Giáo trình-Truyền giống nhân tạo vật nuôi - chương 2 ppt

56
Chương II
KHAI THÁC TINH DỊCH

Khai thác tinh dịch là một khâu có ý nghĩa quan trọng trong thụ tinh nhân tạo
động vật, vì nó cho phép đánh giá sức sản xuất của con đực, trên cơ sở đó để định ra
chế độ chăm sóc nuôi dưỡng phù hợp, nâng cao sức sản xuất của con đực. Đồng thời
khai thác tinh dịch còn tạo điều kiện thuận lợi cho các khâu tiếp theo của quá trình thụ
tinh nhân tạo, đó là: kiểm tra phẩm chất, pha loãng, bảo tồn và vậ
n chuyển tinh dịch.
1. Các phương pháp khai thác tinh dịch
1.1. Phương pháp hải miên

Hải miên là một thể có cấu tạo mềm, xốp, có đặc tính hấp phụ nước rất mạnh.
Người ta đưa hải miên vào âm đạo của con cái động dục rồi cho con đực nhảy trực tiếp
và phóng tinh tự nhiên. Kết thúc giao phối, lấy thể hải miên ra vắt lấy tinh dịch.
Ưu điểm: phản xạ sinh dục mang tính sinh học, con đực xuất tinh trong điều kiện
tự nhiên, do vậ
y, lượng tinh trong một lần xuất tinh đạt tối đa.
Nhược điểm:
-Không khai thác hết được lượng tinh dịch đã xuất ra bởi vì người ta không thể
vắt hết được tinh dịch ra từ thể hải miên.
- Quá trình vắt thể hải miên dễ gây ra các tác động xấu tới hình thái, cấu trúc tinh
trùng.
- Đòi hỏi phải có con cái động dục.
Đây là phương pháp cổ điển, hiệ
n nay không dùng
1.2. Phương pháp âm đạo thật

Cho con đực và con cái giao phối trực tiếp sau đó dùng dụng cụ (bơm hút, ống

hút ) để hút tinh dịch trong âm đạo của con cái ra.
Ưu điểm: Phản xạ sinh dục mang tính sinh học, con đực xuất tinh trong điều kiện
tự nhiên, do vậy lượng tinh trong một lần xuất tinh đạt tối đa.
Nhược điểm.:
- Không thể hút hết được hết tinh dịch đã phóng vào trong đường sinh dục của
con cái và tinh dịch hút ra có lẫn dịch tiết của cơ quan sinh dục cái
- Phải có con cái động dục để thực hiện phản xạ giao phối.
1. 3. Phương pháp sử dụng bao cao su (condom)

Trong lịch sử, phương pháp này được áp dụng ở ngựa và lừa. Người ta cố định
một bao cao su mỏng vào dương vật đang cương cứng, có chiều dài thích hợp (hoặc có
thể dùng bao cao su đưa vào trong âm đạo của con gia súc cái) rồi cho con đực và con
cái động dục giao phối trực tiếp với nhau. Tinh dịch xuất ra được chứa toàn bộ trong
bao cao su.

57
Để tạo ra hưng phấn tính dục cao, yêu cầu bao cao su phải mịn, phù hợp với kích
cỡ của dương vật, mặt trong của bao cao su được bôi trơn bằng dung dịch pha loãng
tinh trùng và mặt ngoài được bôi trơn bằng dầu pHrafin. Thao tác lắp bao cao su phải
nhanh chóng, chính xác:
Ưu điểm: - Cho phép khai thác được toàn bộ tinh dịch trong một lần xuất tinh.
Nhược điểm
- Không gây được hưng phấn tính dục cao độ như trong giao phối t
ự nhiên, do đó
lượng tinh khai thác được trong một lần xuất tinh không đạt tối đa.
- Đòi hỏi phải có con cái động dục.
1.4. Phương pháp kích thích cơ học

Phương pháp này được sử dụng từ năm 1779 bởi Lauro. SpHllazani. Đến nay
phương pháp này vẫn còn được áp dụng. Nguyên lý của phương pháp này là sử dụng

áp lực cơ học tác động vào cơ quan sinh dục đực, kích thích, gây hưng phấn sinh dục
cho con đực để gây nên phản xạ xuất tinh. Người khai thác nắm lấy da của bao qui đầu
và thực hiện chuyển động đi lại của lòng bàn tay ở bao quy đầu. Chính sự di chuyển
này kích thích nhữ
ng nhú nhận cảm của quy đầu và bao quy đầu làm dương vật cương
cứng một cách nhanh chóng. Khi sự cương cứng đạt đến điểm đỉnh và sự phóng tinh
bắt đầu, dương vật thụt lùi lại phía sau, người thao tác phải giữ một áp lực đầy đủ và
không đổi ở phía sau quy đầu. Bình thu nhận tinh phải được giữ ở dưới đầu tự do của
dương vật và phải tránh nhữ
ng tiếp xúc của quy đầu với thành bình và giá nhảy vì có
thể gây ra sự ức chế phóng tinh của động vật. Sự có mặt của con cái động dục sẽ kích
thích hơn tính hăng sinh dục. Theo Ivanov, sự có mặt của con cái động dục có tác dụng
thúc đẩy sự bắt đầu phóng tinh, tăng thời gian phóng tinh, thể tích tinh dịch và nồng độ
tinh trùng.
Dựa vào nguyên lý này, năm 1974, GS. TS. Nguyễn Thiện (Viện chăn nuôi) đã
đưa ra phương pháp dùng bàn tay kích thích trực ti
ếp vào dương vật để khai thác tinh
dịch lợn. Những điều kiện cho xuất tinh là nhiệt độ, áp lực lòng bàn tay và nhu động
của các ngón tay.
Các bước tiến hành của phương pháp này như sau:
- Chuẩn bị dụng cụ: Dụng cụ khai thác tinh địch gồm có: găng tay bằng cao su
mỏng, lọ (hay bình) hứng tinh. Rửa sạch phần bụng, sát trùng bộ phận sinh dục đực,
phần mông của giá nhảy, lọ h
ứng tinh và găng tay cao su.
- Khai thác tinh dịch: Dùng tay kích thích vào bao dương vật để lợn đực hưng
phấn, nhảy lên ôm giá nhảy. Khi dương vật của lợn đực bắt đầu thò ra, dùng lòng bàn
tay nắm nhẹ vào đầu dương vật (đoạn xoắn mũi khoan) và lái cho qui đầu lệch ra ngoài
giá nhảy. Lúc này dương vật của lợn đực sẽ giao cấu trong lòng bàn tay. Bàn tay của
người khai thác tinh cần nắm nhẹ dương vật (giữ nguyên tư th
ế, vị trí của lòng bàn

tay), các ngón tay hơi cử động nhẹ để gây kích thích. Khi hưng phấn đạt cao độ, lợn
bắt đầu xuất tinh. Người khai thác tinh dùng tay kia cầm lọ hứng tinh kề gần vào qui

