Chương 1: Ngành động vật nguyên sinh docx

Chỉång I
NGNH ÂÄÜNG VÁÛT NGUN SINH
(PROTOZOA)
I. Âàûc Âiãøm Chung
-
Xút hiãûn såïm nháút trong giåïi âäüng váût v åí nhiãưu vng sinh säúng khạc
nhau. Nhọm säúng tỉû do âỉåüc tçm tháúy trong nỉåïc, nhọm k sinh thç phạt
hiãûn åí háưu hãút sinh váût âa bo
-
L loải sinh váût âån bo nhỉng cng cọ khi tảo qưn lảc (colony) cọ âãún
hng ngn tãú bo, nhỉng mäùi tãú bo cọ cáúu trục, chỉïc nàng v nhiãûm vủ
nhỉ nhau.
1. Hçnh dảng v kêch thỉåïc
Protozoa ráút âa dảng nhỉng phäø biãún l dảng hçnh cáưu, oval, cáưu kẹo
di v håi dẻp. Cọ â cạc kiãøu âäúi xỉïng nhỉ âäúi xỉïng ta trn, âäúi xỉïng hai
bãn, khäng âäúi xỉïng Miãûng nàòm åí màût bủng.
Kêch thỉåïc cå thãø trong khong 0.005 -5.00
µ
m di, âa säú cọ chiãưu di
trong khong tỉì 30-300
µ
m,
2. Váûn âäüng
a. Nhọm trng chán gi (Sarchodina)
di âäüng nhåì vo pháưn dỉ ra ca tãú
bo gi l chán gi (pseudopodia), ty theo hçnh dảng ca chán gi m chia
thnh cạc dảng sau
Chỉång I: Ngnh âäüng váût
20
Chán dảng thy läưi: loải ny chia thnh 4 dảng l (i) chán giäúng ngọn
tay, (ii) chán giäúng lỉåỵi, (iii) hçnh trn v (iv) hçnh phán nhạnh. Dảng

chán ny váûn âäüng nhanh nháút våïi täúc âäü 0.5-3.0
µ
/
s
Chán dảng såi: cọ nhiãưu hay êt såi ty theo loi, thỉåìng dảng nhn v
chè cọ ngoải cháút.
Chán dảng tụi hay dảng rãø: cng l dảng såüi v l håüp pháưn ca ngoải
cháút nhỉng phán nhạnh v.
Chán âäúi xỉïng: loải ny bạn tảm thåìi, cọ liãn quan âãún trủc thán, mi
chán dảng ny âãưu cọ pháưn cúi åí bãn trong l mäüt tuún no âọ.
b. Nhọm trng roi (Flagellata)
cọ roi di, mnh. Âọ l cháút ngun sinh
kẹo di ra thnh roi, khi xồõn lải lm con váût di chuøn vãư phêa trỉåïc theo
hçnh trän äúc hay lỉåün sọng. Pháưn gäúc ca roi cỉïng v êt cỉí âäüng, thỉåìng thç
roi chè cỉí âäüng khong
1
/
2
vãư phêa ngoi. Cọ loi cọ hai roi dng âãø di âäüng
nhỉng cọ loi cọ thãm mäüt roi phủ nhỉng khäng cỉí âäüng âỉåüc. Nhiãûm vủ ca
roi phủ l cå quan âënh hỉåïng cho váûn âäüng, nhỉng cng cọ khi xồõn hay váûn
âäüng nhẻ âáøy con váût âi tåïi trỉåïc. Såüi ny gäưm 9 såüi nh xãúp thnh hai låïp
song song nhau nàòm trong mäüt mng mng. Gäúc ca roi gàõn vo pháưn âáưu
ca tãú bo, nåi bạm vo tãú bt phỉïc tảp, âäi khi phán thnh hai. Gäúc roi l
tuún ngoải biãn, tå nh trong roi näúi våïi tuún ngoải biãn ny, bãn cảnh ca
nhán tãú bo. Läúi di âäüng bàòng roi cọ täúc âäü 15-300
µ
/
s
.

