quá trình hình thành từ điển thảo mộc dược học p6 ppsx

Cách dùng thông thng : Dùng sc ung c khô mi ngày 6-12 gram hay âm nhuyn c
i p ngoài ni ch sng Dùng ti  gii cm. Sao en  cm máu, tr rong kinh
2- Ti Thái Lan :
 Cú c gi là Yaa haew muu ; Rc dùng li tiu, h nhit và kin v. Chùm
 (Cn hành) làm thuc giúp  m hôi, gii nhit, tr tiêu hóa, chng sng. Nc sc t
chùm rc ung thay trà  trau bao t, có khi ung chung vi mt ong
3- Ti n  :
Cây c gi là Motha (Phn ng là Mustak) : Thân và R dùng cha các bnh v
ng nht là loét bao t, tiêu chy, n không tiêu ; cng dùng  li tiu, trau và c
t kinh ln kinh nguyt không u. Dùng tr bnh ngoài da, bò cp cn, sng và phù
trng
 cú trong ông Y :
ông Y c truyn dùng R chùm (rhizome) cùa C cú  làm thuc : V thuc c gi là
ng ph
(Xiang fu), Dc liu trng ti các tnh Sn ông, H Nam, Trit giang c thu
hoch vào mùa thu và phi khô. Nht dc gi là Kobushi và Triu tiên gi là Hyangbu.
ng phc xem là có v cay, hi ng, hi ngt; tính bình và tác ng vào các kinh
ch thuc Can và Tam tiêu : hành khiu, khai ut, thông kinh, tiêu sng, gim au
ng ph có nhng c tính :
u hòa và Phân tán u Can Khí : giúp tr các chng Can Khí b tc gây au ni
thng v và cng cng vùng h v. Tính bình ca v thuc cùng vi kh nng phân tán
và u hòa khin thuc c s dng khá ph bin :
 trau, tc ngc và vùng hông , Hng phc dùng phi hp vi Sài h
(Chai-hu=Radix Bupleuri) và Bch thc (Bai shao = Radix Paeoniae Lactiflorae)
 trau vùng thng v và bng di, n không tiêu, ói ma , tiêu chy do Khí tc
i Can và T, Hng phc dùng chung vi Mc hng (Mu xiang=Radix Aucklandiae
Lappae) và Pht th (Fo-shou= Fructus Citri Sarcodactylis).
 trau, cng tc, trì tr ni bng di do Hàn và Khí tc ti Can ,Thn : Dùng
ng ph vi Ô dc (Wu yao=Radix Linderae Strychnifoliae) và Tiu hi hng (Xiao
hui xiang=Fructus Foeniculi Vulgaris).
ng ph dùng chung vi Khng trut (Cang zhu= Rhizoma Atractylodis)  trn

không tiêu, au, tc bên hông và bng di, ói ma,  chua
u hòa Kinh nguyt, Ch thng : dùng u hành s di chuyn ca Can Khí
trong các bnh Ph khoa nh Bt kinh, Kinh không u thng phi hp vi ng quy
(Dang gui=Radix Angelicae Sinensis) và Xuyên khung (Chuan xiong=Radix Lingustici
Chuan xiong).
Liu dùng : 4.5-12 gram. Khi sao vi gim, thuc s tng thêm kh nng i vo kinh
ch thuc Can và tác dng gim au gia tng. Khi tm và sao vi ru trng, thuc tng
kh nng vào các kinh mch
Cách thc sao tm Hng phc cho là s thay i tích cht tr liu : V thuc
ng dùng khi ch bnh ni hông, ngc và  gii cm; Sao en có tác dng cm máu,
dùng trong trng hp rong kinh. Tm nc mui, ri sao cho bt ráo, dùng cha bnh
 huyt. Tm nc tiu tr em ri sao  giáng Hòa Khí có chng bc nóng. Tm gim
sao  tiêu tích t, cha huyt , u báng.Tm ru sao  tiêu m, cha khí tr. Hng
ph T ch (tm c 4 th ri sao) dùng cha các bnh Ph khoa  c hai dng Hàn và
Nhit.
Tài liu s dng :
§ Tn Cây thuc Vit Nam (Võ vn Chi).
§ Chinese Herbal Medicine Materia Medica (Dan Bensky)
§ Thai Medicinal Plants (N.Farnsworth &N. Bunyapraphatsara)
§ Major Herbs of Ayurveda (E.Williamson).
§ Trang Website ca PubMed.
§ Trang Website ca Rain-tree
 MC
Cây thuc b gan, tr rn cn ?
::: Ds. Trn Vit Hng :::
C mc, mt cây thuc Nam rt thông thng mc hoang hu nh khp ni, hin là mt
c liu ang c nghiên cu v kh nng bo v gan và trc nc c ca mt s loài
n nguy him.
Ti n , C mc là mt trong mi cây hoa b ích (Dasapushpam), ã c dùng trong các
 phm thoa tóc, bôi da t thi xa xa ng thi làm nguyên liu  ly cht phm en

