểu cuộc chiến tranh phong kiến diễn ra trong bối cảnh xã
hội Việt Nam thế kỉ XVI – XVIII đã dẫn đến sự chia cắt đất
nước làm 2 miền (Đàng Ngoài và Đàng Trong), mỗi miền có
chính quyền riêng nhưng không phải 2 nhà nước độc lập.

1. Sự sụp đổ của nhà Lê. Nhà Mạc
thành lập
Nhóm 1, 3 tìm hiểu : Nhà
Lê sơ đã rất cực thịnh,
nhưng tại sao đầu thế kỉ
XVI nhà Lê lại sụp đổ?
Nhận xét sự thay đổi đó?
Nhóm 2, 4 tìm
hiểu: Nhà Mạc
thành lập đã thi
hành những
chính sách gì?
Có tác dụng hay
không

Thời gian thảo luận 3 phút, đại diện đứng lên trả lời

- Đầu thế kỉ XVI, nhà Lê sơ lâm vào
khủng hoảng suy yếu:
+ Vua ăn chơi, sa đọa
+ Quan lại, địa chủ hoành hành,
hạch sách nhân dân, chiếm đoạt
ruộng đất
+ Nhân dân cực khổ đã nổi dậy ở
nhiều nơi
+ Các thế lực phong kiến tranh
chấp quyền hành
Thấy sự bất lực của nhà Lê, 1527
Mạc Đăng Dung bắt vua Lê nhường
ngôi. Nhà Mạc thành lập.
-
Chính sách của nhà Mạc:
+ Xây dựng theo mô hình cũ của nhà Lê
+ Tổ chức thi cử đều đặn
+ Xây dựng lực lượng quân đội mạnh
+ Cố gắng giải quyết vấn đề ruộng đất cho
nông dân
Những chính sách
bước đầu giúp ổn định lại
đất nước
- Nhưng nhà Mạc đã bị cô lập do
sự chống đối của cựu thần nhà Lê
đồng thời thần phục nhà Minh.
Đất nước rơi vào tình trạng chiến tranh chia cắt

2. Đất nước bị chia cắt
a. Chiến tranh Nam – Bắc triều
(1540 - 1592)
- Nguyên nhân:
+ Sự suy yếu của triều Lê và
sự thiết lập nhà Mạc
+ Cựu thần muốn khôi phục lại
nhà Lê (Nguyễn Kim)
+ Tranh giành quyền lực giữa
các tập đoàn phong kiến
-
Diễn biến: 1545 – 1592
chiến tranh bùng nổ.
-
Kết quả: Nhà Mạc bị lật đổ,
đất nước thống nhất
b. Chiến tranh Trịnh – Nguyễn
- Nguyên nhân:
+ Sự suy yếu của nhà Lê, sự lộng
quyền của họ Trịnh ở Đàng Ngoài
và sự thiết lập họ Nguyễn ở Đàng
Trong.
+ Hai tập đoàn phong kiến đều
muốn nắm quyền cao nhất và có
công nhất. Mâu thuẫn gay gắt.
-
Diễn biến:
+ Ở Thanh Hóa quyền lực nằm
trong tay họ Trịnh
+ Ở Mạn Nam họ Nguyễn cát cứ

+ Năm 1627 họ Trịnh đem quân
đánh họ Nguyễn. Chiến tranh bùng
nổ.
- Kết quả: Năm 1672 hai bên giảng
hòa, lấy sông Gianh làm giới tuyến.
1.Nguyên nhân của sự chia cắt đất
nước?
2. Vì sao cuộc chiến tranh
Trịnh – Nguyễn không phân thắng
bại?
Đất nước bị chia cắt


3. Nhà nước phong kiến
Đàng Ngoài
-
Cuối thế kỉ XVI, triều Lê – Trịnh
chuyển về Thăng Long, quyền lực tập
trung trong tay họ Trịnh (hay gọi là
Chúa).
-
Xây dựng bộ máy nhà nước với đặc
điểm khác trước
-
Quan lại tuyển dụng như thời Lê
-
Luật pháp: Tiếp tục dùng Quốc triều
hình luật (có bổ xung)
-
Quân đội:

+ Quân thường trực (Tam phủ) tuyển
chủ yếu ở Thanh Hóa
+ Ngoại binh tuyển từ 4 trấn quanh
kinh thành
- Đối ngoại: Hòa hiếu với nhà Thanh
ở Trung Quốc
Bộ máy nhà nước
Đàng Ngoài được tổ
chức như thế nào?
4. Chính quyền Đàng Trong
-
Thế kỉ XVII lãnh thổ Đàng Trong
được mở rộng từ Nam Quảng Bình
đến Nam Bộ ngày nay
-
Bộ máy nhà nước: tổ chức bộ máy
địa phương trước
-
Quân đội là quân thường trực,
tuyển theo nghĩa vụ, trang bị vũ khí
đầy đủ.
-
Quan lại tuyển bằng nhiều cách:
theo dòng dõi, đề cử, học hành
-
Năm 1744 Chúa Nguyễn Phúc
Khoát xưng vương, thành lập chính
quyền trung ương nhưng tới cuối
XVIII chưa hoàn chỉnh.
Chúa Nguyễn Phúc

Khoát tổ chức chính
quyền nhà nước có
đặc điểm khác? Tại
sao lại tổ chức như
vậy?
Chúa Nguyễn Phúc Khoát muốn:
•
Xây dựng chính quyền mạnh, cát cứ lâu dài với chính quyền
ở Đàng Ngoài
2. Muốn khẳng định sức mạnh của các chúa Nguyễn ở
Đàng Trong lớn mạnh
3. Muốn kéo dài tình trạng đất nước bị chia cắt

Xã
Triều đình trung ương
6 bộ
Dinh
Các cơ quan trực thuộc thu thuế
Trấn
Phủ
Huyện
Châu
Xã
Tổ chức
chính
quyền
Đàng
Ngoài
Tổ chức
bộ máy

chính
quyền
Đàng
Trong
Vua Phủ chúa
Các cơ quan trung ương
Ban văn
Quan lại khác
Trấn
Phủ
Huyện
Châu
Ban võ
Em có nhận xét gì
về bộ máy nhà
nước thời Lê –
Trịnh?
-
Tồn tại hình thức chính quyền vua Lê và phủ
Chúa, quyền lực tập trung trong tay phủ chúa.
-
Tiếp tục hoàn thiện thể chế nhà nước quân chủ
chuyên chế trung ương tập quyền.
- Tổ chức bộ máy nhà nước cồng kềnh.


3. Củng cố
-
Thế kỉ XVI – XVIII, nhà Lê sơ sụp
đổ, chiến tranh phong kiến diễn ra,

dẫn đến sự hình thành của nhà Mạc
và tiếp đó là sự chia cắt đất nước
-
Hình thành chính quyền 2 miền tới
cuối XVIII, nguy cơ đất nước bị chia
thành 2 quốc gia.
4. Bài tập
Bài 1: Hãy so sánh sự giống và khác
nhau về tổ chức chính quyền và hệ
thống đơn vị hành chính của 2
Đàng: Đàng Trong và Đàng Ngoài
Bài 2: Vì sao lại có sự phân chia
Đàng Trong, Đàng Ngoài? Sự phân
chia này có ành hưởng thế nào tới
tình hình đất nước