sự hình thành và phát triển mần răng

§ SӴ HÌNH THÀNH, PHÁT TRIӆN VÀ CҨU TRÚC
CӪA MҪM RĂNG
MӨC TIÊU
1- Phát biӇu và thҧo luұn ÿѭӧc nhӳng nguyên lý cӫa phát triӇn cá thӇ trong sӵ
hình thành răng.
2- Mô tҧÿѭӧc quá trình hình thành nguyên mҫm răng.
3- Mô tҧÿѭӧc sӵ hình thành và phát triӇn các thành phҫn cӫa mҫm răng ӣ giai
ÿoҥn sӟm.
4- Mô tҧÿѭӧc cҩu trúc và chӭc năng các thành phҫn cӫa mҫm răng.
MӢĈҪU: CÁC NGUYÊN LÝ Vӄ SӴ PHÁT TRIӆN CÁ THӆ CӪA RĂNG
1- Các quá trình sinh h͕c phát tri͋n không ch͑ di͍n ra trong thͥi kǤ phôi thai cͯ
a
m͟i cá th͋ mà còn ti͇p tͭc sau khi ÿã ra ÿͥi: Sӵ phát triӇn cӫa răng bҳt ÿҫu ӣ phôi
tuҫn thӭ 5, răng sӳa bҳt ÿҫu mӑc khi trҿÿѭӧc 5 –6 tháng tuәi; trong khi ÿó, quá trình
hình thành giai ÿoҥn mҫm răng khôn bҳt ÿҫu khi trҿÿѭӧc 6 tuәi và thân răng ÿѭӧc
hoàn thành vào khoҧng 15 tuәi, mӑc lúc 18 –25 tuәi, (cNJng theo nhӳng qui luұt sinh
hӑc ÿã chi phӕi ÿӕi vӟi các răng sӳa v
ӕn phát triӇn tӯ trѭӟc khi cá thӇ ra ÿӡi).
2- Các quá trình sinh h͕c phát tri͋n ÿ˱ͫc ÿ͓nh h˱ͣng m͡t cách di truy͉n, trong m͡t
s͙ tr˱ͥng hͫp, là ngo̩i di truy͉n (bi͋u sinh) vì trong quá trình ÿó, chúng lӋ thuӝc
vào mӝt loҥt các y͇u t͙ môi tr˱ͥng mà các yӃu tӕ này có thӇ thay ÿәi kӃt quҧÿã
ÿѭӧc ÿӏnh trѭӟc vӅ mһt di truyӅn. Các quy lu̵t sinh h͕c chi ph͙i s͹ phát tri͋n răng
và m
͕i quá trình sinh h͕c c̭u trúc là gi͙ng nhau cho ṱt c̫ các răng, không phân
biӋt là răng sӳa, răng kӃ tiӃp hay răng thay thӃ. (Thí dө: sӵ hình thành men răng là
giӕng nhau vӅ nguyên tҳc bҩt kӇ là thân răng cӫa răng cӱa sӳa hay răng cӕi nhӓ cӫa
răng vƭnh viӉn).
3- TiӃp theo sau nhӳng quá trình ÿѭa ÿӃn viӋc hình thành răng ÿѭӧc bҳt ÿҫu và phӕi
hӧp theo thӡi gian và không gian, m
͟i răng phát tri͋n ÿ͡c l̵p vͣi nhau, là k͇t qu̫
cͯa các ho̩t ÿ͡ng ch͇ ti͇t ph͙i hͫp cͯa các t͇ bào ÿã xṷt hi͏n tͳ ngo̩i bì và trung

