CƠ SỞ MÔI TRƯỜNG ĐẤT, NƯỚC, KHÔNG KHÍ - PHẦN II MÔI TRƯỜNG ĐẤT potx

PHÁƯN THỈÏ HAI: MÄI TRỈÅÌNG ÂÁÚT

Chỉång 1: Nhỉỵng khại niãûm täøng quạt.

1. Âáút l gç?

Âáút l pháưn v ngoi ca qu âëa cáưu, thnh láûp do sỉû biãún âäøi ca âạ mẻ dỉåïi nh hỉåíng ca cạc tạc nhán l,
họa, sinh váût Do váûy âáút l mäi trỉåìng ni dỉåỵng cạc loi cáy, l khäng gian thêch håüp âãø con ngỉåìi xáy dỉûng
nh åí v cạc cäng trçnh khạc. Âáút l ti ngun khäng thãø phủc häưi, màûc d con ngỉåìi dng nhiãưu tiãún bäü vãư
khoa hc k thût âãø ci tảo.

2. Âënh nghéa mäi trỉåìng âáút.

Mäi trỉåìng âáút l mäi trỉåìng sinh thại hon chènh, bao gäưm váût cháút vä sinh sàõp xãúp thnh cáúu trục nháút âënh.
Cạc thỉûc váût, âäüng váût v vi sinh váût säúng trong lng trại âáút. Cạc thnh pháưn ny cọ liãn quan máût thiãút v chàût
ch våïi nhau. Mäi trỉåìng âáút âỉåüc xem nhỉ l mäi trỉåìng thnh pháưn ca hãû mäi trỉåìng bao quanh nọ gäưm
nỉåïc, khäng khê, khê háûu

3. Nhỉỵng thnh pháưn ch úu ca mäi trỉåìng âáút.

3.1. Thnh pháưn vä sinh.

Thnh pháưn ny gäưm cọ mäüt nỉỵa l cạc khoạng cháút, phán nỉỵa cn lải l khäng khê v nỉåïc v mäüt êt cháút hỉỵu
cå tỉì xạc b cạc âäüng thỉûc váût cọ trong âáút. Cháút khoạng trong âáút cọ âỉåüc tỉì sỉû phán hy âạ mẻ, v ngưn
khạc âãún tỉì säng häư, dng chy âải dỉång, cạc cån giọ bo, v tỉì cạc ngưn khạc Ty theo kêch thỉåïc cåỵ hảt
ngỉåìi ta chia thnh cạt, bủi, sẹt, hảt keo.

3.2. Thnh pháưn hỉỵu sinh.

3.2.1. Vi sinh váût.

Vi sinh váût âáút gäưm vi sinh váût hiãúu khê, úm khê v hiãúm khê. Vi sinh váût l hãû sinh váût quan trng ca mäi
trỉåìng âáút. Âọng vai tr phán hy âãø cung cáúp cháút hỉỵu cå.

3.2.2. Thỉûc váût.

Thỉûc váût säúng trong lng âáút nhỉ rãù cáy, thỉûc váût khäng diãûp lủc, thỉûc váût âån bo.
Thỉûc váût trãn màût âáút gäưm nhiãưu loi, h, bäü tảo nãn qưn x thỉûc váût, mäùi dảng mäi trỉåìng âáút âàûc trỉng cho
hãû thỉûc váût nháút âënh. Thê dủ; c nàng tháúy åí vng âáút phn,

3.2.3. Âäüng váût.

Âäüng váût trong v trãn lng âáút nhỉ: giun, chüt, mäúi, kiãún, sáu b, cän trng â trỉïng trong lng âáút. Mäùi loải
âáút cng cọ hãû âäüng váût nháút âënh nhỉ cạ sàûc ràòng åí vng âáút phn Cạc thnh pháưn ny liãn kãút thnh chùi
thỉûc pháøm v nàng lỉåüng täưn tải táút úu trong mäi trỉåìng âáút.

4
3.2.4. Så âäư cạc thnh pháưn trong mäi trỉåìng âáút


Âäüng váût Thỉûc váût xanh
nh sạng Khäng khê Con ngỉåìi
Nỉåïc
Màût âáút
****************************************************************************************************
Âäüng váût
Nỉåïc ngáưm

Xạc b âäng thỉûc váût Nỉåïc thäø nhỉåỵng
Rã ùcáy Khäng khê trong âáút
Cạc hảt vä cå

Cạc hảt si Vi sinh váût
Cạc hảt keo
Dung dëch âáút Nhiãût lỉåüng v nhiãût âäü âáút





Cạc thnh pháưn ny tảo thnh mäüt dáy chuưn thỉûc pháøm v dáy chuưn nàng lỉåüng, täưn tải táút úu trong mäi
trỉåìng âáút.
4. Quạ trçnh hçnh thnh v phạt triãøn mäi trỉåìng âáút.

Âáút âỉåüc hçnh thnh tỉì âạ mẻ trong cạc âiãưu kiãûn mäi trỉåìng nhỉ thåìi gian, ạp sút, nhiãût âäü, âäü áøm, gêo mỉa,
vi sinh váût phán gii, vi sinh váût täøng håüp. Täøng ha v täø håüp ca cạc úu täú mäi trỉåìng s tảo nãn mäi trỉåìng
âáút nháút âënh.


Váût l, mỉa, gêo Vi sinh váût
Âạ mẻ Våỵ vủn Máùu cháút Âáút
Âáút
Máùu cháút
Âạ mẻ

Họa hc, nhiãût âäü Thỉûc váût, âäüng váût


4.1. Cacï quạ trçnh âàûc trỉng.

· Quạ trçnh Feralit, âàûc trỉng cho vng nhiãût âåïi, trãn mäi trỉåìng håi chua v chua.
Tỉïc l quạ trçnh rỉía träi v têch tủ Fe

2+
,Al
3+
, Fe
3+

· Quạ trçnh Macgalit, âàûc trỉng vng cọ âạ mẻ l bazå. Sn pháøm ca nọ giu Ca, Mg phn ỉïng trong mäi
trỉåìng âáút trung tênh hay kiãưm.
· Quạ trçnh Feralit-macgalit, l trung gian giỉỵa hai quạ trçnh trãn trong âiãưu kiãûn nhiãût âåïi hồûc ạ nhiãût âåïi.
· Quạ trçnh Alit, xy ra trãn miãưn nụi cao, khê háûu lảnh áøm ỉåït, âáút giu mn thä.
5
ã Quaù trỗnh Sialite, quaù trỗnh trỏửm tờch, di chuyóứn tổỡ nhióửu nồi õóứ bọửi lừng taỷo mọi trổỡồng õỏỳt giaỡu caùt vaỡ
nhióửu saớn phỏứm bọửi tuỷ khaùc.

4.2. Caùc nhỏn tọỳ aớnh hổồớng õóỳn quaù trỗnh hỗnh thaỡnh õỏỳt.

ã Sinh vỏỷt laỡ yóỳu tọỳ chuớ õaỷo trong quaù trỗnh hỗnh thaỡnh õỏỳt, chuùng coù chổùc nng tọứng hồỹp vaỡ phỏn huợy chỏỳt
hổợu cồ. Cọỳ õởnh õaỷm tổỡ khọng khờ vaỡ khờ trồỡi.
ã Thổỷc vỏỷt maỡu xanh, cung cỏỳp xaùc baợ vồùi lổồỹng lồùn 25 tỏỳn/nm/ha trong rổỡng nhióỷt õồùi.
ã ọỹng vỏỷt, nguyón sinh õọỹng vỏỷt, cọn truỡng, dóỳ, giun.
ã Khờ hỏỷu, nhióỷt õọỹ, lổồỹng mổa, doỡng chaớy laỡm xoùi moỡn, bọỳc hồi, haỷn haùn. ởa hỗnh, mỏựu chỏỳt
ã Taùc õọỹng con ngổồỡi theo hổồùng tờch cổỷc seợ tng õọỹ phỗ, tng cổồỡng õa daỷng sinh hoỹc, nóỳu theo hổồùng tióu
cổỷc seợ laỡm toaùi hoaù, xoùi moỡn, sa maỷc hoùa, laterit hoaù.

