Khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp lữ hành quốc tế việt nam sau khi việt nam gia nhập tổ chức thương mại thế giới (WTO

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O
***********

NGUY N QUANG VINH

KH NĂNG C NH TRANH
C A CÁC DOANH NGHI P L HÀNH QU C T
VI T NAM SAU KHI VI T NAM GIA NH P
T CH C THƯƠNG M I TH GI I (WTO)
Chuyên ngành: Qu n lý kinh t (Qu n lý du l ch)
Mã s : 62.34.01.01

LU N ÁN TI N S KINH T

Ngư i hư ng d n khoa h c:
1. PGS. TS. Tr n Th Minh Hoà
2. PGS.TS. Nguy n Vi t Lâm

Hà N i, 2011


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan r ng, b n lu n án ti n sĩ:
KH NĂNG C NH TRANH
C A CÁC DOANH NGHI P L
VI T NAM GIA NH P T

HÀNH QU C T VI T NAM SAU KHI

CH C THƯƠNG M I TH GI I (WTO)

là do tôi vi t và chưa công b
Tôi xin ch u trách nhi m v l i cam ñoan này

Hà N i, ngày

tháng

năm 2011

TÁC GI LU N ÁN

Nguy n Quang Vinh


M CL C
Trang

I. M

1

ð U

1. Tính c p thi t c a đ tài lu n án

1

2. M c đích và nhi m v nghiên c u c a lu n án

2

3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a lu n án

3

4. Các phương pháp nghiên c u

4

4.1. Các phương pháp chung

4

4.2. Phương pháp c th

4

5. ðóng góp c a lu n án

6

6. L ch s v n ñ nghiên c u

7

7. B c c c a lu n án

11

Chương 1. CƠ S LÝ LU N V KH NĂNG C NH TRANH
C A DOANH NGHI P L HÀNH QU C T

12

1.1. C nh tranh và kh năng c nh tranh

12

1.1.1. C nh tranh

12

1.1.2. Phân lo i c nh tranh

14

1.1.3. Kh năng c nh tranh

16

1.2. Doanh nghi p l hành qu c t

18

1.2.1. Khái ni m

18

1.2.2. Vai trò và ch c năng c a doanh nghi p l hành qu c t

19

1.2.3. ð c ñi m ho t ñ ng kinh doanh c a doanh nghi p l hành qu c t
1.3. Phương pháp xác ñ nh kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p
l hành qu c t

23
27

1.3.1. Phương pháp chung

27

1.3.2. Xây d ng phương pháp xác ñ nh kh
doanh nghi p l hành qu c t

năng c nh tranh c a các
34

1.4. Kinh nghi m nâng cao kh năng c nh tranh cho các doanh nghi p
l hành qu c t c a m t s qu c gia sau khi gia nh p WTO

46

1.4.1. Kinh nghi m c a Trung Qu c nâng cao kh năng c nh tranh c a các
doanh nghi p l hành sau khi gia nh p WTO

46

1.4.2. Kinh nghi m c a Thái Lan nâng cao kh năng c nh tranh c a các
doanh nghi p l hành sau khi gia nh p WTO

51

1.4.3. Bài h c kinh nghi m ñ i v i Vi t Nam

55


Chương 2. TH C TR NG KH NĂNG C NH TRANH C A CÁC
DOANH NGHI P L HÀNH QU C T T I VI T NAM

58

2.1. H th ng các doanh nghi p và môi trư ng kinh doanh l hành qu c t
t i Vi t Nam

58

2.1.1. Khái quát v các doanh nghi p l hành qu c t t i Vi t Nam

58

2.1.2. Khái quát v môi trư ng kinh doanh l hành qu c t t i Vi t Nam

67

2.2. Xác ñ nh kh năng c nh tr nh c a các doanh nghi p l hành qu c t
t i Vi t Nam

71

2.2.1. Mô t quá trình kh o sát các doanh nghi p l hành qu c t

71

2.2.2. Phân tích các ch s đưa vào mơ hình tính TBCI

74

2.2.3. Tính tốn kh năng c nh tranh (TBCI) c a các doanh nghi p l hành
qu c t ñư c kh o sát

90

2.2.4. Nh n xét v kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p l hành
qu c t t i Vi t Nam

97

Chương 3. GI I PHÁP NÂNG CAO KH NĂNG C NH TRANH CHO
CÁC DOANH NGHI P L HÀNH QU C T C A VI TNAM
108
SAU KHI VI T NAM GIA NH P WTO
3.1. Tác ñ ng c a vi c Vi t Nam gia nh p WTO ñ i v i kh năng
C nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t

108

3.1.1. Cam k t gia nh p WTO trong lĩnh v c du l ch c a Vi t Nam

108

3.1.2. K ch b n c nh tranh trong lĩnh v c l hành sau khi Vi t Nam
gia nh p WTO

110

3.1.3. Cơ h i c a vi c Vi t Nam gia nh p WTO ñ i v i kh năng c nh tranh
c a các doanh nghi p l hành qu c t trong nư c

115

3.1.4. Thách th c c a vi c Vi t Nam gia nh p WTO ñ i v i kh năng
c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t trong nư c
3.1.5. T ng h p các tác ñ ng c a vi c Vi t Nam gia nh p WTO ñ i v i
kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t trong nư c

120
124

3.2. Nh ng gi i pháp nh m nâng cao kh năng c nh tranh c a
các doanh nghi p l hành qu c t sau khi Vi t Nam gia nh p WTO
3.2.1. Tăng cư ng, c ng c ngu n l c c a doanh nghi p
3.2.2. Tăng cư ng các ho t ñ ng phát tri n th trư ng
3.2.3. ða d ng hoá và nâng cao ch t lư ng s n ph m
3.2.4. Duy trì và nâng cao hi u qu kinh doanh

3.2.5. Nâng cao kh năng qu n lý
3.2.6. Tăng cư ng kh năng liên k t và h p tác

126
127
135
138
141
144
146

3.3. Các ki n ngh

150


3.3.1. Ki n ngh v i Chính ph và các b ngành có liên quan

150

3.3.2. Ki n ngh v i B Văn hố Th thao - Thơng tin và Du l ch
(T ng c c Du l ch)

152

3.3.3. Ki n ngh v i Hi p h i Du l ch Vi t Nam

157

K T LU N

159

DANH M C CƠNG TRÌNH C A TÁC GI

163

DANH M C TÀI LI U THAM KH O

164

PH L C

167


DANH M C CÁC CH
BCI

VI T T T

Ch s c nh tranh thương m i
Business Competitiveness Index

CCI

Ch s kh năng c nh tranh hi n t i
Curent Competitiveness Index

DCF

Dòng ti n m t ñư c chi t kh u
Discounted cash flow

DN

Doanh nghi p

GATT

Hi p ư c chung v thu quan và thương m i
General Agreement on Tariffs and Trade

GCI

Ch s kh năng c nh tranh tăng trư ng
Growth Competitiveness Index

LHQT

L hành qu c t

NPV

Giá tr hi n t i ròng
Net present value

Nxb.