58
đầu để hứng tinh dịch chảy ra.
Chú ý: - Không nắm dương vật của lợn quá chặt làm lợn đau và sợ hãi, cũng
không nên nắm quá lỏng lẻo vì có thể làm dương vật tuột ra ngoài bàn tay
- Không được để qui đầu chạm vào giá nhảy hoặc lọ hứng tinh vì dễ gây sây sát,
chảy máu làm cho lợn sợ hãi, thậm chí dẫn tới ức chế phản xạ xuất tinh. Sau khi lợn
xuất tinh xong cần nới lỏng lòng bàn tay n
ắm dương vật để lợn tự co dương vật lại và
tụt khỏi giá nhảy
- Khi hứng tinh phải để cho tinh dịch chảy nhẹ theo thành lọ.
Ưu điểm:
- Không cần nhiều trang thiết bị, dụng cụ.
- Người khai thác tinh dịch có thể quan sát trực tiếp được các pha trong quá trình
xuất tinh, từ đó đưa ra quyết định hứng tinh ở "pha" nào là tết nhất, đặc biệt trong quá
trình khai thác tinh dịch lợn.
Nhược điểm:
- Cần có sự luyện tập và thích ứng của động vật.
- Dễ bị nhiễm bẩn cơ quan sinh dục hoặc lây truyền bệnh cho người khai thác
tinh dịch nếu không vô trùng tết hoặc các dụng cụ bảo hộ không đảm bảo an toàn vệ
sinh.
- Kích thích không gây khoái cảm cho con đực dễ gây ức chế khó xuất tinh và
tinh dịch thu được có số lượng và chấ
t lượng tinh trùng thấp.
1 .5. Phương pháp điện học

Vào năm 1863, Eckhardt đã dùng dòng điện kích thích gây cương cứng dương
vật ở chó. Năm 1922 , Botelli sử dụng phương pháp này một cách hệ thống để gây

phóng tinh ở chuột lang. Nguyên lý của phương pháp này là sử dụng dòng điện có hiệu
điện thế nhất định kích thích vào dây thần kinh ngoại biên của con đực gây hưng phấn
và tạo phản xạ xuất tinh. Người ta có thể sử dụng phương pháp này cho nhiều loài
động vậ
t khác nhau, nhưng thông thường nhất được sử dụng để khai thác tinh dịch gia
cầm và cá.
1.6. Phương pháp dùng âm đạo giả

Nguyên lý của phương pháp này là cho con đực giao phối và xuất tinh trong một
loại dụng cụ gọi là âm đạo giả có các điều kiện (nhiệt độ, áp suất, độ nhớt ) tương tự
như trong đường sinh dục của con cái động dục. Đây là phương pháp khai thác tinh
dịch cổ điển nhưng hiện nay vẫn đang được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu và sản
xuất
Ưu điể
m:
- Khai thác được toàn bộ lượng tinh dịch trong một lần xuất tinh.
- Không gây ảnh hưởng xấu đến cơ quan sinh dục đực.

59
- Không cần sự có mặt của con cái động dục.
Nhược điểm:
- Phương pháp này cần phải có một số dụng cụ nhất định, công tác chuẩn bị lâu,
thao tác khi tiến hành khai thác phức tạp.
- Để tiến hành khai thác được tinh dịch bằng phương pháp âm đạo giả, người ta
phải huấn luyện cho con đực có phản xạ nhảy giá và giao phối trong âm đạo giả.
2. Huấn luyện gia súc đực nh
ảy giá
Hiện nay, người ta có nhiều phương pháp để huấn luyện gia súc đực nhảy giá.
Tùy từng loại gia súc khác nhau và đặc tính riêng của từng gia súc mà người ta
có phương pháp huấn luyện phù hợp

2.1. Huấn luyện lợn đực nhảy giá

2 .1.1. Yêu cầu kỹ thuật của giá nhảy
Để lấy được tinh lợn đực cần phải có giá nhảy thích hợp. Tùy theo dụng cụ lấy
tinh hoặc phương thức lấy tinh, tầm vóc của lợn đực mà thiết kế kiểu giá nhảy cho phù
hợp. Yêu cầu chung của một giá nhảy là:
- Thân và chân giá phải vững chắc đảm bảo an toàn cho lợn và người khi huấn
luyện cũng như là khi lợn nhảy giá.

- Có độ cao phù hợp với lợn đực để khi nhảy giá lợn có cảm giác thoải mái như
nhảy lên lưng con nái thật. Độ cao có thể cố định hoặc tạo thành từng nấc ở chân giá
để nâng thân giá lên hay hạ xuống một cách dễ dàng (có thể dùng kích để điều chỉnh
thân giá theo ý muốn).
- Thân giá có độ dài vừa đủ để lợn đực khi nhảy giá xuất tinh có thể gác mõm lên
đầu thân giá.
- Hai bên thân giá phải có chỗ cho lợ
n đực bám khi nhảy giá giống như bao ôm
lợn cái đồng thời để tạo sự vững chắc cho lợn đực khi xuất tinh. Có thể tạo vài "mấu"
ở 2 bên sườn ngang tầm vai giá nhảy. Khoảng cách mấu xa, gần khác nhau sao cho
phù hợp với tầm vóc của lợn.
- Vệ sinh thuận tiện sau mỗi lần lấy tinh: dễ rửa và mau khô, không bị ám mùi
hôi tanh của tinh dịch.
2 .1.2 . Tuổi huấn luyện và thòi gian sử dụng lợ
n đực
Tùy theo giống, độ thành thục tính dục mà tuổi bắt đầu huấn luyện nhảy giá, lấy
tinh cũng khác nhau. Tuổi và khối lượng trung bình lợn đực khi bắt đầu huấn luyện lấy
tinh ở một số giống lợn được quy định như sau:

60
Bảng 2.1. Tuổi và khối lượng cơ thể lợn đực khi huấn luyện lấy tinh

Lợn đực giống Tuổi huấn luyện (tháng) Khối lượng cơ thể (kg)
Lợn đực ngoại thuẫn hoặc lai (ngoại x ngoại) 8 - 9 70 - 80
Lợn đực lai (ngoại x nội) 6 - 7 50 - 60
Lợn đực nội 5 - 6 25 - 30

Tuổi lợn đực nhảy giá lấy tinh là tuổi bắt đầu sử dụng tinh dịch trong thụ tinh
nhân tạo tết nhất. Mức độ khai thác sử dụng lợn đực phụ thuộc vào chế độ dinh dưỡng,
thời tiết, mùa vụ, tuổi và chất lượng tinh dịch của con đực Thông thường năm thứ
nhất, tinh dịch có chất lượng tết, sang năm thứ 2 chất lượng tinh dịch kém d
ần. Thời
gian sử dụng lợn đực giống nên tốt nhất trong khoảng từ 2,5-3 năm, không nên sử
dụng lợn đực giống quá 4 năm tuổi.
2.1.3. Phương pháp huấn luyện
Để huấn luyện lợn đực giống người ta có 4 phương pháp sau:
* Kích thích tính dục
Đưa lợn đực vào phòng lấy tinh, đến cạnh giá nhảy, dùng tay kích thích bao
dương vật, kết hợp với âm thanh "kích động" để dươ
ng vật cương cứng và tiết dịch ở
qui đầu Có thể dùng chất keo nhầy trong tinh dịch của một lợn đực khác hoặc dịch âm
hộ của lợn nái động dục bôi vào phần sau của giá nhảy, đưa lợn đực cần huấn luyện
đến ngửi, đồng thời kích thích dương vật lợn đực để lợn đực hưng phấn và nhảy giá.
* Cưỡng bức kích thích
Đối với lợn nhút nhát người ta có thể huấn luyện bằng cách: một người ôm 2 bên
vai lợn đực, giữ cho lợn đực ôm ghì vào giá nhảy giống như tư thế giao phối, một
người khác dùng tay kích thích vào bao dương vật để lợn đực thò dương vật ra ngoài.
Sau vài lần, lợn đực mạnh dạn hơn, quen với giá nhảy và có thể tự động nhảy lên giá
dễ dàng. Lúc đó, cần chuẩn bị sẵn sàng t
ạo điều kiện cho lợn đực xuất tinh.
* Tham quan
Cố định lợn đực cần huấn luyện ở vị trí mà nó có thể quan sát được một lợn đực