5. Sinh thaùi mọi trổồỡng õỏỳt.

Mọi trổồỡng õỏỳt tổỷ baớn thỏn noù laỡ mọỹt hóỷ phổùc taỷp, trong õoù caùc thaỡnh phỏửn sinh vỏỷt vaỡ phi sinh vỏỷt coù quan hóỷ
hổợu cồ vồùi nhau. Mọi trổồỡng õỏỳt laỡ thóứ tổỷ nhión phỏn bọỳ trong khoaớng khọng gian nhỏỳt õởnh, gọửm coù sinh vỏỷt,
chỏỳt vọ cồ vaỡ chỏỳt hổợu cồ, noù phỏn hoaù thaỡnh caùc tỏửng khaùc nhau vóử sinh thaùi, tờnh chỏỳt vỏỷt lyù hoùa hoỹc vaỡ õỷc
tờnh sinh vỏỷt.

Ngoaỡi ra tỏỷp õoaỡn sinh vỏỷt laỡ hóỷ sinh vỏỷt bao gọửm nhoùm taớo coù khaớ nng quang hồỹp, nhoùm sọỳng nhồỡ sinh vỏỷt
khaùc, nhoùm phỏn giaới nhổ vi khuỏứn, nỏỳm,. Mọi trổồỡng õỏỳt mang tờnh chỏỳt hóỷ sinh thaùi hoaỡn chốnh.

Nghión cổùu sinh thaùi mọi trổồỡng õỏỳt giuùp caùc nhaỡ nghión cổùu hióứu bióỳt mọỹt caùch khoa hoỹc vaỡ toaỡn dióỷn vóử caùc
õỷc tờnh cuớa noù, vaỡ tổỡ õoù seợ rỏỳt hổợu ờch trong vióỷc sổớ duỷng õỏỳt nọng nghióỷp cuợng nhổ baớo vóỷ mọi trổồỡng.

Caùc anh chở haợy cho bióỳt quaù trỗnh naỡo laỡ quan troỹng nhỏỳt trong sổỷ hỗnh thaỡnh mọi trổồỡng õỏỳt? Vỗ sao.
Chổồng 2: Sổớ duỷng õỏỳt vaỡ laỷm duỷng õỏt.

1. Taỡi nguyón õỏỳt.

1.1 Taỡi nguyón õỏỳt trón thóỳ giồùi.

Tọứng dióỷn tờch õỏỳt tổỷ nhión trón thóỳ giồùi khoaớng 14.800 trióỷu ha, Theo õaùnh giaù cuớa FAO - UNESCO sổỷ phỏn bọỳ
õỏỳt thóỳ giồùi nhổ sau:
ã 20% dióỷn tờch õỏỳt ồớ vuỡng quaù laỷnh.
ã 20% dióỷn tờch õỏỳt ồớ vuỡng quaù khọ.
ã 20% dióỷn tờch õỏỳt ồớ vuỡng quaù dọỳc
ã 10% dióỷn tờch õỏỳt coù tỏửng õỏỳt moớng.
ã 10% dióỷn tờch õỏỳt ồớ vuỡng trọửng troỹt õổồỹc
ã 20% dióỷn tờch õỏỳt coù thóứ laỡm õọửng coớ.

Do vỏỷy khi khaớo saùt taỡi nguyón õỏỳt thóỳ giồùi, coù 3 õỷc õióứm chờnh; õỏỳt xỏỳu nhióửu, õỏỳt tọỳt ờt, vaỡ õỏỳt phỏn bọỳ khọng
õọửng õóửu. Trong dióỷn tờch õỏỳt trọửng troỹt cuợng coù 3 loaỷi õỏỳt: õỏỳt coù nng suỏỳt cao 14%, õỏỳt coù nng suỏỳt trung
bỗnh 28%, õỏỳt coù nng suỏỳt thỏỳp 58%. Tióửm nng õỏỳt nọng nghióỷp ngaỡy caỡng coù haỷn, do bồới xaợ họỹi ngaỡy caỡng
6
vn minh, trỗnh õọỹ xaợ họỹi caỡng cao, nhu cỏửu caỡng lồùn, do vỏỷy vióỷc sổớ duỷng õỏỳt nọng nghióỷp cho xỏy dổỷng ngaỡy
caỡng tng. Vỗ vỏỷy vióỷc mồớ rọỹng õỏỳt seợ coù mọỹt sọỳ trồớ ngaỷi lồùn:
ã Phaới coù nguọửn vọỳn lồùn.

ã Khọng õổồỹc xỏm canh vaỡo õỏỳt rổỡng, vỗ rổỡng õaợ bở taỡn phaù nhióửu.
ã Nhổợng vuỡng õỏỳt khai hoang laỡ nhổợng vuỡng dỏn sọỳ thỏỳp, nón seợ haỷn chóỳ vóử lổỷc lổồỹng lao õọỹng.
ã ọỳi vồùi caùc nổồùc õaợ phaùt trióứn, sổớ duỷng õỏỳt cỏửn phaới thỏỷn troỹng hồn do õỏỳt bở suy thoaùi nhióửu, vaỡ gờa thaỡnh
nọng saớn laỷi quaù cao.

1.2 Taỡi nguyón õỏỳt ồớ Vióỷt Nam.

Dióỷn tờch õỏỳt tổỷ nhión ồớ Vióỷt nam laỡ 33 trióỷu ha, trong õoù õỏỳt nọng nghióỷp khoaớng 6,9 trióỷu ha chióỳm 21% so vồùi
õỏỳt tổỷ nhión. Theo sọỳ lióỷu cuớa tọứng cuỷc quaớn lờ õỏỳt õai, thỗ trong õỏỳt nọng nghióỷp, coù khoaớng 20% laỡ õỏỳt tọỳt, coỡn
laỡ laỡ õỏỳt coù nhióửu trồớ ngaỷi cho saớn xuỏỳt: õỏỳt dọỳc, õỏỳt khọ haỷn, õỏỳt uùng mỷn, ngheỡo dinh dổồợng

Hióỷn traỷng sổớ duỷng õỏỳt ồớ vióỷt nam nhổ sau:
ã ỏỳt nọng nghióỷp 21,2%
ã ỏỳt lỏm nghióỷp 29,19%
ã ỏỳt chuyón duỡng 4,91%
ã Loaỷi õỏỳt khaùc 44,88%

Nhỗn chung, õỏỳt cho saớn xuỏỳt nọng nghióỷp ngaỡy caỡng ờt, vaỡ phỏn bọỳ khọng õọửng õóửu, do vỏỷy cỏửn tng cổồỡng
nhióửu bióỷn phaùp tọứng hồỹp õóứ sổớ duỷng hióỷu quaớ õỏỳt nọng nghióỷp trổồùc nhu cỏửu mồùi cuớa xaợ họỹi Vióỷt nam. Cuợng
cỏửn tng cổồỡng mọỹt sọỳ cỏy n traùi coù gờa trở xuỏỳt khỏứu trón nhổợng vuỡng õỏỳt thờch hồỹp õóứ nỏng cao tyớ lóỷ sổớ duỷng
õỏỳt.

2. Caùc cồ cỏỳu sổớ duỷng õỏỳt.

Vióỷc sổớ duỷng õỏỳt cuớa mọỹt quọỳc gia seợ cho thỏỳy tỗnh traỷng phaùt trióứn cuớa quọỳc gia vaỡ qua õoù nhổợng gờa trở cuớa
õỏỳt cuợng õổồỹc bióứu hióỷn õỏửy õuớ qua caùc saớn phỏứm õổồỹc taỷo ra tổỡ vióỷc sổớ duỷng naỡy. Ngaỡy nay trón thóỳ giồùi caỡng
chuù troỹng õóỳn tyớ troỹng vaỡ hióỷu quaớ sổớ duỷng õỏỳt, hióỷu quaớ sổớ duỷng õỏỳt coỡn thóứ hióỷn ồớ vióỷc baớo vóỷ nguọửn quyợ õỏỳt
vaỡ mọi trổồỡng õỏỳt cho thóỳ hóỷ con chaùu mai sau.

2.1 Sổớ duỷng õỏỳt õọ thở.

Dióỷn tờch õỏỳt õọ thở ngaỡy caỡng tng do sổỷ phaùt trióứn cuớa xaợ họỹi vaỡ nhu cỏửu õọ thở hoùa cuaớ nhổợng nổồùc õang phaùt
trióứn. Vaớ laỷi do sổỷ gia tng dỏn sọỳ nón õỏỳt nọng nghióỷp seợ õổồỹc sổớ duỷng cho nhu cỏửu naỡy. Vỏỳn õóử hióỷn nay cuớa
caùc thaỡnh phọỳ lồùn laỡ cỏn õọỳi laỷi nhu cỏửu phaùt trióứn õọ thở hoùa cuợng nhổ cỏn õọỳi laỷi lổồỹng cổ dỏn tổỡ nọng thọn
dọửn dỏửn vóử thaỡnh phọỳ. ỏy laỡ vióỷc laỡm khọng dóự daỡng vaỡ õoỡi hoới phaới coù õởnh hổồùng lỏu daỡi trong tổồng lai, vaỡ
nhỏỳt laỡ ngỏn saùch nhaỡ nổồùc cho vióỷc phaùt trióứn nọng thọn, giuùp cho sổỷ phaùt trióứn nọng thọn ngaỡy caỡng khọng
caùch bióỷt vồùi phaùt trióứn thaỡnh thở. Sổớ duỷng õỏỳt õọ thở phaới õổùng trón quan õióứm toaỡn dióỷn vaỡ giổợ sổỷ cỏn õọỳi haỡi
hoỡa giổợa thaỡnh thở vaỡ nọng thọn, vaỡ luọn õaớm baớo sổỷ phaùt trióứn bóửn vổợng mọi trổồỡng.