bì (ngo̩i trung mô).
I. NGUYÊN MҪM RĂNG
Các bҵng chӭng tӯ nghiên cӭu phôi thai hӑc thӵc nghiӋm, tái tә hӧp DNA và hóa hӑc tӃ
bào miӉn dӏch gҫn ÿây cho thҩy biӇu mô cung mang thӭ nhҩt là cѫ sӣ cho sӵ khӣi ÿҫu phát
triӇn răng. Ӣ phôi ngѭӡi, s͹ phát sinh răng b̷t ÿ̯u tͳ 28 ÿ͇n 40 ngày sau thͭ tinh (giai
ÿoҥn carnegie hay là giai ÿoҥn phát triӇn sӟm cӫa phôi). Ӣ thӡi ÿiӇm này, phôi có ÿӝ dài
ÿҫu-mông (CRL: Crown-Rump Length) khoҧ
ng 7 – 9 mm. Hàm dѭӟi và cung móng ÿã
hình thành, sàn cӫa hӕc miӋng nguyên thӫy (ӕng miӋng) ÿã ÿóng, các lӗi và các cӫ hình
thành lѭӥi ÿã nhұn biӃt ÿѭӧc, các mào mNJi bên và vòm miӋng nguyên thӫy ÿã tҥo thành.
Trong pha phát triӇn này cӫa ngoҥi bì, bi͋u mô phͯ cͯa h͙c mi͏ng nguyên thͯy có m͡t lͣp
t͇ bào vuông th̭p.
1
hoangtuhung.com
Trѭӟc ÿó, tӯ ngày thӭ 18, lӟp ngoài cӫa ngoҥi bì phôi hình thành ṱm th̯n kinh; các tҩm
thҫn kinh sau ÿó uӕn theo trөc dài ÿӇ hình thành mӝt rãnh, hai bӡ cӫa rãnh nәi cao ÿӇ tҥo
thành các n͇p th̯n kinh, các nӃp dҫn dҫn gһp nhau ӣÿѭӡng giӳa ÿӇ tҥo thành ͙ng th̯n
kinh (Hình 1.1); ӕng thҫn kinh ÿóng lҥi ӣ tuҫn thӭ tѭ. Tҥi thӡi ÿiӇm này, mӝt t
ұp ÿoàn tӃ
bào ÿһc biӋt tách ra tӯ các nӃp: t͇ bào mào th̯n kinh (Hình 1.2). Các tӃ bào này di c˱ bên
dѭӟi bӅ mһt biӇu mô vùng ÿҫu cәÿӇ tҥo thành nhiӅu tӃ bào khác nhau. Các tӃ bào này là
nhӳng phҫn hӧp thành cӫa nhiӅu mô: thҫn kinh giao cҧm, tӃ bào sҳc tӕ, sөn cӫa các cung
mang… chúng góp phҫn tҥo thành mô liên kӃt vùng ÿҫu mһt trong ÿó có các mô liên kӃt
cӫa răng. Mһc dù có nguӗn gӕc ngoҥi bì, tӃ bào mào thҫn kinh thӇ hiӋn mӝt sӕÿһc ÿiӇm
cӫa trung mô và kӃt hӧp vӟi trung mô ÿӇ tҥo thành ngo̩i trung mô (Hình 1.3).
1.1. Các dҧi sinh hӑc báo hiӋu sӵ hình thành răng
1.1.1. Tăng sinh biӇu mô hӕc miӋng nguyên thӫy
Ch͑ báo ÿ̯u tiên cӫa sӵ bҳt ÿҫu phát triӇn răng di͍n ra m͡t cách riêng l̓ trên các
mào xung quanh hӕc miӋng (mào hàm trên, mào hàm dѭӟi và mào mNJi giӳa). Ĉó là
nhӳng vùng dày lên có giӟi hҥn cӫa biӇu mô ӣ vùng các răng cӱa và răng cӕi (sӳa)

tѭѫng lai. Bҳt ÿҫu bҵng sӵ thay ÿәi cӫa các tӃ
bào hình vuông, chúng trͧ thành
nhͷng t͇ bào dài, thon, hình trͭ.S͹ dày lên là k͇t qu̫ cͯa s͹ tăng sinh bi͋u mô di͍n
ra vuông góc vͣi b͉ m̿t. Ngo̩i trung mô có tác dͭng c̫m ͱng ÿ͙i vͣi bi͋u mô niêm
m̩c mi͏ng ÿ͋ h˱ͣng d̳n quá trình thành l̵p răng
1.1.2. BiӇu mô phát sinh răng
Vӟi sӵ tăng sinh cӫa biӇu mô hӕc miӋng nguyên thӫy, mӝt “bi͋u mô phát sinh
răng” ÿѭӧc tҥo thành, gӗ
m mӝt lӟp có 2-3 hàng tӃ bào lát, phӫ lên trên lӟp tӃ bào
ÿáy hình trө ngҳn gӗm 1-3 hàng tӃ bào. BiӇu mô này phân cách vӟi trung mô bӣi
màng ÿáy. Ӣ dѭӟi vùng biӇu mô dày lên, bҳt ÿҫu có sӵ tͭÿ̿c các t͇ bào (trung mô
biӋt hoá, tөÿһc, tiӅn thân cӫa nhú răng, bao răng).
Vào ngày thӭ 40 ÿӃn 44 sau thө tinh, vòm mi͏ng nguyên thͯy ÿã phát triӇn, các sѭӡn dӕc
vòm miӋng cӫa các mào hàm trên xuҩt hiӋn ӣ hai bên lѭӥi, lѭӥi ÿã ÿҥt ÿѭӧc mӝt kích thѭӟc
ÿáng kӇ. Tuy vұy, chѭa có sӵ phân biӋt giӳa môi và các gӡ xѭѫng әӣ cҧ hàm trên lүn hàm
dѭӟi. Ӣ cung hàm dѭӟi, vùng dày lên cӫa biӇu mô xuҩt hiӋn ӣ phҫn sau sӟm hѫn so vӟi
phҫn phía trѭӟc. Ӣ hàm trên, quá trình di
Ӊn ra trѭӟc khi hӧp nhҩt hai mào mNJi giӳa. Ĉây
ÿѭӧc gӑi là d̫i “bi͋u mô nguyên thͯy”, d̫i “sinh răng” hay là ṱm răng (Hình 1.4). Vào
lúc này, không có mӝt mҫm răng nào trên ÿó. (S͹ hình thành các d̫i sinh h͕c báo hi͏u b̷t
ÿ̯u s͹ phát tri͋n cͯa răng, ÿ˱ͫc h˱ͣng d̳n bͧi lͣp d˱ͣi bi͋u mô cͯa ngo̩i trung mô có
ngu͛n g͙c tͳ mào th̯n kinh. Ngoҥi trung mô này, còn ÿѭӧc gӑ
i là trung mô xác l̵p răng
có thӇÿã ÿѭӧc lұp trình cho nhiӋm vө cӫa chúng trong quá trình di chuyӇn) (Hình 1.5).
1.1.3. Lá răng
D̫i bi͋u mô phát sinh răng sӟm tҥo thành mӝt cung liên tөc, gӑi là lá răng ÿi qua
ÿѭӡng giӳa phía trѭӟc (khoҧng ngày thӭ 44 ÿӃn 48 sau thө tinh). Ӣ các cung hàm
trên, chúng nҵm ӣ phía ngoài hѫn so vӟi cung hàm dѭӟi.
Theo mӝt vài tác giҧ, hai lá biӇu mô: lá ngách mi͏ng và lá răng chính danh có chung
nguӗn gӕc. Các tác giҧ khác coi d̫i bi͋u mô nguyên thͯy ӣ giai ÿoҥn này là lá răng và coi

