Chương IX: NGành chân khớp potx

Chỉång IX
NGNH CHÁN KHÅÏP (ARTHROPODA)
Âáy l ngnh âäüng váût låïn nháút våïi hån 1.5 triãûu loi, chụng cọ hçnh thại ráút
âa dảng våïi nhỉỵng âàûc âiãøm cå bn sau:
-
Cå thãø âäúi xỉïng hai bãn, phán âäút dë hçnh nhỉng tỉìng nhọm âäút lải cọ xu
hỉåïng näúi liãưn nhau âãø tảo thnh pháưn cå thãø r rãût nhỉ âáưu, ngỉûc, bủng
-
Ton bäü cå thãø âỉåüc bao bc bàòng mäüt låïp cutincu, mäùi âäút cọ mng näúi mãưm
lm cho chụng cọ thãø cỉí âäüng âỉåüc chè trỉì cạc âäút liãưn nhau nhỉ âáưu, ngỉûc
cọ khi låïp chitin ny tháúm múi vä cå (CO
3
2-
, PO
4
3-
) hay cạc cháút khạc lm cho
v cå thãø tråí nãn cỉïng. Chitin l mäüt polysaccharite cọ chỉa nitå
(polyacetylglucosamine) co tênh thun gin bãưn chàõc. Mu sàõc ca v bãn ngoi
cọ thãø l do mu sàõc họa hc ca cạc sàõc täú trong tãú bo biãøu mä hay do sàõc
mu l hc ca låïp chitin (do hiãûn tỉåüng giao thoa ạnh sạng) hay c hai. Do cọ
låïp chitin cỉïng bao bc nãn chụng phi läüt xạc âãø låïn lãn.
-
Cọ cạc pháưn phủ våïi cáúu tảo phán âäút, phán họa âa dảng giỉỵ cạc chỉïc nàng
khạc nhau trong hoảt âäüng säúng, bãn cảnh pháưn phủ ny (chán b, chán hm,
chán båi) chụng cọ thãø hçnh thnh cạnh. Cạc pháưn phủ ny hoảt âäüng âỉåüc nhåì
nhỉỵng bọ cå riãng biãût bạm vomáúu trong ca låïp chitin âãø âiãưu khiãøn hoảt
âäüng ca tỉìng bäü pháûn v cọ sỉû xút hiãûn cạc cå âäúi khạng.
I. Låïp Giạp Xạc (Crustacea)
1. Âàûc âiãøm chung
- Phán bäú räüng trong mäi trỉåìng nỉåïc nhỉ säúng âỉåüc trong mäi trỉåìng âáút