2.2. Sổớ duỷng õỏỳt nọng thọn.

ỏỳt nọng thọn seợ bở hoang hoaù dỏửn do lổỷc lổồỹng sổớ duỷng õỏỳt ngaỡy caỡng giaớm. Thổỷc ra õỏỳt nọng thọn laỡ nguọửn
taỡi nguyón vọ cuỡng quyù giaù nóỳu nhổ chuùng ta bióỳt sổớ duỷng noù hồỹp lyù vaỡ cỏn õọỳi. Quyợ õỏỳt nọng thọn ồớ mọựi nổồùc
7
ráút khạc nhau ty thüc vo trçnh âäü phạt triãøn ca mäùi qúc gia. D trong hon cnh no, theo thäng cạo
chung ca liãn håüp qúc nãn ph âáút bàòng cạc thm thỉûc váût ph håüp âáút âãø bo vãû ti ngun âáút ngy cng
bãưn vỉỵng hån. Trạnh sỉû máút âáút v suy thoại âáút do sỉû thiãúu hiãøu biãút v quan tám ca cäüng âäưng.

2.3. Sỉí dủng âáút rỉìng.

Âáút rỉìng giỉỵ vai tr cỉûc k quan trng trong viãûc âiãưu ha khê háûu, âiãưu chènh nỉåïc
chy trn, cung cáúp ngưn thỉûc pháøm qu giạ cho con ngỉåìi cng nhỉ âäüng thỉûc váût. Ngoi ra nọ cọ thãø cung
cáúp ngưn âa dảng sinh hc cho con ngỉåìi, âạng kãø nháút l vai tr lc khäng khê cho mäi trỉåìng xung quanh,
nhiãưu nh khoa hc cho ràòng rỉìng l lạ phäøi cho nhán loải. Sn pháøm rỉìng thç vä cng phong phụ, tỉì gäù cho
nhiãn liãûu, gäù cho cäng nghiãûp v xáy dỉûng, gäù cho trang trê Hån nỉỵa rỉìng cọ gêa trë vãư m quan, vãư lëch sỉí
cng nhỉ vàn họa. Do váûy chụng ta cáưn phi sỉí dủng v qun l rỉìng ngy cng chàût ch hån khäng chè âån
thưn khai thạc giạ trë kinh tãú, m cạc gêa trë khạc vä cng âa dảng v thụ vë

Hiãûn trảng vãư ti ngun rỉìng trãn thãú giåïi nọi chung v viãût nam ngy cng åí mỉïc bạo âäüng â. Diãûn têch rỉìng
suy gim theo cáúp säú nhán. Sỉû thiãût hải ny do nhiãưu ngun nhán: chạy rỉìng, khai thạc rỉìng ty tiãûn, do cän

trng v dëch bãûnh chè chiãúm tè lãû nh. Háûu qu ca viãûc suy gim ny khäng thãø tênh hãút âỉåüc cọ thãø nguy
hiãøm cho tênh mảng v ti sn do båíi thiãn tai, l lủt liãn tiãúp xy ra.

Chênh vç váûy, cáưn phi cọ sỉû quan tám âäưng bäü âãø sỉí dủng v bo vãû ti ngun rỉìng hiãûu qu hån. Củ thãø l:
· Ngàn chàûn nản phạ rỉìng, nháút l rỉìng âáưu ngưn. Xỉí l thêch âạng nhỉỵng ai phạ rỉìng bỉìa bi.
· Láûp ra cạc khu bo vãû thiãn nhiãn, nháút l cạc vỉåìn qúc gia.
· Cọ chênh sạch khen thỉåíng këp thåìi v thêch âạng cho nhán dán cọ trạch nhiãûm bo vãû v chàm sọc rỉìng,
chäúng chạy rỉìng
· Giạo dủc tun truưn räüng ri trong nhán dán bo vãû v chàm sọc rỉìng cáy xanh.
· Thiãút láûp rỉìng träưng måïi, rỉìng phng häü, nhiãưu cäng viãn cáy xanh bọng mạt.
· Thiãút láûp mä hçnh näng lám kãút håüp, l phỉång thỉïc sn xút täút, cáưn âỉåüc nhán räüng ri trong nhán dán.

2.4. Sỉí dủng âáút cọ váún âãư.

Âáút cọ váún âãư l âáút cho nàng sút tháúp, hay l âáút xáúu. Âáút ny gáy ráút nhiãưu tråí ngải cho sn xút näng
nghiãûp. Âäúi våïi cạc nh khoa hc âáút, sỉí dủng âáút cọ váún âãư l chiãún lỉåüc låïn ca sn xút näng nghiãûp. Båíi vç
âáút cọ váún âãư cọ tạc âäüng mảnh m âäúi våïi con ngỉåìi v mäi trỉåìng do: gim tiãưm nàng sn xút ca hãû sinh
thại, phạ våỵ cán bàòng nỉåïc, nàng lỉåüng, váût cháút trong hãû sinh thại. Do váûy sỉí dủng v qun l âáút bảc mu cáưn
phi quan tám åí mäüt säú màût:
· Trãn âáút däúc cáưn phi träưng cáy âãø chäúng xọi mn
· Cáưn bọn phán chưng phán xanh âãø náng cao phç nhiãu âáút
· Cáưn ngàn chàûn sỉû xám nhiãùm màûn åí cạc vng dãù bë nhiãùm màûn
· Âáút phn ty theo tỉìng âiãưu kiãûn củ thãø: cọ thãø rỉía phn, ẹm phn, träưng cáy hoa mu chëu phn. Cáưn phi
bo vãû mäi trỉåìng trạnh bë suy gim do ci tảo phn.
· Chụ cäng tạc khuún näng âãø giụp ngỉåìi näng dán hiãøu hån vãư mnh âáút ca mçnh âãø sỉí dủng v qun
trë hiãûu qu hån.

2. Qui hoảch sỉí dủng âáút trong tỉång lai.

8

Âáút âai l cå såí cho cüc säúng, l phỉång tiãûn sn xút lỉång thỉûc âáưu tiãn ni säúng cüc säúng ca con ngỉåìi.
Âáút cng l thnh pháưn quan trng ca hãû thäúng sinh thại lnh thäø, duy trç cüc säúng cho cạc loi sinh váût trãn
trại âáút. Âáút l váût cháút khäng äøn âënh ca bãư màût trại âáút, nhỉng lải l trung tám âãø duy trç cüc säúng trãn trại
âáút.
Trong vi tháûp k gáưn âáy, âáút âai âang cọ nhiãưu mäúi âe da: cháút lỉåüng âáút âang suy gim, nhỉỵng vng âáút
xáúu ngy cng gia tàng, v do nhu cáưu phạt triãøn ca x häüi, diãûn têch âáút cho sn xút näng nghiãûp ngy cng
bë thu hẻp.

