Lịch sử cuộc viễn chinh nam kỳ năm 1861 - CHƯƠNG VI pps

Lịch sử cuộc viễn chinh nam kỳ năm 1861
CHƯƠNG VI
Đề cương:

Quân viễn chinh đánh chiếm các vị trí Tong kéou,
Hóc Môn, Rach Tra và tiến lên tận Trảng Bàng.
Toàn vùng bị chiến hạm và các đạo quân lưu động
của ta lục soát - Trinh sát sơ khởi về Biên Hòa và
Mỹ Tho



Tầm quan trọng của chiến thắng ngày 25 phải đến
hôm sau mới biết hết. Ngày 26 khi vừa hừng đông,
một đội pháo binh trang bị đại pháo nòng 4 yểm trợ
một đoàn thám sát đi sâu vào thành Kỳ Hòa, suốt
chiều dài của thành đến tận kênh Avalanche. Bốn khu
công sự của Kỳ Hòa , vừa mới vừa cũ, đều lọt vào tay
ta cùng một lúc. Quân An Nam vừa bị đánh bật khỏi
khu thành Quan liền theo các ngõ tắt chạy về đồn
Avalanche dưới hỏa lực của đại pháo ta bắn ra từ các
chùa. Vị trí của đồn Avalanche nằm sát Sài Gòn, phía
tây bắc của thành phố; chung quanh là nước và sình
lầy, có cắm chông bao bọc; cách phòng thủ khá rắc
rối. Nhưng từ đồn Avalanche quân An Nam lại hối hả
bỏ chạy, băng qua vùng đầm lầy bằng hai lỗ trống
trong bụi rậm giống như đường đi của thú dữ, quân
Âu Châu đuổi theo trong đầm lầy thật khó nhọc, vừa
thương tích vừa lạc đường. Sau cùng quân An Nam
đến được con đường giám mục Adran, tại đây họ tổ
chức lại, chuyển việc tháo chạy thành rút lui trong

trật tự, tiến sâu vào vùng lãnh thổ của họ, qua các ngõ
Tong-kéou, Hoc Môn, Tay-thêuy. Họ đem chôn hầu
hết các cỗ súng chiến thuật trong các cánh rừng thưa,
có ghi dấu hẳn hoi để sau này sẽ đào lên (Sáng ngày
25 tháng 2, trong khi quân ta phá được thành địch
một cách vẻ vang thì một đạo kỵ binh phóng theo
rượt quân An Nam trên đường tháo chạy, không cho
họ rút về khu thành của họ ở xứ Triều Cống - tức là
thành Tong - kéou - Nhưng đoàn kỵ binh không bắt
được quân An Nam nào làm tù binh. Họ không bao
giờ để bị dồn vào đường cùng. Ta cứ mượn lời sau
đây từ chính miệng của một trong những người
tươ1ng chỉ huy của họ đã công khai trách họ:"Quân
sĩ chạy như chuột". Họ nhờ có vùng đầm lầy
Avalanche để tránh, quân Âu Châu không đuổi theo
được. Nhưng đoàn kỵ binh viễn chinh thật ra chỉ gồm
có vài bộ binh Châu Phi và vài kỵ binh người Tagal;
có người đổ thừa rằng số kỵ binh mà trước kia ta đòi
vị đại úy toàn quyền Phi Luật Tân phải cung cấp cho
đoàn viễn chinh đã không được thực hiện theo ý
muốn. Tác dụng của một đoàn kỵ binh không thể thay
bằng vài cỗ súng miền núi: Vì lý do ta đã sử dụng
toàn thể quân sĩ vào việc tấn công thành địch, nên
không còn người để đuổi theo quân địch rút lui - TG)
. Con đường Sài Gòn được tự do lưu thông trở lại, ta
cũng dẹp bỏ kho súng Cây Mai.