nhum tóc.
Ti Java, lá cây c dùng làm thc phm
Cây c mc c ghi trong các sách thc vt và dc liu Âu-M di tên Eclipta alba , h
thc vt Compositae (Asteriacea). Tên ng ngha là Eclipta prostrata. Sách ca J. Duke
(Handbook of Medicinal Herbs), Võ vn Chi (Tn Cây thuc Vit Nam) u ghi là 2 tên ch
chung mt cây, riêng sách ca  tt Li li cho là 2 cây khác nhau (?) : Eclipta alba c cho lá
Cò nh ni (Cò mc) còn Eclipta prostrata li cho là Cây cúc áo(?)
c tính thc vt :
 mc, còn gi là C nh ni, thuc loi thân
tho hng niên, cao trung bình 0.2-0.4 m, có
khi n 0.8 m, mc bò , hoc có khi gn nh
thng ng, có lông trng cng, tha. Thân
màu lc hay nâu nht hay hi  tía. Lá mc
i, phin lá dài và hp c 2.5 cm x 1.2 cm.
Mép lá nguyên hay có rng ca cn, hai mt
lá u có lông. Hoa mu trng hp thành u,
c  k lá hay u cành, có hoa cái bên
ngoài và hoa lng tính  gia. Qu thuc loi
 qu ct u, có 3 cnh màu en dài chng
3mm
 mc
trong Dc hc dân gian :
C mc ã c dùng rt ph bin trong dân gian ti n ,
Pakistan, Vit Nam, Trung Hoa và các Quc gia vùng Nam Á.
1- Ti n  :
C mc c dùng tr sói u, nm lác ng tin, thuc nhum
tóc và tr gan, lá lách phù trng; sng gan-vàng da và làm thuc
 tng quát. Cây cng c dùng tr ho, chy máu ming, n khó
tiêu, choáng váng, cha au rng, giúp lành vt thng R dùng
gây nôn ma, x. Lá giã nát p tr vt cn do bò cp.

2- Ti Pakistan :
Eclipta alba, c gi ti Pakistan là Bhangra, bhringaraja, c
dùng trong dân gian di nhiu dng. Cây ti c dùng làm thuc b chung, giúp gim sng
gan và lá lách, tr bnh ngoài da, tr suyn, khi dùng tr bnh gan liu nc sc s dng là 1 thìa
cà phê hai ln mi ngày; cây giã nát, trn vi du mè c dùng p vào ni hch sng, tr
nh ngoài da Lá dùng tr ho, nhc u, hói tóc, gan và lá lách sng phù, vàng da.
3- Ti Trung Hoa :
Eclipta prostrata , hay Mò hàn lian : Lá c cho là giúp mc tóc. Toàn cây làm cht chát cm
máu, trau mt, ho ra máu, tiu ra máu; au lng, sng rut, sng gan, vàng da Lá ti c
cho là có th bo v chân và tay nông gia chng li sng và nhim c khi làm vic ng-áng,
tác dng nãy theo Vin Y hc Chiang-su là do  thiophene trong cây.
4- Ti Vit Nam :
C mc c dùng tr xut huyt ni tng nh ho ra máu, xut huyt rut, chy máu rng,
u, li ; tr sng gan, sng bàng quang, sng ng tiu tr mn nht u inh, bó ngoài giúp
lin xng. Cách dùng thông thng là dùng khô, sc ung; khi dùng bên ngoài lá ti âm nát
p ni vt thng. Th n dùng c mc vò nát  tr phng do vôi.
Thành phn hóa hc :
C mc cha :
- Các glycosides triterpene và Saponins : 6 glycosides loi oleanane : Eclalbasaponins I-VI (
2 cht mi ly trích c nm 2001 c tm ghi là XI và XII) , Alpha và Beta-amyrin ,
Ecliptasaponin D Eclalbatin.
- Các Flavonoids và Isoflavonoids : Lá và t lá cha Apigenin, Luteolin và các glucosides
liên h. Toàn cây cha các isoflavonoids nh Wedelolactone, Desmethylwedelolactone,
Isodemethylwedelolac tone, Strychnolactone
- Aldehyd loi terthienyl : Ecliptal ; L-terthienyl methanol; Wedelic acid.
- Sesquitepne lactone : Columbin.
- Các sterols nh Sitosterol, Stigmasterol
- Các acid hu c nh Ursolic acid, Oleanolic acid, Stearic acid, Lacceroic acid ; 3,4-
dihydroxy benzoic acid; Protocateuic acid
c tính dc hc :