lá ngách miӋng là kӃt quҧ cӫa sӵ tăng sinh ÿӝc lұp cӫa biӇu mô hӕc miӋng vӅ sau. Thӵc ra,
2
hoangtuhung.com
liên hӋ vӅ vӏ trí giӳa mҫm răng và lá ngách miӋng ӣ vùng trѭӟc có khác vӟi vùng sau: Ӣ
vùng trѭӟc, lá ngách miӋng xuҩt hiӋn trӵc tiӃp theo mһt phҷng ÿӭng ngang vӟi mҫm các
răng và lá răng; Ӣ vùng sau, lá ngách miӋng phát triӇn tách biӋt và có mӝt khoҧng cách
ÿáng kӇ vӅ phía bên so vӟi lá răng (Hình 1.7).
1.2. Nguyên mҫm răng
Nguyên m̯m là nhͷng ÿám t͇ bào ti͇n vào trung mô do s͹ tăng sinh nhanh cͯa các
t͇ bào ÿáy tr͹c ti͇p tͳ d̫i bi͋u mô nguyên thͯy.
Nguyên m̯m cӫa các răng sӳa bҳt ÿҫu xuҩt hiӋn trѭӟc tiên ӣ vùng răng cӕi sӳa thӭ I
hàm dѭӟi; Ӣ hàm trên, chúng bҳt ÿҫu ӣ vùng răng cӱa. Nguyên m̯m cͯa ṱt c̫ các
răng c͵a, nanh, c͙i sͷ
a I có th͋ ÿ˱ͫc th̭y ͧ kho̫ng ngày thͱ 44 ÿ͇n 48 sau thͭ
tinh; vào lúc này biӇu mô hӕc miӋng nguyên thӫy ÿã có ÿһc ÿiӇm chung là có nhiӅu
lӟp tӃ bào, sөn Meckel ÿã xuҩt hiӋn, cѫ hàm móng ÿã phӫ lan ra toàn bӝ sàn miӋng.
Kho̫ng ngày thͱ 48 ÿ͇n 51 sau thͭ tinh, ӣ cҧ hàm trên và hàm dѭӟi, lá ngách miӋng
chҿ ra ÿӇ tҥo thành ngách miӋng, sөn Meckel ÿѭӧc hình thành ÿҫy ÿӫ và sӵ tҥo
xѭѫng bҳt
ÿҫu, các nguyên m̯m cͯa răng c͙i sͷa II xṷt hi͏n (ngày thͱ 51-53).
Trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp, có thӇ có nguyên m̯m kép ӣ dҧi biӇu mô và vì vұy, có các
răng dѭ (thӯa) sӳa hoһc vƭnh viӉn phát triӇn và mӑc lên bên cҥnh các răng trên cung
răng.
3
hoangtuhung.com
Hình 1.1: Sӵ phát triӇn cӫa ӕng thҫn kinh
Ӕng thҫn kinh
Hình 1.2:
Sӵ phát triӇn cӫa mào thҫn kinh
Tҩm thҫn kinh

Rãnh thҫn kinh
Mào thҫn kinh
Mào thҫn kinh
Hình 1.3:
Sӵ di cѭ cӫa các tӃ bào mào
thҫn kinh (phôi 4 tuҫn)
A: Phôi
B: thiӃt ÿӗ qua phôi tҥi a
Tҩm thҫn kinh
Hình 1.4:
Vӏ trí cӫa các dҧi biӇu mô nguyên thӫy
4
hoangtuhung.com
Hình 1.5:
Sӵ phát triӇn cӫa dҧi biӇu mô
nguyên thӫy
Mӓm hàm trên
Mӓm hàm dѭӟi
Dҧi biӇu mô
nguyên thӫy
Ngoҥi trung mô
Lѭӥi
Hình 1.6:
Giai ÿoҥn nө cӫa thai 8 tuҫn (36 mm CRL)
(chú ý vӏ trí và khoҧng cách cӫa các mҫm)
Lá ngách miӋng
Hình 1.7:
Giai ÿoҥn nө (chú ý vӏ trí cӫa lá ngách
miӋng)
Lѭӥi