Nhà xu t b n

PATA

Hi p h i L hành Châu Á - Thái Bình Dương
Pacific Asia Travel Association

PCI

Ch s kh năng c nh tranh c p t nh
Province Competitiveness Index

R&D

Nghiên c u và phát tri n
Researching and development

TAT

T ng c c Du l ch Thái Lan
Tourism Adminitration of Thailand

TBCI

Ch s c nh tranh l hành
Travel Business Competitiveness Index

UNWTO

T ch c Du l ch Th gi i
United Nations World Tourism Organization

VCCI

Phịng Thương m i và Cơng nghi p Vi t Nam

VITA

Hi p h i Du l ch Vi t Nam

VTOS
WEF

Tiêu chu n k năng ngh du l ch
Di n ñàn kinh t th gi i
World Economic Forum

WTO

T ch c Thương m i th gi i
World Trade Organization


DANH M C CÁC B NG
B ng 2.1. T ng h p cơ c u các doanh nghi p l hành qu c t c a Vi t Nam
B ng 2.2. So sánh cơ c u m u phân tích v i t ng th
B ng 2.3. X p h ng ch s ngu n v n c a doanh nghi p l hành
B ng 2.4. X p h ng ch s ngu n nhân l c c a doanh nghi p l hành
B ng 2.5. X p h ng ch s giá tr thương hi u c a doanh nghi p l hành
B ng 2.6. X p h ng kh năng duy trì và m r ng th ph n c a doanh nghi p l
hành

B ng 2.7. X p h ng kh năng c nh tranh c a s n ph m c a doanh nghi p
l hành
B ng 2.8. X p h ng kh năng duy trì và nâng cao hi u qu kinh doanh c a
doanh nghi p l hành
B ng 2.9. X p h ng kh năng qu n lý và ñ i m i c a doanh nghi p l hành
B ng 2.10. X p h ng kh năng liên k t và h p tác c a doanh nghi p l hành
B ng 2.11. Giá tr tr ng s các nhân t trư c khi quy ñ i
B ng 2.12. Giá tr tr ng s các nhân t sau khi quy ñ i
B ng 2.13. X p h ng kh năng c nh tranh c a doanh nghi p l hành qu c t t i
Vi t Nam
B ng 2.14. So sánh kh năng c nh tranh gi a các doanh nghi p l hành qu c t
c a Vi t Nam v i các doanh nghi p liên doanh
B ng 2.15. T ng h p v th c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t c a
Vi t Nam
B ng 3.1. Cam k t gia nh p WTO c a Vi t Nam v d ch v du l ch và d ch v
liên quan
B ng 3.2. T ng h p các tác ñ ng t i kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p
l hành qu c t c a Vi t Nam sau WTO


DANH M C CÁC HÌNH V ð
Sơ đ 1.

TH

Mơ hình chu i giá tr t ng quát c a M. Porter

Sơ ñ 1.1. Xác ñ nh tr ng s b ng phương pháp chun gia
Sơ đ 1.2. Mơ hình chu i giá tr c a doanh nghi p l hành
Sơ đ 1.3. Mơ hình tính TBCI

Sơ đ 1.4. Các bư c xác ñ nh kh năng c nh tranh c a doanh nghi p l
Hình 2.1. Cơ c u các doanh nghi p l hành qu c t theo vùng mi n
Hình 2.2. S lư ng các doanh nghi p l hành qu c t t i Hà N i
và Tp. H Chí Minh
Hình 2.3. Cơ c u các doanh nghi p l hành qu c t theo lo i hình
doanh nghi p
Hình 2.4. Phân lo i kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p l hành
qu c t t i Vi t Nam
Hình 2.5. So sánh kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p l hành
qu c t trong nư c v i các liên doanh
Hình 3.1. K ch b n c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t
sau WTO


1

I. M

ð U

1. Tính c p thi t c a ñ tài lu n án
m t ñ t nư c có ti m năng du l ch phong phú, đa d ng và r t thu n
l i cho vi c phát tri n du l ch, trong nh ng năm g n ñây, Du l ch Vi t Nam
ñã có s phát tri n nhanh chóng và đang d n tr thành m t ngành kinh t
quan tr ng. V i t c ñ tăng trư ng hàng năm cao và n ñ nh, du l ch ñang
tr thành m t ngành kinh t mũi nh n c a ñ t nư c. Trong quá trình h i
nh p kinh t qu c t c a ñ t nư c, Du l ch Vi t Nam ñang ñ ng trư c m t
bư c ngo t quan tr ng ñ có ñư c m t giai ño n phát tri n m nh m mang
tính đ t phá.
Là nh ng doanh nghi p ho t ñ ng trong lĩnh v c kinh t ñ i ngo i,

các doanh nghi p l hành qu c t c a Vi t Nam đang có nh ng cơ h i
r t l n nhưng ñ ng th i cũng ñang và s ph i ñ i m t v i nh ng b t l i do
quá trình h i nh p ñem l i. Vi c nh n th c m t cách đ y đ , chính xác
nh ng cơ h i và thách th c c a quá trình h i nh p nói chung và gia nh p
WTO nói riêng cũng như kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p l hành
qu c t ñ t đó có nh ng bi n pháp k p th i nh m thích ng m t cách có
hi u qu là m t công vi c c p bách ñ i v i Du l ch Vi t Nam cũng như các
doanh nghi p l hành qu c t
Vi c Vi t Nam tr thành thành thành viên chính th c c a WTO v i
nh ng cam k t tương ñ i m trong lĩnh v c l hành s tác ñ ng như th nào
t i các doanh nghi p l hành trong nư c là m t v n ñ r t ñư c quan tâm
hi n nay. Rõ ràng vi c gia nh p WTO s đem l i cho các cơng ty l hành
trong nư c nhi u cơ h i ñ m r ng th trư ng, tăng cư ng ngu n l c và
phát tri n ho t ñ ng kinh doanh c a mình c v quy mơ và ch t lư ng. Tuy
nhiên ñ t n d ng m t cách t t nh t các cơ h i này không ph i là m t vi c