Chênh vç cạc váún âãư â âãư cáûp åí trãn, viãûc qui hach v sỉí dủng âáút trong tỉång lai cáưn phi cọ nhỉỵng âënh
hỉåïng chiãún lỉåüc láu di, nhỉỵng âënh hỉåïng ny phi ty thüc vo cạc âiãưu kiãûn kinh tãú x häüi cng nhỉ tỉû
nhiãn våïi mủc âêch l ngy cng tàng tè lãû sỉí dủng âáút, duy trç cháút lỉåüng âáút âai v giỉỵ vỉỵng sỉû phạt triãøn bãưn
vỉỵng cho cäüng âäưng. Mún bo vãû v sỉí dủng âáút hiãûu qa cáưn phi chụ mäüt säú âiãøm sau:
· Lût bo vãû âáút âai
· Hãû thäúng täø chỉïc ca bäü mạy nh nỉåïc âãø qun l v bo vãû âáút âai.
· Chênh sạch näng nghiãûp tha âạng, gim thiãøu chuøn âáút näng nghiãûp cho mủc âêch khạc.
· Bo vãû rỉìng chäúng du canh du cỉ chäúng b âáút träúng.
· Chäúng ä nhiãùm âáút do cạc hoảt âäüng näng nghiãûp, cäng nghiãûp
· Sn xút näng nghiãûp kãút håüp chàût ch våïi lám nghiãûp v thy sn

4. Khại niãûm lảm dủng âáút v háûu qu ca nọ

Con ngỉåìi âang âäúi màût våïi sỉû thiãúu âáút täút cho canh tạc âãø âạp ỉïng nhu cáưu lỉång thỉûc cho hng tè ngỉåìi, v
âáút sinh hoảt cho sỉû bng näø dán säú. Âáút l ngưn ti ngun vä gêa v khäng thãø phủc häưi. Trong thåìi gian qua
chụng ta â khäng sỉí dủng håüp l cạ ngưn t ngun ny, â lm cho âáút ngy cng bë suy thoại, gim nhanh
vãư màût cháút lỉåüng, âáút xáúu tråí nãn nhiãưu, v âäi lục tråí thnh gạnh nàûng trong sn xút cho näng dán, cọ hải
cho sỉïc khe cäüng âäưng thäng qua chùi thỉûc pháøm, v cng chênh l sỉû thạch âäú cho cạc nh khoa hc.

Do nhu cáưu canh tạc v nhỉỵng låüi êch kinh tãú trỉåïc màõt con ngỉåìi â chàût v khai
thạc rỉìng bỉìa bi, vç váûy m â xy ra nhỉỵng tai hoả vãư l lủt cng nhỉ cạc hản hạn v sỉû báút thỉåìng vãư khê
háûu trong lénh vỉûc ton cáưu.

Bi táûp thỉûc hnh.

1. Anh chë hy liãût kã mäüt säú ti ngun:
· Khäng thãø thay thãú âỉåüc,
· Khäng thãø phủc häưi,
· Cọ thãø phủc häưi.

2. ÅÍ viãût Nam ngưn ti ngun no âang suy gim âãún mỉïc bạo âäüng? Anh chi cọ gii phạp nhỉ thãú no âãø
phủc häưi?

3. Qu âáút åí Viãût Nam cọ bë lảm dủng khäng?

4. Sỉí dủng âáút åí nỉåïc ta cọ hiãûu qu khäng? vç sao?


9
Chổồng 3: nhióựm mọi trổồỡng õỏỳt.

1. Khaùi nióỷm ọ nhióựm mọi trổồỡng õỏỳt

Ngaỡy nay, do hoaỷt õọỹng cuớa con ngổồỡi mồớ rọỹng ra nhióửu lộnh vổỷc caỡng õa daỷng thỗ chỏỳt thaới vaỡ ọ nhióựm ngaỡy
caỡng phổùc taỷp vaỡ caỡng nhióửu. Mọi trổồỡng õỏỳt coù thóứ bở ọ nhióựm do sổỷ lan truyóửn tổỡ mọi trổồỡng khọng khờ, chỏỳt ọ
nhióựm khọng khờ khi lừng tuỷ seợỡ rồi vaỡo mọi trổồỡng õỏỳt.
Mọi trổồỡng nổồùc vaỡ mọi trổồỡng õỏỳt coù lión quan chỷt cheợ vồùi nhau. Nổồùc trón mỷt õỏỳt, nổồùc trong loỡng õỏỳt. Khi
mọi trổồỡng nổồùc bở ọ nhióựm thỗ tỏỳt yóỳu laỡm ọ nhióựm mọi trổồỡng õỏỳt. Ngoaỡi ra mọi trổồỡng õỏỳt bở ọ nhióựm tổỡ xaùc
baợ õọỹng thổỷc vỏỷt tọửn taỷi trong mọi trổồỡng õỏỳt. ỏỳt õổồỹc xem laỡ ọ nhióựm khi nọửng õọỹ caùc chỏỳt õọỹc tng lón quaù
mổùc an toaỡn, vổồỹt trón khaớ nng tổỷ laỡm saỷch cuớa mọi trổồỡng õỏỳt.

2. Phỏn loaỷi ọ nhióựm õỏỳt.

2.1 nhióựm do tổỷ nhión.

ã nhióựm do pheỡn gỏy ra ngọỹ õọỹc Fe
2+
, Al
3+
, SO
4
2-
. nhióựm naỡy laỡm cho nọửng õọỹ caùc chỏỳt nayỡ tng cao
trong dung dởch vaỡ keo õỏỳt. Gỏy ngọỹ õọỹc cho cỏy con vaỡ mọi trổồỡng õỏỳt.
ã nhióựm do mỷn gỏy nón haỷn sinh lyù cho cỏy. Do ngọỹ õọỹc caùc chỏỳt Na
+
, K
+
, Cl
-
.
ã ỏỳt bở suy kióỷt do xoùi moỡn dinh dổồợng bồới gờo mổa

2.2. nhióựm nhỏn taỷo.

ã nhióựm do caùc hoaỷt õọỹng cọng nghióỷp, khai thaùc hỏửm moớ. nhióựm naỡy chuớ yóỳu gỏy ra ọ nhióựm kim loaỷi
nỷng nhổ Hg, Pb, Cd, Cu.
ã nhióựm dỏửu do sổỷ khai thaùc vaỡ roỡ rộ tổỡ caùc taỡu chồớ dỏửu. Taùc haỷi cuớa dỏửu trón mọi trổồỡng õỏỳt: laỡm giaớm
lổồỹng nổồùc vaỡ khọng khờ trong mọi trổồỡng õỏỳt, thay õọứi kỏỳt cỏỳu vaỡ õỷc tờnh lyù hoùa hoỹc cuớa õỏỳt õổa õóỳn
giaớm tờnh co giaợn cuaớ õỏỳt. Ngoaỡi ra dỏửu coỡn tióu dióỷt caùc sinh vỏỷt trong õỏỳt vaỡ coù khaớ nng thỏỳm vaỡ laỡm ọ
nhióựm maỷch nổồùc ngỏửm.
ã nhióựm chỏỳt hổợu cồ tổỡ xaùc baợ hổợu cồ, vổồỹt quaù khaớ nng tổỷ laỡm saỷch cuớa mọi trổồỡng õỏỳt, laỡm dổ thổỡa vi

sinh vỏỷt yóỳm khờ. Seợ gỏy ọ nhióựm CH
4
, H
2
S.
ã nhióựm do chỏỳt phoùng xaỷ õóỳn tổỡ thaỡnh phỏửn õởa chỏỳt cuớa õỏỳt, vuỷ nọứ bom haỷt nhỏn, sổỷ roỡ rộ cuớa caùc loỡ phaớn
ổùng haỷt nhỏn, vaỡ tổỡ caùc trung tỏm nghión cổùu khoa hoỹc. Caùc chỏỳt naỡy xỏm nhỏỷp vaỡo mọi trổồỡng õỏỳt vaỡo cồ
thóứ õọỹng thổỷc vỏỷt vaỡ sinh vỏỷt vaỡ thỏỳm xuọỳng nổồùc ngỏửm.
ã nhióựm vi sinh vỏỷt, nghión cổùu gỏửn õỏy cho thỏỳy, vi truỡng gỏy bóỷnh trong õỏỳt cao rỏỳt nhióửu lỏửn trong nổồùc,
sinh sọi naớy nồớ cuợng rỏỳt nhanh. Nguọửn ọ nhióựm naỡy õóỳn tổỡ vióỷc sổớ duỷng phỏn xanh phỏn chuọửng chổa hoai,
hoỷc tổỡ chỏỳt thaới cuớa õọỹng vỏỷt vaỡ con ngổồỡi.
ã nhióựm do hoaỷt õọỹng nọng nghióỷp: laỷm duỷng phỏn boùn vaỡ thuọỳc trổỡ sỏu, taỡn tờch cuớa thổỷc vỏỷt trong õióửu
kióỷn yóỳm khờ seợ gỏy ra nhióửu chỏỳt õọỹc, taỡn tờch cỏy rổỡng quaù dổ thổỡa seợ taỷo ra mọi trổồỡng õỏỳt acid
ã nhióựm õỏỳt do chỏỳt thaới õọ thở: baợi raùc, nổồùc thaới, buỡn cọỳng raợnh, hỏửm tổỷ hoaỷi.