c. Nhọm trng c (Ciliata)
tỉång tỉû nhỉ trng roi nhỉng cọ nhiãưu âiãøm
khạc biãût. Tå ngàõn v nhiãưu v chè cọ mäüt tuún gäúc, nọ xãúp theo chiãưu di,
theo âỉåìng chẹo hay hng quanh co, sỉû váûn âäüng ca nọ theo nhëp lỉåüng
sọng âãưu dc theo cå thãø con váût. Dỉåïi kênh hiãøn âiãûn tỉí thç tå xút hiãûn
thnh âạm gäưm 11 såüi, mäùi såüi dao âäüng tỉû do hay theo chiãưu qua lải. Trng
c l nhọm âäüng váût ngun sinh váûn âäüng nhanh nháút täúc âäü 200-1000
µ
/
s
.
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
21
Ngoaỡi ra sổỷ vỏỷn õọỹng thổỷc sổỷ cuớa õọỹng vỏỷt nguyón sinh coỡn laỡ sổỷ co
giaớn cuớa cồ thóứ, õoù laỡ do sổỷ co cuớa caùc haỷt õỷc bióỷt trong tóỳ baỡo hay hoaỷt õọỹng
co daợn cuớa maỡng tóỳ baỡo.
a phỏửn Protozoa sọỳng baùm vaỡo giaù thóứ nhổng thọng thổồỡng khi
chuùng ồớ giai õoaỷn tỏỷp õoaỡn thỗ õoù chố laỡ giai õoaỷn taỷm thồỡi chồỡ khi di chuyóứn
õóỳn vuỡng mồùi coù giaù thóứ thờch hồỹp vồùi tờnh chỏỳt baùm cuớa cồ thóứ.
3. Dinh dổồợng vaỡ tióu hoaù
a.

Dinh dổồợng
Coù nhióửu hỗnh thổùc dinh dổồợng ồớ Protozoa. Chuớ yóỳu ồớ caùc daỷng sau
- Thổỷc baỡo: Protozoa coù thóứ lỏỳy phỏửn thổùc n nhoớ nhổ taớo, vi khuỏứn kóứ
caớ protozoa nhoớ khaùc, õọỹng vỏỷt õa baỡo cồớ nhoớ, vuỷn hổợu cồ.
- Quang hồỹp: Nhióửu loaỡi truỡng roi coù luỷc laỷp, coù haỷt maỡu coù khaớ nng
quang hồỹp.
- Hỏỳp thu muọỳi dinh dổồợng hoỡa tan: mọỹt sọỳ loaỡi coù khaớ nng hỏỳp thu
vỏỷt chỏỳt hoaỡ tan nhổ muọỳi dinh dổồợng hay chỏỳt hổợu cồ õồn giaớn õóứ tọứng hồỹp

chỏỳt dổỷ trổớ (kióứu nỏỳm).
- Kyù sinh: cuợng thổỷc hióỷn ồớ hỗnh thổùc hoaỷi sinh kióứu nỏỳm hay thổỷc baỡo.
- Nhióửu loaỡi cuợng coù daỷng dinh dổồợng họứn hồỹp tổùc laỡ hai daỷng dinh
dổồợng õọửng thồỡi nhổ thổỷc baỡo vaỡ hoaỷi sinh, tổỷ dổồỹng vaỡ dở dổồợng
b.