Lá ngách miӋng
Nө răng
5
hoangtuhung.com
Có s͹ khác nhau vӅ kho̫ng cách giͷa các nguyên m̯m răng cNJng nh˱ cͯa m̯m
răng ͧ giai ÿo̩n sau: Nguyên mҫm cӫa các răng trѭӟc không xӃp thành hàng có
hình cung ÿӅu ÿһn theo hình thӇ cung răng tѭѫng lai. Nguyên mҫm các răng cӱa
giӳa và răng nanh nҵm thiên vӅ phía môi, các răng cӱa bên thiên vӅ phía lѭӥi.
Tho̩t tiên, không có lá răng ͧ vùng giͷa các nguyên m̯m răng, ngoài d̫i bi͋u mô
nguyên thͯy ph̻ng. Lá răng xṷt hi͏n m͡t cách thͱ phát vͣi s͹ tăng tr˱ͧng tích
c͹c cͯa m̯m răng và s͹ tăng kho̫ng cách giͷa m̯m răng vͣi lͣp bi͋u mô phͯ cͯa
khoang mi͏ng làm cho trên thi͇t ÿ͛ c̷t ngang m̯m răng, lá răng nh˱ m͡t cành,
mang m̯m răng, cành này ngày càng dài theo các giai ÿo̩n cͯa m̯m răng (Hình
1.9, 1.10) ÿ͇n giai ÿo̩n chuông, lá răng b̷t ÿ̯u thoái hóa và phân rã (xem ph̯n
cu͙i bài). Nhѭ vұy, có cuӝc “chҥy ÿua” vӅ tăng chiӅu dài cӫa dҧi biӇu mô nguyên
thӫy giӳa tӯng nguyên mҫm răng trong sӵ hình thành cӫa mӝt lá.
II. SӴ HÌNH THÀNH VÀ CҨU TҤO CӪA MҪM RĂNG
2.1. Sӵ hình thành mҫm răng
M̯m răng là m͡t c̭u trúc có ngu͛n g͙c bi͋u mô và ngo̩i trung mô phát tri͋n tͳ
nguyên m̯m răng, m͟i m̯m răng phát tri͋n ÿ͋ t̩o thành m͡t c˯ quan răng (g͛m
răng và nha chu).
Hình thành m̯m răng là m͡t quá trình liên tͭc, tӯ nhӳng giai ÿoҥn sӟm nhҩt nhѭÿã
mô tҧ trên. Nhӳng diӉn biӃn hình thái ngay sau khi thành l
ұp nguyên mҫm răng cho
phép phân chia sӵ phát triӇn cӫa m̯m răng thành các giai ÿoҥn nͭ, ch͗m và chuông.
Mӛi mӝt trong các thành phҫn cӫa mҫm răng ÿѭӧc mô tҧ trên ÿây góp phҫn bҵng
con ÿѭӡng ÿһc hiӋu vào sӵ hình thành răng và mô quanh răng (Sѫÿӗ 1.1).
2.1.1. Giai ÿo̩n nͭ: (còn gӑi là giai ÿo̩n tăng sinh) ÿһc trѭng bӣi mӝt ÿám hình
cҫu tӃ
bào biӇu mô, phát triӇn tӯ các tӃ bào biӇu mô cӫa lá răng; hình thành mӝt “cѫ

quan men hình nө” (Hình 1.7, 1.8 và 1.9).
2.1.2. Giai ÿo̩n ch͗m: (còn gӑi là giai ÿo̩n b̷t ÿ̯u bi͏t hoá): các tӃ bào ngoҥi
trung mô hình thành mӝt nhú, cùng vӟi viӋc cѫ quan men hình nө lõm xu͙ng, tҥo
thành mӝt ch͗m trên nhú răng. Các tӃ bào xung quanh cѫ quan men và nhú răng
phân chia và tҥo thành mӝt lӟp tӃ bào ngoҥi trung mô tөÿһc: bao răng hay túi ră
ng.
ĈӃn giai ÿoҥn này, mҫm răng gӗm cѫ quan men (ÿã có bӕn loҥi tӃ bào, xem phҫn
mô tҧ cѫ quan men dѭӟi ÿây), nhú răng và bao răng (Hình 1.8, 1.10).
2.1.3. Giai ÿo̩n chuông: (còn gӑi là giai ÿo̩n bi͏t hoá): sau quá trình tiӃp tөc lӟn
lên vӅ kích thѭӟc, mҫm răng tӯ giai ÿoҥn chӓm chuyӇn sang giai ÿoҥn chuông. Có
hai ÿһc ÿiӇm: (1) hình thӇ tѭѫng lai cӫa thân r
ăng ÿѭӧc xác ÿӏnh bӣi sӵ tiӃp xúc giӳa
các tӃ bào biӇu mô men lӟp trong vӟi tӃ bào cӫa nhú răng, ÿây là kӃt quҧ cӫa sӵ phát
triӇn tӯ giai ÿoҥn chӓm (bҳt ÿҫu biӋt hoá) sang giai ÿoҥn chuông trѭӣng thành và
biӋt hoá. Vӏ trí cӫa các tӃ bào và cӫa các giai ÿoҥn cҧm ӭng giӳa chúng trong viӋc
xác lұp hình thӇ răng, gӑi là bi͏t hoá hình thái. (2) có sӵ biӋ
t hoá ÿӇ tҥo thành
nguyên bào men, nguyên bào ngà cNJng nhѭ mӝt chuӛi biӋt hoá cӫa các loҥi tӃ bào
6
hoangtuhung.com
khác cӫa mҫm răng. Quá trình biӋt hoá các tӃ bào cѫ quan men và nhú răng nhѭ trên
gӑi là bi͏t hoá t͇ bào, bi͏t hoá mô. Các ÿһc ÿiӇm cӫa mҫm răng trong giai ÿoҥn
chuông sӁÿѭӧc mô tҧ chi tiӃt trong phҫn sau. Bӕn loҥi tӃ bào cӫa cѫ quan men trong
giai ÿoҥn chuông ÿã có sӵ phân biӋt rõ ràng (Hình 1.11).
Theo cùng trình tӵ mà chúng ÿã xuҩt hiӋn, các ÿám t͇ bào bi͋u mô bi͏t hóa qua nhi͉u giai ÿo̩n
trung gian ÿ͋ trͧ thành m̯m răng ÿã sҹn sàng bҳt ÿҫu cho hoҥt ÿӝng. Khi bҳt ÿҫu cӫa giai ÿoҥn
phát triӇn này (khoҧng ngày thӭ 45 – 48 sau thө tinh), các sѭӡn vòm miӋng vүn ӣ hai bên lѭӥi. Khi
có sӵ tiӃp nӕi các sѭӡn vòm miӋng và hình thành vách mNJi (kho̫ng tu̯n thͱ 8), ch͗m răng vͣi
nhú r
ăng và túi răng ÿã ÿ˱ͫc t̩o thành. Ӣ cuӕi giai ÿoҥn này nghƭa là ngay trѭӟc khi tҥo thành