áøm, båi hay träi näøi trong nỉåïc, b hay säúng cäú âënh hồûc k sinh.
Chổồng 9: Ngaỡnh chỏn khồùp
137
- Cồ thóứ phỏn hoùa roớ thaỡnh ba phỏửn laỡ õỏửu, thỏn vaỡ buỷng. Tuy vỏỷy tuỡy theo
loaỡi maỡ caù õọỳt trón cồ thóứ coù khuynh hổồùng kóỳt laỷi vaỡ boỹc chung trong mọỹt voớ giaùp
(giaùp õỏửu ngổỷc).
- Cồ thóứ phỏn õọỳt, mọựi õọỳt coù mọỹt õọi phuỷ bọỹ vaỡ tuỡy theo nhióỷm vuỷ maỡ caùc
phuỷ bọỹ naỡy coù cỏỳu taỷo khaùc nhau:
+ Rỏu 1 coù 1, 2 hay 3 nhaùnh tuỡy theo loaỡi vồùi nhióỷm vuỷ laỡ khổùu giaùc vaỡ
xuùc giaùc do haỷch thỏửn kinh naợo õióửu khióứn, phỏửn naỡy tổồngổùng vồùi xuùc bióỷn.
+ Rỏu A2 do phỏửn phuỷ õọỳt thỏn thổù 1 bióỳn õọứi thaỡnh, rỏu naỡy coù 2 nhaùnh
vaỡ laỡm nhióỷm vuỷ xuùc giaùc.
+ Haỡm trón gọửm hai nhaùnhhay mọỹt phióỳn nghióửn, coù xuùc bióỷn hay
khọngg coù. Xuùc bióỷn do nhaùnh trong cuớa phióỳn nghióửn bióỳn õọứi thaỡnh.
+ Haỡm dổồùi 1 vaỡ 2 coù hai nhaùnh.
+ mừt cuợng õổồỹc xem nhổ laỡ phuỷ bọỹ vỗ mừt coù cuọỳng vaỡ khi mừt bở õổùt thỗ
noù seợ taùi sinh thaỡnh rỏu.
Hỗnh 9.1: Mỷt cừt doỹc cuớa mọỹt con tọm thóứ hióỷn cỏỳu taỷo trong cuớa giaùp xaùc (theo Root).
DỈÅNG TRÊ DNG. 2000
138
- Hãû hä háúp: åí giạp xạc tháúp khäng cọ cå quan hä háúp chun biãût cho nãn
quạ trçnh trao âäøi cháút diãùn ra trãn bãư màût cå thãø, riãng cạc loi giạp xạc cao cọ cå
quan hä háúp chun họa l nhỉỵng táúm mang hay såüi mang nàòm åí gäúc cạc pháưn
phủ.
- Hãû tưn hon gäưm
cọ tim v cạc mảch mạu,
mạu khäng cọ mu â vç
âáy l hemocyanin våïi nhán
l Cu
2+

.
- Hãû tiãu họa gäưm cọ
miãûng, dả dy, rüt v háûu män nhỉng rüt âỉåüc chia thnh 3 pháưn: pháưn trỉåïc cọ
chitin lọt åí màût trong, pháưn giỉỵa cọ dëch tiãu họa do gan tiãút vo.
- Hãû bi tiãút do háûu âån tháûn biãún âäøi thnh tuún ráu v tuún hm.
- Tuún näüi tiãút cn cọ tuún läüt xạc cn gi l tuún Y giụp con váût sinh
trỉåíng v tại sinh, tuún xoang åí cúng màõt âiãưu khiãøn sỉû läüt xạc v sinh trỉåíng,
sinh trỉïng cng våïi sỉû biãún mu. Tuún sinh tinh nàòm sạt våïi äúng sinh tinh, nọ
kiãøm soạt mi sỉû phán họa sinh dủc åí con âỉûc, riãng åí con cại thç di bưng trỉïng
chi phäúi. Tuún X kçm hm sỉû tàng trỉåíng ca tuún sinh tinh.
- Hãû tháưn kinh bao gäưm chøi hảch kẹp nàòm åí pháưn bủng, chøi ny cọ thãø
co ngàõn hay táûp trung lải.
- Cạc giạc quan nhỉ xục giạc do läng trãn ráu hay ri rạc trãn cå thãø âm
nháûn, tụi thàng bàòng nàòm åí gäúc ráu A2 ca bäü Decapoda hồûc åí nhạnh trong chán
bủng 6 ca Mysidacea, màõt l dảng màõt kẹp.
- Âỉûc cại phán tênh, sinh sn hỉỵu tênh. Trỉïng thủ tinh s qua mäüt säú giai
âoản biãún thại räưi hçnh thnh nãn con trỉåíng thnh hay cng cọ hiãûn tỉåüng sinh
sn âån tênh nhỉ åí giạp xạc tháúp.
2. Mäüt säú giäúng loi thỉåìng gàûp
Hçnh 9.2: hã
û
tưn hon ca täm
(
theo Ge
g
enbaur
)
.
Chổồng 9: Ngaỡnh chỏn khồùp
139