khác đã nhảy giá thành thạo và xuất tinh. Sau khi lấy tinh xong, đưa lợn đực đã nhảy
giá ra khỏi phòng lấy tinh, cho lợn đực cần huấn luyện vào phòng lấy tinh quan sát giá
nhảy và ngửi mùi tinh dịch của lợn đực vừa nhả
y, kết hợp với kích thích bao dương
vật và tạo âm thanh "kích động” cho lợn đực cần huấn luyện hưng phấn đòi giao phối.
Tiến hành cho tham quan một số lần, khi lợn đực cần huấn luyện có dấu hiệu muốn
nhảy giá và cương cứng dương vật, cần tạo điều kiện để cho lợn đực xuất tinh.
* Dùng lợn nái
Nếu các phương pháp huấn luy
ện trên không đạt kết quả, người ta phải dùng lợn
nái để kích thích lợn đực nhảy giá (đây là phương pháp bất đắc dĩ).
Trước hết, dùng một lợn nái nhỏ cho vào gầm giá nhảy (hoặc cho nằm lên trên

61
lưng giá nhảy) và ép cho lợn đực tiếp cận với giá nhảy, tìm mọi cách kích thích nó trèo
lên giá nhảy để lấy tinh. Phương pháp này đòi hỏi người huấn luyện phải kiên nhẫn.
Nếu như sau nhiều lần tập luyện mà lợn đực cố tình không nhảy giá, cần sử dụng lợn
nái động dục để gây kích thích.
Đưa lợn nái động dục ở thời kỳ mê ỳ vào gầm giá nhảy, giữ cho l
ợn nái ổn định.
Đưa lợn đực vào phòng lấy tinh. Lợn đực đến giá nhảy thấy lợn cái động dục đòi bao,
ôm. Kết hợp dùng tay kích thích dương vật lợn đực, kích thích tính dục, dương vật
cương cứng, lợn đực sẽ nhảy lên giá và người huấn luyện sẽ lấy được tinh dịch của lợn
huấn luyện. Tuy nhiên, không nên lạm dụng phương pháp này vì khi lợn đực đã ngửi
được mùi lợn cái động dục, có thể lần sau nó tiếp tục đòi lợn cái động dục.
2.2. Huấn luyện trâu, bò đực nhảy giá

2 .2.1 . Tuổi huấn luyện và thời gian sử dụng
Tuổi thành thục về tính của bò đực phụ thuộc vào giống, cá thể, mùa vụ, thời tiết,
đặc biệt là chế độ chăm sóc nuôi dưỡng. Nhìn chung, thuổi thành thục về tính của bò

biến động từ 1 2 - 1 8 tháng tuổi . Trong cùng một điều kiện nuôi dưỡng, các giống bò
sữa thành thục về tính sớm hơn bò thịt và bò cày kẻo. Sau khi thành thục về tính, d
ịch
hoàn của bò vẫn tiếp tục phát triển về khối lượng, số lượng tinh trùng cũng tăng lên ở
mỗi lần xuất tinh và ổn định ở độ tuổi 20-24 tháng. Thời gian khai thác tinh dịch của
bò đực được tiến hành ngay sau khi huấn luyện đến 7-8 tuổi, nhưng tốt nhất là ở độ
tuổi từ 3-6 năm.
Tuổi thành thục về tính của trâu muộn hơn bò. Trong điề
u kiện nuôi dưỡng tết,
tuổi thành thục về tính của trâu từ 1 8-24 tháng tuổi, tuổi bắt đầu sử dụng là lúc 24
tháng tuổi và có thể sử dụng đến 4-5 năm tuổi.
2.2.2. Phương pháp huấn luyện trâu, bò đực nhảy giá
Hiện nay, ở Việt Nam đang sử dụng 3 phương pháp huấn luyện huấn luyện bò
đực nhảy giá
* Phương pháp thay thế
Dùng bò cái động dục tự nhiên hoặc nhân t
ạo (bằng cách tiêm kích dục tố) đứng
làm giá nhảy (giá nhảy tự nhiên) để huấn luyện bò đực lấy tinh qua âm đạo giả. Các
lần sau thay bò cái động dục bằng bò cái không động dục hoặc bò đực hoặc bò đực
thiến khác.
Tuy nhiên, khi dùng bò thay thế nên có cùng màu sắc, tầm vóc và thuần tính. Bò
đực tơ (chưa giao phối lần nào) dễ chấp nhận các các điều kiện thay thế hơn so với bò
đực đã giao phối tự
nhiên nhiều lần.
* Phương pháp tham quan
Cho bò đực đang trong thời gian huấn luyện đứng cách xa từ 10 -15 m để quan
sát một bò đực khác nhảy giá và xuất tinh thành thạo qua âm đạo giả một số lần. Khi
quan sát quá trình nhảy giá, bò đực cần huấn luyện có phản xạ cương cứng dương vật

62

thì dẫn ngay vào gần giá nhảy để bò đực nhảy giá và xuất tinh qua âm đạo giả. 2-3
ngày sau lặp lại và tiếp lục như vậy cho đến khi thành thạo
* Phương pháp kết hợp
Có thể kết hợp hai phương pháp tham quan và thay thế để huấn luyện đối với bò
đực giống "khó tính" hoặc đối với đực giống Zêbu (Bos indicus)
Phương pháp huấn luyện trâu đực nhảy giá cũng tương tự như
ở bò, tuy nhiên, do
một số đặc điểm sinh lý sinh dục của trâu đực thường chậm và kém hơn bò đực, nên
trong huấn luyện trâu đực lấy tinh cần thời gian lâu hơn, người huấn luyện phải kiên trì
và linh hoạt.
2.3. Huấn luyện ngựa đực nhảy giá

2.3.1. Tuổi huấn luyện và thời gian sử dụng
Tuổi thành thục tính dục của ngựa đực vào lúc 20 - 24 tháng tuổi. Lúc ngựa đực
thành thục về tính cũng là thời điểm huấn luyện thích hợp. Thời gian khai thác tinh
dịch của ngựa đực có thể bắt đầu ngay sau khi huấn luyện thành công và kéo dài tới 5 -
6 năm tuổi.
2.3.2. Phương pháp huấn luyện ngựa đực nhảy giá: được áp dụng như phươ
ng
pháp huấn luyện trâu, bò nhảy giá. Tuy nhiên cần lưu ý: ngựa cái làm giá nhảy phải
được buộc giữ 2 chân sau và đuôi, nếu cho ngựa cái đứng giá vào trong gióng thì phải
có then cài hai chân sau hoặc buộc giữ 2 chân sau để tránh sự cố cho người lấy tinh và
ngựa đực giống. Khi thay ngựa cái động dục bằng ngựa cái không động dục phải chú ý
đảm bảo không có các phản ứng bất lợi. Khi thấy ngựa đực có trạng thái hưng phấn và
dương v
ật thập thò ngoài bao dương vật thì cho ngựa đực nhảy lên ngựa đứng giá.
2.4. Huấn luyện dê, cừu đực nhảy giá

Tuổi huấn luyện dê, cừu đực nhảy giá lấy tinh có thể bắt đầu vào lúc 7 - 8 tháng
tuổi vì lúc này dê, cừu đực đã thành thục về tính dục.