1. Tác dng chng sng-viêm :
Trích tinh Eclipta alba, khi th nghim trên các thú vt b
gây sng phù cp tính và kinh niên, cho thy kh nng c ch s sng n 58.67 % (Journal of
Research and Education in Indian Medicine S 9-1990). Ni chut, dung dch trích bng nc-
alcohol c ch làm gim c phn ng gây ra bi acid acetic n 35-55 % khi dùng liu ung
200 mg/kg. Bt lá Eclipta alba dùng liu ung (1500 mg/kg) có tác dng chng sng hu hiu
c chn 47.7%) so sánh vi indomethacin (c chc 51%) : Dc tho có hiu nng
nh hn vào giai n th 2 ca tin trình sng viêm, nên có l hot ng bng c ch s to
prostaglandins và kinins (Fitoterapia S 58-1987)
2. Tác dng bo v gan : Trích tình C mc bng ethanol: nc (1:1) ã c nghiên cu
trong th nghim tác hi ni gan gây ra bi tetrachloride Carbon ( th ni chut) ghi nhn trích
tinh tão c s bo v gan bng cách giúp u hòa nng  ca các men có liên hn vic
bin dng thuc ni ty th gan. (Journal of Ethnopharmaco logy S 70-2000) Eclipta alba còn
có hot tính mnh hn khi dùng phi hp vi Cây Chó  (Phyllanthus niruri) và Curcumin (t
Ngh) theo t l 25:15:10 (P.niruni : E. alba : Curcumin). Nng  lipid cao trong gan và bilirubin
trong huyt thanh st gim và tr v mc bình thng. Hn hp này làm tng mc 
triglyceride trong máu, tng tin cht-beta-lipoproteins và cholesterol. Trích tinh bng ethanol t
cây E. alba ti cho thy mt tác dng bo v gan áng k (tùy thuc vào liu s dng) trong
các trng hp h gan do CCl4 gây ra ni chut th nghim, không thy du hiu ngc dù
cho dùng n 2 gram/ kg  c dng ung ln chích qua màng phúc toan (Phytothera py
Research S 7-1993). Th nghim ni chut bch tng ghi nhn tác dng bo v gan xy ra t
liu 100mg/ kg.
Các hiu ng bo v gan ca dch chit bng nc ông khô cng c nghiên cu trong các
trng hp sng gan cp tính gây ra ni chut nht bng 1 liu CCl4 hay acetaminophen và ni
chut nhà bng beta-D-galactosamin : Kt qu cho thy có tác dng c cháng k trong phn
ng to s tng transaminase trong máu gây ra bi CCl4 ni chut nht và galactosamine ni
chut nhà, nhng không có hiu ng trong trng hp h hi gan do acetaminophen.
3. Tác dng làm H huyt áp :
Hn hp polypeptides ca E. alba có tác dng h huyt áp
i chó. Columbin, trích t dch chit toàn cây bng ethanol cho thy kh nng h huyt áp rõ