a. Phỏn lồùp giaùp xaùc lồùn (Malacostraca)
+ Bọỹ decapoda
Bọỹ phuỷ Natantia
-
Phỏửn buỷng vaỡ phỏửn phuỷ buỷng phaùt trióứn thờch ổùng vồùi lọỳi sọỳng bồi lọỹi.
-
Kờch thổồùc cồ thóứ lồùn, phỏửn õỏửu vaỡ ngổỷc nũm chung trong mọỹt voớ giaùp (goỹi
laỡ giaùp õỏửu ngổỷc). Coù ba õọi chỏn haỡm, 5 õọi chỏn ngổỷc vaỡ 6 õọi chỏn buỷng.
-
Giaùp õỏửu ngổỷc keùo daỡi vóử phiaù trổồùc taỷo thaỡnh chuớy, coù rng ồớ caỷnh trón vaỡ
caỷnh dổồùi. Sọỳ lổồỹng vaỡ sổỷ phỏn bọỳ cuớa rng chuớy laỡ õỷc õióứm phỏn loaỷi.
Cọng thổùc rng chuớy õổồỹc xaùc õởnh nhổ sau
c
ba
CR
/
=
vồùi a: sọỳ rng trón
giaùp õỏửu ngổỷc; b: tọứng sọỳ rng caỷnh trón vaỡ c: tọứng sọỳ rng ồớ caỷnh dổồùi.
-
Trón giaùp coỡn coù gồỡ, gai, raợnh nhổ: gồớ raợnh trón chuớy, gồỡ raợnh rỏu, raợnh tim
mang, gai rỏu, gai gan
-
Trón phỏửn buỷng coù 5 õọi chỏn bồi vaỡ 1 õọi chỏn õuọi (telson), mọựi õọi chỏn
õóửu coù cỏỳu taỷo daỷng hai nhaùnh.
-
Hoỹ Palaemonidae: õọi chỏn ngổỷc 1 vaỡ 2 coù daỷng kỗm, voỡng voớ õọỳt thỏn sọỳ 2
bao truỡm voỡng voớ 1 vaỡ 3, rỏu 1 coù 3 nhaùnh.
Macrobrachium
: Coù gai rỏu vaỡ gai gan, khọng coù gai mang.

Exopalaemon
: coù gai rỏu, gai mang, khọng coù gai gan, chuớy daỡi hỗnh

Palaemonetes
: coù gai rỏu, gai mang, khọng coù gai gan, chuớy khọng coù maỡo
nhọ cao.
Leptocarpus
: chố coù gai rỏu
-
Hoỹ Penaeidae: õọi chỏn ngổỷc 1, 2 vaỡ 3 coù daỷng kỗm, voỡng voớ õọỳt thỏn sọỳ 2
khọng bao truỡm voỡng voớ 1, rỏu 1 coù 2 nhaùnh.
Penaeus
: chuớy coù rng trón vaỡ dổồùi
Metapenaeus
: khọng coù rng dổồùi chuớy, chuớy thúng, gọỳc chuớy nhọ cao.
DỈÅNG TRÊ DNG. 2000
140
Parapenaeopsis
: khäng cọ ràng dỉåïi chy, chy cong dảng
σ
.
Metapenaeopsis
: khäng
cọ ràng dỉåïi chy, âáưu låïn v
dy.
Parapenaeus
: khäng cọ
ràng dỉåïi chy, âỉåìng khåïp
dc åí màût lỉng kẹo di tỉì gäúc
chy âãún hãút båì sau ca giạp

âáưu ngỉûc.
Atypopenaeus
: khäng
cọ ràng dỉåïi chy, cọ sọng
lỉng tỉì âäút säú 2 âãún säú 6.
Trachypenaeus
: khäng cọ
ràng dỉåïi chy, cọ rnh dc
kẹo di trãn gai gan.
-
H Atyidae: Giạp âáưu
ngỉûc chè cọ gai ráu,
âáưu ca cng säú 1 v 2
cọ tụm läng ráûm, kêch
thỉåïc cå thãø nh hån 50 mm.
Bäü phủ Reptantia hay Branchyura
-
Bủng v pháưn bủng kẹm phạt triãøn, thêch ỉïng våïi läúi säúng b tuy nhiãn
cng cọ kh nàng båi läüi âỉåüc.
-
Giạp âáưu ngỉûchçnh häüp, gáưn vng, khäng cọ chy.
+ cảnh trỉåïc cọ trạn v äø màõt, gọc ngoi cọ ràng äø màõt.
+ cảnh bãn ca giạp âáưu ngỉûc chia thnh cảnh bãn trỉåïc v sau.
Hçnh 9.3: Mäüt säú dảng ca Bäü Decapoda. A:
Palaemonetes
vulgaris
; B-C: ÄÚc mỉåün häưn
Pagurus
; D: Cua biãøn Callinectes
sapidus; E: cng Uca crenulata (theo Davenport).