Tióu hoaù
ọỳi vồùi sinh vỏỷt bở thổỷc baỡo chuùng seợ chóỳt sau vaỡi giỏy trong khọng baỡo
tióu hoaù hay coù thóứ tọửn taỷi trong õoù sau vaỡi giồỡ. Men tióu hoaù tổỡ nguyón sinh
chỏỳt õổồỹc tióỳt vaỡo khọng baỡo tióu hoaù, coù nhióửu loaỷi enzyme phỏn giaới protein,
glucid nhổng chổa xaùc õởnh õổồỹc enzyme phỏn giaới lipid.
Mọi trổồỡng tióu hoaù ồớ daỷng acid vồùi pH trong khoaớng 4.0-7.6.
Chỉång I: Ngnh âäüng váût
22
Khäng bo tiãu hoạ sau khi tiãu hoạ xng thç tråí nãn nh lải do váût
cháút tháúm qua mng vo tãú bo cháút, sau âọ khäng bo våí ra v biãún máút.
Thỉïc àn âỉåüc têch trỉí vo cå thãø nhiãưu hay êt ty thüc vo âiãưu kiãûn
sinh thại mäi trỉåìng v sinh l cå thãø. Dảng cháút dỉû trỉí lải phủ thüc nhiãưu
vo phỉång thỉïc dinh dỉåỵng nhỉ bn dë dỉåỵng (thỉûc bo v hoải sinh) thç
cháút dỉû trỉỵ l glycogen hay paraglycogen, bn tỉû dỉåỵng cọ cháút dỉû trỉỵ l tinh
bäüt, paramylum (giäúng nhỉ tinh bäüt nhỉng khäng lm chuøn mu iod) v
cháút bẹo.
4. Hä háúp
Âa pháưn sinh váût trong ngnh protozoa l sinh váût hiãúu khê, chụng háúp
thu oxy ha tan trong mäi trỉåìng qua mng tãú bo vç thãú chụng cọ kh nàng
phạt triãøn täút åí vng chè cọ hm lỉåüng oxy l 10% bo ha.
Cng cọ mäüt säú khäng êt loi säúng k khê åí vng nỉåïc thi, vng cọ
nhiãưu hỉỵu cå trong bn nåi nỉåïc ténh hay âạy häư trong lục máút oxy nhỉng
kh nàng ny chè tảm thåìi, cọ thãø cho ràòng nàng lỉåüng cho hoảt âäüng ca
chụng láúy tỉì sỉû phán gii ca quạ trçnh lãn men nhỉ åí vi sinh váût v náúm.

5. Bi tiãút
Cng giäúng nhỉ âäüng váût báûc cao, sn pháùm thi ch úu l nỉåïc, CO
2
v håüp cháút cọ chỉïa nitå.
Khäng cọ cå quan bi tiãút chun hoạ åí âäüng váût ngun sinh, háưu hãút
cạc loải cháút thi nháút l ure âỉåüc thi ra mäi trỉåìng ngoi bàòng hçnh thỉïc
khúch tạn.
Khäng bo co bọp l bäü pháûn âiãưu chènh ạp sút tháøm tháúu nhàòm loải
b nỉåïc thỉìa trong cå thãø. Nhỉỵng loi k sinh hay säúng åí vng biãøn thç khäng
cọ loải khäng bo ny. Bàõt tỉì âáưu nhiãưu cại nh nàõm gáưn nhau s liãn kãút v
håüp nháút lải thnh cại låïn hån, âãún mäüt cåí nháút âënh nọ s våí tung v phọng
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
23
chỏỳt tờch trổớ cuớa noù ra mọi trổồỡng ngoaỡi. Khọng baỡo naỡy coù thóứ hỗnh thaỡnh bỏỳt
cổù nồi naỡo trong tóỳ baỡo.
Nhởp co boùp cuớa khọng baỡo naỡy phuỷ thuọỹc vaỡo nhióỷt õọỹ, tuọứi, tỗnh
traỷng sinh lyù thổùc n, nọửng õọỹ muọỳi vaỡ caùc yóỳu tọỳ khaùc
Chỏỳt thaới daỷng nitồ tọửn taỷi trong khọng baỡo cuợng tham gia vaỡo quaù
trỗnh õióửu hoaỡ aùp suỏỳt nhổng khọng chuớ
yóỳu.
5. Sinh saớn
a. Sinh saớn vọ tờnh
.
ỏy laỡ phổồng thổùc sinh saớn chuớ yóỳu
cuớa protozoa, õoù laỡ quaù trỗnh phỏn õọi taỷo ra
hai caù thóứ mồùi, kóỳt quaớ laỡ chuùng nhanh
choùng taỷo quỏửn thóứ vaỡ chióỳm ổu thóỳ vaỡ hỗnh
thaỡnh nón cồ quan mồùi khi cỏửn thióỳt.
Sổỷ phỏn chia vọ nhióựm coù khoù khn ồớ chọứ nhỏn lồùn cuớa nhoùm truỡng coớ. Mọỹt
sọỳ loaỡi nổồùc ngoỹt sọỳng tổỷ do coù phổồng thổùc õa phỏn vaỡ phỏn cừt tóỳ baỡo chỏỳt.

a phỏửn õọỹng vỏỷt nguyón sinh coù tổỡ 4-12 nhióựm sừc thóứ (NST) nhổng chố coù
vaỡi loaỡi coù 2 NST vaỡ õỷc bióỷt laỡ
Amoeba proteus
coù 500-600 NST.
b.

