XÉT NGHIỆM MAC-ELISA CHẨN ĐOÁN BỆNH SỐT DENGUE VÀ SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE Ở NGƯỜI LỚN pot

XÉT NGHIỆM MAC-ELISA CHẨN ĐOÁN BỆNH SỐT
DENGUE VÀ SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE Ở NGƯỜI LỚN

TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue (SD/SXHD) là một
vấn đề quan trọng của y tế toàn cầu, đặc biệt đối với các vùng nhiệt đới và
cận nhiệt đới. Chẩn đoán lâm sàng chủ yếu dựa trên các tiêu chuẩn của Tổ
chức Y tế Thế giới. Các xét nghiệm cho thấy có bằng chứng về nhiễm virút
Dengue ở bệnh nhân chưa được sử dụng rộng rãi.
Mục tiêu nghiên cứu: Phát hiện và xác định tỉ lệ kháng thể IgM
kháng virút Dengue ở bệnh nhân người lớn được chẩn đoán SD/SXHD trên
lâm sàng.
Phương pháp: Nghiên cứu mô tả cắt ngang trên 101 mẫu huyết thanh
của bệnh nhân người lớn được chẩn đoán SD/SXHD trên lâm sàng tại BV.
Thống nhất TP. HCM từ tháng 6/2006 đến tháng 11/2006. Sử dụng kỹ thuật
MAC-ELISA (IgM antibody capture enzyme linked immunosorbent assay)
để phát hiện kháng thể IgM kháng virút Dengue.
Kết quả: Số bệnh nhân tập trung chủ yếu ở nhóm tuổi trẻ (từ 16-40
tuổi). Tỉ lệ IgM dương tính chung của lô nghiên cứu là 62,38%, cao hơn ở
nhóm bệnh nhân bị sốt từ ngày thứ 5 trở đi và cao nhất ở lứa tuổi dưới 20
(73,91%).
Kết luận: Xét nghiệm MAC-ELISA có thể dùng để giám sát các bệnh
virus trên lâm sàng. Xét nghiệm này còn dùng để chẩn đoán SD/SXHD trên
các bệnh nhân lớn tuổi và có triệu chứng lâm sàng không điển hình.
SUMMARY
Background: Dengue Fever and Dengue Haemorrhagic Fever
(DF/DHF) is a major global health problem, primarily of tropical and
subtropical areas. Clinical diagnosis is based on criteria of WHO.
Laboratory diagnosis is not applied.
Purpose: to detect and determine percentage of the anti-dengue IgM
antibody on adult patients are diagnosed DF/DHF by clinical.

Method: descriptive and cross-sectional methods were used on 101
serum samples from patients at Thong nhat hospital from June 2006 to
November 2006. MAC-ELISA (IgM antibody capture enzyme linked
immunosorbent assay) was tested to detect the anti-dengue IgM antibody.
Results: The majority of patients were detected in young (16-40 year
olds). The positive anti-dengue IgM antibody is 62.38% in general. This
percentage is higher in patiens with fever over 5 days and highest in group
under 20 year olds patients – 73.91%
Conclusion: MAC-ELISA can be used in clinical surveillance for
viral illness. It is useful for hospitalized adult patients and atypic clinical
symptoms.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue (SD/SXHD) là bệnh nhiễm
virus cấp tính do muỗi vectơ truyền. Bệnh hiện lưu hành ở trên 100 nước
thuộc các khu vực có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới vùng Đông Nam Á
và Tây Thái Bình Dương, châu Mỹ, châu Phi với khoảng 2,5 tỉ người sống
trong vùng nguy cơ dịch. Hiện nay, SD/SXHD là một trong những gánh
nặng về sức khỏe cộng đồng và là mối quan tâm chủ yếu của lĩnh vực Y tế
Cộng đồng trên toàn Thế giới. Số ca mắc SD/SXHD liên tục tăng cao trong
những năm gần đây, hàng năm ước tính khoảng 50 triệu người. Có 500.000
trường hợp SD/SXHD phải nhập viện mỗi năm. Tỉ lệ chết trung bình khoảng
5%
(2,4,5,7,9)
.
Tại TP. Hồ Chí Minh, số lượng bệnh sốt xuất huyết gia tăng đáng kể
trong thời gian gần đây ở cả trẻ em và người lớn. Ơ người lớn, nhiều trường
hợp có những biểu hiện phức tạp, kết hợp với các bệnh lý khác gây khó khăn
cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh. Việc chẩn đoán SD/SXHD chủ yếu dựa
trên các tiêu chuẩn chẩn đoán lâm sàng của Tổ chức Y tế Thế giới
(9)