Chỉång 9: Ngnh chán khåïp
141
+ Trãn màût lỉng giạp âáưu ngỉûc cọ gåì, rnh v thy nhỉ rnh âáưu,
rnh bạn nguût, rnh chỉỵ H, gåì sau trạn, thy sau trạn.
-
Pháưn bủng cọ 7 âäút v cọ xu hỉåïng tiãu gim, nọ gáúp vo màût dỉåïi ca giạp
âáưu ngỉûc gi l úm.
-
Pháưn phủ bủng cọ khuynh hỉåïng tiãu gim, con cại cọ 4 âäi chán bủng cọ 2
nhạnh, con âỉûc chè cn lải hai âäi chán bủng 1 v 2 biãún thnh chán giao
cáúu. Khäng cọ chán âi.
H Parathelphusidae: giạp âáưu ngỉûc cọ 3 ràng låïn cảnh bãn. Âäút 6-7 ca
pháưn bủng tọp nh lải.
Somanithelphusa:
âáy l giäúng cua âäưng
H Potamidae: giạp âáưu ngỉûc khäng cọ ràng låïn, âäút bủng 6 v 7 thn
âãưu, cảnh bãn nhàơn hồûc viãưn máúu gai.
Ranguna
: chán giao phäúi 1 cong vãư phêa trong, âäút ngn hçnh vút nhn, gåì
sau trạn näøi r.
Potamiscus
: chán giao phäúi 1 cọ pháưn ngn hçnh bụp hay lỉåỵi dao thàóng.
H Ocynpodidae: cún màõt di v nh, hai cng bãn trại v phi låïn nh
khäng âãưu nhau, nháút l åí con âỉûc. Giạp âáưu ngỉûc hçnh vng hay hçnh chỉỵ nháût,
êt khi trn, xoang miãûng bçnh thỉåìng, khoang màõt di v håi nghiãn gáưn nhỉ
chiãúm c pháưn trỉåïc v giạp.
Uca
: âáy l giäúng cng vng triãưu ven biãøn
H Portunidae: chán b êt nhiãưu thêch nghi våïi âåìi säúng båi, gọc trong
nhạnh trong chán hm 1 thỉåìng cọ 1 lạ nh, xục giạc 1 gáûp nghiãn hay nàòm ngang.

Scylla
: trong giäúng ciua biãøn ny cọ ba loi phäø biãún åí ÂBSCL
Portunus
: cng cọ nhiãưu loi ghẻ åí ÂBSCL
H Grapsidae: hai bãn thán thàóng hay håi cong, gáưn giäúng nhỉ hçnh vng,
trạn räüng
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
142
Varuna
: nhỏn dỏn ven bióứn thổồỡng bừt gỷp vaỡo nhổợng thaùng muỡa õọng, õỏy
laỡ thồỡi kyỡ sinh saớn, chuùng nọứi trón mỷt bióứn õóứ tỗm baỷn.
Matura:
chuùng thổồỡng õổồỹc thỏỳy cuỡng vồùi
Varuna
.
+ Bọỹ Stomatopoda (giaùp xaùc chỏn haỡm)
-
ỏy laỡ loaỷi giaùp xaùc lồùn, coù hỗnh con boỹ ngổỷa, õọi chỏn ngổỷc 2 bióỳn thaỡnh
daỷng lổồợi haùi (giọỳng nhổ caỡng cuớa con boỹ ngổỷa).
-
Caùc õọỳt ngổỷc trọng rỏỳt roớ raỡng, caùc õọỳt buỷng phaùt trióứn lồùn vaỡ õọi chỏn buỷng
6 kóỳt hồỹp vồùi õuọi taỷo thaỡnh baùnh laùi
-
Laỡ loaỡi n thởt, sọỳng õaùy chuớ yóỳu ồớ vuỡng bióứn nhióỷt õồùi.
Hoỹ Squillidea
Squillaraphidea
Squilla
+ Bọỹ Mysidacea
(giaùp xaùc chỏn cheớ)
-