2

d dàng v i các doanh nghi p l hành c a Vi t Nam. Sau khi các công ty l
hành nư c ngồi đư c phép ho t đ ng t i Vi t Nam li u các doanh nghi p
l hành c a Vi t Nam có đ ng v ng trư c áp l c c nh tranh ngày càng
ñư c gia tăng, th c l c kh năng c nh tranh hi n nay c a các doanh nghi p
l hành và các doanh nghi p này ph i làm gì đ c ng c và nâng cao kh
năng c nh tranh c a mình là nh ng v n ñ c n ñư c nghiên c u m t cách
k lư ng.
Các cơ h i và thách th c cũng như kh năng c nh tranh c a các
doanh nghi p Vi t Nam sau khi Vi t Nam tr thành thành viên chính th c
c a WTO ñã ñư c bàn th o và ñ c p ñ n m t cách thư ng xuyên. R t
nhi u các nghiên c u, kh o sát, ñánh giá v v n ñ này ñ i v i nhi u lĩnh

v c ñã ñư c tri n khai. Nhưng m t nghiên c u như th ñ i v i ho t ñ ng
du l ch c a Vi t Nam nói chung cũng như các doanh nghi p l hành qu c t
trong nư c v n cịn b ng . Chính vì v y, lu n án ñã ti n hành nghiên c u
“Kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t Vi t Nam sau
khi Vi t Nam gia nh p T ch c Thương m i th gi i (WTO)” nh m góp
ph n gi i quy t nh ng v n ñ mà th c ti n Du l ch Vi t Nam ñang ñ t ra.

2. M c ñích và nhi m v nghiên c u c a lu n án
M c đích c a lu n án là góp ph n nâng cao kh năng c nh tranh c a
các doanh nghi p l hành qu c t sau khi Vi t Nam tr thành thành viên
chính th c c a WTO.
V i ñ nh hư ng nghiên c u kh năng c nh tranh c a các doanh
nghi p l

hành qu c t c a Vi t Nam trên phương di n th c ti n theo

hư ng ti p c n c đ nh lư ng và đ nh tính, lu n án s ti n hành gi i quy t
các nhi m v nghiên c u chính sau:


3

- Xác ñ nh nh ng nhân t c u thành nên kh năng c nh tranh c a m t
doanh nghi p l hành qu c t .
- Xây d ng h th ng ch tiêu và mơ hình xác ñ nh kh năng c nh tranh
c a m t doanh nghi p l hành qu c t .
- Phân tích hi n tr ng mơi trư ng c nh tranh c a các doanh nghi p l
hành qu c t

Vi t Nam.

- ðánh giá kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t
Vi t Nam trong giai ño n hi n nay.
- Phân tích các tác đ ng c a vi c Vi t Nam gia nh p WTO t i kh
năng c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t .
- ð xu t các gi i pháp và ki n ngh đ góp ph n nâng cao kh năng
c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t c a Vi t Nam sau
khi Vi t Nam gia nh p WTO.

3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a lu n án
- ð i tư ng nghiên c u chính c a lu n án là kh năng c nh tranh c a
các doanh nghi p l hành qu c t c a Vi t Nam, trong đó t p trung
ch y u vào ho t đ ng đón khách du l ch qu c t vào Vi t Nam
(inbound)
- Ph m vi nghiên c u c a lu n án :
o V m t khơng gian: Bao g m tồn b lãnh th Vi t Nam nhưng
t p trung t i các trung tâm du l ch l n là Hà N i, Hu , ðà N ng và
thành ph H Chí Minh
o V m t th i gian: Lu n án ti n hành kh o sát, thu th p s li u sơ
c p trong giai ño n t 2006 – 2008 và s d ng các s li u th c p
trong th i gian t 1997 – 2008. Các ñ xu t, gi i pháp c a lu n án
có ý nghĩa trong giai ño n t 2009 – 2015, t m nhìn 2020.


4

4. Các phương pháp nghiên c u
4.1. Các phương pháp chung
ð tài s d ng phương pháp duy v t bi n ch ng làm n n t ng ch ñ o
toàn di n các v n ñ nghiên c u. Theo đó, đ tài đư c th c hi n d a trên cơ

s k t h p nghiên c u đ nh tính và đ nh lư ng. Các phương pháp nghiên
c u cơ b n ñư c s d ng trong lu n án g m:
- Các phương pháp nghiên c u tài li u, ñi u tra xã h i h c, kh o sát
th c t trong thu th p và xây d ng h th ng cơ s d li u sơ c p
c a đ tài.
- Các phương pháp th ng kê tốn, kinh t lư ng và phân tích h
th ng trong vi c phân tích, x lý s li u.
- Các phương pháp mơ t , phân tích, so sánh, đ i chi u, suy lu n
lơgic trong vi c trình bày, phân tích, đánh giá th c tr ng ho t
đ ng c a h th ng các cơng ty l hành qu c t c a Vi t Nam.
- Phương pháp chun gia đ l c và hồn ch nh các k t qu nghiên
c u c a ñ tài.
4.2. Phương pháp c th
Hi n nay, vi c nghiên c u kh năng c nh tranh c a doanh nghi p
thư ng ñư c ti p c n theo hư ng ñ nh lư ng và ñư c chia thành 2 hư ng
chính là xác đ nh ch s kh năng c nh tranh thương m i - BCI (Michael
E. Porter, 2003) [35] c a toàn b h th ng doanh nghi p c a m t qu c gia
ho c tính tốn ch s kh năng c nh tranh c a doanh nghi p theo mơ hình
chu i giá tr . Ch s BCI có ý nghĩa đánh giá kh năng c nh tranh c a h
th ng các doanh nghi p c a qu c gia và ñã ñư c nghiên c u thư ng niên
thông qua Báo cáo kh năng c nh tranh toàn c u - GCR. Do v y lu n án s
s d ng phương pháp tính ch s kh năng c nh tranh áp d ng cho các


