Nguyễn Thị Duệ, Tiến sĩ nữ đầu tiên nước Việt ppsx

Nguyễn Thị Duệ, Tiến sĩ
nữ đầu tiên nước Việt





Nguyễn Thị Duệ (hay Nguyễn Thị Du[1]; ngoài ra, có người gọi
bà tên Nguyễn Thị Ngọc Toàn [2], hiệu Diệu Huyền), là Tiến sĩ nữ đầu
tiên của Việt Nam. Hiện chỉ biết bà sống vào cuối thế kỷ 16, đầu thế
kỷ 17, chưa rõ năm sinh và mất.

I.Tiểu sử:

Nguyễn Thị Duệ, quê ở Kiệt Đặc (nay là xã Văn An), huyện Chí Linh,
tỉnh Hải Dương. Vốn là người thông minh, có nhan sắc nên mới hơn
10 tuổi, bà đã được nhiều nhà quyền quí đến xin hỏi cưới, nhưng bà
không thuận. Năm 1592, Trịnh Tùng đem quân đánh chiếm kinh đô
Thăng Long, nhà Mạc chạy lên Cao Bằng. Nguyễn Thị Duệ cùng gia
đình đi theo.

Là một người hiếu học, song luật lệ bấy giờ không cho phép con gái
được học hành thi cử, Nguyễn Thị Duệ phải giả trai để dự việc đèn
sách. Khoa thi Hội năm Giáp Ngọ (1594) [3] bà mang tên giả là
Nguyễn Du đi thi và đỗ đầu khi tuổi vừa 20. Đến khi mở yến tiệc chiêu
đãi các tân khoa, vua Mạc Kính Cung thấy vị tiến sĩ trẻ dáng vẻ mảnh
mai, mặt mày thanh tú nên dọ hỏi. Khi đã rõ chuyện, Nguyễn Thị
Duệ không bị khép tội mà còn được vua khen ngợi

Sau đó, vua vời bà vào cung để dạy các phi tần, rồi được tuyển làm
phi: Tinh Phi (Sao Sa) và người ta quen gọi là “Bà Chúa Sao”[4].

Năm 1625, quân Lê - Trịnh tiến lên Cao Bằng diệt nhà Mạc. Nguyễn
Thị Duệ vào rừng ẩn náu, bị quân lính bắt được. Mến tài, vua Lê và
chúa Trịnh vẫn cho bà trông coi việc dạy học trong vương phủ Năm
70 tuổi, Nguyễn Thị Duệ xin về nghỉ nơi quê nhà.

Nguyễn Thị Duệ sống hơn 80 tuổi mới qua đời. Khi mất, người dân địa
phương lập đền thờ, tôn bà làm phúc thần.

II. Nhân cách:

Khi còn làm việc quan, bà rất quan tâm đến việc thi cử, bồi dưỡng
nhân tài. Phần lớn ở các kỳ thi đình, thi hội; bài vở thảy đều qua tay
bà chấm chọn. Mỗi tháng đôi kỳ, bà cùng các bậc túc nho đến giảng
dạy, ôn tập cho các sĩ tử. Ngoài ra, bà còn xin triều đình cấp nhiều
mẫu ruộng tốt, cho canh tác lấy huê lợi, giúp đỡ học trò nghèo biết
chăm chỉ.

Người ta còn truyền tụng câu chuyện: Thưở hàn vi, anh trai Nguyễn
Thị Duệ bị người trong làng hãm hại. Khi vinh hiển, bà không hề nghĩ
đến tư thù.

Một lần dự cuộc vui, Nguyễn Thị Duệ quen được hoàng hậu Trịnh Thị
Ngọc Trúc (vợ vua Lê Thần Tông). Từ đấy, bà thường cùng hoàng hậu
đi lễ chùa, gặp các nhà sư thông tuệ, đạo hạnh; gặp gỡ các sĩ phu có
tài, như Giang Văn Minh, Khương Thế Hiền để hiểu rõ tình hình trong
nước nhằm giúp vua, chúa kịp thời điều chỉnh chính sách cho phù
hợp. Do nhiều công lao, bà được thăng chức “Chiêu Nghi” hiệu là
“Nghi Ái Quan”.