Sọỳng ồớ vuỡng
nổồùc ngoỹt vaỡ
nổồùc mỷn
-
Coù voớ giaùp bao
truỡm phỏửn ngoaỡi cuớa giaùp õỏửu ngổỷc
Hỗnh 9.4: Hỗnh daỷn
g
n
g
oaỡi cuớa Stomato
p
oda
S
q
uilla mantis

(
theo Calman
)
Hỗnh 9.5: Mọỹt daỷng Mysidacea.
Mysis sp
(theo sars)
Chỉång 9: Ngnh chán khåïp
143
-
Chán ngỉûc cọ hai nhạnh, chán ngỉûc 1 biãún thnh chán hm
-
Con mẻ giỉỵ trỉïng
cho âãún khi nåí thnh con

non.
H Mysidae
+ Bäü Isopoda v
Tanaidacea (giạp xạc chán
âãưu)
-
Cå thãø dẻp theo
hỉåïng lỉng bủng, cạc âäút
âáưu näúi liãưn våïi 1 hồûc 2
âäút ngỉûc, khäng cọ v
giạp bao pháưn âáưu ngỉûc.
-
Cạc âäi chán bủng cọ dảng mäüt nhạnh, giäúng nhau theo kiãøu chán båi.
Chán bủng dẻp mng, cọ mang åí mäùi chán, cạc chán ny xãúp chäưng lãn
nhau hçnh thnh nàõp âáûy.
-
Sinh sn hỉỵu tênh (säúng trong mäi trỉåìng nỉåïc), trỉïng phạt triãøn trong
bưng phäi (ngỉûc con cại) cho âãún khi thnh con non giäúng våïi bäú mẻ (thiãúu
âäi chán cúi cng).
-
Riãng Isopoda pháưn chán âi cọ cáúu tảo dảng chán lạ cọ hai nhạnh.
H Anthuridae: cå thãø hçnh que di, chán ngỉûc 1 cọ cáúu tảo khạc våïi cạc
chán ngỉûc sau.
Cyathura
H Corallanidae: cå thãø hçnh trỉïng, chán ngỉûc 1 giäúng våïi cạc chán ngỉûc
khạc.
Tachaea
Hçnh 9.6: Mäüt säú dảng giạp xạc. A: Cumacida; B: Isopodida; C:
Tanaiida; D: Iso
p

odida
(
theo Sars, Smith, Hale v
J
ohnson
)
.
DỈÅNG TRÊ DNG. 2000
144
+ Bäü Tanaidacea: chán âi gäưm mäüt pháưn gäúc v hai nhạnh hçnh såüi phán
âäút.
H Apseudidae
Apseudes
+ Bäü Amphipoda (giạp xạc chán khạc, giạp xạc båi nghiãn)
-
Cå thãø dẻp bãn, pháưnâáưu gàõn liãưn våïi mäüt hồûc hai âäút ngỉûc, khäng cọ giạp
âáưu ngỉûc.
-
Chán ngỉûc cọ cáúu tảo khạc nhau tỉì trỉåïc âãún sau.
+ Hai âäi âáưu biãún thnh cng.
+ 5 âäi sau dảng chán b, trong âọ 3 âäi cúi di hån v hỉåïng ra phêa sau.
-
Chán bủng cọ 6 âäi
+ 3 âäi âáưu dảng chán båi
+ 3 âäi sau dảng chán nhy
-
Telson cọ dảng 1 phiãún liãưn hay dảng 2 thy cạch biãût nhau.
-
Sinh sn hỉỵu tênh, con mẻ giỉỵ trỉïng trong khoang trỉïng cho âãún khi phạt
triãøn thnh con non.