. Chẩn
đoán theo tiêu chuẩn này có thể giúp người thầy thuốc lâm sàng xử lý và
điều trị hiệu quả những ca SD/SXHD thông thường. Tuy nhiên, đối với
những trường hợp có triệu chứng không điển hình, đặc biệt khi bệnh nhân là
người lớn thì việc chẩn đoán theo tiêu chuẩn này chưa đủ vì vẫn chưa có xét
nghiệm cho thấy có bằng chứng về nhiễm virút Dengue ở bệnh nhân. Tại
TP. HCM đã lưu hành một số bộ kít của Việt nam và nước ngoài giúp phát
hiện kháng nguyên, kháng thể và còn định được genotype (kiểu gen) của
virus Dengue. Chúng tôi tiến hành đề tài “Xét nghiệm MAC-ELISA chẩn
đoán huyết thanh bệnh Sốt xuất huyết Dengue ở bệnh nhân người lớn” nhằm
mục đích:
1. - Phát hiện kháng thể IgM của virút Dengue bằng kỹ thuật MAC-
ELISA (IgM antibody capture enzyme linked immunosorbent assay) ở
những bệnh nhân có chẩn đoán SXH-D trên lâm sàng.
- Xác định tỉ lệ có kháng thể IgM của virút Dengue ở các đối tượng
trên.
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả cắt ngang.
Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng gồm 101 bệnh nhân người lớn được các bác sĩ lâm sàng nghi
ngờ bị SXH-D (dựa theo tiêu chuẩn chẩn đoán lâm sàng của WHO) và chỉ định
làm xét nghiệm MAC-ELISA chẩn đoán SXH-D.
Địa điểm & thời gian nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện tại Khoa Vi sinh – Bệnh viện Thống nhất
TP. HCM từ tháng 6/2006 đến tháng 11/2006.
Phương pháp nghiên cứu:
- Kỹ thuật xét nghiệm: xét nghiệm MAC-ELISA chẩn đoán SXH-D
bằng cách xác định kháng thể IgM đối với virus Dengue trong huyết thanh
bệnh nhân. Sử dụng bộ sinh phẩm xét nghiệm MAC-ELISA do Viện Pasteur

TP. HCM sản xuất theo qui trình của CDC (Trung tâm Kiểm soát bệnh tật
Hoa kỳ), có độ nhạy là 96% và độ đặc hiệu là 99%.
- Thu thập dữ liệu nghiên cứu từ kết quả thực nghiệm và theo mẫu
phiếu xét nghiệm cận lâm sàng của từng bệnh nhân.
- Xử lý dữ liệu bằng các phương pháp Thống kê Y học.
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Qua nghiên cứu này, chúng tôi thu được những kết quả sau:
Về đặc tính mẫu theo giới
Số bệnh nhân nữ có tỉ lệ cao so với nam (54,45% so với 45,54%,
p>0,05) (Bảng 1).
Bảng 1. Đặc điểm giới của mẫu khảo sát (n = 101)
Giới

Số lượng

T
ỉ lệ
%
Nam

46 45,54

Nữ 55 54,45

Về đặc tính mẫu theo nhóm tuổi
Bảng 2. Đặc điểm về lứa tuổi của mẫu khảo sát (n = 101)
Nhóm
tuổi
Số
lượng