các chҩt cӭng cӫa răng (khoҧng 12 – 16 tuҫn), vòm miӋng thӭ cҩp ÿã cӕt hóa và phҫn lӟn xѭѫng
hàm dѭӟi và xѭѫng hàm trên ÿã có thӇ thҩy ÿѭӧc.
Nhӳng quá trình phát triӇn này ӣ thai con trai sӟm hѫn thai con gái; sӵÿóng cӫa
vòm miӋng thӭ cҩp cNJng diӉn ra nhѭ vұy.
2.2. Mҫm răng tӯ giai ÿoҥn chuông
VӅ cҩu tҥo, mӛi mҫm răng gӗm: Cѫ quan men, nhú răng và bao răng (Hình 1.12,
1.13)
2.2.1. Cѫ quan men
Cѫ quan men có 4 t̯ng phân biӋt vӅ ba mһt: hình thái hӑc, tӃ bào hӑc, và chӭc năng
(Hình 1.11, 1.14):
x BiӇu mô men lӟp ngoài,
x Tҫng lѭӟ
i hay lѭӟi tӃ bào sao (trѭӟc ÿây gӑi là “tӫy men”),
x Tҫng trung gian,
x BiӇu mô men lӟp trong.
2.2.1.1. Bi͋u mô men lͣp ngoài : tҥo thành mһt lӗi ngoài cӫa cѫ quan men và trҧi
rӝng ÿӃn vành ÿai chuông (vành c͝)n˯i bi͋u mô men lͣp ngoài và bi͋u mô men lͣp
trong g̿p nhau.
Các tӃ bào cӫa biӇu mô men lӟp ngoài r̭t thay ÿ͝i v͉ hình thái tùy theo v͓ trí so vͣi
bi͋u mô men lͣp trong:
- Ӣ thӡi kǤ biӇu mô men lӟ
p trong chѭa biӋt hóa, chúng có hình khӕi vuông hoһc
lăng trө,
- Khi ÿӕi mһt vӟi nguyên bào men, chúng dҽt hѫn và sҳp xӃp lӝn xӝn hѫn.
Trong mӑi trѭӡng hӧp, biӇu mô men lӟp ngoài ti͇p xúc vͣi t͇ bào cͯa t̯ng l˱ͣi
bҵng các th͋ n͙i (thӇ liên kӃt) và khͣp khe (liên kӃt khe); vӅ phía ngoài, chúng phân
cách vӟi bao răng chính danh bӣi màng ÿáy.
7
hoangtuhung.com
Nө răng

Lá răng
Nhú răng
tѭѫng lai
Cѫ quan men
Nhú răng
Hình 1.8: Sѫÿӗ giai ÿoҥn nө (A) và chӓm (B)
Hình 1.9:
Giai ÿoҥn nө: hình ҧnh mô hӑc
(A) và sѫÿӗ (B)
BiӇu mô miӋng
Nө
Nhú răng tѭѫng lai
Hình 1.10:
Giai ÿoҥn chӓm: Hình ҧnh mô
hӑc (A) và sѫÿӗ (B)
Niêm mҥc miӋng
Lá răng
Túi răng
Nhú răng
Lѭӟi tӃ bào sao
BiӇu mô men lӟp ngoài
Tҫng trung gian
Nguyên bào men
Nguyên bào ngà
Mao mҥch
Nhú răng
BiӇu mô men lӟp trong
Hình 1.11:
Giai ÿoҥn chuông
8