Trong những ngày 25, 26, và 27 tháng 2, quân ta dồn
sức đắp một con đường di chuyển cho pháo binh trên
vùng đất khô phía tây thành Kỳ Hòa. Hầm chông tại

đây đều được lấp đi; bàn chông, cọc nhọn, chà gai
đều được tháo bỏ. Công việc không phải dễ; người
An Nam đào xới trong mùa mưa thì đất mềm, nay đất
khô cứng dưới ánh nắng mặt trời, ta cuốc không nổi.
Quân lính vừa làm vừa cố tìm cách nghĩ ngơi. Họ vừa
làm đường, làm trại, lại phải trinh sát Sài Gòn và
Tong - kéou (thành phố thuộc xứ triều cống của An
Nam). Tong - kéou là thành phố đầu tiên trên đường
đi sâu về vùng phía bắc (hướng bắc - tây bắc). Theo
lời khai của tù binh thì vùng này rất nhiều gạo và tiền
đồng, có ba khu thành phòng ngự, rào tre thưa hơn so
với thành Kỳ Hòa, nhưng bảo trì tốt đủ sức kháng cự.
các thành này cũng là kho của quân An Nam.\
Giữa Tong-kéou và thành Kỳ Hòa là 1 vùng đồng
ruộng mênh mông, thỉnh thoảng mới thấy vài khu
vườn trồng thuốc lá; cây thuốc lá nhỏ chỉ cao độ hai
chân, khi ta lấy tay vò nát lá thì ngữi thấy một mùi
thơm rất mạnh; lá khô rơi xuống thành những vệt nâu
trên mặt đất. Vùng này có sông Tam león (có lẽ là
sông Tham Lương? - ND) chắn ngang đường đi: Cây
cầu bắc ngang sông đã bị phá sập; nhưng chếch về
phía trái thì mặt đất lại cao lên, do đó chỉ cần đi xéo
qua trái một chút là có thể vượt qua sông. Cánh đồng
khô ráo, di chuyển dễ dàng trong mùa khô, nhưng
qua mùa mưa thì ngập lụt, chỉ cần nhìn những hố do
nước đào xới cũng biết; hố không sâu cũng không
rộng lắm không làm cản trở cho người và ngựa. Địa
thế đất đai được thám sát ngày 27 tháng 2 cho thấy
pháo binh có thể di chuyển dễ dàng; vì thế mà vị
Tổng tư lệnh đã phát lệnh trực chỉ Tong-kéou ngay

ngày hôm sau, tức 28 tháng 2, trước khi trời sáng
hẳn. Đoàn quân viễn chinh tiếp tục chinh phạt xa hơn
để giúp thủy sư đề đốc Page dễ dàng khống chế toàn
vùng thượng lưu sông Đồng Nai. Ta có thể nghĩ rằng
quân An Nam rút về Tong - kéou, dựa vào sông Đồng
Nai để tạm làm đường rút lui về mặt Bắc đồng thời
dựa vào các tỉnh miền Nam để lập thế kháng cự
giống như thành Kỳ Hòa. Nhưng nhìn kỹ ai cũng
thấy là họ vừa thua trận một cách nặng nề thảm
thương và không còn tinh thần nữa.

Pháo binh xuất trại trước, vào lúc 6 giờ sáng, đã gặp
ngay vài rủi ro (một xe đạn lọt xuống hầm chông);
pháo binh mang theo 4 đại pháo 12; 3 đại pháo nòng
4 có khía; 5 ổ súng cối miền núi và hỏa tiễn; tất cả
xếp thành đội ngũ ngay bên ngoài thành. Kế tiếp là
bộ binh ra theo bằng 1 cửa nhỏ đục ở bờ tường thành.
Xong xuôi tất cả đạo quân lên đường đúng 6h30
sáng. Pháo binh ở giữa; bên phải pháo binh là lính
đánh bộ Pháp và lính đánh bộ người Tây Ban Nha;
bên trái là lính thủy đánh bộ. Thủy quân làm trừ bị.