Phương pháp huấn luyện được áp dụng như đối với trâu. bò. Để làm giá nhảy có
thể dùng giá nhảy tự nhiên như dê, cừu cái động dục hoặc không động dục. Cũng có
thể dùng giá nhảy nhân tạo bằng da súc vật nhồi, giá gỗ có phủ bạt, cao su hoặ
c bộ
lông súc vật cùng loại.
3. Một số chú ý khi huấn luyện gia súc đực nhảy giá
Huấn luyện lợn đực nhảy giá không nên đơn thuần coi giá nhảy là dối tượng duy
nhất. Để tạo ra phản xạ nhảy giá xuất tinh là cả một hệ thống tác động đồng bộ gây
phản xạ có điều kiện. Ví dụ: chỉ nên huấn luyện vào 7 - 8 giờ sáng; trước khi đi huấn
luy
ện nên cho con đực ăn nhẹ một chút thức ăn tinh; chỉ đi theo một con đường duy
nhất đến phòng huấn luyện; ổn định người huấn luyện và lấy tinh kể cả màu áo; tạo
điều kiện làm quen với lợn đực bằng cách thường xuyên xoa chải, vuốt ve; tạo tiếng
động ổn định trước khi lợn đực vào phòng huấn luyện lấy tinh Sau khi huấn luyện
và lấy tinh cầ
n có một số động tác ổn định nào đó góp vào hệ thống phản xạ có điều

63
kiện cho lợn đực như: xuất tinh xong, xuống giá nhảy cho ăn 1 -2 quả trứng gà tươi
cần chú ý đến chế độ nuôi dưỡng, chăm sóc. Trước khi huấn luyện khoảng 1 tháng,
khẩu phần ăn cần đảm bảo đầy đủ chất dinh dưỡng theo tiêu chuẩn quy định. Có chế
độ vận động thích hợp cho từng loại đực giống. Thực hiện việc tắm chải sạch sẽ và xoa
kích thích vùng sinh dục của đực giống thường xuyên. Tuyệt đối không đối xử thô bạo
đối với đực giống kể cả khi đực giống không có ham muốn giao phối.
- Đực giống cần nhốt riêng xa đàn cái để không bị tác động của con cái. Khi vào
phòng huấn luyện lấy tinh chỉ có đối tượng duy nhất là giá nhảy
- Phải kiên trì tập luyện, ổn định các yếu tố huấn luyện. Tùy từng cá tính củ
a đực
giống để có phương pháp huấn luyện phù hợp. Quá trình huấn luyện phải liên tục,
tuyệt đối không được làm gián đoạn thời gian khi tập luyện, nhất là khi con đực có dấu

hiệu nhảy giá. Khi đực giống đã có phản xạ nhảy giá cần củng cố phản xạ bằng cách
luyện tập thường xuyên
- Trong quá trình huấn luyện phải linh hoạt, tránh máy móc, đơn điệu một
phương pháp nào đó. Nếu đực giống không chịu tiếp thu, cần.thay đổi phương pháp
cho thích hợp với từng cá thể. Thời gian huấn luyện cũng cần linh hoạt theo thời tiết,
khí hậu (mùa hè có thể huấn luyện sớm hơn mùa đông)
- Đối với trâu, bò, dê, cừu, phản xạ xuất tinh diễn ra trong một thời gian rất ngắn,
vì vậy thao tác của người huấn luyện, khai thác phải nhanh nhẹn, khéo léo và chính
xác.


64


65
4. Khai thác tinh dịch bằng âm đạo giả
4.1. Cấu tạo âm đạo giả

Nguyên lý cấu tạo của âm đạo giả đã được hiệu chỉnh bởi Milovanov, là tập họ
trong một bộ máy đơn giản và tiện lợi tất cả các điều kiện tự nhiên như ở trong dường
sinh dục con cái ở thời điểm giao phối và cho phép thu nhận một cách nhanh chóng,
toàn bộ liều tinh mà không bị nhiễm bấn. Hình dạng và kích thước các chiết của âm
đạo giả tùy thuộc vào loài, cấu tạ
o dương vật và kích cỡ của động vật. Từ năm 1931 -
1938 , các nhà khoa học trong phòng thí nghiệm truyền tinh nhân tạo thuộc Viện chăn
nuôi Liên Xô (cũ) đã tiến hành nghiên cứu và cải tiến nhiều kiểu ân đạo giá sử dụng để
khai thác tinh dịch lợn, bò, cừu, thỏ, ngựa làm cơ sở cho việc sản xuất âm đạo giả
hiện nay.
Có nhiều loại âm đạo giả đã và đang được s
ử dụng, song nhìn chung về cấu tạo

âm đạo giả gồm có các phần chính như sau:

* Thân âm đạo giả:
- Một ống nhựa cứng hình trụ làm bằng chất liệu không độc.
- Một ống cao su mềm, ống này được lồng khít vào thành bên trong của ống nhựa
cứng.
- Dây đai bằng cao su.
* Bộ phận tạo áp lực:
Bơm tạo áp lực trong lòng âm đạo giả (có thể là bơm đơn hoặc bơm song liên

66
cầu) Bơm được lắp vào thân âm đạo giả thông qua một chiếc van trên thân của ống
nhựa cứng.
* Bộ phận hứng tinh dịch:
- Phễu hứng tinh: được cấu tạo bằng một loại cao su mềm, một đầu nối với âm
đạo giả còn đầu kia nối với bình đựng tinh.
- Bình đựng tinh: Thường sử dụng bình thuỷ tinh hoặc có thể bằng nhựa, không
độc, trên thân bình có vạch chia
độ.
Ngoài ra, ở một số âm đạo giả, người ta đã lắp thêm một miếng xốp ở miệng âm
đạo giả để hạn chế và ngăn không cho chất bẩn từ bên ngoài lọt vào bên trong như
kiểu âm đạo giả của Amdan (Nauy,1958) hoặc âm đạo giả được lắp thêm hệ thống đun
nước nóng ngay tại vách trong vỏ âm đạo giả nhằm mục đích khai thác được tinh dịch
có chất l
ượng tốt hơn.
4.2. Yêu cầu kỹ thuật khi lắp âm đạo giả

4.2.1. Công tác chuẩn bị
Thông thường người ta chuẩn bị âm đạo giả từ chiều hôm trước, rửa sạch và cất
trong tủ ấm ở nhiệt độ 35-37

0
C. Mỗi con đực nên dùng riêng một âm đạo giả để tránh
sự nhiễm bẩn hoặc lây lan bệnh khi lấy tinh. Tuỳ theo độ dài dương vật của từng loài
hoặc từng giống mà sử dụng vỏ và ruột âm đạo cho phù hợp.
Bảng 2.2. Kích thước âm đạo giả sử dụng cho tợn
Độ dài các bộ phận của âm đạo giả (ĐVT: cm)
Lợn đực giống
Phần vỏ Phần ruột Phễu hứng tinh
Đực nội 20-25 30-35 20
Đực ngoại 25-30 40-45 20

Trước khi lắp âm đạo giả, các dụng cụ trên phải được vô trùng sạch sẽ bằng
phương pháp PHsteur. Có thể đun sôi trong nước sạch khoảng 10 phút. Bình hứng tinh
được khử trùng và để trong tủ sấy khô ở 1200c trong vòng 30 phút (đối với bình bằng
thủy tinh), sau đó tráng lại bằng dung dịch nước sinh lý 0,85%. Làm khô các dụng cụ
trước khi lắp.
4.2.2. Thao tác lắp, đặt
Lồng ruột của âm đạo giả vào bên trong phần vỏ nh
ựa sao cho đường sinh của
phần vỏ và ruột song song với nhau. Lộn hai đầu phần ruột ra bên ngoài sao cho chúng
ôm khít lấy đầu của vỏ nhựa. Dùng đai cao su cố định hai đầu ruột của âm đạo giả lại.
Lắp một đầu của phễu hứng tinh (phần đầu to) vào một đầu của âm đạo giả, đầu còn
lại nối với bình hứng tinh.