t ni chut ã b gây mê.
4. Kh nng trung hòa tác dng ca nc rn :
Nghiên cu ti H Universidade Federal do Rio de Janeiro (Ba tây) (1989) ghi nhn dch
chit bng ethanol cúa E.alba có kh nng trung hòa các hot tính nguy hi (n gây cht ngi)
a nc c loài rn chuông Nam M (Crotalus durissus terrificus). Các mu dch chit tng
ng vi 1.8 mg trích tinh khô dùng cho mi chut th có th trung hoà c n 4 liu nc
c gây t vong (LD 50 = 0.08 micro gram nc/ g thú vt : Dch chit Eclipta c chc s
phóng thích creatinine kinase t bp tht ca chut khi tip xúc vi nc rn thô. (PubMed - PMID
: 2799833).
Mt nghiên cu khác, cng ti Ba tây (1994) , kho sát các tác dng chng c tính ca
c rn trên bp tht và chng chy máu, ca 3 cht trong thành phn C mc : wedelolactone,
WE; stigmasterol, ST và sitosterol, SI. Th nghim dng nc c ca các loài rn lc Bothrops
jararacussu, Lachesis muta , c t tinh khit hóa bothrops toxin, bothropasin và crotoxin S
u hiu c o lng bng tc  phóng thích creatine kinase t c bp chut Kt qu cho
thy (in vitro) c tính trên bp tht ca nc rn crotalid và các c t tinh khit u b trung hòa
i WE và dch trích C mc (EP), c WE ln EP u c ch tác dng gây chy máu ca nc
Bothrops, c ch tác dng ca men phospholipase A2 trong crotoxin, và tác dng ly gii protein
a nc B.jararaca.(PubMed - PMID 8079371)
 mc trong ông Y c truyn :
ông Y c truyn gi C mc là Hn liên tho (Hán lian cao), hay Mc hn liên. (Nht dc
i là Kanrensò) Dc liu là toàn cây thu hái vào u mùa thu. Cây mc hoang ti các vùng
Giang tây, Trit giang, Qung ông c cho là có v ngt/ chua, tính mát ; tác dng vào càc
kinh mch thuc Can, Thn.
Han lian cao có nhng tác dng :
- Dng và B Âm-Can và Âm-Thn: dùng tr các chng suy Âm Can và Âm Thn vi các
triu chng choáng váng, mt m, chóng mt, tóc bc sm ; thng dùng phi hp vi N trinh
 (Nu zhen zi= Fructus Ligustri lucidi) .
- Lng Huyt và Cm máu (Ch huyt) : tr các chng Âm suy vi các triu chng chy
máu do 'Nhit' ti Huyt nh ói ra màu, ho ra màu, chy máu cam, phân có máu, chy màu t
cung và tiu ra máu.  tr tiu ra máu c mc c dùng chung vi M (Xa tin tho=Che

qian cao (Plantaginis) và R c tranh (Bch mao cn= Bai mao gen (Rhizoma Imperatae);  tr
phân có máu, dùng chung vi a du= di yu (Radix Sanguisorbae);  tr ói ra màu, dùng chung
i Trc bách dip xy khô = Ce bai ye (Cacumen Biotae)
Tài liu s dng :
§ Major Herbs of Ayurveda (E. Williamson)
§ Chinese Herbal Medicine Materia Medica (D. Bensky)
§ Medicinal Plants of China (J Duke & Ed Ayensu)
§ Medicinal Plants of India and Pakistan ( J.F Dastur)
§ Oriental Materia Medica (Hong-Yen Hsu)
§ n Cây thuc Vit Nam (Võ vn Chi)
 ci trng
::: Ds. Trn Vit Hng :::
 ci trng là mt gia ình thc vt bao gm nhiu loi rau có c khác nhau, có th tm
chia thành 2 nhóm : Nhóm c ci trng Âu-M vi c thng nh và tròn tra màu t trng n
ng nht, có khi tím, c gi chung là Radish và nhóm Á châu, thng gi là Oriental (Chinese
hay Japanese) Radish hoc khác hn là Daikon : c thng ln , thuôn dài màu trng. Trong
phm vi bài này xin bàn n Daikon là loi C ci trng mà ngi Vit thng dùng kho chung
i tht hay cá hoc  mui chua.
Tên Khoa hc:
Raphanus sativus thuc h thc vt Cruciferae. Ngi M thng gi nht di tên Daikon.