5

doanh nghi p l hành qu c t c a Vi t Nam theo mơ hình chu i giá tr c a
Michael E. Porter.
Cơ s h t ng c a doanh nghi p
CÁC

HO T
ð NG
B
TR

Qu n tr nhân l c
Phát tri n cơng ngh
Thu mua

L i
nhu n

Logistics V n Logistics
đ u vào hành ñ u ra

Marketing
D ch
và bán
v
hàng

HO T ð NG SƠ C P

Sơ đ 1. Mơ hình chu i giá tr t ng quát c a M. Porter [7, 76]
ð s d ng mơ hình này, lu n án s ti n hành ñi u tra ch n m u trên
kho ng 20 ñ n 40 doanh nghi p l hành qu c t c a Vi t Nam trong th i
gian 24 tháng. M u ñi u tra s ñư c phân b tương ng v i các tiêu chí quy
mơ, lo i hình và đ a bàn ho t ñ ng c a các doanh nghi p l hành qu c t
Vi t Nam. ð ng th i lu n án cũng s d ng các s li u th c p c a ngành và
phương pháp ph ng v n sâu ñ l c các k t qu nghiên c u.

Sau khi t p h p và phân tích k t qu kh o sát, lu n án s ti n hành
tính tốn ch tiêu kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t
Vi t Nam. Thông qua vi c xây d ng hàm h i quy kh năng c nh tranh v i
các tiêu chí đã kh o sát, lu n án s ch ra các nhân t t o nên ñi m m nh,
ñi m y u trong kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p này.


6

5. ðóng góp c a lu n án
- Xây d ng ñư c h th ng các nhân t c u thành kh năng c nh tranh
c a m t doanh nghi p l hành qu c t d a trên mơ hình chu i giá tr
c a M.Porter.
- Hình thành ñư c m t h th ng các ch tiêu đánh giá và phương pháp
tính tốn kh năng c nh tranh c a m t doanh nghi p l hành qu c t .
- Kh o sát và tính toán các ch s c u thành nên kh năng c nh tranh
c a các doanh nghi p l hành qu c t trong ñi u ki n hi n t i

Vi t

Nam.
- Tính tốn và đưa ra đư c ch s kh năng c nh tranh (TBCI) c a các
doanh nghi p l hành qu c t

Vi t Nam.

- Xây d ng hàm h i quy th hi n m i quan h gi a ch s kh năng
c nh tranh l hành (TBCI) v i các các ch s c u thành nên kh năng
c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t

Vi t Nam.

- Trên cơ s phân tích hàm h i quy và các k t qu ñi u tra doanh
nghi p ch ra ñư c th c tr ng kh năng c nh tranh cũng như nh ng
ñi m m nh và ñi m y u c a các doanh nghi p l hành qu c t

Vi t

Nam.
- S d ng h th ng s li u th c p ngành và các phương pháp đ nh tính
đ ch ra ñư c nh ng tác ñ ng c a vi c gia nh p WTO ñ i v i kh
năng c nh tranh c a doanh nghi p l hành qu c t c a Vi t Nam
- Trên cơ s các k t qu tính tốn và phân tích ñ tài s ñ xu t các gi i
pháp và ki n ngh nh m nâng cao kh năng c nh tranh c a các doanh
nghi p l hành qu c t c a Vi t Nam sau khi Vi t Nam gia nh p
WTO.


7

6. L ch s v n ñ nghiên c u
ð i v i v n ñ h i nh p kinh t qu c t và vi c Vi t Nam gia nh p
WTO thì s lư ng các nghiên c u r t l n và r t ña d ng t th t c gia nh p
và các ñi u ki n c a WTO (Phan Thanh Ph , Vi t Nam v i ti n trình gia
nh p t ch c Thương m i th gi i, Nxb Chính tr Qu c gia, Hà N i, 2005;
Bernard Hoekman (ch biên), S tay v phát tri n thương m i và WTO, Nxb
Chính tr Qu c gia, Hà N i, 2004; Nhi m Tuy n (TQ), WTO: Nh ng nguy n
t c cơ b n, NXb Khoa h c xã h i, Hà N i, 2003...); các v n đ v t do hố
thương m i d ch v (U ban Qu c gia v h p tác kinh t qu c t , T ng
quan các v n đ v t do hố thương m i d ch v , Nxb. Chính tr Qu c gia,

Hà N i, 2005...); các cam k t WTO c a Vi t Nam (Nguy n Th Thu Trang
(ch biên), C m nang doanh nghi p v WTO và cam k t WTO c a Vi t
Nam, Nxb. Chính tr Qu c gia, Hà N i, 2009...) ñ n nh ng cơ h i và thách
th c c a các doanh nghi p và n n kinh t Vi t Nam sau khi gia nh p
WTO (ð Hoài Nam, Lê ðăng Doanh, Võ Trí Thành, Các doanh nghi p
Vi t Nam v i vi c gia nh p WTO, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i, 2005;
Ph m Quang Thao, Nguy n Kim Dũng, Nghiêm Quý Hào, Vi t Nam gia
nh p t ch c thương m i th gi i: Cơ h i và thách th c, Nxb Chính tr
Qu c gia, Hà N i, 2005)...
Có th nói các nghiên c u, thông tin v WTO và quá trình gia nh p t
ch c này c a Vi t Nam đã đư c trình bày m t cách ñ y ñ và chi ti t, c
th trong r t nhi u cơng trình. Các tác đ ng c a vi c Vi t Nam tr thành
thành viên chính th c c a WTO ñ i v i các doanh nghi p trong nư c cũng
ñư c nghiên c u m x r t k lư ng trong m t s lư ng l n các cơng trình
nghiên c u t c p ñ qu c gia cho ñ n c p đ ngành. Trên góc đ t ng th
các nghiên c u này ñ u ch ra r ng gia nh p WTO các doanh nghi p trong
nư c s có cơ h i và đi u ki n ñ m r ng th trư ng, phát tri n ngu n l c


8

(qu n lý, công ngh , nhân l c và v n...)... trong m t môi trư ng kinh doanh
thu n l i hơn, ñ ng th i các doanh nghi p c a Vi t Nam cũng ph i ñ i m t
v i các thách th c t vi c h n ch b o h , ch y máu ngu n l c ñ n các rào
c n cũng như nh ng áp l c c nh tranh m nh m c trên th trư ng qu c t
cũng như th trư ng trong nư c. T u chung l i, n i dung c a các nghiên
c u này ñ u ñ c p ho c hư ng t i vi c nâng cao kh năng c nh tranh c a
các doanh nghi p trong nư c nh m t n d ng t t các cơ h i mà WTO mang
l i cũng như ñ các doanh nghi p c a Vi t Nam có th t n t i và phát tri n
trong ñi u ki n kinh doanh m i.