H Haustoriidae: ráu 1 cọ nhạnh phủ, di êt nháút l 2 âäút, ráu 1 ngàõn hån
ráu 2. Cạc âäút chán ngỉûc ngàõn, b to, cọ nhiãưu tå ráûm.
Eohaustorius
H Grammaridae: ráu 1 cọ nhạnh phủ, ráu 1 di hån ráu 2. Cạc âäút chán
ngỉûc hẻp v thỉa.
Melita
H Hyalidae: ráu 1 khäng cọ nhạnh phủ, nãúu cọ thç chè cọ mäüt âäút, khäng cọ
xục biãûn åí hmtrãn, âäút gäúc chán ngỉûc 3 v 4 khäng cọ ràng cảnh sau.
Chổồng 9: Ngaỡnh chỏn khồùp
145
Hyale
Hoỹ Oedicerostidae: coù xuùc bióỷn haỡm trón, õọỳt gọỳc chỏn ngổỷc 3 vaỡ 5 khọng coù
rng caỷnh sau, rỏu 1 khọng nhỏn nhaùnh, chuớy lồùn coù daỷng moớ cong. Chỏn õuọi
nhụn.
Metoediceropsis
Hoỹ Corophiidae: coù xuùc bióỷn haỡm trón, õọỳt gọỳc chỏn ngổỷc 3 vaỡ 5 khọng coù
rng caỷnh sau, rỏu 1 khọng phỏn nhaùnh, chuớy nhoớ hỗnh muợi nhoỹn.
Kamaka
: caùc õọỳt 2, 4, 5 cuớa phỏửn cuọỳn rỏu ồớ con õổỷc thon daỡi, khọng coù gai
hay mỏỳu lọửi, xuùc bióỷn haỡm coù 3 õọỳt, thuỡy bón õỏửu lọửi daỡi ra phờa trổồùc.
Gradidierella
: caùc õọỳt 2, 4, 5 cuớa phỏửn cuọỳn rỏu ồớ con õổỷc thon daỡi, khọng coù
gai hay mỏỳu lọửi, xuùc bióỷn haỡm coù 3 õọỳt, thuỡy bón õỏửu khọng lọửi ra phờa trổồùc.
Corophium
: caùc õọỳt 2, 4, 5 cuớa phỏửn cuọỳn rỏu ồớ con õổỷc phỗn to,coù gai hay
mỏỳu lọửi, xuùc bióỷn haỡm coù 2 õọỳt.
+ Bọỹ Euphausiacea (giaùp xaùc hỗnh tọm)
-
Coù daỷng giọỳng nhổ con tọm nhổng giaùp õỏửu ngổỷc khọng bao truỡm kờn phỏửn
gọỳc chỏn ngổỷc vaỡ mang.