67

*Những chú ý trong quá trình lắp âm đạo giả:
- Không được để ruột âm đạo giả bị vặn xoắn hoặc bùng nhùng.
- Các đai cao su ở hai đầu âm đạo giả phải được lắp chặt, khít để giữ được áp
suất trong khi khai thác tinh và tránh hiện tượng khi bơm nước nóng vào nước nóng sẽ

bị dò rỉ hoặc có thể làm cho ruột âm đạo giả bị tuột ra ngoài.
- Bình hứng tinh cần phải được bọ
c cẩn thận để tránh hiện tượng va đập vào giá
nhảy, tốt nhất nên dùng bình hứng tinh có hai lớp vỏ và đổ nước ấm 35-37
0
C vào giữa
hai lớp vỏ này trước khi khai thác tinh. Có thể lắp thêm vài ba lớp vải gạc sạch ngay
tại miệng bình hứng tinh để loại bớt các chất keo nhất là trong khai thác tinh dịch lợn.
4.3. Yêu cầu kỹ thuật của âm đạo giả trong khi khai thác tinh dịch

4.3.1. Nhiệt độ
Trong thời kỳ động dục, nhiệt độ trong âm đạo thường cao hơn nhiệt độ cơ thể từ
1 -2
0
C, nhất là thời điểm trứng rụng. Chính vì vậy, cần phải tạo ra nhiệt độ trong lòng
âm đạo giả tương đương nhiệt độ trong âm đạo thật tại thời điểm trứng rụng. Để tạo ra
nhiệt độ này, người ta thường sử dụng nước nóng bơm vào vách ngăn giữa ruột và vỏ
âm đạo giả (nhiệt độ của nước nóng bơm vào tùy thuộc vào nhiệ
t độ bên ngoài môi
trường và thể tích buồng chứa nước nóng của âm đạo giả), sao cho nhiệt độ trong lòng
âm đạo giả đạt từ 39- 40
0
C (đối với lợn); 40 - 41
0
C (đối với ngựa) và 41 -42
0
C (đối với
trâu, bò, dê, cừu). Ở nhiệt độ này, khi giao cấu đực giống sẽ có được kích thích tính
dục tối đa, giống như khi đang giao phối trong âm đạo thật. Nếu như nhiệt độ thấp
dưới 38

0
C (đối với lợn) và dưới 40
0
C (đối với trâu, bò) sẽ không đủ kích thích, khó
hình thành phản xạ xuất tinh, gia súc giao cấu lâu sẽ mệt, chán, dễ gây hiện tượng giận

68
dữ. Nếu nhiệt độ cao quá 41
0
C (đối với lợn) và trên 42
0
C (đối với trâu, bò) sẽ gây
bỏng dương vật hoặc qui đầu làm cho đực giống sợ hãi tuột khỏi giá nhảy, thậm chí có
thể ức chế phản xạ nhảy giá sau này.
4.3.2. Áp lực: Trong tự nhiên, khi giao cấu, dương vật con đực chịu một áp lực
và lực ma sát trong âm đạo con cái. Các yếu tố này kích thích hưng phấn tính dục. dẫn
tới phản xạ xuất tinh. Để tạo ra áp lực trong lòng âm đạo giả
, người ta bơm không khí
vào vách ngăn giữa vỏ và ruột âm đạo giả với một tần số và áp lực nhất định thông qua
việc bóp vào quả bơm tạo áp lực. Các kết quả nghiên cứu cho thấy, áp lực thích hợp
trong lòng âm đạo giả khi khai thác phải đạt từ 35-65mmHg (đối với lợn) và từ 40-70
mmHg (đối với trâu, bò, dê, cừu). Nếu áp lực quá thấp (<30 mmHg) hoặc quá cao
(>80 mmHg) đều gây ức chế phản xạ giao phố
i và xuất tinh. Trong thực tế, đế xác
định áp suất phù hợp, sau khi lắp âm đạo giả xong, người ta tiến hành bơm không khí
vào trong vách ngăn giữa ruột và vỏ âm đạo giả, khi nào quan sát thấy phần ruột ở mỗi
đầu của âm đạo giả dầy lên tạo thành hình sao ba cạnh (như hình vẽ) là được. Nếu
miệng âm đạo giả tạo thành nhiều nếp nhăn chứng tỏ phần ruột và phần vỏ không phù
hợ
p về kích thước (thường là phần ruột to hơn), hoặc trong quá trình lắp ruột âm đạo

giả bị vặn xoắn vỏ đỗ.
4.3.3. Độ nhớt. Trong tự nhiên, khi con đực và cái thực hiện
phản xạ giao cấu, do tác động của sự cọ xát giữa dương vật và âm
đạo đã kích thích các tuyến sinh dục tiết dịch nhờn để bôi trơn âm
đạo. Trong khai thác tinh dịch bằng âm đạo giả, để tạ
o độ nhớt
trong lòng âm đạo giả, giúp cho dương vật gia súc đực giao cấu
được dễ dàng,người ta thường sử dụng một loại chất nhờn đã được khử trùng bôi vào
hai phản ba mặt trong của âm đạo giả. Chất nhờn sử dụng để bôi trơn lòng âm đạo giả
thường là vazơlin hoặc hỗn hợp tragacant (một loại keo có nguồn gốc từ thực vật).
Bảng 2.3. Mộ
t số công thức điều chế hỗn hợp tragacant
(Nguyễn Tấn Anh, 1993)
Nước sản xuất

Loại hóa chất
Mỹ Đức
Bột tragacant 3 gam 6 gam
Glyxerin 5 ml 18 ml
Thymol - 0,05 gam
Nước cất 100 ml 100 ml

4.4. Khai thác tinh dịch một số loài vật nuôi bằng âm đạo giả

4.4.1. Khai thác tinh dịch lợn
Mặc dù hiện nay việc khai thác tinh dịch lợn ở nhiều cơ sở sản xuất được thực
hiện bằng phương pháp cơ học (khai thác bằng tay - xem mục 1.4, chương 2), nhưng
việc khai thác tinh dịch lợn bằng âm đạo giả vẫn còn áp dụng ở một số cơ sở sản xuất