Trên th c t , v n ñ kh năng c nh tranh c a doanh nghi p r t ñư c
quan tâm và ñư c nghiên c u khá r ng rãi. Nh ng nghiên c u này tr i r ng
trên c phương di n lý thuy t và th c ti n.
Trên phương di n nghiên c u lý thuy t, các nghiên c u v c nh tranh
ñã ñư c ñ c p ñ n t khá nhi u. Trư ng phái c nh tranh c ñi n ñư c ñ t
n n móng t lý thuy t c a A. Smith và D. Ricardo và sau đó là Các Mác v i
H c thuy t giá tr th ng dư. Trư ng phái c nh tranh hi n ñ i ñư c b t ñ u
b i Lý thuy t chung v vi c làm, lãi su t và ti n t (1963) c a M. Keynes và
sau đó ñư c phát tri n thành vi c xây d ng các mơ hình kinh t th trư ng
c nh tranh như c nh tranh hoàn h o, c nh tranh đ c quy n, đ c quy n
nhóm... [14].
ð n nh ng năm 80 c a th k XX, xu hư ng tồn c u hố kinh t
qu c t vi c phát tri n lý thuy t v l i th c nh tranh và vi c nghiên c u
kh năng c nh tranh ñã t p trung nhi u vào vi c nghiên c u các nhân t c u
thành nên kh năng c nh tranh và các ch tiêu ñánh giá kh năng c nh tranh
c a doanh nghi p. ð i di n tiêu bi u cho các nghiên c u lý thuy t này là
Michael E. Porter, giáo sư ñ i h c Harvard. Ông là ngư i ñã ñưa ra các tiêu


9

chí v kh năng c nh tranh và cách th c xác ñ nh kh năng c nh tranh c a
các doanh nghi p thơng qua mơ hình “chu i giá tr gia tăng” (Michael E.
Porter, L i th c nh tranh, Nxb Tr , Hà N i, 2009). Các nghiên c u kinh
t hi n nay thư ng s d ng mơ hình này đ phân tích kh năng c nh tranh
c a m t doanh nghi p, m t ngành ho c m t qu c gia thông qua vi c phân
tích chu i giá tr . Năm 2002, M. Porter ñã ñưa ra khái ni m và cách tính
tốn ch s kh năng c nh tranh thương m i (Business Compertitiveness
Index - BCI) trong Báo cáo v kh năng c nh tr nh toàn c u. Ch s BCI
đư c tính d a trên 2 ch s chính là (1) n i dung và ho t đ ng chi n lư c

c a doanh nghi p và (2) ch t lư ng c a môi trư ng vi mơ mà doanh nghi p
đang ho t đ ng. Hi n nay, các lý thuy t c a M. Porter ñư c s d ng khá
r ng rãi trong nghiên c u c nh tranh và s ñư c s d ng làm cơ s lý thuy t
cho lu n án này.
Trên phương di n th c ti n, các nghiên c u v kh năng c nh tranh
c a doanh nghi p ñư c ti n hành khá r ng rãi và ph bi n. Các nghiên c u
này thư ng ñư c ti n hành theo hư ng đ nh lư ng cho m t nhóm các doanh
nghi p theo ngành ho c theo lĩnh v c ho t ñ ng ho c cho m t vùng, m t
qu c gia. Các cơng trình nghiên c u này thư ng ti p c n dư i góc ñ ñ nh
lư ng và s d ng các phương pháp th ng kê ñ c bi t là các phương pháp
ñi u tra ch n m u (survey).

Vi t Nam hi n nay ti p c n theo hư ng này

đã có nhi u các nghiên c u v kh năng c nh tranh c a qu c gia, các vùng
và ñ c bi t là kh năng c nh tranh c a các ngành, lĩnh v c như d t may,
nông s n, thương m i, ngân hàng....
Trong lĩnh v c du l ch cũng có khá nhi u nghiên c u v kh năng c nh
tranh và tác ñ ng c a t do thương m i ñ n kh năng c nh tranh. Các
nghiên c u này ch y u ñ c p ñ n kh năng c nh tranh c a ngành ho c
c nh tranh ñi m ñ n

c p ñ qu c gia.


10

Trên th gi i, The Competitive Destination: A Sustainable Tourism
Perspective (Crouch, Geoffrey I., and J.R. Brent Ritchie. CABI Publishing,
2003) là tác ph m chi ti t nh t nghiên c u v kh năng c nh tranh c a toàn

b ngành du l ch. Trong tác ph m này Crouch và Ritchie đánh giá tồn b
k t qu ho t ñ ng c a ñi m ñ n b ng 4 ch tiêu: k t qu ho t ñ ng kinh t ;
tính b n v ng; s hài lịng c a khách du l ch và ho t ñ ng qu n lý.
Các tác gi ñã s d ng m t s ch s d a trên b n y u t này ñ xác
ñ nh kh năng c nh tranh c a ñi m du l ch. Crouch và Ritchie cho r ng
đi m đ n có kh năng c nh tranh n u s phát tri n du l ch c a nó là b n
v ng, khơng ch v khía c nh kinh t , sinh thái, mà c v khía c nh xã h i,
văn hố và chính tr . Crouch và Ritchie t p trung vào s th nh vư ng c a
n n kinh t trong dài h n như là tiêu chu n ñ ñánh giá kh năng c nh tranh
c a ñi m ñ n. Do ñó, ñi m ñ n có kh năng c nh tranh nh t là đi m đ n có
th t o ra s th nh vư ng b n v ng cho dân cư m t cách hi u qu nh t.
Tiêu bi u cho các nghiên c u v kh năng c nh tranh c a ngành Du
l ch Vi t Nam ph i k ñ n Báo cáo kh năng c nh tranh và tác đ ng c a t
do hố ngành du l ch do Chương trình Phát tri n Liên H p Qu c Vi t Nam
tài tr , B K ho ch và ð u tư là cơ quan ñi u hành, V Thương m i và
D ch v c a B là cơ quan th c hi n. Nghiên c u này t p trung vào vi c
phân tích các nhân t