hoangtuhung.com
Hình 1.12: ThiӃt ÿӗ dӑc cҥnh
ÿѭӡng giӳa mҫm răng cӱa giӳa
trên sӳa và nguyên mҫm răng
cӱa giӳa trên vƭnh viӉn (thai 4
tháng, 135 mm CRL)
Vòm miӋng
cӭng
Mào xѭѫng ә
Hình 1.13: ThiӃt ÿӗ ÿӭng ngang qua mҫm răng cӕi sӳa I
hàm trên và nguyên mҫm răng cӕi nhӓ 1 hàm trên
BiӇu mô men lӟp ngoài
Tҫng trung gian
Xѭѫng hàm trên
Màng biӇu mô Hertwig
Nhú
BiӇu mô men lӟp trong
Tҫng lѭӟi
Nguyên bào ngà
Ngà răng
Men răng
Mào xѭѫng ә
Lá răng thay thӃ
Nguyên mҫm răng cӕi nhӓBao răng
9
hoangtuhung.com
2.2.1.2. T̯ng l˱ͣi (hay l˱ͣi t͇ bào sao): tҥo nên khӕi lӟn nhҩt cӫa cѫ quan men.
Các tӃ bào có hình sao và có nhiӅu ÿuôi bào tѭѫng dài, nӕi vӟi nhau bҵng thӇ nӕi và
khӟp khe. Giӳa các tӃ bào có kho̫ng gian bào m̩ng l˱ͣi, ÿѭӧc lҩp bӣi
mucopolysaccharide có tính acid và các chҩt cѫ bҧn ái thӫy, là sҧn phҭm cӫa các tӃ

bào lѭӟi.
2.2.1.3. T̯ng trung gian: ÿѭӧc tҥo thành bӣi tӯ 3 – 4 lӟp tӃ bào lát hình ÿa diӋn và
tѭѫng ÿӕi gҫn nhau, lͣp này n̹m k͇ c̵n vͣi bi͋u mô men lͣp trong. Các tӃ bào lӟp
trung gian ÿһc biӋt giàu men phosphatase kiӅm và acid. Chúng cNJng có nhi͉u hình
th͋ khác nhau tùy n˯i chúng g̯n vͣi nguyên bào men hay g̯n vͣi lͣp bi͋u mô men
lͣp trong ch˱a bi͏t hóa:
- Các tӃ bào cӫa lӟp trung gian gҫn vӟi biӇu mô men lӟp trong chѭa biӋt hóa có hình
ÿa diӋn và tiӃp nӕi vӟi nhau bҵng thӇ nӕi hay bҵng khӟ
p khe có ÿӝ dài trung bình
(2Pm).
- Các tӃ bào lӟp trung gian gҫn vӟi nguyên bào men có dҥng dҽt hѫn và các khӟp
khe dài hѫn (8Pm). Khoҧng liên bào trӣ nên nhiӅu acid mucopolysaccharid ngay
trѭӟc khi có sӵ lҳng ÿӑng ch̭t căn b̫n r̷n.
2.2.1.4. Bi͋u mô men lͣp trong: gӗm mӝt hàng tӃ bào trө thҩp, (khoҧng 25 Pm), có
nhân hình bҫu dөc và các bào quan phân tán tӵ do trong bào tѭѫng. Nhӳng tӃ bào
này liên hӋ vӟi nhau bҵng thӇ nӕi và bҵng khӟp khe (dài khoҧ
ng 2 Pm). TӃ bào biӇu
mô men lӟp trong giàu phosphatase acid và duy trì ho̩t ÿ͡ng phân bào cho ÿ͇n khi
ÿ˱ͫc bi͏t hóa thành nguyên bào men. BiӇu mô men lӟp trong phӫ mһt lõm cӫa cѫ
quan men hình chuông và ÿѭӧc phân cách vӟi các tӃ bào cӫa nhú (răng) bӣi màng
ÿáy.
ͦ vành c͝, màng ÿáy cͯa bi͋u mô men lͣp trong liên tͭc vͣi màng ÿáy cͯa bi͋u mô
men lͣp ngoài, vì v̵y màng ÿáy bao phͯ toàn b͡ b͉ m̿t cͯa c˯ quan men.
Cҫn nhҩn mҥnh mӝt sӕÿһc ÿ
iӇm sau ÿây:
1- Trong quá trình hình thành cѫ quan men hình chuông (vӟi bӕn lӟp) và khi
bҳt ÿҫu sӵ tҥo thành các chҩt căn bҧn cӭng cӫa răng, c˯ quan men ti͇p tͭc
lͣn lên b̹ng tăng sinh chӭ không ngӯng lҥi. Tҥi thӡi ÿiӇm này, cѫ quan
men ÿã hình thành ch͑ là ph̯n nh͗ cӫa rìa cҳn hoһc mһt nhai cӫa thân răng
tѭѫng lai.