69

và vẫn có được những ưu điểm mà phương pháp khai thác bằng tay chưa thể đạt tới.
Vì vậy ngoài phương pháp khai thác tinh dịch bằng tay, chúng tôi xin giới thiệu với
bạn đọc phương pháp khai thác tinh dịch lợn bằng âm đạo giả.
* Công tác chuẩn bị trước khi lấy tinh: vệ sinh các dụng cụ lấy tinh (âm đạo giả,
bình hứng tinh ) đạt yêu cầu kỹ thuật. Bôi trơn lòng âm đạo giả bằng vazơ
lin (hoặc
dầu tragacant), vệ sinh giá nhảy, lắp âm đạo giả vào giá nhảy, tiệt trùng phần bụng,
mông, bao dịch hoàn của lợn đực bằng dung dịch KMnO
4
0,1 %. Dùng khăn tẩm nước
nóng từ 35-37
o
C, vắt khô, xoa vào vùng bẹn và bao dương vật của lợn đực để gây kích
thích.
* Thao tác lấy tinh: Khi lợn đực nhảy giá, người khai thác tinh dùng bàn tay của
mình hướng ngay dương vật của lợn đực vào âm đạo giả. Khi lợn đực bắt đầu phản xạ
giao cấu, để đầu tự do của âm đạo giả hơi cao lên một chút, khi lợn đực xuất tinh thì hạ
thấp xuống.
Biểu hiện c
ủa lợn đực lúc xuất tinh là nằm lịm trên giá nhảy, thở phì phò, bọt
mép sùi ra, mắt lim dim, hậu môn phập phồng, lợn đực thôi không thực hiện động tác
giao cấu nữa.
Vào thời điểm lợn đực bắt đầu xuất tinh cần bóp nhịp nhàng vào quả cầu tạo áp
lực với tần số từ 8- 10 lần lphút để tạo nên nhu động trong lòng âm đạo giả giống như
trong âm đạo thậ
t. Khi có hiện tượng tinh dịch chảy ngược ra ngoài miệng âm đạo giả
thì ngừng bóp hơi. Nếu thấy tinh dịch không chảy ngược ra nữa thì tiếp tục bóp nhẹ
vào quả cầu cao su làm tăng áp lực. Sau khi đã xuất tinh để lợn đực từ từ xuống giá và
về chuồng.
Cũng có thể không lắp âm đạo giả vào giá nhảy mà dùng một tay cầm âm đạo

giả, tay kia nắm bao dương vật và cả 2 tay cùng
điều chỉnh nhịp nhàng để đưa dương
vật vào âm đạo giả một cách thỏa mái khi giao cấu.
4.4.2. Khai thác tinh dịch trâu, bò
* Công tác chuẩn bị
- Chuẩn bị dụng cụ: âm đạo giả, bình hứng tinh đạt yêu cầu kỹ thuật. Chiều dài
âm đạo giả có thể dao động từ 26-30-40 cái tùy theo tuổi và tầm vóc của trâu, bò.
Dương vật của con đực phải được đưa sâu hoàn toàn vào trong lòng âm đạo giả để quá
trình phóng tinh diễn ra ở phần nón cụt và ống thu nhận tinh. Đối với trâu, bò, nhiệt độ
trong lòng âm đạo giả quan trọng hơn áp lực nhiều. Ở thời điểm phóng tinh, nhiệt độ
phải đạt xấp xỉ 42
o
C. Để đạt được nhiệt độ này, nhiệt độ lúc chuẩn bị lắp đặt âm đạo
giả phải đạt khoảng 50 - 55
o
C. Tuy nhiên, nhiệt độ của nước nóng trước khi đưa vào
còn phụ thuộc vào nhiệt độ môi trường và thể tích của âm đạo giả. Chuẩn bị giá nhảy
và vệ sinh: Giá nhảy có thể bằng các vật liệu như gỗ, sắt nhưng phải đảm bảo chắc
chắn, thích hợp với tầm vóc của trâu, bò và an toàn cho người và gia súc khi khai thác
tinh dịch. Hiện nay, nhiều trung tâm thụ tinh nhân tạo hiện đại sử dụng giá nhả
y có
hình dáng, màu sắc giống như trâu, bò thật, để trên xe có thể di chuyển được, dùng

70
huấn luyện và khai thác tinh dịch trâu, bò.
Cũng có thể dùng gia súc tự nhiên làm giá nhảy, nhưng yêu cầu gia súc làm giá
phải có khối lượng cơ thể và màu sắc lông thích hợp, tính tình hiền lành. Gia súc làm
giá phải được cố định vào gióng, hoặc buộc chân để đảm bảo an toàn cho người và gia
súc trong quá trình khai thác, tiệt trùng phần mông bằng dung dịch KMnO
4

0,1 % .
Đực giống trước khi lấy tinh 1 - 2 giờ phải được tắm chải toàn thân, lau khô và giữ
sạch cho đến khi lấy tinh. Chùm lông ở đầu bao dương vật phải thường xuyên được cắt
ngắn, dùng dung dịch thuốc tím 0,1 % rửa bao dương vật, vùng mông, sau đó lau khô
lại.
* Thao tác lấy tinh: Để con đực đứng cách xa giá nhảy 20m, sau đó dắt đi vòng
quanh giá nhảy hai đến ba vòng để cho nó quan sát. Khi con vật hưng phấn, kích thích
và tạo điề
u kiện thuận lợi để con đực nhảy giá.
Khi con đực nhảy giá, người khai thác tinh cần nhanh chóng, khéo léo dùng bàn
tay của mình hướng dương vật vào âm đạo giả. Các thao tác phải hết sức thuần thục và
chính xác, bởi vì phản xạ xuất tinh ở trâu, bò diễn ra trong thời gian rất nhanh (trong
vài giây).
4.4.3. Khai thác tinh dịch ngựa
* Công tác chuẩn bị: tương tự như đôi với trâu, bò. Để điều khiển ngựa đực cầ
n
có hai người khoẻ mạnh cầm dây cương.
Để ngựa đực đứng cách xa giá nhảy chừng 30m, cho nó quan sát giá nhảy để gây
hưng phấn sinh dục. Khi ngựa phi tới giá nhảy, hai người cầm dây cương phải bắt kịp
tốc độ của ngựa đực, đồng thời dừng tốc độ và nới lỏng dây cương khi ngựa nhảy giá.
Người khai thác tinh cần nhanh chóng hướng dương vật của ngựa đự
c vào âm đạo giả.
Phản xạ giao cấu ở ngựa tương đối lâu hơn so với ở trâu, bò. Sau khi đã xuất tinh,
ngựa sẽ rất ngoan ngoãn, nhưng nếu bị ức chế ngựa thường bướng bỉnh, thậm chí rất
hung dữ.
Để tránh nguy hiểm cho người và ngựa đực trong quá trình lấy tinh, ngựa cái
đứng làm giá phải được cố định 2 chân sau và đuôi hoặc đưa vào trong gióng.
4.4.4. Khai thác tinh dịch dê, có
Ở dê, cừ
u có thể sử dụng âm đạo giả kiểu trâu, bò để khai thác tinh dịch và đều

cho kết quả tốt. Tuy nhiên, kích cỡ âm đạo giả bé hơn, phù hợp với cấu tạo và kích
thước dương vật dê, cừu đực. Các điều kiện bên trong âm đạo giả như: nhiệt độ, áp
lực, độ nhớt cũng tương tự như âm đạo giả của trâu, bò.
Chú ý: Cừu có thể xuất tinh nhiều l
ần trong ngày và sau vài tuần sẽ hết số tinh
trùng trong dịch hoàn phụ. Trong mùa phối giống cừu thường nhảy và phối tinh được
nhiều lần trong ngày, nhưng sau 4-5 ngày nên tạm dừng vài ba ngày.
Khả năng sản sinh tinh dịch của dê không được dồi dào như cừu. Nếu trong một
ngày dê đực nhảy nhiều lần, những lần cuối thường không có tinh trùng hoặc tinh