nh hư ng và ñánh giá kh năng c nh tranh c a ngành

Du l ch Vi t Nam cũng như nh ng tác ñ ng khác nhau t q trình t do
hố đang di n ra trong ngành.
Trong lĩnh v c l hành qu c t , nghiên c u ñáng chú ý nh t v kh
năng c nh tranh là ñ tài Th c tr ng và gi i pháp nâng cao năng l c c nh
tranh trong lĩnh v c l hành qu c t c a Vi t Nam trong ñi u ki n h i nh p
qu c t do V L hành, T ng c c Du l ch Vi t Nam th c hi n năm 2007.


11

N i dung chính c a đ tài này là phân tích, đánh giá th c tr ng năng l c
c nh tranh c a toàn b lĩnh v c l hành qu c t trong m i tương quan v i
các nư c trong khu v c và t ñó ñ xu t các gi i pháp nh m nâng cao s c
c nh tranh c a c h th ng này trong ñi u ki n h i nh p kinh t qu c t . V
cơ b n, khn kh phân tích c a nghiên c u này v n thiên nhi u v c nh
tranh ñi m đ n mà trong đó ho t đ ng c a toàn b h th ng l hành qu c t
gi vai trò trung tâm.
Các doanh nghi p l hành có vai trị h t s c quan tr ng trong toàn b
h th ng du l ch. S thành công hay th t b i c a các doanh nghi p này s
nh hư ng tr c ti p t i s phát tri n c a c ngành du l ch. Nhưng cho ñ n
hi n nay v n chưa có m t cơng trình nào nghiên c u v kh năng c nh tranh
c a các doanh nghi p l hành qu c t Vi t Nam. Do v y, lu n án này s
nghiên c u kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p l hành qu c t c a
Vi t Nam trên phương di n th c ti n theo hư ng ti p c n c ñ nh lư ng và
đ nh tính, d a trên n n t ng lý thuy t c nh tranh c a M. Porter.

7. B c c c a lu n án
Ngoài ph n m ñ u, k t lu n, ph l c và danh m c tài li u tham
kh o, lu n án ñư c k t c u thành 3 chương:
Chương 1. Cơ s lý lu n v kh năng c nh tranh c a doanh nghi p l
hành qu c t
Chương 2. Th c tr ng kh năng c nh tranh c a các doanh nghi p l
hành qu c t t i Vi t Nam
Chương 3. Gi i pháp nâng cao kh năng c nh tranh cho các doanh
nghi p l hành qu c t c a Vi t Nam sau khi Vi t Nam gia
nh p WTO


12

Chương 1. CƠ S

LÝ LU N V KH NĂNG C NH TRANH

C A DOANH NGHI P L

HÀNH QU C T

1.1. C nh tranh và kh năng c nh tranh
1.1.1. C nh tranh
Khái ni m c nh tranh xu t hi n t r t lâu và tr thành ch ñ ñư c
bàn th o nhi u. Tuy nhiên, do cách ti p c n và m c đích nghiên c u khác
nhau nên trong th c t có r t nhi u quan ñi m khác nhau v c nh tranh.
Các nhà nghiên c u kinh t thu c trư ng phái kinh t h c tư s n c
ñi n v i ñ i di n tiêu bi u là Adam Smith, miêu t c nh tranh như là m t
cách th c ch ng l i các ñ i th hay là “m t quá trình bao g m các hành vi
ph n ng”. Quá trình này t o ra cho m i thành viên trong th trư ng m t
ph m vi ho t ñ ng nh t ñ nh và mang l i cho m i thành viên này m t ph n
l i ích x ng đáng so v i kh năng c a chính h . Adam Smith c vũ cho s
t do c nh tranh vì theo ơng q trình này có th k t h p m t cách nh p
nhàng các ho t ñ ng c a n n kinh t , nâng cao kh năng ngư i lao ñ ng,
ñi u ti t các y u t tư b n m t cách h p lý.
Trong khi đó Các Mác l i nh n ñ nh s ra ñ i và t n t i c a c nh
tranh d a vào hai ñi u ki n cơ b n: phân công xã h i và ch th l i ích ña
nguyên. Trong các phân tích v c nh tranh c a mình, Các Mác đ c p nhi u
đ n c nh tranh gi a nh ng ngư i s n xu t và c nh tranh đó nh hư ng t i
ngư i tiêu dùng. Theo Mác, c nh tranh c a các nhà s n xu t di n ra trên
ba phương di n: c nh tranh giá thành thơng qua nâng cao năng su t lao
đ ng gi a các nhà tư b n nh m thu l i nhu n siêu ng ch; c nh tranh ch t
lư ng thông qua nâng cao giá tr s d ng hàng hoá; c nh tranh gi a các

ngành thông qua kh năng luân chuy n tư b n, t đó các nhà tư b n tìm
ki m các giá tr th ng dư.