3. Taùc haỷi cuớa ọ nhióựm õỏỳt.

ã Sổỷ tọửn taỷi cuớa mọỹt sọỳ chỏỳt õọỹc trong õỏỳt coù taùc duỷng khọng tọỳt õóỳn sinh trổồớng vaỡ phaùt duỷc cuớa cỏy.
ã Suy kióỷt dinh dổồợng, õỏỳt trồớ nón giaỡ cọựi , giaớm dióỷn tờch õỏỳt canh taùc.
ã Suy giaớm nng suỏỳt cỏy trọửng, õồỡi sọỳng khọng ọứn õởnh, gỏy sổỷ bỏỳt ọứn vóử xaợ họỹi.
10
· Tn phạ vãư màût sinh thại mäi trỉåìng.
· Cọ nguy hải cho sỉïc kho cäüng âäưng qua chùi thỉûc pháøm cu hãû sinh thại.

4. Biãûn phạp khàõc phủc.

· Hản chãú sỉû lảm dủng phán bọn thcú trỉì sáu trong sn xút näng nghiãûp
· Kiãøm soạt v cọ biãûn phạp xỉí l cạc cháút thi cäng nghiãûp v chãú biãún mäüt cạch hỉỵu hiãûu
· Bäç hon âäü phç tỉû nhiãn ca âáút bàòng viãûc s dủng phán chưng phán xanh â hoai v ln canh håüp l
· Ci tảo v cọ biãûn phạp canh tạc thêch håüp trãn âáút phn v âáút màûn.

5. Kh nàng tỉû lm sảch ca mäi trỉåìng âáút.

5.1. Nhỉỵng âiãưu kiãûn gia tàng kh nàng tỉû lm sảch ca âáút.

· Säú lỉåüng v cháút lỉåüng hảt keo trong âáút cng nhiãưu thç lm tàng kh nàng tỉû lm sảch ca âáút.
· Âáút nhiãưu mn thục âáøy kh nàng ny.
· Tçnh trảng mäi trỉåìng âáút chỉa hồûc ä nhiãùm êt.
· Sỉû thoạt v giỉỵ áøm täút.
· Cáúu trục âáút täút, ch úu l cáúu trục dảng hảt.
· Giu vi sinh váût vãư säú lỉåüng cng nhỉ chng loải, cng nhỉ mäi trỉåìng thêch håüp cho cạc vi sinh váût hoảt
âäüng.
· Kh nàng oxy họa ca âáút täút.
5.2. Nhỉỵng giåïi hản ca kh nàng tỉû lm sảch.

· Âiãưu kiãûn mäi trỉåìng; tênh âãûm, kh nàng háúp phủ, vi sinh váût, hảt keo
· Näưng âäü v cáúu trục cạc cháút gáy ä nhiãùm.

Mäi trỉåìng âáút cọ tênh tỉû lm sảch cao hån mäi trỉåìng nỉåïc v khäng khê. nhỉng khi cháút ä nhiãùm â vỉåüt kh
nàng tỉû lm sảch, thç tçnh trảng ä nhiãùm cng tráưm trng hån v s lan truưn mảnh m âãún mäi trỉåìng khäng
khê v nỉåïc. Vç váûy tạc hải ca ä nhiãùm mäi trỉåìng âáút s tàng lãn âäüt ngäüt, cọ nhiãưu ri ro cho sỉïc khe ca
cäüng âäưng.

Bi táûp thỉûc hnh :

1. Anh chë hy cho nhỉỵng nháûn âënh vãư tçnh hçnh ä nhiãùm âáút åí viãût nam v ÂBSCL. Qua âọ anh chë cọ nhỉỵng
âãư xút v biãûn phạp âãø khàõc phủc tçnh trảng trãn.

2. Tạc nhán gáy ä nhiãùm no âỉåüc dỉû âoạn l quan trng åí ÂBSCL? Cạc anh chi hy cho mäüt vi vê dủ củ thãø?

3. Nãúu cọ mäüt vi gii phạp âãø gii quút váún âãư ä nhiãùm âáút anh chë s chn gii phạp no?
· Gii phạp vãư kinh tãú-x häüi nhỉ l tråü gêa näng sn,
· Gii phạp vãư màût chênh sạch, âãư nghë näng dán khäng sỉí dủng thúc trỉì sáu, phán họa hc.
· Gii phạp vãư màût k thût



11




Chỉång 4: Xọi mn âáút

1. Khại niãûm xọi mn âáút

Xọi mn âáút thỉåìng xy ra trãn låïp âáút màût âang âỉåüc canh tạc. Sỉû xọi mn âáút xy ra åí nhỉỵng vng âáút cọ cao
trçnh chãnh lãûch nhiãưu. Thỉåìng xọi mn ch úu do nỉåïc v gêo. ÅÍ cạc qúc gia âang phạt triãøn, tçnh trảng xọi
mn ráưt nghiãm trong táûp trung åí Cháu Ạ v Cháu Phi.

2. Cạc úu täú nh hỉåíng âãún xọi mn.

2.1. Do tỉû nhiãn.

· Do nỉåïc, nàng lỉåüng råi tỉû do ca git mỉa â cäng phạ trỉûc tiãúp v lm våỵ hảt âáút. Säú lỉåüng mỉa cng
nhiãưu thç sỉû cäng phạ ny cng mảnh, km theo âëa hçnh däúc s lm tàng täúc âäü dng chy, vç váûy sỉû xọi
mn cng mảnh.
· Do gêo, khi täúc âäü gêo vỉåüt qua mỉïc nháút âënh s gáy xọi mn. Nhỉỵng hảt âáút bë gêo cún khi màût âáút khi
råi xúng tạc âäüng mảnh m vo cạc hảt cn lải, tảo nãn sỉû kêch thêch chuøn âäüng. Nhỉỵng hảt nhẻ hån s
bë gêo cún theo. Ty theo täúc âäü ca gêo s tảo ra x mn củc bäü hay thỉåìng xun.

· Cạc nhán täú mäi trỉåìng âáút cng nh hỉåíng âãún xọi mn: âäü tháúm cng låïn x mn cng êt, hảt âáút cng
nh xọi mn cng mảnh, âáút cọ kãút cáúu täút êt bë xọi mn.

2.2. Do con ngỉåìi.

Con ngỉåìi cọ tạc âäüng trỉûc tiãúp to låïn âãún quạ trçnh xọi mn. Cọ thãø phạ hy mäi trỉåìng âáút nhanh chọng qua
cạc hoảt âäüng ch úu:
· Âäút rỉìng, phạ rỉìng lm máút thm thỉûc váût ph âáút.
· Khai phạ âáút träưng trt bỉìa bi.
· Khäng lm âỉåìng âäưng mỉïc hay rüng báûc thang.
· Phạ rỉìng phng häü, rỉìng âáưu ngưn, phạ rỉìng nåi quạ däúc.
· Chỉa cọ biãûn phạp củ thãø âãø giỉỵ âáút, giỉỵ nỉåïc, chỉa chụ âãún cạc biãûn phạp tạc âäüng âãún âáút nhàòm ci
thiãûn tênh cháút âáút, hản chãú xọi mn.

3. Tạc hải ca xọi mn.

3.1. Tạc hải vãư màût sinh thại näng nghiãûp.

· Âáút s bë suy kiãût vãư màût dinh dỉåỵng, tråí nãn càòn cäùi v sa mảc họa
· Gim nhanh sn lỉåüng cáy träưng, máút dáưn diãûn têch canh tạc.
· Âåìi säúng ngỉåìi dán khäng äøn âënh, gáy báút äøn vãư màût x häüi

3.2. Tn phạ mäi trỉåìng.

12
· Do xọi mn âáút âỉa âãún viãûc gia tàng diãûn têch âáút träúng âäưi trc
· Xọi mn âáút s km theo l lủt, hản hạn, khê háûu khu vỉûc thay âäøi r rãût.
· Cäng tạc tỉåïi tiãu cọ tråí ngải do diãûn têch cạc häư chỉïa bë hản chãú.
· Xọi mn gáy âáút bë sủt låỵ, phạ hải cáưu âỉåìng, tn phạ rüng nỉång, âäi khi nguy hiãøm âãún tênh mảng con
ngỉåìi.

4. Biãûn phạp chäúng xọi mn.

4.1. Biãûn phạp thy låüi.

· Âo mỉång, âàõp båì trãn màût däúc, ngàn chàûn dng chy, hản chãú täúc âäü dng chy.
· Xáy dỉûng båì vng båì thỉía åí miãưn nụi

4.2. Biãûn phạp näng nghiãûp.

· Che ph âáút.
· Lm âáút gieo träưng theo âỉåìng âäưng mỉïc.
· Lm mỉång v rüng báûc thang.
· Bọn phán hỉỵu cå cho âáút tàng lỉåüng mn v kãút cáúu âáút.