Tuổi cao, Nguyễn Thị Duệ cáo quan về lại quê nhà, bà dựng am Đào

hoa để có nơi đọc sách và bảo ban các sĩ tử trong làng.
Vua Lê giao cho bà số thuế hằng năm của tổng Kiệt Đặc để làm bổng
lộc; chỉ dành một ít tiền chi dụng, còn bao nhiêu bà dành hết cho việc
công ích và trợ giúp người nghèo.

Về sáng tác, theo Công dư tiệp ký của Vũ Phương Đề (1697-?), thì:
Văn thơ của bà rất nhiều, nhưng nay không còn bài nào. Bà có làm
bài Gia ký bằng Quốc âm thuật lại các việc riêng và tự ví mình như
Bạc Thị[5].

Bài Gia ký có mấy câu rằng:

Kém gì một chút đảo điên,
So le Bạc Thị vốn duyên Hán hoàng…
…Nữ nhi dù đặng có lề
Ắt là tay thiếp kém gì trạng nguyên.

III. Ghi công:

Trên Website Phụ nữ Việt Nam viết:

Dưới thời phong kiến ở Việt Nam, tư tưởng “trọng nam khinh nữ” đã
không cho giới nữ được bình đẳng với nam giới, kể cả việc học hành,
thi cử. Vậy mà có một người con gái tài sắc, đức độ, trí tuệ trác việt
đã vượt qua luật lệ khắt khe đó, đạt tới học vị tiến sĩ. Đó là Nguyễn
Thị Duệ.

Danh sĩ Vũ Phương Đề khen ngợi bà là:

Lễ sư thông tuệ , nhất kính chiếu tam vương (Công Dư tiệp ký)

Tháp mộ Nguyễn Thị Duệ trên đỉnh một quả đồi cạnh núi Phượng
Hoàng (Chí Linh, Hải Dương). Cuối triều Lê, Tinh Phi cổ tháp được xếp
vào hàng Chí Linh bát cổ, trong đó có những câu:

Lạ thay nhất kính chiếu ba vương
Kiệt Đặc tinh phi vốn cố hương
Đẹp tuyệt trần gian thêm sắc sảo

Đình làng Kiệt Đoài có một pho tượng đẹp gọi là Vua Bà (tức Nguyễn
Thị Duệ) và một sắc phong thờ phụng: “chánh vương phủ, thị nội
cung tần, lế sư Nguyễn Thị Ngọc tôn thần. Người có công giúp nước,
che chở cho dân ”

Năm 2004, có tám vị đại khoa của Hải Dương là hiền tài của đất nước
được đúc tượng đồng và khám thờ, trong đó có nữ Tiến sĩ Nguyễn Thị
Duệ. Bà được thờ cùng Khổng Tử tại hậu cung Văn miếu Mao Điền
(Hải Dương).

Bùi Thụy Đào Nguyên, giới thiệu.

Chú thích:

1.Tên ghi theo tài liệu của Văn miếu Mao Điền - Hải Dương và Hải
Dương phong vật chí

2.Gọi theo Chí Linh phong cảnh và Lập cử tự bia. PTS. Đỗ Thị Hảo
công tác ở Viện Hán Nôm cho rằng “dù có những tên khác nhau như
Duệ, Du nhưng tên chính của bà vẫn là Nguyễn Thị Ngọc Toàn, vì Lập
cử tự bia là tư liệu có niên đại xưa nhất (1653) so với các tư liệu khác
nói về bà” (Thư tịch Hán Nôm viết về Nguyễn Thị Ngọc Toàn, bà tiến

sĩ triều Mạc" trong tập sách "Nhà Mạc và dòng họ Mạc trong lịch sử",
NXB. Hà Nội, 1996)

3.Căn cứ trong Chí Linh phong cảnh (Có người ngọn xứng bút văn, đỗ
khoa Mậu Thìn tuổi mới 20), thì bà thi đậu năm Mậu Thìn (1568).

4.Chỉ có Tinh Phi cổ tháp ghi Tinh Phi. Bia Lập cử tự bia ở chùa Phổ
Chiếu, xã Kiệt Đoài, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương dựng năm Thịnh
Đức (1653) và sắc phong tại đình xã Kiệt Đài ghi bà chỉ là: Thị nội
cung tần Nguyễn Thị Ngọc Toàn

5.Bạc Thị là một bà phi của Hán Cao Tổ, là mẹ của Văn Đế. Nhờ có
hiền đức nên sau khi chồng chết, bà không bị Lã Hậu đánh ghen, mà
con bà (Văn Đế) còn được nối ngôi vua sau khi Lã Hậu mất.