13

Lý lu n c nh tranh hoàn h o c a trư ng phái Tân c ñi n l i c vũ
cho c nh tranh t do v i mô hình c nh tranh hồn h o. Trong đó, s n xu t
do th hi u ngư i tiêu dùng ñi u khi n thông qua cơ ch th trư ng. Mu n
đ t l i ích t i đa, doanh nghi p ph i ti n hành s n xu t theo nguyên t c sao
cho chi phí biên (MC) ngang b ng v i l i ích c n biên c a ngư i tiêu dùng
(MU). Mơ hình th trư ng c nh tranh hồn h o đ cao l a ch n ngư i tiêu
dùng (th trư ng) vì nó thúc đ y các cơng ty đi u ch nh quy mô s n xu t t i
t i ưu (MR=MC).
Các trư ng phái c a kinh t h c hi n đ i thì phân tích c nh tranh
dư i nhi u c p ñ khác nhau t c nh tranh qu c gia, c nh tranh ngành, c nh
tranh gi a các doanh nghi p hay gi a các s n ph m. Tuy nhiên, dù ti p c n
dư i góc đ nào thì c nh tranh cũng bao g m các ñ c ñi m cơ b n sau:
Th nh t, c nh tranh là m t quá trình t t y u c a ho t ñ ng kinh t ,
v cơ b n, c nh tranh lành m nh là ñ ng l c thúc ñ y s tăng trư ng kinh t
và nâng cao hi u qu xã h i.
Th hai, nói đ n c nh tranh là nói đ n s ganh ñua gi a các ch th
c nh tranh. C nh tranh ch di n ra khi có nhi u ch th cùng tham gia vào
m t quá trình/ho t đ ng kinh t
Th ba, trong m t th i gian nh t ñ nh, các ch th tham gia c nh
tranh nh m hư ng t i m t m c tiêu c th . Các m c tiêu này có th gi ng
ho c khác nhau gi a các ch th cũng như có tác đ ng r t khác nhau t i các
ch th c nh tranh nhưng m c đích chung v n là tìm ki m ho c t i ưu hố
l i ích trong ng n ho c dài h n.
Th tư, các ho t ñ ng c nh tranh ñư c di n ra trong m t b i c nh c

th v i các ràng bu c v lu t pháp, cam k t, thơng l , văn hố... mà các ch
th c nh tranh ñ u ph i th c hi n. V m t lý thuy t, c nh tranh lành m nh
s có đư c khi t t c các ch th c nh tranh ñ u tuân th các ràng bu c này.


14

Th năm, xu th c a c nh tranh hi n ñ i là chuy n t ñ i kháng sang
vi c t o ra s khác bi t. V i s m r ng không ng ng c a th trư ng và s
tham gia ngày càng nhi u c a các ch th c nh tranh nên vi c c nh tranh
ñ i kháng, tiêu di t ñ i th ñang d n m t ñi ý nghĩa. Vi c c nh tranh đ i
kháng có th làm suy gi m ngu n l c trong ng n h n và t o cơ h i cho các
ñ i th khác. Do v y, các ch th c nh tranh đang có xu hư ng gi m ho c
né tránh cách th c c nh tranh này. C nh tranh ñ i kháng thư ng xu t hi n
nhi u hơn t i các th trư ng có ít ch th c nh tranh như th trư ng ñ c
quy n nhóm. Các ch th c nh tranh có th s d ng nhi u cơng c , bi n
pháp khác nhau nh m t o ra s khác bi t ñư c th trư ng ch p nh n ñ ñ t
ñư c các m c tiêu ñã ñ ra.
Dư i góc ñ doanh nghi p, c nh tranh là vi c ñ u tranh ho c giành
gi t t m t s ñ i th v khách hàng, th ph n hay ngu n l c c a các doanh
nghi p nh m thu l i nhu n là m t khái ni m ñư c s d ng r ng rãi và ph n
ánh khá ñ y ñ các ñ c ñi m c a c nh tranh.
1.1.2. Phân lo i c nh tranh
C nh tranh có th đư c phân nhi u lo i theo các tiêu chí khác nhau:
* Theo tiêu chí ch th tham gia c nh tranh có th phân lo i c nh
tranh theo các hình th c sau:
- C nh tranh gi a ngư i s n xu t v i nhau: ðây là hình th c ph bi n
nh t c a c nh tranh. Theo hình th c này, các nhà s n xu t ñ u tranh v i
nhau ñ giành ch ñ ng trên th trư ng (th ph n, kênh phân ph i, s n
ph m....) đ có th đ t đư c các m c tiêu ng n h n c a mình và qua đó đ m

b o s phát tri n n ñ nh và b n v ng.
- C nh tranh gi a ngư i mua v i nhau: Ngư i mua

đây khơng ch

là ngư i tiêu dùng mà cịn bao g m c các nhà s n xu t. Theo hình th c
này, nh ng ngư i mua s ñ u tranh v i nhau ñ có th ti p c n ñư c ngu n
hàng n ñ nh c v s lư ng và ch t lư ng v i m c giá th p nh t. Cư ng ñ


15

c a hình th c c nh tranh này ph thu c nhi u vào m i quan h cung c u và
s tăng cao khi c u l n hơn cung. Hình th c này r t ph bi n trong nh ng
ngành kinh doanh mang tính th i v (như du l ch) khi vào th i v tiêu dùng.
- C nh tranh gi a ngư i mua và ngư i bán: Hình th c c nh tranh
này ln x y ra trong các ho t đ ng kinh t . Theo đó ngư i mua ln tìm
m i cách ñ mua ñư c s n ph m và d ch v t i m c giá th p nh t v i ch t
lư ng, s lư ng, ch ng lo i và ñi u ki n giao hàng (th c hi n d ch v )
thu n l i nh t trong khi ngư i bán l i mong mu n ngư c l i. L i th c nh
tranh trong trư ng h p này ph thu c r t nhi u vào m i quan h cung c u,
s lư ng các ch th tham gia giao d ch (ngư i mua và ngư i bán) cũng
như m c ñ quan tr ng c a s n ph m, d ch v ñ i v i ngư i mua.
* Theo tiêu chí c p đ c a c nh tranh có các hình th c c nh tranh
chính sau:
- C nh tranh c a s n ph m: ðây là hình th c c nh tranh ph bi n,
di n ra ñ i v i h u h t các m t hàng/d ch v có nhi u hơn m t nhà cung
c p. Theo hình th c này, các doanh nghi p s c g ng ñ u tư t khâu thi t
k , s n xu t (ho c th c hi n) ñ n ho t ñ ng xúc ti n, phân ph i và bán hàng
sao cho s n ph m c a mình d dàng xâm nh p th trư ng và có đư c ch

đ ng ngày càng v ng ch c, n ñ nh trên th trư ng so v i các s n ph m,
d ch v cùng lo i. Xét trên m t s khía c nh, hình th c c nh tranh này có
nhi u đi m tương đ ng v i hình th c c nh tranh gi a ngư i bán v i nhau.
- C nh tranh gi a các doanh nghi p trong cùng m t ngành: ðây là
quá ñ u tranh ho c giành gi t t m t ho c m t s ñ i th v khách hàng, th
ph n hay ngu n l c c a các doanh nghi p trong cùng m t ngành đ có th
t n t i và phát tri n trong ngành ñó. Trong m t lĩnh v c kinh doanh, m t
doanh nghi p có th có nhi u s n ph m nhưng vi c c nh tranh gi a các
doanh nghi p khơng đơn thu n là t ng c nh tranh c a các s n ph m mà nó
cịn bao g m các y u t h t ng c a doanh nghi p (xem sơ ñ 1) cũng như
cách qu n lý, khai thác và phát tri n các y u t này.