Sinh saớn hổợu tờnh
.
Trong õióửu kióỷn thuỏỷn lồỹi cho sổỷ phaùt trióứn thỗ õa phỏửn phỏn chia
nhanh choùng nhổng khi gỷp õióửu kióỷn bỏỳt lồỹi hay mỏỷt õọỹ cao thỗ truỡng coớ thóứ
hióỷn hai hỗnh thổùc phổùc taỷp laỡ tióỳp hồỹp vaỡ tổỷ giao.
Tióỳp hồỹp
: caùc tóỳ baỡo truỡng roi kóỳt hồỹp thaỡnh tổỡng õọi vaỡ dờnh nhau theo
chióửu doỹc. Tióỳp theo laỡ sổỷ phỏn raớ nhỏn lồùn, caùc quaù trỗnh phỏn chia giaùn phỏn
vaỡ giaớm phỏn xaớy ra cho nhỏn nhoớ vaỡ coù sổỷ trao õọứi vỏỷt chỏỳt tổỡ caùc nhỏn nhoớ.
Quaù trỗnh trao õọứi vaỡ kóỳt hồỹp nhỏn nhoớ toaỷ ra sổỷ õọửng nhỏỳt vóử nhỏn cho mọựi
Hỗnh 1.1: caùc phổồng thổùc
phỏn chia tóỳ baỡo Protozoa
Chỉång I: Ngnh âäüng váût
24
cạ thãø tiãúp håüp. Sau âọ con váût tạch ra v hçnh thnh lải nhán låïn tỉì cạc váût
cháút ca nhán nh. Diãùn biãún ca sỉû tiãúp håüp âỉåüc tọm tàõc thnh så âäư sau:
O
O O Nhán tiãu biãún
Nhán nh 1 O O O Nhán âënh cỉ
O O O Nhán di âäüng O (kãút
håüp) O O Nhán âënh cỉ
Nhán låïn O O O Nhán di âäüng
O Nhán nh
Nhán nh 2 O O Nhán tiãu biãún

OO
Hçnh 1.2: Så âäư ca quạ trçnh tiãúp håüp.
Tỉû giao:
l quạ trçnh trao âäøi nhán trong tỉìng cạ thãø riãng biãût, bao gäưm
cạc quạ trçnh phán chia, háúp thủ ca nhán låïn v sỉû phán càõt ca nhán nh.
Quạ trçnh phán chia ca nhán nh thepo sỉû hçnh thnh lải ca nhán låïn. Cng
nhỉ quạ trçnh tiãúp håüp, sỉû tỉû giao hon táút trong vi ngy.
Ngưn gäúc hay ngun l ca quạ trçnh tiãúp håüp v tỉû giao l hiãûn
tỉåüng lm måïi lải cå thãø do quạ trçnh chuøn âäøi NST v gene. Theo quan
âiãøm sinh l thç täúc âäü phán chia v sỉïc säúng täút s tảo qưn thãø måïi mảnh
hån, thêch nghi hån
Hiãûn tỉåüng ny chäưi l âàûc tênh ca nhọm trng äúng hụt (Suctoria). Cọ
hai dảng l chäưi nàòm ngoi v nàòm trong cå thãø. Våïi loải chäưi nàòm trong trong
thç chụng nhanh chọng råìi khi cå thãø mẻ thnh dảng áúu tng cọ tå, båi läüi tỉû
do vi giåì räưi bạm vo giạ thãø máút tå v phạt triãøn thnh cạ thãø trỉåíng thnh.
Kh nàng máút âi tỉìng pháưn cå thãø trong quạ trçnh tảo thãú hãû måïi l ráút
låïn, nãúu mäüt pháưn ngun sinh cháút âỉåüc phán càõt m khäng cọ nhán thç nọ
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
25
seợ chóỳt nhổng nóỳu coù mọỹt hay chố mọỹt phỏửn nhỏn thỗ chuùng seợ phaùt trióứn
thaỡnh caù thóứ mồùi hoaỡn chốnh.
c.