-
Khọng coù chỏn haỡm.
-
Gọỳc chỏn ngổỷc, cuọỳn mừt, caùc õọỳt buỷng coù cồ quanphaùt quang õỷc trổng.
-
Sinh saớn hổợu tờnh, trổùng nồớ thaỡnh ỏỳu truỡng nauplius rọửi lọỹt xaùc nhióửu
lỏửnqua nhióửu giaùi õoaỷn ỏỳu truỡng rọỳi mồùi trồớ thaỡnh caù thóứ trổồớng thaỡnh.
Hoỹ Euphausiacea
Euphausia
Acetes
2. Lồùp Cọn Truỡng (Insecta)
a. Bọỹ phuỡ du (Ephemeroptera)
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
146
Cồ thóứ trổồớng thaỡnh coù mọỹt õọi caùnh daỷng maỡng, õọỳt thỏn ồớ giổợa hay mũm
trổồùc caùnh, phiaù sau caùnh coù daỷng thuỡy.
uọi buỷng coù hai tồ õuọi daỡi,
phỏửn mióỷng tióu giaớm.
ỳu truỡng phuỡ du thổồỡng thỏỳy ồớ
suọỳi, sọng vaỡ họử , ờt gỷp nồi nổồùc tốnh
vaỡ coù thóứ sọỳng trong mọi trổồỡng nổồùc vaỡi
nm.
Thổùc n cuớa chuùng laỡ taớo, thổùc vỏỷt
õang phỏn huớy, mọỹt sọỳ n õọỹng vỏỷt.
Con trổồớng thaỡnh sọỳng vaỡi giồỡ, khọng n chố tham gia sinh saớn rọửi chóỳt.
Thổồỡng thỏỳy ỏỳổ truỡng Cloeon sọỳng baùm vaỡo cỏy coớ thuớy sinh.
b. Bọỹ chuọửn chuọửn (Odonata)
Phỏửn cọứ chỏn coù 3 õọỳt, caùc õọi caùnh coù hỗnh daỷng vaỡ kờch thổồùc nhổ nhau,
rỏu ngừn coù tổỡ 3-7 õọỳt.
Phỏửn mióỷng thờch hồỹp vồùi phổồng

thổùc nhai, mọi dổồùi coù khi daớn daỡi ra nhổ
caùi gaỡu, khi co laỷi giọỳng nhổ mỷt naỷ bao
phuớ phỏửn mióỷng.
ỳu truỡng sọỳng trong mọi trổồỡng
nổồùc, coù cồ quan bừt mọửi õỷc trổng laỡ
mỷt naỷ
Phỏửn õuọi coù mang daỷng khờ
quaớn.
Coù hai bọỹ phuỷ laỡ Zygoptera
(chuọửn chuọửn kim) vaỡ Anisoptera (chuọửn
chuọửn ngọ).
Hỗnh 9.7: Mọỹt daỷng ỏỳu truỡng phuỡ du
Hỗnh 9.8: ỳu truỡng chuọửn chuọửn Zygoptera.
Chổồng 9: Ngaỡnh chỏn khồùp
147
Thổùc n cuớa chuùng laỡ nguyón sinh õọỹng vỏỷt, cọn truỡng khaùc thỏỷm chờ caớ caù.
c. Bọỹ caùnh nổợa (Hemiptera)
.
Phỏửn phuỷ mióỷng kóỳt hồỹp laỷi daỷng moớ phuỡ hồỹp vồùi phổồng thổùc chờch vaỡ
huùt.
Coù hai õọi caùnh, Caùnh nũm ồớ õọỳt thỏn giổợa,
giọỳng nhổ da nhỏỳt laỡ ồớ phỏửn gọỳc, gọỳc caùnh trổồùc coù
nổợa trong daỡy, nổợa ngoaỡi moớng.
Chỏn sau bióỳn thaỡnh daỷng bồi (sọỳng trong
mọi trổồỡng nổồùc).
a phỏửn sinh vỏỷt trong nhoùm naỡy n ỏỳu
truỡng muọựi, ỏỳu truỡng cọn truỡng khaùc, giaùp xaùc vaỡ caù.
Caùc giọỳng thổồỡng gỷp laỡ boỹ gaỷo (Notonecta),
chuùng laỡ õởch haỷi cuớa caù con, thổồỡng gỏy hao huỷt
trong nghóử saớn xuỏỳt giọỳng. Caỡ cuọỳng (Lethoceros) sọỳng trong nổồùc coù tuyóỳn thồm