4.3. Biãûn phạp lám nghiãûp.

· Bo vãû rỉìng nháút l rỉìng âáưu ngưn, rỉìng phng häü mäi trỉåìng.
· Träưng rỉìng ph xanh âäưi trc, chụ máût âäü âãø trạnh xọi mn.
· Träưng cáy rỉìng våïi bäü rãù àn sáu kãút håüp xen våïi cáy ph âáút, chäúng xọi mn.

5. Âạnh gêa sỉû xọi mn âáút.

· Dng nhỉỵng dủng củ theo di bàòng hunh quang hay phọng xả, hồûc dng cháút âäưng vë phọng xả Ca137.
· Dng cc xạc âënh âäü cao åí mäüt säú vë trê nháút âënh sau tỉìng ma mỉa âo lải khong cạch tỉì màût âáút âãún
âáưu cc. Hiãûu säú ca cạc láưn âo l kãút qu sỉû xọi mn tênh theo cm/ ma mỉa.
· Dng mạy âo sỉû hả tháúp ca bãư màût âáút, sau âọ s suy âoạn täøng lỉåüng âáút tháút thoạt, v tênh kãút qu tháút
thoạt trãn âån vë diãûn têch.
Chỉång 5: Sỉû suy thoại âáút v bo täưn âáút.

1. Khại niãûm vãư sỉû suy thoại âáút.

Âáút l cå såí cho cüc säúng, l thnh pháưn quan trng ca hãû sinh thại, duy trç cüc säúng cho cạc loi sinh váût
trãn trại âáút.
Suy thoại âáút âỉåüc xem nhỉ l sỉû suy gim cháút lỉåüng âáút âai, sỉû suy gim ny c vãư màût l hc, họa hc v
sinh hc. Tiãún trçnh cọ thãø nhanh hồûc cháûm phủ thüc vo mäüt säú âiãưu kiãûn ca thåìi tiãút khê háûu.

Ngy nay suy thoă âáút l váún âãư sinh thại quan trng nháút åí cạc qúc gia âang phạt triãøn nháút l åí Cháu Phi,
âàûc biãût l åí nhỉỵng vng sa mảc, bạn sa mảc, cng nhỉ vng khê háûu áøm ỉåït

2. Phán cáúp mỉïc âäü suy thoại âáút.
13

2.1. Suy thoại âáút nhẻ: mäüt pháưn âáút bãư màût bë máút âi, 70% thỉûc váût cn âỉåüc duy trç che ph âáút.
2.2. Suy thoại âáút trung bçnh: háưu hãút âáút bãư màût bë máút âi. Dinh dỉåỵng bë ngho kiãût, cọ thãø gáy âäüc cho
cáy träưng, kh nàng giỉỵ nỉåïc kẹm. Chè cọ tỉì 30-70% thm thỉûc vát che ph.
2.3. Suy thoại âáút nàûng: Dinh dỉåỵng ngho kiãût tráưm trng, âäüc cháút tạc hải âãún cáy, Thỉûc váût ngho nn.
Cọ khong êt hån 30% thỉûc váût tỉû nhiãn che ph. Kh nàng phủc häưi cháút lỉåüng âáút tỉång âäúi khọ v
cỉûc k täún kẹm.
2.4. Suy thoại âáút tráưm trng: Khäng cn thỉûc váût che ph. Khäng thãø phủc häưi.

3. Tạc nhán nh hỉåíng âãún sỉû suy thoại âáút

3.1. Do tỉû nhiãn

· Cạc quạ trçnh máút cháút dinh dỉåỵng do giọ v nỉåïc mỉa, nỉåïc chy trn
· Sỉû acid, phn, màûn họa, gley họa, laterit họa, sỉû ụng v úm khê.
· Do âiả hçnh nhỉ l âáút däúc,

3.2. Do con ngỉåìi

· Do canh tạc khäng âụng khoa hc nãn âáút bë càòn cäùi v cản kiãût. Cáúu trục cu âáút bë phạ våỵ.
· Lm gia tàng näưng âäü âäüc cháút v cạc múi trong âáút nhỉ: lảm dủng phán bọn, thúc trỉì sáu,
· Âa dảng sinh hc trong mäi trỉåìng âáút bë gim thiãøu, nháút l gim sụt hoảt âäüng ca vi sinh váût âáút do
gim thm thỉûc váût, hản chãú träưng cạc cáy cọ thãø tảo âäü phç tỉû nhiãn cho âáút.
· Âäüc cháút v ä nhiãùm âãún tỉì cạc hoảt âäüng cäng nghiãûp v cháút thi tỉì cạc thnh phäú.
· Âáút bë phạ våỵ cáúu trục do mỉa v chy trn.

4. Háûu qu cu sỉû suy thoại âáút.

· Lm gim tiãưm nàng sn xút ca hãû sinh thại.
· Phạ våỵ cán bàòng nỉåïc, nàng lỉåüng, chu trçnh váût cháút trong hãû sinh thại.
· Tạc hải âãún mäi trỉåìng sinh thại nhỉ lm gim giạ trë ca âáút, gim kh nàng dáùn thy, gim sỉïc chỉïa ca
cạc häư
· Giam diãûn têch canh tạc gáy ra sỉû báút äøn vãư x häüi.
· nh hỉåíng âãún sỉïc khe v cüc säúng ca cäüng âäưng.
· Tàng ngưn âáưu tỉ väún canh tạc näng nghiãûp.
· Gim âa dảng sinh hc.

5. Bo täưn mäi trỉåìng âáút trong mäúi tỉång quan våïi mäi trỉåìng v nỉåïc.

Phn ỉïng ca x häüi âäúi våïi sỉû suy thoại âáút l bo täưn âáút, cọ thãø âỉa ra cạc phỉång phạp cọ thãø kiãøm soạt
hồûc ngàn chàûn sỉû thoại họa âáút. Mủc âêch cúi cng ca bo täưn âáút l duy trç sỉû hoảt âäüng ca sinh váût liãn
tủc v láu di trong âáút, hản chãú mỉïc âäü tháút thoạt âáút.

Trong thỉûc tãú, bo täưn âáút v nỉåïc l mäüt trong nhỉỵng thạch thỉïc to låïn ca thåìi âải chụng ta. Nhỉỵng gii phạp
â âỉåüc cäng bäú v âỉa vo thỉûc tiãùn, tuy nhiãn lm sao cọ âỉåüc ạp dủng täút v gii phạp thêch håüp cho tỉìng
âiãưu kiãûn củ thãø åí tỉìng qúc gia.
14

Mọỹt sọỳ õởnh hổồùng chung:
ã Chờnh saùch cuớa nhaỡ nổồùc tổỡ trung ổồng õóỳn õởa phổồng.
ã Vỏỳn õóử vóử kinh tóỳ xaợ họỹi.
ã Tọứ chổùc cuaớ caùc nọng dỏn trổỷc tióỳp tham gia saớn xuỏỳt.
ã Caùc cọng ty xờ nghióỷp, caùc tọứ chổùc õoaỡn thóứ.
ã Thở trổồỡng tióu thuỷ.
ã Giaùo duỷc cọỹng õọửng.
ã Cọỹng õọửng õọ thở.


Baỡi tỏỷp thổỷc haỡnh:

1. Mọỹt sọỳ hỏỷu quaớ vóử suy thoaùi õỏỳt õaợ õổồỹc trỗnh baỡy. Anh Chở haợy giaới thờch vỗ sao vaỡ haợy cho mọỹt sọỳ minh hoỹa
cuỷ thóứ.

2. Anh chở haợy cho mọỹt sọỳ bióỷn phaùp cuỷ thóứ vaỡ hióỷu quaớ õóứ duy trỗ chỏỳt lổồỹng õỏỳt.

3. Vai troỡ cuớa con ngổồỡi coù quan troỹng trong vióỷc baớo tọửn õỏỳt khọng? Vỗ sao?

4. Nóỳu cho pheùp õóứ lổỷa choỹn giổợa bióỷn phaùp kinh tóỳ vaỡ xaợ họỹi õóứ baớo tọửn õỏỳt, caùc anh chở seợ choỹn giaới phaùp naỡo?

5. Caùc anh chở haợy cho bióỳt suy thoaùi õỏỳt vóử lộnh vổỷc naỡo laỡ quan troỹng nhỏỳt ồớ vióỷt nam? lyù hoỹc? hoùa hoỹc? sinh
hoỹc?

PHệN III: MI TRặèNG NặẽC (Aquatic environment)

Chổồng 1: Giồùi thióỷu tọứng quaùt.

