DIỄN THỂ SINH THÁIKHÁI NIỆM pdf

DIỄN THỂ SINH THÁI

KHÁI NIỆM

Trong quá trình tồn tại và phát triển, quần xã luôn luôn biến đổi. Diễn thế
sinh thái là quá trình biến đổi tuần tự của quần xã qua các giai đoạn khác
nhau, từ dạng khởi đầu, được thay thế lần lượt bởi các dạng quần xã tiếp
theo và cuối cùng thường dẫn tới một quần xã tương đối ổn định.
Diễn thế sinh thái xảy ra do những nguyên nhân sau:
- Tác động mạnh mẽ của ngoại cảnh lên quần xã.
- Chính tác động của quần xã lên ngoại cảnh làm biến đổi mạnh mẽ ngoại
cảnh đến mức gây ra diễn thế
- Tác động vô ý thức (đốt, chặt, phá rừng ) hay có ý thức (cải tạo thiên
nhiên, khai thác rừng, lấp hồ ) của con người.
Như vậy, song song với quá trình diễn thế là quá trình biến đổi về khí hậu,
thổ nhưỡng, địa chất.
Trong diễn thế, hệ thực vật có vai trò rất quan trọng trong việc hình thành
quần xã mới.
CÁC LOẠI DIỄN THẾ

Có 3 loại diễn thế: diễn thế nguyên sinh, diễn thế thứ sinh và diễn thế phân
huỷ.
A. Diễn thế nguyên sinh
Diễn thế nguyên sinh là diễn thế khởi đầu từ môi trường trống trơn (đảo
mới hình thành trên tro tàn núi lửa, đất mới bồi ở lòng sông). Nhóm sinh vật
đầu tiên được phát tán đến đó hình thành nên quần xã tiên phong. Tiếp đó là
một dãy quần xã tuần tự thay thế nhau. Khi có cân bằng sinh thái giữa quần
xã và ngoại cảnh thì quần xã ổn định trong một thời gian tương đối dài.
1. Diễn thế trên cạn
Điển hình là trường hợp sinh vật chiếm lĩnh lại hòn đảo Krakatau ở
Inđônêxia đã bị núi lửa phun tàn phá từ năm 1883 và phủ lên một lớp đá bọt

và tro dày khoảng 30m. Từ một đảo tro, đá bọt vô sinh, sau vài năm có tảo,
địa y, quyết xuất hiện trước, tiếp đó là thực vật thân cỏ có hoa, rồi đến các
thực vật thân gỗ cùng các động vật phổ biến ở địa phương. Sau 50 năm đã
hình thành lại quần xã gần như trước khi núi lửa phun.

2. Diễn thế dưới nước
Trong quá trình các ao, hồ, sông bị bồi cạn thì các thực vật có sẵn trong
nước đã tham gia đáng kể vào sự khởi đầu của diễn thế nguyên sinh. Giai
đoạn đầu thường là những quần thể thực vật sống trôi nổi (bèo ) hoặc chìm
trong nước (rong ) và những động vật sống cùng với các cây này. Khi đất
bồi tụ nhiều làm thành bãi thì các thực vật có rễ cắm trong bùn như sen,
súng, trang v.v. xuất hiện. Điều kiện này chuẩn bị cho những quần thể vật
thuỷ sinh mọc nhô lên khỏi mặt nước như nghể, cỏ nến, lau. Sau đó là các
cây bụi mọc, lộc vừng hoặc rừng thấp có nhiều loại cây dại trong họ Cà phê.
Giai đoạn cuối của quá trình diễn thế khi đất cạn đã hình thành là rừng cây
cao to với những cây 2 lá mầm chiếm ưu thế. Sự phát triển và thay thế của
hệ thực vật kéo theo sự phát triển và thay thế hệ động vật tương ứng.
B. Diễn thế thứ sinh
Diễn thế thứ sinh là diễn thế xuất hiện ở một môi trường đã có một quần
xã sinh vật nhất định. Quần xã này vốn tương đối ổn định nhưng do thay đổi
lớn về khí hậu, bị xói mòn, bị bão phá hại hay do con người chặt cây, đốt
rừng làm nương rẫy, trồng cây nhập nội (ví dụ, trồng rừng bạch đa`n, rừng
keo lá chàm) làm thay đổi hẳn cấu trúc quần xã sinh vật.

C. Diễn thế phân huỷ
Diễn thế phân huỷ là quá trình không dẫn tới một quần xã sinh vật ổn định,
mà theo hướng dần dần bị phân huỷ dưới tác dụng của nhân tố sinh học. Đây
là trường hợp diễn thế của quần xã sinh vật trên xác một động vật hoặc trên
một cây đổ.
TẦM QUAN TRỌNG THỰC TẾ CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU DIỄN

THẾ

Nhờ nghiên cứu diễn thế mà ta có thể nắm được qui luật phát triển của
quần xã sinh vật, hình dung được những quần xã tồn tại trước đó và dự đoán
những dạng quần xã sẽ thay thế trong những hoàn cảnh mới.
Ví dụ: Các nhà lâm học Việt Nam đã phát hiện qui luật diễn thế rừng lim
tại vùng Hữu Lũng (Bắc Giang) như sau:

R
ừng lim
(nguyên

sinh hay




R
ừng
sau
sau



Trảng

cây


Tr

ảng
cây
bụi



Tr
ảng
cỏ

phục hồi)

gỗ


Từ những hiểu biết về diễn thế ta có thể xây dựng những qui hoạch dài hạn
về nông, lâm, ngư nghiệp, tổ chức những đơn vị kinh doanh trên cơ sở tính
toán khoa học.
Sự hiểu biết về diễn thế cho phép ta chủ động điều khiển sự phát triển của
diễn thế theo hướng có lợi cho con người bằng những tác động lên điều kiện
sống như: cải tạo đất, đẩy mạnh biện pháp chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh,
tiến hành các biện pháp thuỷ lợi, khai thác, bảo vệ hợp lý nguồn tài nguyên.