duỡng laỡm gia vở.
d. Bọỹ caùnh cổùng (Coleoptera)
Phỏửn haỡm cuớa mióỷng bióỳn õọứi thờch hồỹp
vồùi vióỷc nhai, caùnh trổồùc khọng coù gỏn, caùnh sau
xóỳp theo chióửu doỹc vaỡ chióửu ngang.
uọi buỷng khọng coù sồỹi tồ ồớ phỏửn sau
nhổng khi coù thỗ mỏỳt õi phỏửn moùc cuớa chỏn ồớ vở
trờ sọỳ 4 vaỡ 10, khọng coù sồỹi tồ trung gian. Khọng
coù mang sồ khai hay ọỳng khờ ồớ õuọi buỷng. Rỏu 1
coù 11 õọỳt, phỏửn õóỷm trổồùc caùnh daỡi.
Coù hai õọi caùnh, õọi caùnh trổồùc daỡi vaỡ
cổùng, thổồỡng coù daỷng tuùi õóứ õổỷng caùnh sau vaỡ
baớo vóỷ cồ thóứ.
Hỗnh 9.9: ỳu truỡng Chuọửn
chuọửn Anisoptera.
Hỗnh 9.10: Hỗnh daỷng ngoaỡi cuớa Boỹ
gaỷo (
Notonecta sp
, Hemiptera).
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
148
eớ trổùng vaỡ bióỳn thaùi hoaỡn toaỡn.
ỏy laỡ nhoùm sinh vỏỷt n taỷp.
Giọỳng thổồỡng gỷp laỡ caỡ nióứng
(
Cybister
),
Hydaticus
.
e. Bọỹ hai caùnh (Diptera)

Coù õọi caùnh trổồùc phaùt trióứn daỷng
caùnh moớng, cồ mang caùnh naỡy phaùt trióứn nón
chuùng bay nhanh vaỡ khoớe.
Mióỷng phaùt trióứn thaỡnh voỡi daỡi õóứ
chờch.
ỳu truỡng sọỳng
dổồùi nổồùc laỡ daỷng cung
qun, chuùng bióỳn thaỡnh nhọỹng rọửi thaỡnh con trổồớng thaỡnh.
Trong ao nuọi caù thổồỡng thỏỳy
Chironomus
.
Thổùc n cuớa nhoùm naỡy laỡ laù cỏy phỏn huớy, gọứ, taớo
nhỏỳt laỡ taớo khuó vaỡ caớ róứ cỏy. Mọỹt vaỡi loaỡi laỡ õởch haỷi cuớa cọn
truỡng thuớy sinh, mọỹt sọỳ loaỡi n loỹc.
Taỡi Lióỷu Tham Khaớo
1.

Phan Troỹng Cung. 1979. ọỹng vỏỷt hoỹc (tỏỷp I), ọỹng vỏỷt
khọng xổồng sọỳng. Nhaỡ xuỏỳt baớn aỷi hoỹc vaỡ Trung hoỹc
Chuyón nghióỷp.
Hỗnh 9.11: Hỗnh daỷng ngoaỡi cuớa caỡ
cuọỳn
Lethoceros sp
, Hemiptera.
Hỗnh 9.12: Hỗnh daỷng ngoaỡi cuớa Chironomus, nhỗn bón.
Hỗnh 9.13: Caùc daỷng cuớa
Chironomus, nhỗn caỷnh
lổng.
Chổồng 9: Ngaỡnh chỏn khồùp
149

2.

Edmondson. W.T. 1959. Freshwater Biology (second edition). University of
Washinton, Seattle.
3.

Joseph G. Engemann and Robert W. Hegner. 1981. Invertebrate zoology.
Publishing and Distributing Corporation 94 Panay Avenue, Quezon City.
4.

Robert W. Pennak. 1978. Fresh-water invertebrates of the United states. A
wiley-interscience publication.
5.

Shirota. A and T. D. An. 1966. Plankton of south Vietnam. Nhatrang
Oceangraphy Institute.
6.

ỷng Ngoỹc Thanh, Thaùi Trỏửn Baùi, Phaỷm Vn Mión. 1980. ởnh loaỷi õọỹng vỏỷt
khọng xổồng sọỳng nổồùc ngoỹt Bừc Vióỷt Nam. Nhaỡ xuỏỳt baớn Khoa hoỹc vaỡ Kyợ
thuỏỷt, Haỡ Nọỹi.