71
trùng rất ít.
4.4.5. Khai thác tinh dịch gà trống
Có nhiều cách để lấy tinh dịch gà như sau:
* Cách 1 : cho gà trống trèo lên lưng gà mái để "đạp mái" và hứng tinh dịch gà
trống phóng ra. Phương pháp này tạo cho gà trống có phản xạ gần với giao phối tự
nhiên, nhưng có một số hạn chế là: dễ làm tổn thương gà mái, đối với con trống dữ dễ
có phản ứng khi có người đứng gần hoặc nếu thao tác hứ
ng tinh không chính xác: tinh
dịch sẽ phóng ra ngoài hoặc phóng vào đường sinh dục gà mái.
* Cách 2: Một người ngồi trên ghế và kẹp gà trống vào giữa 2 đầu gối, đuôi gà
hướng ra phía trước nơi người thứ hai chuẩn bị hứng tinh. Người thứ nhất vuốt lưng gà
trống xuôi về phía phao câu. Sau vài lần làm động tác mat-xa như vậy, gà trống được
kích thích, hơi cong đuôi lên. Người thứ hai vén lông đuôi gà lên phía lưng để lộ vùng
hậu môn đồ
ng thời người thứ nhất dùng tay ép vào vùng lỗ huyệt, khi đó gà sẽ xuất
tinh và người thứ hai dùng dụng cụ hứng tinh dịch phóng ra. Phương pháp này có bất
tiện là phải có ghế ngồi và gà trống đặt ở tư thế thấp (giữa 2 đầu gối) nên khó thao tác
khi nặn lỗ huyệt.
* Cách 3: Cần có 2 người phối hợp với nhau ở tư thế đứng. Người thứ nhất bát

gà trống k
ẹp vào nách trái (nếu thuận tay phải), cho đuôi gà hướng ra phía trước, luồn
bàn tay trái dưới lườn gà trống và cố định 2 đùi gà (gà không quẫy nhưng vẫn thoải
mái và 2 chân gà được thả lỏng). Dùng bàn tay phải vuốt trên lưng gà xuôi về phía
phao câu để kích thích phản xạ xuất tinh. Khi gà trống hơi cong đuôi lên, người giữ gà
dùng ngón cái và ngón trỏ (tay phải) bóp nhẹ vào vùng lỗ huyệt và hơi ấn vào bụng
dưới lỗ huyệt để tăng sự
kích thích. Cùng lúc này, người thứ hai vén ngược đuôi gà lên
để bộc lộ vùng lỗ huyệt. Vào thời điểm này, gà trống sẽ phóng tinh dịch ra ngoài và
người thứ hai kịp thời dùng dụng cụ để hứng tinh dịch. Sự kết hợp giữa 2 người phải
nhịp nhàng và khớp nhau, nếu không sẽ làm gà trống bị ức chế phản xạ xuất tinh hoặc
tinh dịch phóng ra ngoài dụng cụ hứng tinh. Cần chú ý một số
gà trống thải phân cùng
với tinh dịch (nhất là gà được ăn vào trước lúc lấy tinh), vì vậy cần tránh hứng phân
vào dụng cụ đựng tinh.
4.4.6. Khai thác tinh dịch ở ngỗng
Đối với ngỗng để thành lập phản xạ xuất tinh có điều kiện cần phải tách ngỗng
đực ra khỏi đàn ngỗng cái 3- 4 ngày trước khi tiến hành huấn luyện ngỗng đực. Trước
hết, rửa sơ bộ vùng l
ỗ huyệt con vật bằng nước sạch, sau đó một người giúp việc đặt
ngỗng đực nằm trên giá gỗ (người này có thể cúi xuống hoặc ngồi trên ghế con), rồi
dùng tay phải giữ ngỗng ở phần lưng, tay trái cầm cốc hứng tinh sẵn sàng chuẩn bị
hứng tinh. Người khác dùng bàn tay trái vuốt lưng ngỗng từ đầu cánh xuôi xuống đuôi
trong vòng 10- 15 giây (quãng 10 lần vuốt) , đồng thời dùng bàn tay phải nhẹ
nhàng
bóp bụng ngỗng xuôi xuống phía dưới để ép miệng ổ nhớp. Lúc bấy giờ dương vật
nằm ở gốc đuôi trong ổ nhớp bài tiết chất nhờn bạch huyết và bật ra ngoài. Người lấy

72
tinh dùng bàn tay trái ép gốc đuôi ngỗng (phao câu) làm cho ngỗng cương cứng dương

vật và xuất tinh. Cùng lúc đó người giúp việc hứng tinh vào phễu hoặc cốc hứng tinh.
Thời gian cần thiết để lấy tinh dịch một ngỗng đực trung bình là 1 phút (30 giây
đến 1 phút 20 giây). Thông thường ngỗng đực bắt đầu có tinh dịch vào đầu tháng 9 và
hết tinh dịch vào cuối tháng 4 hoặc đầu tháng 5 hàng năm. Trong thời gian hết tinh,
dương vật ngỗng thường teo nhỏ lạ
i.
Tinh dịch ngỗng mang tính mùa vụ rất rõ rệt. Chất lượng tinh dịch tăng dần đầu
vụ đẻ, đạt cao ở các tháng 12, 1, 2, 3 sau đó giảm dần cho đến hết vụ. Vì vậy, để có tỷ
lệ thụ phôi của trứng cao; trong thụ tinh nhân tạo ngỗng, cần lưu ý tận dụng những
tháng ngỗng đực có chất lượng tinh dịch tết để dẫn tinh. Thông thường ngỗng đực nă
m
thứ hai và ba cho chất lượng tinh dịch tốt hơn ngỗng đực năm thứ nhất và năm thứ tư.
Đối với ngỗng đực, lấy tinh hàng ngày hoặc hai ngày lấy tinh một lần đều làm giảm
chất lượng tinh dịch. Kết quả cho thấy khoảng cách giữa hai lần lấy tinh thích hợp là
3-4 ngày.
5. Các yếu tố ảnh hưởng tới phẩm chất tinh dịch
5.1. Dinh dưỡng
Dinh dưỡ
ng là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp tới quá trình sản sinh ra tinh trùng, nó
có vai trò quyết định phẩm chất tinh dịch. Trong đó, protein, vitamin và các chất
khoáng đóng vai trò rất quan trọng.
5.1.1. Protein
Protein Là nguyên liệu chính để sản xuất ra tinh trùng. Sự sinh tinh trùng không
thể diễn ra được nếu không có sự đóng góp của protein cả về số lượng và chất lượng,
đặc biệt là giai đoạn thành thục về tính. Giá trị sinh vật học của protein cũ
ng ảnh
hưởng tới chất lượng tinh dịch và sức sống của tinh trùng. Cung cấp đầy đủ protein có
giá trị sinh vật học cao sẽ góp phần tăng số lượng, chất lượng tinh trùng. Vì vậy, khẩu
phần ăn của đực giống đòi hỏi phải có hàm lượng protein cao, chất lượng tốt. Ví dụ,
lợn đực giống nội cần 120 gam protein tiêu hoá/ một đơn vị thức ăn, lợn

đực giống
ngoại cần 140- 160 gam protein tiêu hoá/ một đơn vị thức ăn .
Để nâng cao giá trị sinh vật học của protein cần phải chú ý tới tỷ lệ thích hợp của
protein động vật trong khẩu phần ăn của đực giống.
5 .1.2 . Vitamin
Vitamin có vai trò rất quan trọng trong quá trình sản xuất tinh dịch, chúng đóng
vai trò là các chất xúc tác trong các phản ứng sinh học cũng như các quá trình chuyển
hoá các chất trong cơ th
ể. Tuy chỉ cần số lượng ít nhưng không thể thiếu được trong
hoạt động sản xuất tinh dịch của con đực. Thiếu vitamin, quá trình sản xuất tinh trùng
có thể bị ngừng trệ. Các vitamin A, E, C là đặc biệt cần thiết đối với đực giống:
Thiếu vitamin A dẫn đến teo dịch hoàn, các tế bào non trong thành ống sinh tinh
bị sừng hoá, quá trình sản sinh ra tinh trùng bị ngừng trệ.