T
ỉ lệ
%
16 - 20 23 22,77
21 – 30

45 44,55
Nhóm
tuổi
Số
lượng
T
ỉ lệ
%
31 – 40

17 16,83
41 – 50

5 4,95
51 – 60

6 5,94
61 – 70

3 2,97
71 – 80

1 0,99
81 – 90

1 0,99
Chẩn đoán lâm sàng
Bảng 3. Chẩn đoán lâm sàng (n=101)
STT

Chẩn
đoán lâm
sàng
n %
1 Theo
dõi S
ốt xuất
26 25,74

huyết
2 Sốt
xu
ất huyết
N2

2 1,98
3 Sốt
xu
ất huyết
N3

8 7,92
4 Sốt
xu

ất huyết
N4

14 13,86

5 Sốt
xu
ất huyết
N5

11 10,89

6 Sốt
xu
ất huyết
N6

11 10,89

7 Sốt 14 13,86

xu
ất huyết
N7

8 Sốt
xu
ất huyết
N8

2 1,98
9 SXH
N11 và N15

2 1,98
10
Không
nghi nhận
/Bệnh
lý khác
11 10,89

Tổng số 101 100
Thường gặp sốt xuất huyết thể nhẹ, độ II (ghi nhận được 26 ca –
25,74%), 4 ca độ I, 2 ca độ III, đa số không nghi nhận.
Số lượng và tỉ lệ huyết thanh dương tính (bảng 4)
Bảng 4. Tỉ lệ huyết thanh dương tính (n = 101)
Số
mẫu
IgM (+)

T
ỉ lệ
%
101 63 62,38

Tỉ lệ huyết thanh dương tính theo chẩn đoán lâm sàng (bảng 5)
Bảng 5. Tỉ lệ huyết thanh dương tính theo chẩn đoán lâm sàng
(n=101)
Chẩn

đoán lâm
sàng
S
ố
ca
IgM
(+)
Tỉ lệ

Theo
dõi S
ốt xuất
huyết
26

20 76,92

Sốt
xu
ất huyết
N2

2 1 ½
Sốt
xu
ất huyết
8 5 5/8
N3

Sốt

xu
ất huyết
N4

14

4 28,57

Sốt
xu
ất huyết
N5

11

9 81,82

Sốt
xu
ất huyết
N6

11

9 81,82

Sốt
xu
ất huyết
N7

14

9 64,29

Sốt
xu
ất huyết
N8

2 1 ½
SXH 2 0 0/2
N11 và N15

Không
nghi nhận
/Bệnh
lý khác
11

5 5/11

Tỉ lệ huyết thanh dương tính theo lứa tuổi (bảng 6):
Bảng 6. Tỉ lệ Tỉ lệ huyết thanh dương tính theo lứa tuổi (n=101)
Nhóm
tuổi
S
ố
ca
IgM

(+)
Tỉ lệ
16 -
20
23

17 73,91%

21 –
30
45

28 62,22%

31 –
40
17

7 41,18%

41 – 5 3 3/5
Nhóm
tuổi
S
ố
ca
IgM
(+)
Tỉ lệ
50

51 –
60
6 4 4/6
61 –
70
3 3 3/3
71 –
80
1 0 0/1
81 –
90
1 1 1/1
BÀN LUẬN
Về giới trong lô nghiên cứu (Bảng 1)
Số bệnh nhân nữ có tỉ lệ cao so với nam (54,45% so với 45,54%); tuy
nhiên, sự khác biệt chưa có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Tỉ lệ nữ/nam cũng
không khác biệt vớI số liệu của các nghiên cứu khác trong và ngoài
nước
(1,2,3,6,7,9)
.
Về lứa tuổi mắc bệnh SXH-D (Bảng 2)
Theo báo cáo của WHO
(9)
, có 500.000 trường hợp SXH-D phải nhập
viện mỗi năm trong đó 90% trường hợp dưới 15 tuổi. Trong những năm gần
đây, SD/SXHD người lớn đã gia tăng đáng kể tại miền Nam Việt nam, từ
14% tổng số bệnh nhân SD/SXHD nhập viện năm 1991 đến 36% năm
2001
(1,2,3,6,7)
. Nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận: tuổi của bệnh nhân phân bố