Toán xung kích An Nam và lính đánh bộ Phi Châu đi
trước làm quân mở đường. Khi còn cách đồn quân
An Nam 1.500 thước, thì ta thấy rõ ràng tường thành.
Thành xây cất ở một nơi cao ráo nhìn xuống cánh
đồng. Bên trong thành thấy có nhiều công sự lớn và 1
pháo đài trang bị đại pháo; tất cả tạo ra một vẻ đáng
ngại. Quân ta dừng lại, pháo binh dàn trận và phân
chia vị trí như sau: 3 súng cối di chuyển về phía bên

phải, gần 1 đám cây có thể nhìn vào thành. Lính
phóng hỏa tiễn thì nhắm vào các công sự lớn trong
thành; đại pháo 12 hướng vào khu pháo đài; đại pháo
nòng 4 và 2 súng cối thì bắn vào bất cứ lỗ châu mai
nào có đạn đại pháo của địch bắn ra. Thủy sư đề đốc,
vì muốn tránh bớt cho quân sĩ vai trò tiến công khó
nhọc mà họ đã chịu đựng trong ngày 25, nên đã thay
đổi chiến thuật dựa theo địa thế và kiến trúc của công
sự mới này. Công sự ở vị trí cao lại có kho và pháo
đài rất lớn, vì thế thủy sư đề đốc ra lệnh cho pháo
binh giữ vai trò chính. Pháo binh tiến lên trước, từng
khẩu một, ngựa kéo súng phóng nhanh theo bước
kiệu: dừng lại từng trạm 800, 600 rồi 200 thước.
Súng của pháo binh ta bắn ra rất chính xác và mãnh
liệt, thế mạnh hơn quân địch thấy rõ, mỗi súng bắn
50 quả rồi ngưng. Pháo binh địch bắn lấy lệ để che
cho việc rút quân, họ có khoảng 8.000 quân lính.
Quân sĩ của họ tiến theo pháo binh từng đợt một và
dừng lại tại một đồn khác, cạnh bên có một ngôi làng.
Tong - kéou bị ta lấy mà không có thiệt hại gì nhiều.
Tuy vậy cũng có 1 số khá lớn quân sĩ bộ binh bị
trúng đạn địch, bị thương hoặc bị trầy sướt. Ngay khi
khởi đánh, trung tá Crouzat bị thương nặng ở đùi vì
không may do tai nạn gây ra: ngựa ông đang cưỡi
nghe tiếng rít của hỏa tiễn hoảng sợ mà nhảy dựng
lên, hất ông ta ngã xuống đất.

Thành phố của xứ triều cống là kho quan trọng của
quân An Nam. Ta chiếm được 3 thành, thu được
1.400 tấn gạo, vô số thuốc súng, đạn pháo, lao, giáo,

súng cỡ nhỏ, 20 đại pháo đúc bằng gang nòng 16,
quân trang và tiền kẽm mà địch chưa kịp đốt dây
buộc, tiền kẽm mất dây xỏ xâu thì cũng mất giá trị đi
nhiều.

Quân An Nam vẫn theo thói thường mang theo hết
những người bị thương, phần lớn các thương binh là
từ thành Kỳ Hòa đưa về. Những căn nhà ta chiếm
tường còn bê bết máu.

Xa hơn Tong - kéou là Hóc Môn, một vùng trồng trầu
và buôn bán trầu khá quan trọng, trầu là 1 loại dây
leo lớn, cho lá gọi là trầu. Kế tiếp Hóc Môn là Rach -
Tra và Tay - theuye. Vào 3 giờ chiều, quân vẫn tiếp
tục đi. Đường đi thẳng đến Tay - theuye; Tay -
theuye nằm lọt vào một vùng cây có tầm cao trung
bình, lá cây không bóng lại úa, màu hung đỏ giống
như tôn bị sét rỉ chẳng thấy gì là vẽ sum suê của cây
cối miền nhiệt đới. Chỉ có sức nóng của mặt trời thì
giống như ở Ấn Độ; nóng như thiêu đốt. Con đường
mòn, chỗ rộng chỗ hẹp, đầy cát thật mịn, thật nhiều
và nóng bỏng. Quân lính mệt lả cứ đi bừa, không
thẳng hàng thẳng lối gì cả. Vào lúc này, mọi người đã
kiệt lực, thân xác nặng như chì; ai cũng muốn dừng
lại mà ngồi xuống nghỉ. Trong ngày hôm đó, một số
quân sĩ của ta đờ đẫn, ngất ngư vì nóng bức, một số
phát điên.

