NGUYÊN PHI TRẦN THỊ DUNG - HOÀNG HẬU CUÓI CÙNG NHÀ LÝ potx

NGUYÊN PHI TRẦN THỊ DUNG - HOÀNG
HẬU CUÓI CÙNG NHÀ LÝ

Trần Thị Dung (chữ Hán 陳氏庸;?-1259) là hoàng hậu cuối cùng
của nhà Lý, vợ vua Lý Huệ Tông, mẹ nữ hoàng duy nhất trong lịch sử
Việt Nam là Lý Chiêu Hoàng.

Sau khi Lý Huệ Tông mất, bà trở thành vợ thái sư Trần Thủ Độ nhà
Trần.

Thân thế

Trần Thị Dung vốn có tên là Trần Thị Ngừ [1]. Do họ Trần xuất thân
chài lưới nên thường đặt tên theo tên các loài cá. Bà người thôn Gia
Lưu, Hải Ấp (nay là Làng Lưu Xá, xã Canh Tân, huyện Hưng Hà, tỉnh
Thái Bình). Bà là con gái Trần Lý, em gái kế của Trần Thừa và Trần
Tự Khánh, tức là cô ruột của Trần Thái Tông (1226 – 1258).

Cuộc đời

Thái tử phi

Năm 1209 đời Lý Cao Tông, khi xảy ra loạn Quách Bốc, thái tử Lý
Sảm chạy về miền Hải Ấp quê bà, nương nhờ cha bà là Trần Lý. Trần
Lý và cậu ruột bà là Tô Trung Từ nhân cơ hội giúp nhà Lý để phát
triển thế lực nên gả bà cho thái tử Sảm và tập hợp lực lượng tham
gia dẹp Quách Bốc.

Nguyên phi

Loạn Quách Bốc bị dẹp, Trần Lý tử trận, người cậu Tô Trung Từ trở

thành đại thần nhà Lý.

Đầu năm 1210, nhân vua Cao Tông bệnh nặng, muốn đón thái tử
Sảm về kinh, Tô Trung Từ bèn giả mang quân bản bộ đi đánh quân
phiến loạn ở Khoái châu, nhân đó Trung Từ về Hải Ấp nắm lấy thái
tử Sảm. Cuối năm 1210, Lý Cao Tông mất, thái tử Sảm lên ngôi, tức là
Lý Huệ Tông.

Vừa lên ngôi, vua Huệ Tông sai đón bà về triều, nhưng Trần Tự
Khánh không cho, vì lúc trước Trung Từ giành lấy Huệ Tông từ tay
anh em họ Trần nên nảy sinh mâu thuẫn với Tự Khánh.

Vua Cao Tông chết chưa kịp chôn, Tô Trung Từ và các đại thần có thế
lực cũ của nhà Lý đã xung đột dữ dội để tranh quyền. Trung Từ giết
Đỗ Kính Tu, Đỗ Thế Quy và giằng co với Đỗ Quảng.

Đầu năm 1211, Huệ Tông lại sai người đi đón Trần Thị Dung. Lần
này thì Trần Tự Khánh đồng ý để bà về triều, sai hai tỳ tướng Phan
Lân, Nguyễn Ngạnh cầm quân hộ tống. Khi quân hộ tống bà tới
Thăng Long, đúng lúc Tô Trung Từ đang đánh nhau to với Đỗ Quảng.
Trung Từ hợp binh với hai tướng Phan, Nguyễn phá tan quân của
Quảng và bắt giết Quảng.

Trần Thị Dung được phong làm nguyên phi. Bà sinh được 2 con gái
với Lý Huệ Tông là công chúa Thuận Thiên Lý Ngọc Oanh và công
chúa Chiêu Thánh (Phật Kim) - sau này trở thành Lý Chiêu Hoàng.

Hoàng hậu

Sau khi cậu Tô Trung Từ bị giết, do anh bà là Trần Tự Khánh xung

đột với các hào trưởng địa phương thân với nhà Lý và có lần xung
đột với quân của Huệ Tông nên bà bị thái hậu Đàm thị là mẹ Huệ
Tông ghét. Huệ Tông nghe lời mẹ, phế truất ngôi phi của bà, cho làm
ngự nữ.

Tuy nhiên, sau đó các phe thân nhà Lý cũng như chính Lý Huệ Tông
bị Trần Tự Khánh đánh bại. Vì yêu bà, đầu năm 1216, Huệ Tông lại
lập bà làm Thuận Trinh phu nhân. Đàm Thái hậu cho Trần Tự Khánh
là kẻ phản trắc, thường chỉ Trần Thị Dung mà nói là bè đảng của
giặc, bảo Huệ Tông đuổi bỏ đi. Sau đó Đàm thái hậu lại sai người nói
với bà, bảo phải tự sát. Huệ Tông biết bèn ngăn lại. Đàm Thái hậu bỏ
thuốc độc vào món ăn uống của phu nhân. Mỗi bữa ăn Huệ Tông
thường chia cho bà một nửa và không lúc nào cho rời bên cạnh.