1. Khaùi nióỷm mọi trổồỡng nổồùc .

Mọi trổồỡng nổồùc laỡ mọi trổồỡng thaỡnh phỏửn, laỡ thaỡnh phỏửn mọi trổồỡng quan troỹng khọng thóứ thióỳu trong hóỷ sinh
thaùi mọi trổồỡng. Mọi trổồỡng nổồùc duy trỗ sổỷ sọỳng, sổỷ trao õọứi chỏỳt, sổỷ cỏn bũng sinh thaùi trón toaỡn cỏửu. Baớn thỏn
mọi trổồỡng nổồùc laỡ daỷng mọi trổồỡng õỏửy õuớ, coù hai thaỡnh phỏửn chờnh laỡ nổồùc vaỡ caùc chỏỳt tan vaỡ chỏỳt khờ.

Mọi trổồỡng nổồùc bao gọửm caùc daỷng nổồùc: nổồùc ngoỹt, nổồùc mỷn, nổồùc ao họử, sọng ngoỡi, nổồùc õoùng bng tuyóỳt,
hồi nổồùc, nổồùc ngỏửm.

2. Chu trỗnh nổồùc trong tổỷ nhión.

2.1.Chu trỗnh nổồùc toaỡn cỏửu

Chu trỗnh nổồùc toaỡn cỏửu õóỳn tổỡ nhióửu nguọửn khaùc nhau: Sọng ngoỡi, mổa trón bióứn õỏỳt lióửn, sọng ngoỡi, bng
tuyóỳt, nổồùc ngỏửm, hồi nổồùc trong khọng khờ. Ngoaỡi ra nổồùc coù thó bở mang õi do bọỳc hồi, chaớy traỡn Coù thóứ toùm
từt chu trỗnh nổồùc nhổ sau: nổồùc tổỡ bióứn bọỳc hồi trón bóử mỷt trón khọng trung gỷp laỷnh ngổng tuỷ thaỡnh mỏy,
mỏy thỏỳp taỷo ra nhổợng haỷt nổồùc lồùn dỏựn õóỳn mổa. Phỏửn nổồùc mổa gỷp laỷnh seợ õọng thaỡnh bng tuyóỳt, phỏửn coỡn
15
lải chy xúng trng ao v chy ra súi v âải dỉång. Pháưn nỉåïc trãn âáút liãưn s ngáúm xúng âáút tảo ra cạc
dảng nỉåïc khạc nhau.

Chu trçnh nỉåïc ton cáưu quút âënh kh nàng cáúp nỉåïc ngt cho con ngỉåìi, hoảt âäüng näng nghiãûp, v cạc hoảt
âäüng khạc Sỉû khạc nhau giỉỵa lỉåüng mỉa v bäúc håi, âọ chênh l lỉåüng nỉåïc chy trn tỉì âáút liãưn ra biãøn.
Trong thỉûc tãú ngưn nỉåïc ngt v nỉåïc mỉa phán bäú khäng âäưng âãưu. Nhỉ váûy ngưn nỉåïc ngt váùn ln
thiãúu cho mäüt säú vng, nháút l nhỉỵng vng lỉåüng mỉa hng nàm tháúp m dán säú ln gia tàng.

Hiãûn nay hng nàm thãú giåïi chè sỉí dủng khong 50 % lỉåüng nỉåïc cọ thãø khai thạc. Trong tỉång lai, ngưn nỉåïc
ngt theo âáưu ngỉåìi åí Cháu Áu v Bàõc M s khäng thay âäøi, nhỉng theo dỉû âoạn ca mäüt säú chun gia Cháu
Ạ, Cháu Phi, M LaTinh tçnh trảng thiãúu nỉåïc ngt s xy ra.

2.2. Chu trçnh ln häưi ca cạc ngưn nỉåïc.

Trong tỉû nhiãn ngưn nỉåïc ln âỉåüc ln häưi theo chu trçnh nỉåïc thy vàn. Theo chu trçnh ny lỉåüng nỉåïc
ln âỉåüc bo täưn hay chuøn tỉì dảng ny sang dảng khạc hồûc tỉì nåi ny âãún nåi khạc. Ty theo ngưn nỉåïc
thåìi gian ln häưi cọ thãø ngàõn vi tưn hay ráút di hng ngn nàm. Ngưn nỉåïc ngt âỉåüc ln häưi qua quạ
trçnh bäúc håi v mỉa. Ngưn nỉåïc v thåìi gian ln häưi s âỉåüc giåïi thiãûu trong bng sau


Ngưn Thåìi gian ln häưi Ngưn Thåìi gian ln häưi
Håi áøm khäng khê
Säng súi
Håi áøm âáút
Nỉåïc âáưm láưy
8 ngy
16 ngy
1 nàm
5 nàm
Häư nỉåïc ngáưm
Âải dỉång
Bàng vénh cỉíu
17 nàm
1400 nàm
2500 nàm


3. Vai tr ca nỉåïc trong mäi trỉåìng sinh thại.

3.1. Nỉåïc cáưn cho sỉû säúng.

· Nỉåïc ráút cáưn v khäng thãø thiãúu cho nhu cáưu thỉûc pháøm cho con ngỉåìi v táút c sinh váût säúng.
· Nỉåïc cáưn cho sinh hoảt. X häüi cng phạt triãøn thç nhu cáưu ny cng cao.
· Nỉåïc âỉåüc dng âãø chỉỵa bãûnh bãûnh tháúp khåïp, bãûnh tim mảch, ngoi da

3.2. Nỉåïc dng cho sn xút näng nghiãûp.

· Táút c cạ loi thỉûc váût âãưu cọ nhu cáưu vãư nỉåïc.
· Cọ mäüt säú loi thỉûc váût cọ thãø chëu âỉåüc nỉåïc phn, màûn, låü
· Hiãûn nay 80% ngưn nỉåïc ngt âỉåüc sỉí dủng cho sn xút näng nghiãûp.


3.3. Nỉåïc cho sn xút cäng nghiãûp.

· Nỉåïc cng ráút quan trng cho sn xút cäng nghiãûp nhỉ: lm lảnh âäüng cå, dung mäi ha tan cho cạc phn
ỉïng họa hc, cho khai thạc
16
ã Tuỡy theo yóu cỏửu cho saớn xuỏỳt cọng nghióỷp, ngổồỡi ta õoỡi hoới lổồỹng nổồùc rỏỳt khaùc nhau. Nổồùc cuợng rỏỳt cỏửn
thióỳt cho cọng nghióỷp chóỳ bióỳn: lổồng thổỷc, thuọỹc da, giỏỳy, rau quaớ, rổồỹu.
ã Nổồùc duỡng trong cọng nghióỷp õổồỹc chia laỡm 3 loaỷi: nổồùc coù õọỹ cổùng taỷm thồỡi (chổùa bicoabonat), õọỹ cổùng
vộnh vióựn (chổùa nhióửu muọỳi gọỳc sunphat, clo), nổồùc coù õọỹ cổùng chung (chổùa Canxi, magió).

3.4. Nổồùc duỡng cho giao thọng vaỡ phaùt trióứn du lởch.

ã Nổồùc bóử mỷt laỡ yóỳu tọỳ quan troỹng õóứ phaùt trióứn giao thọng bũng õổồỡng thuớy. Caùc sọng ngoỡi, kónh raỷch. õaỷi
dổồng laỡ mọi trổồỡng thuỏn lồỹi õóứ phaùt trióứn giao thọng. Vỏỷn chuyóứn bũng õổồỡng thuớy gờa thaỡnh laỷi reợ hồn
rừt nhióửu.
ã Nổồùc cung cỏỳp lổồỹng rỏỳt lồùn cho sinh hoaỷt du lởch, bón caỷnh õoù nổồùc laỡ mọi trổồỡng lyù tổồớng õóứ phaùt trióứn
caùc daỷng du lởch nhổ: du lởch baới bióứn, du lởch trón sọng, du lởch bióứn,

3.5. Khọỳi lổồỹng nổồùc cuớa traùi õỏỳt.

ã Khọỳi lổồỹng nổồùc cuớa traùi õỏỳt bao haỡm lổồỹng nổồùc cuớa tỏỳt caớ caùc daỷng nổồùc hióỷn hổợu trón bóử mỷt cuớa traùi
õỏỳt.

ã Coù khoaớng 7/10 traùi õỏỳt õổồỹc bao phuớ bồới nổồùc, trong õoù coù khoaớng 98 % laỡ nổồùc mỷn, 1,7% laỡ nổồùc õoùng
bng ồớ hai cổỷc. Lổồỹng coỡn laỷi laỡ nổồùc ngoỹt. Mọỹt sọỳ tờnh toaùn cho thỏỳy rũng lổồỹng bọỳc thoaùt hồi bũng vồùi
lổồỹng nổồùc mổa.