từ 15 đến 90 tuổi. Tuy bệnh nhân trong lô nghiên cứu là người lớn nhưng tập
trung cao nhất ở nhóm tuổi từ 21 - 30 (44,55%), tiếp theo là lứa tuổi 16 – 20
(22,77%) và 31 – 40 (16,83%). Các nhóm tuổi còn lại có tỉ lệ bệnh nhân rất
thấp, chỉ chiếm từ 2,97% đến 5,99%, thậm chí chỉ có 01 ca bệnh duy nhất
(0,99%) ở nhóm tuổi trên 70.
Chẩn đoán lâm sàng
Chẩn đoán lâm sàng các bệnh nhân trong lô nghiên cứu được thể
hiện ở bảng 3.
Đa số các trường hợp SD/SXHD được chẩn đoán dễ dàng trên lâm
sàng dựa vào tiêu chuẩn của TCYTTG. Tuy nhiên, có một số trường hợp
chẩn đoán khó khăn có thể gây nhầm lẫn với các bệnh lý khác như nhiễm
khuẩn huyết, sốt thương hàn, sốt chưa rõ nguyên nhân, Xét nghiệm MAC-
ELISA là một công cụ giúp người thầy thuốc xác định hoặc loại bỏ chẩn
đoán SD/SXHD để có hướng xử trí và điều trị thích hợp. Các bệnh nhân
được chỉ định làm xét nghiệm MAC-ELISA chẩn đoán SD/SXHD với chẩn
đoán lâm sàng thường gặp nhất là “Theo dõi SXH” (25,74%). Một số ít
trường hợp không ghi chẩn đoán lâm sàng (9 ca) hoặc chẩn đoán bệnh lý
khác (2 ca). Số lớn còn lại (63,37%) được ghi nhận là SD/SXHD từ ngày thứ
2 đến ngày thứ 8 (N2 – N8).
Số lượng và tỉ lệ huyết thanh dương tính
Phương pháp ELISA phát hiện kháng thể IgM được thiết lập từ những
năm 1990, có thể giúp chẩn đoán các trường hợp nhiễm virus Dengue cấp
tính. Kháng thể IgM có thể phát hiện được vào ngày thứ 2 – 4 ở một số bệnh
nhân và thường được phát hiện vào ngày thứ 4 – 7 sau khi bắt đầu sốt, trong
khi bệnh nhân thường nhập viện vào ngày thứ 2 – 4. Đây chính là điểm hạn
chế khiến xét nghiệm này chưa được dùng phổ biến, hơn nữa giá trị tiên
đoán dương của thử nghiệm chỉ ở mức dưới 70%
(1,2,3,5,9)
. Để hỗ trợ cho chẩn
đoán lâm sàng, đặc biệt trong các trường hợp không có dấu hiệu sốt xuất