Taỷo baỡo nang
.
Quaù trỗnh naỡy rỏỳt hióỳm gỷp ồớ protozoa bióứn nhổng rỏỳt phọứ bióỳn ồớ
nhổợng loaỡi nổồùc ngoỹt. Sổỷ taỷo thaỡnh baỡo nang coù thóứ do õióửu kióỷn mọi trổồỡng
bỏỳt lồỹi nhổ khọ, noùng, laỷnh, thióỳu thổùc n, hoaù chỏỳt
ỏửu tión cuớa quaù trỗnh laỡ con vỏỷt cuọỹn troỡn laỷi, mỏỳt tồ hay roi vaỡ õọi
khi mỏỳt caớ nhổợng baỡo quang khaùc. Kóỳ õoù vaùch tóỳ baỡo daỡy lón thổồỡng thỗ gỏỳp

õọi, cổùng vaỡ dai bao lỏỳy con vỏỷt, coù khi lồùp thổù ba bón trong cuợng õổồỹc thaỡnh
lỏỷp.
Daỷng baỡo nang naỡy coù thóứ chởu õổỷng õổồỹc sổỷ sỏỳy khọ, õọng laỷnh hay
nhióỷt õọỹ cao. Chuùng coù thóứ tọửn taỷi nhióửu thaùng, nhióửu nm coù khi lón õóỳn 40
nm. Khi mọi trổồỡng thuỏỷn lồỹi thỗ mỏỳt baỡo nang vaỡ taỷo ra mọỹt quỏửn thóứ vồùi
nhióửu caù thóứ mồùi (chố ồớ mọỹt vaỡi loaỡi) vỗ coù sổỷ phỏn cừt bón trong baỡo nang.
6. Tỏỷp tờnh vaỡ sinh thaùi
Dổỷa vaỡo sổỷ tióỳp nhỏỷn vaỡ phaớn ổùng cuớa chuùng vồùi caùc tióỳp xuùc, thổùc n,
troỹng lổỷc, aùnh saùng, hoaù chỏỳt coù thóứ coi õoù laỡ phaớn ổùng cuớa nguyón sinh
chỏỳt. Nhổợng loaỡi coù cồ quan caớm thuỷ õỷc bióỷt nhổ õióứm mừt cuớa truỡng roi laỡ
sổỷ kóỳt tuỷ cuớa caùc haỷt ngoaỷi bión gỏửn vồùi vuỡng caợm nhỏỷn aùnh saùng cuớa tóỳ baỡo
chỏỳt. Nhổợng phaớn ổùng õoù giuùp con vỏỷt nhỏỷn bióỳt vaỡ õi vóử phờa coù aùnh saùng.
Trong õióửu kióỷn bỗnh thổồỡng thỗ khọng thỏỳy õổồỹc phaớn ổùng vaỡ tỏỷp tờnh
cuớa protozoa, nhổng trong õióửu kióỷn bỏỳt lồỹi nhỏỳt laỡ vuỡng coù nhióửu bióỳn õọỹng
thỗ thỏỳy chuùng coù khuynh hổồùng õi vóử phờa thuỏỷn lồỹi chuùng thổỷc hióỷn theo
phổồng thổùc thổớ vaỡ sai hay traùnh õi. Mọỹt sọỳ loaỡi coù phaớn ổùng nghởch.
Họử ao laỡ nhổợng vuỡng cổ truù cuớa nhióửu loaỡi protozoa mỷc duỡ sọỳ lổồỹng
noù khọng cao lừm, caùc thuớy vổỷc naỡy õổồỹc phỏn chia thaỡnh nhióửu vuỡng cổ truù
Chỉång I: Ngnh âäüng váût
26
våïi nhiãưu dảng äø sinh thại khạc nhau. Vng miãûng häư l ngưn cung cáúp nỉåïc
nhỉng cọ êt loi phán bäú, nhỉng sang mu h säú lỉåüng cọ thãø lãn âãún 5 M
tãú
bo
/
Lêt
.
Nỉåïc nhiãùm báøn ráút giu vãư thnh pháưn loi nhỉ
Euglypha, Amoeba,
Vorticella, Difflugia