2- C˯ quan men ti͇p tͭc tăng tr
˱ͧng cho ÿ͇n khi ÿ̩t ÿ˱ͫc kích th˱ͣc cͯa
thân răng t˱˯ng lai. Sӵ tăng trѭӣng này chӫ yӃu là tӯ các tӃ bào cӫa vành
cә, nѫi hoҥt ÿӝng phân bào cӫa các tӃ bào biӇu mô men cӫa lӟp ngoài và
lӟp trong; các tӃ bào cӫa tҫng lѭӟi và cӫa lӟp trung gian góp phҫn phát
triӇn ÿӅu ÿһn các tӃ bào cӫa bӕn lӟp cѫ quan men. Quá trình tҥo men và
tҥo ngà diӉn ra theo hѭӟng nhai – chóp (Hình 1.15).
3- Các nguyên bào men t˱˯ng lai xṷ
t hi͏n ch͑ tͳ các t͇ bào con cͯa bi͋u
mô men lͣp trong. Các t͇ bào bi͋u mô men lͣp ngoài không di chuy͋n qua
ÿai c͝ vào vùng cͯa bi͋u mô men lͣp trong. Ӣ vùng ÿã hoàn thành cӫa cѫ
10
hoangtuhung.com
quan men, tұp ÿoàn tӃ bào biӇu mô men thӃ hӋ con lӟp trong cNJng trӵc tiӃp
tăng lên, bên cҥnh các tӃ bào tҫng trung gian.
2.2.2. Nhú răng
Nhú răng là kh͙i ngo̩i trung mô ÿ˱ͫc bao b͕c bͧi “chuông” bi͋u mô: Nhú răng
bi͏t hóa trong giai ÿo̩n chuông; nhú răng sͅ phát tri͋n thành các thành ph̯n ngà
răng và tͯy răng.
Thoҥt ÿҫu, các tӃ bào tҥo thành nhú răng là mӝt ÿám tӃ bào chѭa biӋt hóa hình ÿa
giác có nhiӅu ÿuôi bào tѭѫ
ng, tө lҥi ӣ vùng dѭӟi cѫ quan men giai ÿoҥn nө và
chӓm).
Nhӳng dҩu hiӋu cӫa sӵ biӋt hóa là:
1- Có sӵ tәng hӧp và tө lҥi các sͫi ngo̩i bào,
2- Sӵ tăng lên các kho̫ng gian bào ái ki͉m,
3- Sӵ xâm nhұp các m̩ch máu mà sau này tҥo thành ÿám rӕi mҥch bao quanh
dѭӟi nguyên bào ngà,
4- Sӵ xâm nhұp cӫa dây th̯n kinh.
S͹ tͭÿ̿c t͇ bào và tính ái ki͉m

tҥo nên ranh giͣi cͯa vùng nhú răng vͣi trung mô
xung quanh v͙n có c̭u trúc l͗ng l̓o h˯n nhi͉u. Trong giai ÿoҥn chuông muӝn, ngay
trѭӟc khi bҳt ÿҫu hình thành ngà, màng ÿáy cӫa lӟp biӇu mô men lӟp trong trӣ nên
dày hѫn rõ rӋt. Khi ÿó nó bao gӗm màng ÿáy tͭÿ̿c (khoҧng 30 nm chiӅu dày), và
lӟp giàu mucoprotein trong lѭӟi sӧi và collagen, ÿó là màng ti͉n t̩o.
2.2.3. Bao răng
Bao răng phát tri͋n tͳ ngo̩i trung mô và trung mô, nhͷng
ÿám t͇ bào này nguyên
tr˱ͣc ÿó n̹m xung quanh c˯ quan men và nhú răng ͧ giai ÿo̩n nͭ và ch͗m. Ph̯n
trong cùng cͯa bao răng (còn g͕i là bao răng chính danh hay túi răng chính danh)
là ph̯n sͅ ÿ˱ͫc bi͇n ÿ͝i thành các thành ph̯n cͯa nha chu (xê măng, dây ch̹ng,
x˱˯ng ͝ răng).
- Trong vùng trung mô xung quanh c˯ quan men, hình thành mӝt ÿám r͙i m̩ch (tӯ
các nhánh cӫa ÿӝng mҥch xѭѫng ә và ÿӝng mҥch dѭӟi lѭӥi). Các ÿӝng mҥch này
bao b
ӑc lҩy mҫm răng ӣ vùng bao răng sau này.
- Rҩt sӟm sau khi hình thành c˯ quan men hình chuông có bӕn lӟp và nhú răng xuҩt
hiӋn, c̫ hai ÿ˱ͫc bao b͕c xung quanh bӣi mӝt lͣp mô m͗ng và có m̵t ÿ͡ cao. Lӟp
này chҥy ӣ ngoài vành chuông và phân cách mô cӫa nhú răng vӟi vùng trung mô
xung quanh ӣ vùng mӣ ra cӫa ÿáy chuông.
- Ngoài các t͇ bào d̩ng sͫi, lӟp này còn chӭa tӍ lӋ cao sͫi collagen có hѭӟng song
song vӟi bӅ mһt cӫa mҫm răng, tҥo nên ÿ̿c ÿi͋m sͫi cͯa bao răng.
III. SӔ PHҰN CӪA LÁ RĂNG (Hình trang bìa)
Trong giai ÿoҥn chuông, lá răng, vӕn là nѫi “xuҩt phát” cùng phát triӇn vӟi mҫm
răng, bӏ thoái hoá phân rã thành nhiӅu mҧnh, trӣ thành nhӳng ÿám tӃ bào biӇu mô
11
hoangtuhung.com
rӡi rҥc và mҫm răng ÿang phát triӇn tách khӓi biӇu mô miӋng (hình bìa sách). Nhӳng
ÿám tӃ bào cӫa lá răng thѭӡng bӏ thoái hoá và tiêu ÿi. Ĉôi khi, có thӇ còn lҥi, hình
thành nhӳng nang nhӓ (nang m͕c răng) bên trên mӝt răng ÿang mӑc và làm chұm