huyết điển hình ở người lớn, chúng tôi tiến hành xét nghiệm MAC-ELISA
cho 101 bệnh nhân và ghi nhận được 63 trường hợp có kháng thể IgM,
chiếm tỉ lệ 62,38% (bảng 4). Tuy nhiên, đây mới chỉ là tỉ lệ huyết thanh
dương tính chung cho cả lô nghiên cứu, vào mỗi thời điểm của bệnh (ngày
sau sốt), tỉ lệ này sẽ khác nhau
(7)
. Một số bệnh nhân trong lô nghiên cứu này
còn được cấy máu để chẩn đoán bệnh vì trên lâm sàng khó chẩn đoán phân
biệt giữa sốt xuất huyết và nhiễm khuẩn huyết. Nếu có kết quả cấy máu
dương tính và kết quả MAC-ELISA âm tính, chúng ta hướng đến chẩn đoán
nhiễm khuẩn huyết do tác nhân vi khuẩn phân lập được qua cấy máu.
Trường hợp ngược lại, cấy máu âm tính và kết quả MAC-ELISA dương hay
âm tính, phải kết hợp các dấu hiệu lâm sàng và cận lâm sàng khác để có
chẩn đoán chính xác.
Tỉ lệ huyết thanh dương tính theo chẩn đoán lâm sàng
Theo một số y văn
(1,2,3,7,9)
, xét nghiệm MAC-ELISA chẩn đoán
SD/SXHD cho kết quả dương tính 30-40% vào ngày thứ ba, thứ tư (N3, N4)
của bệnh, 75% vào ngày thứ 5 (N5) và 100% vào ngày thứ 10 (N10) của
bệnh. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi (bảng 5) chưa hoàn toàn phù hợp
với những nghi nhận trên, có thể do cách chọn mẫu và cỡ mẫu không giống
nhau. Tuy nhiên, cũng phải ghi nhận rằng (bảng 5), tỉ lệ IgM dương tính cao
nhất ở những bệnh nhân sốt vào ngày thứ 5, thứ 6 (81,82%), tiếp theo là
ngày thứ 7 (64,29%), ngày thứ 4 (28,57%). Hai trường hợp sốt vào ngày thứ
11, 15 đều cho kết quả IgM âm tính; như vậy loại trừ được chẩn đoán sốt
xuất huyết.
Tỉ lệ huyết thanh dương tính theo lứa tuổi
Theo kết quả từ bảng 6, chỉ có thể bàn luận về tỉ lệ này ở ba nhóm tuổi
trẻ nhất: 15-20, 21-30 và 31-40 vì có số lượng đủ lớn. Các nhóm tuổi còn lại

có số mẫu không nhiều nên kết quả sẽ không có ý nghĩa thống kê. Kết quả
cho thấy, ở nhóm tuổi càng trẻ, tỉ lệ IgM dương tính càng cao: từ 73,91
(nhóm 15-20 tuổi) giảm xuống 62,22% (nhóm 21-30 tuổi) và thấp hơn cả là
41,18% (nhóm 31-40 tuổi). Điều này cho thấy, ở nhóm tuổi càng trẻ, chẩn
đoán lâm sàng “sốt xuất huyết” càng phù hợp với kết quả xét nghiệm MAC-
ELISA và tỉ lệ kháng thể IgM dương tính càng cao. Đặc biệt chúng tôi ghi
nhận được 1 trường hợp bệnh nhân rất lớn tuổi (90 tuổi), có chẩn đoán lâm
sàng là sốt xuất huyết và được chẩn đoán xác định bằng sự hiện diện của
kháng thể IgM.
KẾT LUẬN
Qua nghiên cứu này, chúng tôi rút ra được những kết luận sau:
1. Tỉ lệ bệnh nhân nữ nhiều hơn nam (54,45% so với 45,54%), sự
khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Số bệnh nhân tập trung chủ
yếu ở nhóm tuổi trẻ (từ 16-40 tuổi) dù vẫn ghi nhận được bệnh nhân bị sốt
xuất huyết ở lứa tuổi rất cao – 90 tuổi.
2. Tỉ lệ IgM dương tính chung cho cả lô nghiên cứu là 62,38%.
3. Tỉ lệ IgM dương tính cao ở nhóm bệnh nhân sốt từ ngày thứ 5 và ở
các nhóm tuổi càng trẻ. Tỉ lệ IgM dương tính cao nhất ở lứa tuổi dưới 20:
73,91%.
Tóm lại, Xét nghiệm MAC-ELISA có thể dùng để giám sát các bệnh
virus trên lâm sàng. Xét nghiệm này còn dùng để chẩn đoán SD/SXHD trên
các bệnh nhân lớn tuổi và có triệu chứng lâm sàng không điển hình.