Chổồng 2: Caùc thaỡnh phỏửn chuớ yóỳu cuớa mọi trổồỡng nổồùc

1. Thaỡnh phỏửn sinh hoỹc.

Mổùc õọỹ õa daỷng cuớa mọi trổồỡng nổồùc phuỷ thuọỹc rỏỳt nhióửu yóỳu tọỳ, yóỳu tọỳ vọ sinh nhổ nhióỷt õọỹ, õọỹ mỷn, doỡng
chaớy Yóỳu tọỳ hổợu sinh laỡ thaỡnh phỏửn caùc loaỡi sinh vỏỷt hióỷn dióỷn trong nổồùc. Caùc thaỡnh naỡy coù sổỷ lión quan chỷt
cheợ vaỡ mỏỷt thióỳt vồùi nhau. Thaỡnh phỏửn sinh hoỹc chuớ yóỳu trong mọi trổồỡng nổồùc laỡ:

1.1. Vi khuỏứn:

ã Vi khuỏứn trong mọi trổồỡng nổồùc ồớ nhióỷt õọỹ nhỏỳt õọỹ coù taùc duỷng phỏn huợy chỏỳt hổợu cồ. Vi khuỏứn õổồỹc chia
laỡm nhióửu nhoùm: vi khuỏứn dở dổồợng, vi khuỏứn tổỷ dổồợng.
ã Vi khuỏứn dở dổồợng duỡng caùc nguọửn hổợu cồ laỡm nng lổồỹng trong quaù trỗnh sinh tọứng hồỹp. trong nhoùm naỡy
laỷi chia thaỡnh vi khuỏứn hióỳu khờ, kyủ khờ, vaỡ vi khuỏứn tuỡy nghi.
ã Vi khuỏứn tổỷ dổồợng gọửm nhổợng vi khuỏứn coù khaớ nng oxy hoaù chỏỳt vọ cồ õóứ thu nng lổồỹng, vaỡ duỡng CO
2

laỡm nguọửn cacbon trong quaù trỗnh sinh tọứng hồỹp.

1.2. Nỏỳm vaỡ men.

Nỏỳm vaỡ men phaùt trióứn trong mọi trổồỡng vồùi pH vaỡ nhióỷt õọỹ thờch hồỹp chuùng seợ phaùt trióứn rỏỳt nhanh. Nỏỳm men
khọng coù khaớ nng quang hồỹp, nổồùc ao tuỡ chuùng phaùt trióứn rỏỳt maỷnh.

1.3. Sióu vi truỡng.
17

Trong ngưn nỉåïc tỉû nhiãn thỉåìng täưn tải cạc loải siãu vi trng. Chụng cọ kêch thỉåïc cỉûc nh, siãu vi trng l
dảng k sinh näüi bo, chụng chè sinh säi trong tãú bo ca váût k ch, chụng khäng cọ hãû thäúng tỉû chuøn họa âãø
sinh sn. Khi xám nháûp vo tãú bo váût ch, chụng chuøn họa tãú bo âãø tảo thnh siãu vi trng måïi.


1.4. Cạc loải sinh váût khạc.

1.4.1. To.

To l loải thỉûc váût âån gin nháút cọ kh nàng quang håüp. Chụng khäng cọ rãù, thán lạ. Cọ cáúu trục âån bo,
thüc dảng thỉûc váût ph du. To phạt triãøn mảnh trong ngưn nỉåïc áúm, chỉïa nhiãưu cháút dinh dỉåỵng nhỉ âảm
v lán. Nỉåïc ao t, nỉåïc thi sinh hoảt, cäng nghiãûp l mäi trỉåìng thûn låüi cho sỉû phạt triãøn ca to.

1.4.2. Bo lau sáûy.

Chụng phạt triãøn mảnh åí vng nỉåïc ao t nhiãưu dinh dỉåỵng. Cng våïi rong to , chụng cng l thỉûc váût chè thë
cho hiãûn tỉåüng phụ dỉåỵng.

1.4.3. Âäüng váût âån bo.

L cạc loi âäüng váût trong nỉåïc chè cọ mäüt tãú bo, chụng sn sinh theo cå chãú phán bo. Chụng sỉí dủng cháút
hỉỵu cå dảng ràõn âãø lm thỉûc pháøm. Âäüng váût âån bo âọng vai tr quan trng trong dáy chuưn thỉûc pháøm.

1.4.4. Cạ.

Cọ nhiãưu loải cạ khạc nhau cng täưn tải trong mäüt thy vỉûc våïi nhiãưu âàûc âiãøm khạc nhau vãư hçnh thãø, thỉïc àn,
nåi sinh sn, v kh nàng thêch nghi våïi mäi trỉåìng. Cạ cng âỉåüc sỉí dủng nhỉ l chè thë sinh hc âãø xạc âënh

cháút lỉåüng nỉåïc v ä nhiãùm mäi trỉåìng.

2. Thnh pháưn họa hc.

2.1. Cạc ion ha tan.

Nỉåïc tỉû nhiãn l dung mäi ha tan cạc múi, acid, v bazå. Trong nỉåïc biãøn,thnh pháưn cạc ion s theo thỉï tỉû
gim dáưn: Cl
-
, Na
+
, SO
4
2-
, Bo, Si, F. Trong nỉåïc säng häư nhiãưu nháút l bi- cacbonat HCO
3
, Ca
2+
, Thnh pháưn
nỉåïc biãøn tỉång âäúi âäưng nháút. Thnh pháưn nỉåïc säng thỉåìng khäng âäưng nháút. Trong thỉûc tãú åí mäùi mäi
trỉåìng khạc nhau thç hm lỉåüng chụng thay âäøi ráút nhiãưu, phủ thüc vo chu trçnh âëa cháút, âëa hçnh, vë trê thy
vỉûc v khê háûu

2.2. Cạc khê ha tan.

Cạc khê ha tan trong nỉåïc âãún tỉì nhiãưu ngưn: sỉû háúp phủ ca khäng khê vo nỉåïc, Hồûc do cạc quạ trçnh sinh
họa trong nỉåïc. Näưng âäü cạc cháút ny phủ thüc vo nhiãût âäü, ạp sõt ca mäi trỉåìng nỉåïc. Mäüt säú cháút khê
ha tan âỉåüc quan tám trong mäi trỉåìng nỉåïc:

18

· Oxy ha tan: âỉåüc sỉí dủng âãø âạnh gêa mäi trỉåìng ä nhiãùm.
· CO
2
âãún tỉì nhiãưu ngưn khạc nhau; sn pháøm ca quạ trçnh phán gii cháút hỉỵu cå, ca quạ trçnh trao âäøi
giỉỵa âáút nỉåïc v khäng khê âi vo mäi trỉåìng nỉåïc. Näưng âäü CO
2
cọ tỉång quan âãún âäü pH ca nỉåïc.
· H
2
S tảo ra trong mäi trỉåìng úm khê cọ sỉû tạc âäüng ca vi sinh váût. Trong nỉåïc cọ nhiãưu cháút ny s cọ m
häi nàûng v gáy ä nhiãùm mi cho mäi trỉåìng lán cáûn.

2.3. Cạc cháút ràõn lå lỉíng.

· Cạc cháút ny åí dảng vä cå, hỉỵu cå, hồûc cháút keo. Cạc cháút ràõn co thãø chia thnh ràõn cọ thãø lc âỉåüc, cọ kêch
thỉåïc låïn hån 100mm , v khäng lc âỉåüc cọ kêch thỉåïc nh hån 1mm.
· Cạc cháút ràõn cn âỉåüc phán chia theo âäü bay håi, cháút ràõn bay v khäng bay håi.

2.4. Cạc cháút hỉỵu cå.

Cạc cháút hỉỵu cå l cạc cháút cọ liãn kãút C-H trong phán tỉí. Nỉåïc bë ä nhiãùm tỉì nhiãưu ngưn thç hm lỉåüng cháút
ny trong nỉåïc s ráút cao. Trong nỉåïc cháút hỉỵu cå cọ 2 nhọm;
· Cháút hỉỵu cå dãù bë phán hy sinh hc nhỉ âỉåìng, cháút bẹo, protein dãù bë vi sinh váût phán hy thnh
cacbonic v nỉåïc.
· Cháút hỉỵu cå khọ phán hy sinh hc nhỉ: DDT, PCB, Aldrine Cạc cháút âa vng ngỉng tủ nhỉ dioxin.

19