quá trình này. Mӝt hұu quҧ cӫa viӋc phân rã lá răng là răng tiӃp tөc sӵ phát triӇn cӫa
nó bên trong mô xѭѫng hàm sau khi ÿã tách rӡi khӓi biӇu mô miӋng. Nhѭ v
ұy, trѭӟc
khi mӑc, nó cҫn tái lұp mӝt kӃt nӕi vӟi biӇu mô miӋng và xuyên thӫng lӟp biӇu mô
ÿӇ ÿҥt mӭc mһt phҷng nhai. Ĉây là mӝt thí dөÿiӇn hình và ÿӝc ÿáo cӫa sӵ phân rã
tӵ nhiên biӇu mô trong cѫ thӇ. Nhӳng tӃ bào biӇu mô còn sót lҥi cNJng có mһt trong
thӯng dүn răng ӣ giai ÿoҥn mӑc tiӅn chӭc năng.
ӬNG DӨNG LÂM SÀNG
1- Kích thѭӟ
c răng phө thuӝc hai yӃu tӕ hoҥt ÿӝng cӫa tӃ bào: tăng sinh và chӃ
tiӃt. Răng lӟn và răng nhӓ là kӃt quҧ cӫa ҧnh hѭӣng sӵ tăng trѭӣng cӫa mҫm răng ӣ
giai ÿoҥn chӓm và giai ÿoҥn chuông. Các trѭӡng hӧp răng lӟn (hoһc nhӓ) thұt, toàn
bӝ các răng bӏҧnh hѭӣng, có thӇ do tác ÿӝng cӫa hoc môn tăng trѭӣng. Các trѭӡ
ng
hӧp răng lӟn (hoһc nhӓ) giҧ, tӯng răng riêng lҿ bӏҧnh hѭӣng.
2- ThiӃu răng mӝt phҫn hoһc toàn bӝ do rӕi loҥn sӵ hình thành răng ӣ giai ÿoҥn
ÿҫu tiên. Trѭӡng hӧp loҥn sҧn ngoҥi bì di truyӅn, toàn bӝ răng bӏ thiӃu, khi ÿó, các
bӝ phұn có nguӗn gӕc ngoҥi bì: da, tóc, tuyӃn bã… cNJng bӏҧnh hѭӣng. Trѭӡng hӧp
thiӃu r
ăng tӯng phҫn thѭӡng gһp nhҩt là các răng khôn; trong khi các răng nanh ít
khi bӏ thiӃu nhҩt.
12
hoangtuhung.com
Hình 1.14: Nguyên bào men chӃ tiӃt (dѭӟi hiӇn vi quang hӑc)
Nguyên bào men
BiӇu mô men
lӟp ngoài
Lѭӟi tӃ bào sao
Lӟp trung gian
Khuôn men

a : thai 4 – 5 tháng
b : thai 6 – 7 tháng
c : khi sinh
Hình 1.15: Kích thѭӟc tѭѫng ÿӕi cӫa cѫ quan men ӣ răng cӱa sӳa
dѭ
ӟi
13
hoangtuhung.com
S˯ÿ͛ 1.1. Các t͇ bào và các mô cͯa m̯m răng và s̫n pẖm cͯa chúng; (theo Schour, có thay
ÿ͝i)
͛
n
g
͙c Thành ph̯n cͯa
m̯m răng
Các t͇ bào cͯa m̯m răng S̫n pẖm/d
̳
BiӇu mô miӋng
Tăng sinh
Trung mô răng
BiӋt hóa
(TӃ bào trung mô tөÿһc)
Ngoҥi bì
BiӇu mô men lӟp n
g
oài
Lѭӟi tӃ bào sao
(
Lӟ
p

lѭӟi
)
Lӟp trun
gg
ian
BiӇu mô men lӟ
p
tron
g
Màng Hertwig;
màng ngăn, hoành
biӇu mô
N
g
u
y
ên bào men
Hình
BiӇu
BiӇu
M
Cѫ
q
uan men
Ngoҥi trung mô
(TӃ bào mào thҫn
kinh)
N
g
u

y
ên bào n
g
à
TӃ bào trung mô
chѭa biӋt hóa.
Nguyên bào sӧi
Nhú răn
g
Túi răng
chính danh
(bao răng
chính danh)
N
g
u
y
ên bào xê măn
g
N
g
u
y
ên bào sӧi
N
g
u
y
ên bào xѭѫn
g

Sӧi Korff
Xê măn
g
bào
Sӧi Sharpe
y
Cӕt bào / Hӫy cӕt bào
T
X
X
ѭ
Hình
N
Các
s
(TӃ bào xѭѫng)
14
hoangtuhung.com