Tháng 4 năm 1216, các tướng ở Cảo Xã (Nhật Tảo, Từ Liêm, Hà Nội)
là Đỗ Át, Đỗ Nhuế chống lại triều đình. Lý Huệ Tông dựa vào Lý Bát,
sai Bát đánh lại, nhưng không thắng. Trước tình thế đó, Huệ Tông
đành lại quay về nương nhờ anh em họ Trần.

Khi đó trong triều, Đàm Thái hậu ngày ngày muốn giết Trần Thị
Dung, sai người cầm chén thuốc độc bắt bà phải chết. Huệ Tông ngăn
lại không cho, rồi đêm ấy cùng với bà lẻn đi đến chỗ quân của Tự
Khánh; gặp khi trời đã sáng, phải nghỉ lại ở nhà tướng quân Lê Mịch
ở huyện Yên Duyên, gặp tướng của Tự Khánh là Vương Lê đem binh
thuyền đến đón.

Huệ Tông bèn đỗ lại ở bãi Cứu Liên và truyền cho Tự Khánh đến
chầu. Tự Khánh, vì ý đồ chính trị của họ Trần nên khi đón được Huệ
Tông vẫn kính cẩn phò trợ.

Họ Trần nắm quyền trong triều, bà được Huệ Tông phong làm hoàng
hậu.

Thái thượng hoàng hậu

Trần Tự Khánh chết (1223), em họ bà là Trần Thủ Độ lên thay. Thủ
Độ buộc Huệ Tông lập công chúa nhỏ là Lý Phật Kim làm thái tử, rồi
ép Huệ Tông lên làm Thái thượng hoàng để nhường ngôi cho Phật
Kim mới lên 7 tuổi.
Năm 1225, Huệ Tông nhường ngôi cho Phật Kim và đi tu. Phật Kim
lên ngôi, tức là Lý Chiêu Hoàng. Trần Thị Dung trở thành Thái
thượng hoàng hậu nhà Lý. (Khi Thái thượng hoàng còn sống, thì
không gọi là Hoàng thái hậu mà là Thái thượng hoàng hậu)

Công chúa triều Trần

Năm sau, 1226, Trần Thủ Độ sắp đặt để Lý Chiêu Hoàng lấy Trần
Cảnh - con Trần Thừa, cháu ruột bà - tức là vua Trần Thái Tông. Thế
là Nữ hoàng trở thành Hoàng hậu, còn Thái thượng hoàng hậu Trần
Thị Dung của triều Lý bị giáng thành Công chúa Thiên Cực của triều
Trần. Sau đó Trần Thủ Độ ép Lý Huệ Tông phải tự tử. Với triều Lý, bà
trở thành Hoàng thái hậu, nhưng chỉ là công chúa của triều Trần.

Không lâu sau bà lấy Trần Thủ Độ. Hai con gái bà, ngoài Lý Chiêu
Hoàng lấy Trần Thái Tông, còn công chúa Thuận Thiên (lớn) lấy anh
Trần Cảnh là Trần Liễu.

Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư, do Trần Cảnh muộn con, Trần Thủ Độ
cùng bàn với bà, ép vua lấy chị dâu là công chúa Thuận Thiên đã có
mang với Trần Liễu. Trần Liễu tức giận nổi loạn, Trần Cảnh bị Thủ

Độ ép buộc cũng định bỏ ngôi vua đi tu. Sau do sự cứng rắn của Trần
Thủ Độ và sự can ngăn, khuyên giải của bà, anh em Trần Cảnh và
Trần Liễu vì cơ nghiệp nhà Trần mà giảng hoà, Trần Cảnh thôi ý định
bỏ ngôi.

Trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ xâm lược vào năm
1258, bà đã lập nên công lao rất lớn. Trong lúc vua quân nhà Trần
đang đánh nhau với quân Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy,
đang rút khỏi Bình Lệ Nguyên thì ở kinh thành Thăng Long, bà đã tổ
chức thực hiện mưu kế “vườn không nhà trống” do nhà Trần định
sẵn một cách thành công, bảo vệ các vương tôn, quý tộc nhà Trần.
Chính nhờ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ này, mà quân Mông Cô
ngay khi tiến vào Thăng Long đã gặp vô vàn khó khăn.

Sau đó, cuộc phản công của quân Trần được diễn ra, Trần Thị Dung
đã thực hiện rất tốt việc tích trữ và vận chuyển lương thảo kịp thời
cho quân Đại Việt diệt đạo quân hùng mạnh Mông Cổ.

Trần Thái Tông phong bà là Linh Từ quốc mẫu. Năm 1259, bà mất.
Tại tỉnh Thái Bình ngày nay còn nhiều địa điểm, địa danh lưu dấu
tích công trạng này của bà. Dân địa phương quê bà thường gọi bà
theo tên khi mới sinh là bà chúa Ngừ.