16

- Các tranh gi a các ngành: Hình th c c nh tranh này di n ra gi a
các ngành trong n n kinh t t vi c thu hút, phân b ngu n l c ñ n c vi c
phân chia th trư ng. M t bi u hi n hay ñư c nh c ñ n c a c nh tranh
ngành là vi c c nh tranh c a các s n ph m thay th . Tuy nhiên n i dung ñ c
bi t quan tr ng c a c nh tranh ngành là vi c thu hút và phân b ngu n l c
có th d n ñ n s thay ñ i k t c u ngành và th m chí nh hư ng tr c ti p
ñ n s t n t i và phát tri n c a m t ngành, m t lĩnh v c trong n n kinh t .
V m t lý thuy t, c nh tranh ngành s giúp xã h i phân b ngu n l c m t
cách h p lý và hi u qu (hi u qu pareto).
- C nh tranh qu c gia: Hình th c c nh tranh này th hi n qua vi c
các qu c gia n l c ñ xây d ng mơi trư ng kinh t chung n đ nh, ñ m b o
phân b hi u qu ngu n l c và đ t/duy trì m c tăng trư ng cao, b n v ng
mang l i l i ích cho các doanh nghi p và công dân c a mình. V n đ c nh
tranh qu c gia hi n r t đư c các chính ph quan tâm và có nh hư ng sâu
s c t i các doanh nghi p trong đi u ki n tồn c u hoá v kinh t . Các

nghiên c u v c nh tranh qu c gia này ñư c Di n ñàn kinh t th gi i
(WEF) th c hi n thư ng niên v i 8 nhóm nhân t chính (xem ph l c 8).
1.1.3. Kh năng c nh tranh
Kh năng c nh tranh (competitiveness) là m t khái ni m ñư c s
d ng r ng rãi trong các nghiên c u kinh t cũng như trong ñ i s ng kinh t
xã h i. N u như trong ñ i s ng, khái ni m này ñư c hi u m t cách ñơn gi n
là kh năng m t cá nhân/t ch c giành chi n th ng ho c đ t m c đích c a
mình so v i các cá nhân/t ch c khác thì trong trong các nghiên c u kinh
t , kh năng c nh tranh l i thư ng ñư c ti p c n theo các hư ng khác nhau.
Theo quan đi m vĩ mơ, kh năng c nh tranh là v n ñ qu c gia và
m c tiêu cơ b n là nâng cao thu nh p th c t cho c ng ñ ng. Theo quan
ñi m này, kh năng c nh tranh là khái ni m r t r ng, bao quát m i khía
c nh kinh t , văn hoá và xã h i, nh hư ng ñ n thành qu c a m t qu c gia
trên th trư ng qu c t . T ch c h p tác và phát tri n kinh t (OECD) ñ nh
nghĩa kh năng c nh tranh là “kh năng c a các công ty, các ngành, các


17

vùng, các qu c gia ho c khu v c siêu qu c gia trong vi c t o ra vi c làm và
thu nh p cao hơn trong ñi u ki n c nh tranh qu c t trên cơ s

b n

v ng”[27,14]. Ph n ánh quan ñi m vĩ mơ này, kh năng c nh tranh đư c
hi u là m c đ theo đó m t qu c gia có th , trong đi u ki n th trư ng t do
và bình đ ng, s n xu t hàng hố và d ch v đáp ng nh ng th nghi m c a
th trư ng qu c t trong khi duy trì và m r ng tương ng thu nh p th c t
c a ngư i dân nư c đó trong dài h n. Trong khi đó M. Porter cho r ng ch
có khái ni m kh năng c nh tranh duy nh t có ý nghĩa

c p qu c gia là

năng su t qu c gia.
M t khác, theo quan đi m vi mơ, hành vi c th c a doanh nghi p
quy t ñ nh kh

năng c nh tranh. H

th ng phân tích c nh tranh c a

M.Porter nh n m nh s h p d n ngành và tính ch t c a nó, như kh năng
nâng cao s c m nh c a hãng ñ i v i ngư i mua và ngư i cung c p, ngăn
c n hãng m i gia nh p ngành và lo i b ñ i th c nh tranh như nh ng y u
t quy t ñ nh l i th c nh tranh và m c l i nhu n trong dài h n. Kh năng
c nh tranh c a doanh nghi p “đư c đo b ng kh năng duy trì và m r ng
th ph n, tăng l i nhu n c a doanh nghi p” [27,14].
Kh năng c nh tranh c a doanh nghi p ph thu c 2 y u t cơ b n là
các y u t thu c v mơi trư ng kinh doanh bên ngồi và các y u t vi mô
thu c n i l c c a doanh nghi p. Như v y, kh năng c nh tranh c a doanh
nghi p trư c h t ph i ñư c t o ra t th c l c c a doanh nghi p. ðây là các
y u t n i t i c a m i doanh nghi p, khơng ch đư c tính b ng các tiêu chí
riêng bi t mà c n ñánh giá, so sánh v i các ñ i th c nh tranh trong ho t
ñ ng trên cùng m t lĩnh v c, cùng m t th trư ng. Trên cơ s các so sánh
đó, mu n t o nên kh năng c nh tranh, địi h i doanh nghi p ph i t o ra và
có đư c các l i th c nh tranh cho riêng mình. Nh l i th này, doanh
nghi p có th tho mãn t t hơn các địi h i c a khách hàng m c tiêu cũng
như lơi kéo đư c khách hàng c a ñ i th c nh tranh.