73
Thiếu vitamin E làm giảm tính hăng của đực giống, cản trở quá trình sản sinh ra
tinh trùng, làm cho số lượng và chất lượng tinh dịch giảm. Vitamin E có nhiều trong
các loại mầm ngũ cốc, mầm đậu đỗ do đó người ta thường bổ sung chúng vào trong
khẩu phần ăn của đực giống.
- Thiếu vitamin C sẽ làm giảm tính hăng của đực giống, phán xạ nhảy bị trì trệ,
cơ quan sinh dục dễ b
ị xuất huyết, phẩm chất tinh dịch kém.
5.1.3 . Các chất khoáng
Chất khoáng giữ vai trò quan trọng trong hoạt động sinh lý sinh dục của đực
giống. Các nguyên tố khoáng như: can xi, phốtpho ngoài vai trò quan trọng trong sự
phát triển của bộ xương còn ảnh hưởng tới phản xạ nhảy của đực giống. Nguyên tố
phát pho còn tham gia vào thành phần cấu tạo nhân tinh trùng và cũng là thành phần
cấu tạo nên chất cung cấp năng lượ
ng cho tinh trùng hoạt động. Các nguyên tố vi
lượng khác, như: kẽm và đồng rất cần thiết cho quá trình sản sinh tinh trùng.

5.2. Kỹ thuật khai thác

Kỹ thuật khai thác có ảnh hưởng lớn tới phẩm chất tinh dịch. Khai thác đúng kỹ
thuật, động tác thuần thục, chính xác, phù hợp với đặc tính sinh học làm cho con đực
xuất tinh như trong điều kiện tốt nhất, góp phần nâng cao số lượng và chất lượng tinh
dịch.
Thời gian khai thác cũng ảnh hưởng tới số lượng và chất lượng tinh dịch. Thông
thường, khai thác tinh dịch vào buổi sáng sớm khi th
ời tiết còn mát mẻ thu được tinh
dịch có chất lượng tết hơn các thời điểm khác trong ngày.
5.3. Chế độ khai thác

Ngay sau khi con đực thành thục về tính, trong dịch hoàn luôn luôn có quá trình
sản sinh tinh trùng. Tinh trùng được sản sinh ra sau 40- 60 ngày nếu không được sử
dụng sẽ bị phân huỷ đi. Quá trình sản sinh và phân huỷ tinh trùng là hai quá trình diễn
ra đồng thời kể từ khi cơ thể thành thục về tính cho đến khi hết tuổi hoạt động sinh
dục. Căn cứ vào đặc điểm này người ta định ra chế độ khai thác tinh phù hợp cho từng
loại gia súc. Cụ thể như sau:
- Tần số khai thác tối ưu: lợn đực nội: 4-5 ngày/1ần, lợn đực ngoại: 3 -4
ngày/1ần; trâu, bò: 2- 4 lần/tuần, ngựa: 1-2 ngày/1ần; chó: 2 ngày/1ần
Nếu khai thác quá thưa, tinh dịch sẽ có nhiều tinh trùng già, yếu và chết. Các tinh
trùng sau khi chết đi bị phân huỷ tạo thành các chất độc tiếp tục gây chết đối với các
tinh trùng còn sống. Quá trình này nếu kéo dài thì hàm lượng chất độc sẽ ngày càng
tăng, ảnh hưởng nghiêm trọng tới ph
ẩm chất tinh dịch. Hiện tượng này có thể dẫn tới
tình trạng vô sinh. Mặt khác, thời gian khai thác quá thưa sẽ làm cho kích tố sinh dục
bị phá huỷ, cơ quan sinh dục bị teo lại cản trở quá trình xuất tinh. Hậu quả của nó có
thể gây rối loạn cơ chế điều tiết của thần kinh, thể dịch. Ngược lại, nếu thời gian khai
thác quá gần nhau, tinh dịch sẽ có nhiều tinh trùng non, tinh trùng chưa thành thụ
c, kết

quả là giảm số lượng và chất lượng tinh dịch.

74
- Tuổi khai thác: có ảnh hưởng lớn tới số lượng và chất lượng tinh dịch. Vì vậy,
không được khai thác tinh dịch khi tuổi gia súc quá non hoặc quá già. Tuổi khai thác
thích hợp tùy thuộc vào từng loài, giống. Ví dụ: tuổi khác thác thích hợp đối với lợn
đực nội là từ 10 tháng đến 3,5 năm tuổi, lợn đực ngoại từ 1 năm đến 4 năm tuổi, bò từ
1 5 đến 7 năm tuổi
5.4. Mùa vụ

Nhìn chung số lượng tinh trùng và chất lượng tinh dịch ít thay đổi theo mùa vụ.
Tuy nhiên, những mùa có khí hậu khắc nghiệt (quá nóng hoặc quá lạnh) có ảnh
hưởng xấu số lượng và chất lượng tinh dịch của động vật. Thực tế cho thấy, mùa xuân,
mùa thu thời tiết mát mẻ, số lượng và chất lượng tinh dịch thường tốt hơn so với mùa
đông và mùa hè.
Những động vật sinh sản theo mùa như: ngựa, dê, cừu thì ch
ỉ có mùa sinh sản
mới cho chất lượng tinh dịch tốt nhất.
5.5. Chăm sóc, quản lý

Chế độ chăm sóc, quản lý đực giống có ảnh hưởng lớn đến phẩm chất tinh dịch.
Đực giống cần có chế độ vận động thường xuyên, hợp lý để đảm bảo cho thân
hình săn chắc. Không được để đực giống quá béo hoặc quá gầy, điều đó sẽ ảnh hưởng
tới phản xạ tính dục, đặc biệt phản xạ nhảy. Để
đạt được mục đích đó, phải có chế độ
dinh dưỡng và vận động hợp lý.
Có hai hình thức vận động thường áp dụng đối với đực giống đó là: vận động tự
do và vận động cưỡng bức. Tuỳ từng đối tượng và thể trạng đực giống mà có chế độ
vận động cho phù hợp. Người ta quy định thời gian và mức độ vậ
n động cho từng loại

gia súc như sau:
Lợn đực giống có thể cho vận động hàng ngày, mỗi ngày từ 0,5- 1 km.
- Bò đực vận động một lần một tuần, mỗi lần từ 5-10 km.
- Ngựa đực vận động một lần một tuần, mỗi lần từ 15-20 km.
Chú ý cho đực giống vận động vào lúc thời tiết mát mẻ, thường vào buổi sáng
sớm hoặc cuối bu
ổi chiều.
Công tác quản lý đực giống phải được chú ý đúng mức. Đực giống phải được
nhốt riêng mỗi con một ô. Chuồng nuôi đực giống phải cách xa chuồng nuôi con cái.
Mỗi đực giống phải có sổ lý lịch để theo dõi tình trạng sức khoẻ, sức sản xuất. Phải
thường xuyên chú ý chế độ dinh dưỡng để đảm bảo sức khoẻ cho đực giống, đồng thời
tuân thủ nghiêm ngặt công tác thú y trong việc phòng và điều trị bệnh. Tuyệt đối
không được có các hành động đánh đập thô bạo đối với đực giống.

75
6. Tham khảo một số dụng cụ khai thác và dẫn tinh gia súc