chụng âỉåüc gi l protozoa nỉåïc thi.
Qưn thãø trng roi phạt triãøn mảnh vng giu oxy.
Euglena
åì vng
nhiãưu hỉỵu cå,
Testacea
åì vng âáưm láưy cọ rong rãu.
Loi cọ hảt mu thỉåìng åí gáưn bãư màût hay cạc thy vỉûc nh.
Âãø chëu âỉûng våïi âiãưu kiãûn khạc nghiãût ca mäúi trỉåìng, chụng tảo
thnh bo xạc v âáy cng l cå häüi tảo sỉû phán bäú räüng cho chụng. Nhçn
chung trng roi nhảy cm hån trng c, trng chán gi åí mỉïc trung bçnh.
Nhiãưu âäüng váût âa bo cọ protozoa säúng trãn bãư màût hay trãn mang,
cng chỉa xạc âënh âỉåüc âọ l häüi sinh hay k sinh nhỉ
Suctoria
säúng trãn mai
ra hay trãn v hồûc pháưn phủ ca giạp xạc,
Trichodina
ngoải k sinh trãn cạ.
Protozoa cng l váût ch cho sinh váût khạc k sinh nhỉ vi khøn, to
lam, lủc to vng (zoochlorella, zoocyanella v zooxanhthella). Âäúi våïi to
chụng láúy CO
2
, håüp cháút ni tå v phospho tỉì quạ trçnh trao âäøi cháút ca
protozoa ngỉåüc lải chụng cung cáúp oxyv håüp cháút hydrocarbon cho
protozoa
7. Thu tháûp máùu váût v con giäúng.
Dng lỉåïi phiãu sinh âãø thu tháûp protozoa.
Cọ thãø thu rãù cáy hay lạ cáy ngáûp nỉåïc, cháút hỉỵu cå åí âạy ao, bn mãưm
hay vạn bt åí bãư màût âãø lỉûa láúy protozoa.
Cạc máùu váût sau khi thu tháûp thç cho vng nghiãûm räưi phán láûp: trng

roi hay trng cọ sàõc âiãøm thç di âäüng vãư phêa cọ ạnh sạng,
Amoeba
nàòm trong
mnh vủn hỉỵu cå cn trng c thç läüi trãn màût nỉåïc
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
27
8. Cọỳ õởnh mỏựu
Nghión cổùu protozoa bũng mỏựu sọỳng thỗ thờch hồỹp nhỏỳt, caùc loaỷi hoaù
chỏỳt cọỳ õởnh coù thóứ laỡm bióỳn daỷng tóỳ baỡo rỏỳt khoù xaùc õởnh chờnh xaùc õổồỹc.
- Nhoớ vaỡi gioỹt mỏựu (mỏựu nuọi) vaỡo lame loợm, phuớ lamelle laỷi vaỡ daùn bũng
vaseline thỗ coù thóứ quan saùt õổồỹc trong vaỡi giồỡ.
- ổa vaỡi sồi bọng hay sồỹi thuớy tin vaỡo mỏựu trón lam õóứ haỷn chóỳ vuỡng hoaỷt
õọỹng cuớa truỡng coớ.
- Chỏỳt nhỏửy nhổ agar, gelatin coù thóứ duỡng tọỳt nhổng tọỳt nhỏỳt laỡ chỏỳt nhỏửy
cuớa methyl cellulose (cọng thổùc chóỳ dung dởch naỡy laỡ hoaỡ tan 10 g methyl
cellulose vồùi 90 ml nổồùc, nhoớ mọỹt gioỹt dung dởch naỡy vồùi 1 gioỹt mỏựu rọửi õỏỷy
lamelle thỗ quan saùt õổồỹc).
- Methylene blue coù thóứ nhuọỹm maỡu cho protozoa, thổỷc hióỷn bũng caùch
cho Methylene blue len lam rọửi laỡm khọ sau õoù nhoớ gioỹt mỏựu lón, quaù trỗnh
bừt maỡu xaớy ra.
- Dung dởch Noland coù thóứ duỡng õóứ nhuọỹm maỡu truỡng roi vaỡ truỡng coớ
(dung dởch Phenol baớo hoỡa 80 mL, Formalin 20 mL, Glycerin 4 mL vaỡ Gentian
violet 20 mg), nhoớ 1 gioỹt dung dởch naỡy lón lame, cho vaỡo 1 gioỹt mỏựu rọửi õỏỷy
lamelle laỷi.
9. Vai troỡ
- Tham gia vaỡo chu trỗnh vỏỷt chỏỳt trong thuớy vổỷc, laỡ mọỹt mừc xờch trong
chuọứi thổùc n.
- Mọỹt vaỡi loaỡi nồớ hoa gỏy muỡi khoù chởu laỡm aớnh hổồớng chỏỳt lổồỹng thởt cuớa
caù nuọi.
- Thổồỡng aớnh hổồớng khọng tọỳt cho õồỡi sọỳng con ngổồỡi