Hai bên vệ đường có vài căn nhà mà quân An Nam
đã phá sạch trên đường rút lui. Dân chúng ẩn nấp

trong những cánh rừng thưa cách đó vài trăm thước.
Thỉnh thoảng từ trong bụi rậm họ ló đầu ra nhìn rồi
kinh sợ mà ù té chạy. Ở ngưỡng cửa mỗi nhà đều có
1 cái lu bằng đất nung màu đen đựng đầy nước. Vì
khát chẳng ai nghĩ tới thuốc độc, đều tranh nhau mà
uống. Đến tối, có vài người nông dân bớt sợ đến gần
và làm quen với ta, họ đề nghị giúp quân ta khiêng
những người lính vì trời nóng ngã lăn ra bất tỉnh ở
hai bên đường.

Vào khoảng 5 giờ chiều, các toán quân dẫn đầu tràn
vào thành Tay - theuye đã bỏ trống. Trong thành có
tiền bằng bạc, một số thật lớn tiền đồng và 3 khẩu đại
pháo. Thành này canh giữ con đường mà quân lính
vừa đi qua, tiếp nối với con đường này là một đường
đê dẫn tới ranh giới Cao Miên (Xin chú ý, theo câu
này, ranh giới Cao Miên thời bấy giờ không xa ranh
giới Hóc Môn? - ND) Một khẩu đại pháo đặt thẳng
trước mặt biểu dương tầm quan trọng của vị trí mà ta
vừa chiếm. Nơi này cũng là ranh giới của khu rừng
Hóc Môn . Ở bìa rừng có 1 vùng đất cao và phẳng, có
vài cây lớn. Quân ta quyết định đến cắm trại tại chỗ
này. Xa xa là 1 vùng đầm lầy xa tít tới chân trời,
những cánh đồng hoang vu của vùng Sologne
(Sologne là 1 vùng đầm lầy rộng lớn ở cửa sông
Loire, thuộc miền Trung nước Pháp - ND) cũng
không đến nỗi buồn và hiu quạnh như nơi đây. 14
thuyền chiến của địch nằm phơi khô trên mặt đất
cạnh một bờ đê từ ngày ta đánh chiếm Sài Gòn năm
1859 vẫn còn đó. Địch quân rút đi không để lại dấu

vết nào khác ngoài thi hài của 6 nông dân An Nam bị
chặt đầu vài giờ trước đó, xác vẫn còn mang gông.
Sau này người ta mới biết rằng những kẻ bị khổ hình
là những người theo Thiên Chúa Giáo (Ngày hôm
sau, người ta lại đào được 7 xác chết khác vùi dưới
một lớp đất mỏng, xác bị chặt đầu, ta nhận ra trong
số này hình như có xác của một trung sĩ thủy quân
lục chiến, đã bị quân An Nam bắt làm tù binh từ 6
tháng nay - TG). Ngày hôm sau người đầu thú kéo
đến rất đông; các làng dọc theo hữu ngạn sông Đồng
Nai và hai bờ sông Vàm Cỏ Đông xin ta bảo trợ. Tàu
Dragonne ngược sông Vàm Cỏ Đông đến thẳng Tây
Ninh, sát với biên giới Cao Miên. Tàu Dragonne
kiểm soát vùng lãnh thổ An Nam nằm giữa hai sông
Đồng Nai và Vàm Cỏ. Như thế là toàn tỉnh Gia Định
đã thuộc vào tay ta rồi, ta chiếm hết thành quách, thu
hết súng ống và lương nhu.