II. Hóỷ Thọỳng Phỏn Loaỷi vaỡ Caùc Giọỳng Loaỡi Thổồỡng Gỷp ồớ BSCL.
Chổồng I: Ngaỡnh õọỹng vỏỷt
28
Ngaỡnh õọỹng vỏỷt nguyón sinh õổồỹc phỏn chia thaỡnh ba ngaỡnh phuỷ: õoù
laỡ Sarchomastigophora, Sporozoa vaỡ Ciliophora.
1.
Ngaỡnh phuỷ Sarcomastigophora
Bao gọửm caùc loaỡi õọỹng vỏỷt nguyón
sinh coù cồ quan vỏỷn chuyóứn, coù
mọỹt loaỷi nhỏn, coù khaớ nng sinh
saớn huợu tờnh.
- Tọứng lồùp Mastigophora
(Flagellata): sinh vỏỷt trong õồn vở
phỏn loaỷi naỡy coù mọỹt hay nhióửu
roi, daỷng õồn õọỹc hay tỏỷp õoaỡn,
sinh saớn vọ tờnh bũng caùch phỏn
doỹc, tổỷ dổồợng, dở dổồợng hay caớ
hay.
-
Lồùp
Phytomastigophorea:
sinh vỏỷt trong hóỷ thọỳng
naỡy coù sừc tọỳ quang hồỹp, coù 1 hay roi, hỏửu hóỳt sọỳng tổỷ do.
-
Lồùp Zoomastigophorea: nhổợng sinh vỏỷt trong lồùp naỡy khọng coù sừc
tọỳ quang hồỹp, sọỳng tổỷ do hay kyù sinh, coù 1 hay nhióửu roi.
-
Tọứng lồùp Opalinata: coù nhióửu haỡng tồ, khọng coù mióỷng, coù hai hay nhióửu
nhỏn nhổng chố mọỹt daỷng,
laỡ kyù sinh.

-
Tọứng lồùp Sarchodina: coù
chỏn giaớ, coù mọỹt sọỳ giai
õoaỷn phaùt trióứn coù roi, tóỳ
Hỗnh 1.4: Caùc daỷng sinh vỏỷt Sarcodina
. A:
Amoeba
;
B: nhỗn ngang
Arcella
; C: nhỗn trón xuọỳng
Arcella
; D:
Actynophrys
; a: chỏn õọửng truỷc, cv: khọng baỡo co boùp; fv:
khọng baỡo chổùa thổùc n; n: nhỏn; l chỏn daỷng thuỡy, t: voớ.
Hỗnh 1.3: Caùc daỷng phọứ bióỳn cuớa
Mastigophora.
A:
Chlamydomonas
; B:
Euglena
; C:
Chilomonas paramoecium
; D:
Bodo
; E:
Ceratium
; c: haỷt maỡu; cy: mióỷng; cv: khọng baỡo
co boùp; n: nhỏn; p: tinh bọỹt; rc: haỷt tờch luớy

g
lucid; s: õióứm mừt.
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
29
baỡo coù voớ hay khọng coù voớ bao, sinh saớn vọ tờnh bũng caùch phỏn cừt.
-
Lồùp Truỡng Chỏn
róự (Rhizopoda):
õọỳi xổùng hỗnh cỏửu,
co chỏn daỷng thuỡy
hay daỷng sồi.
-
Bọỹ Coù voớ
(Testacida):
chỏn thuỡy, coù
voớ cổùng bao
ngoaỡi.
+ Hoỹ Arcellidae
: Voớ
khọng coù phỏửn dờnh,
chỏn thuỡy ờt phỏn nhaùnh.
Caùc giọỳng loaỡi thổồỡng
thỏỳy laỡ
Arcella polypora,
Arc. vulgaris, Arc. discoides
.
+ Hoỹ Difflugidae
: voớ coù phỏửn dờnh bón ngoaỡi, caùc giọỳng thổồỡng thỏỳy laỡ
Centropyxis
(voớ khọng coù cọứ cong, hỗnh troỡn, trổùng hay hỗnh õộa, coù mọỹt lọứ,

õọửng tỏm),
Difflugia
(lọứ voớ khọng õọửng tỏm),.
+ Hoỹ Euglyphidae
: voớ coù phỏửn dờnh õóửu nhổ vaớy, coù giọỳng
Euglypha
laỡ phọứ
bióỳn.
-
Bọỹ chỏn lổồùi (Proteomyxida): chỏn lổồùi daỷng phoùng xaỷ
-
Bọỹ Amip (Amoebida): Chỏn daỷng thuỡy, khọng voớ. Thổồỡng thỏỳy laỡ
hoỹ Amoebidae vaỡ giọỳng Amoeba vồùi hai loaỡi
Am. guttula
vaỡ
Am.polypoidia
.
Hỗnh 1.5: Mọỹt sọỳ daỷng cuớa Difflugidae,
Arcellidae vaỡ Euglyphidae.
Chổồng I: Ngaỡnh õọỹng vỏỷt
30
-
Lồùp Truỡng mỷt trồỡi (Actinopoda): õọỳi xổùng hỗnh cỏửu, chỏn õọửng truỷc.
2.
Ngaỡnh phuỷ Sporozoa
Caùc loaỡi naỡy hỗnh thaỡnh
baỡo tổớ trong voỡng õồỡi cuớa noù,
mọỹt daỷng nhỏn, khọng coù roi
hay tồ, sọỳng kyù sinh.
3. Ngaỡnh phuỷ Ciliophora

Cỏỳu taỷo chuùng coù tồ õồn
giaớn hay phổùc taỷp, coù hai daỷng
nhỏn, sinh saớn vọ tờnh bũng
phỏn cừt vaỡ soù nhióửu caùch sinh
saớn hổợu tờnh.
- Lồùp Ciliata: coù õỷc
õióứm chung nhổ õỷc õióứm cuớa
ngaỡnh phuỷ.
- Bọỹ Holotrichia:
tồ õồn giaớn vaỡ coù mọỹt
daỷng
- Bọỹ Peritrichia: tồ trón thỏn bióỳn mỏỳt khi con vỏỷt trổồớng thaỡnh
nhổng tồ quanh mióỷng phaùt trióứn.Cồ thóứ daỷng cuọỳng daỡi, ỏỳu truỡng
sọỳng tổỷ do.
- Bọỹ Suctoria: khọng coù tồ khi thaỡnh thuỷc, khọng coù cuọỳng, baùm
vaỡo giaù thóứ bũng ọỳng khọng co giaớn õổồỹc, lỏỳy thổùc n bũng caùch huùt, ỏỳu
truỡng sọỳng tổỷ do, sinh saớn bũng caùch moỹc chọửi.
- Bọỹ Spirotrichia: coù ờt tồ, daỷng lọng laỡ phọứ bióỳn, tồ quanh mióỷng
roớ raỡng.
Hỗnh 1.6: Caùc daỷng sinh vỏỷt Ciliata.
A:
Chilodonella
; E:
Paramoecium
; F:
Stylonychia;
D:
Vorticella
; B:
Coleps

; C:
Cyclidium
; am: maỡng
mióỷng; az: vuỡng mióỷng; c: mióỷng; cp: vuỡng mióỷng;
ct: khọng baỡo tióu hoaù; cv: khọng baỡo co boùp, fv:
khọng baỡo chổa thổùc n; ma: nhỏn lồùn; mc: tồ
ngoaỡi; mi: nhỏn nhoớ; ob: tuùi mióỷng; pd: dộa mióỷng;
t: tuùi lọng; um: maỡng uọỳn lổồỹn; v: tióửn õỗnh.
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
31
Taỡi Lióỷu Tham Khaớo
1.

Thaùi Trỏửn Baùi, Hoaỡng ổùc Nhuỏỷn, Nguyóựn vn Khang. 1970. ọỹng vỏỷt
khọng xổồng (tỏỷp 1). Nhaỡ xuỏỳt baớn Giaùo duỷc - Haỡ nọỹi.
2.

Edmondson. W.T. 1959. Freshwater Biology (second edition). University of
Washinton, Seattle
3.

Robert W. Pennak. 1978. Fresh-water invertebrates of the United states. A
wiley-interscience publication.
4.

Shirota. A and T. D. An. 1966. Plankton of south Vietnam. Nhatrang
Oceangraphy Institute.