TRUYỆN TRẠNG VIỆT NAM pps

TRUYẽN TRANG 1





Muồc luồc

Traồng n 2

Traồng Buõng 7
Traồng Hờỡu (Maồc ụnh Chi) 9
Traồng Trũnh Nguyùợn Búnh Khiùm 14

Traồng Hiùỡn 19
Nguyùợn Hiùỡn 19

Traồng Aỏc 23
Giaỏp Haói 23

Traồng Moọ 27
Khiùởu Hỷọu Thanh 27

Traồng Lỳồn 30

Chung Nhi 30



TRUÅN TRẨNG 2

Trẩng Ùn

ÚÃ Hûng n, huån Tiïn Lûä, lâng Tiïn Chêu xûa cố mưåt ngûúâi tïn lâ
Lï Nhû Hưí, nhâ nghêo mâ hổc giỗi, nhûng ùn khỗe quấ, mưỵi bûäa ùn mưåt nưìi
bẫy cúm (àấng lệ mûúâi ngûúâi ùn múái hïët) mâ khưng no. Cha mể ưng khưng
kiïëm à cho con ùn, bìn lùỉm, phẫi cho Lï Nhû Hưí gûãi rïí mưåt nhâ giâu úã lâng
Thiïn Thiïn.
ÚÃ nhâ vúå, Lï Nhû Hưí ùn mưỵi bûäa mưåt nưìi nùm, nhûng khưng dấm àôi
thïm, súå cha mể vúå bìn. Vò thïë, ưng khưng mẩnh nïn viïåc hổc hânh cố húi
lú àậng. Bưë mể vúå phân nân vúái bưë mể àễ Lï Nhû Hưí.
Ưng bưë àễ múái hỗi:
- Chúá tưi hỗi thûåc ưng, mưỵi bûäa ưng cho chấu ùn ëng ra sao?
- Mưỵi bûäa, tưi cho chấu ùn mưåt nưìi nùm.
- Thẫo nâo! Nhâ tưi tuy nghêo mâ côn phẫi cho chấu ùn mưỵi bûäa mưåt
nưìi bẫy. Ưng cho chấu ùn đt nïn nố biïëng nhấc lâ phẫi lùỉm. Ưng thûã cho chấu
ùn thïm coi.
Ưng bưë vúå nghe lúâi, vïì cho con rïí ùn mưỵi bûäa mưåt nưìi bẫy. Lï Nhû Hưí
hổc cố chùm hún trûúác mưåt cht thưi. Mể vúå thêëy con rïí nhû thïë phân nân vúái
chưìng:
- Ùn mưåt nưìi bẫy cúm mưỵi bûäa mâ tưëi àïën chó hổc àûúåc dùm ba tiïëng.
Ưng khếo lûåa rïí quấ. Cấi ngûä nây chó ùn khỗe cho mêåp thưi, chúá cố gûúång mâ
hổc cng chó lâ hổc lêëy lïå, chúá chùèng trưng cêåy gò àûúåc àêu.
TRUÅN TRẨNG 3

Ưng bưë vúå nối:

- Nố ùn khỗe têët cố sûác hún ngûúâi. Trúâi cho nhâ mònh à ùn thò cûá viïåc
gò nối ra nối vâo lưi thưi.
- Ưng nối tûác anh ấch. Cûá ùn khỗe thò lâm viïåc khỗe hay sao? Thò àêëy,
nhâ ta cố mêëy mêỵu rång bỗ hoang, cỗ mổc ngêåp àêìu ngûúâi àêëy, ưng nố ài dổn
xem cố àûúåc khưng nâo.
Lï Nhû Hưí nghe thêëy mể nối thïë, tûác quấ, hưm sau ùn cúm sấng xong
vấc con dao phất búâ ra rång. Àïën núi thêëy, cố cêy cao bống mất, ưng nùçm ng
mưåt giêëc say sûa. Mể vúå ài chúå vïì qua àêëy, thêëy con rïí gưëi àêìu lïn gưëc cêy
ngấy pho pho, lêåt àêåt chẩy vïì nhâ gùỉt vúái chưìng:
- Kòa, ưng ra rång mâ xem con rïí ưng kia. Tûúãng lâ ùn xong vấc dao
ra rång lâm gò, hốa ra ng khoêo. Ưng côn bẫo tưi thưíi thêåt nhiïìu cúm cho nố
ùn nûäa hay thưi?
Bâ lưi cho àûúåc ưng chưìng ra rång àïí xem têån mùỉt thùçng con rïí ùn
khỗe mâ "lûúâi chêíy thêy chêíy xấc" ra. Bêët ngúâ ra àïën núi thò cẫ hai ưng bâ àậ
thêëy rång sẩch quang cẫ rưìi. Thò ra trong khi bâ mể vúå tûâ rång vïì nhâ, ngêìy
ngâ cậi nhau vúái chưìng thò Lï nhû Hưí àậ thûác giêëc, cêìm dao phấi cỗ nhû àiïn.
Cỗ hoang bi rêåm àïìu bõ chùåt phùng phùng, thêåm chđ cố nhûäng cấi vng lêìy cố
cấ cng khưng kõp chẩy, chïët nưíi lïìu bïìu cẫ lïn mùåt nûúác.
Àïën lc êëy, bưë mể vúå Lï Nhû Hưí múái biïët k tâi ca con rïí. Cng tûâ
hưm êëy, bâ mể vúå bûäa nâo cng thưíi riïng mưåt nưìi mûúâi cho rïí ùn cho à no thò
quẫ Lï Nhû Hưí hổc hânh khưng biïët mïåt.
Mưåt hưm, mể vúå Lï Nhû Hưí sai Lï Nhû Hưí ài kïu thúå vïì gùåt la. Lï
Nhû Hưí bẫo:
- Mể úã nhâ cûá thưíi cúm sùén, con kïu hổ vïì, hổ ùn xong lâ lâm viïåc
liïìn.
- Con kïu thúå gùåt, nhûng khưng ai chõu lâm. Thưi, àïí con ùn xong, lâm
mưåt mònh cng àûúåc.
Nối xong, Lï Nhû Hưí ngưìi ùn hïët cẫ mưåt nưìi hai mûúi. Bưë mể vúå
trưng thêëy phất súå, hỗi:
TRUÅN TRẨNG 4

- Con ùn nhû thïë khưng súå bïí bng ra?
Lï Nhû Hưí cûúâi:
- Con ùn mưåt nưìi hai mûúi cng nhû ngûúâi ta ùn ba bưën chến. Cha mể
àûâng lo, ùn xong, con ài lâm liïìn. Con xin cam àoan lâm mưåt mònh àïën chiïìu
tưëi thïë nâo cng xong.
Ùn xong nưìi hai mûúi, Lï Nhû Hưí àem liïìm hấi vâ gấnh àôn cân ra
rång. Quấ trûa, àïën chiïìu thò xong hïët. Lï Nhû Hưí bố la lẩi lâm bưën gấnh
chêët cẫ lïn àôn cân quẫy vïì ln mưåt lc. Bao nhiïu thúå cêëy thêëy ưng mưåt mònh
gấnh nhiïìu nhû thïë mâ cûá ài phùng phùng nhû khưng, àïìu phẫi lùỉc àêìu le lûúäi.
Tûâ àố, bưë mể vúå Lï Nhû Hưí hïët sûác q mïën Lï Nhû Hưí.
Hưìi êëy úã mưåt lâng gêìn àêëy, nhên tiïët xn cố múã hưåi àấnh vêåt hâng
nùm. Nùm nâo. Lï Nhû Hưí cng àïën phấ giẫi. Àư vêåt nâo thêëy ưng cng àïìu
chõu thua, vò ưng ta mẩnh nhû hưí, khưng ai sấnh kõp (vò thïë múái cố tïn Nhû
Hưí).
Vộ àậ giỗi, vùn ưng lẩi hay. Tûâ ngây àûúåc bưë mể vúå cho ùn no, Lï nhû
Hưí hổc hânh têën túái mưåt cấch lẩ k. Nùm ba mûúi tíi, vùn ưng àậ lûâng lêỵy hïët
cẫ vng Hûng n, sang àïën Thấi Bònh, Nam Àõnh. Ưng àưỵ tiïën sơ trong thúâi
Quang Hôa nhâ Mẩc.
Bêëy giúâ cố mưåt ngûúâi àưỵ àưìng khốa vúái Lï Nhû Hưí, tïn lâ Nguỵn
Thanh, ngûúâi huån Hoâng Hốa, tónh thanh Hốa. Mưåt hưm, Nguỵn Thanh nối
vúái Lï Nhû Hưí vïì nhâ ca mònh:
- Nhúâ trúâi, tưi cng khấ, chùèng giâu cố gò nhûng ùn cẫ àúâi chûa hïët.
Lï Nhû Hưí nối:
- Cẫ gia tâi ca bấc, may ra chó à cho tưi ùn vâi thấng.
Nguỵn Thanh nghe thêëy nối thïë, cho lâ Lï Nhû Hưí àa giai, bên nối:
- Bấc khinh tưi quấ. Cẫ gia tâi tưi nhû thïë mâ bấc bẫo chó à cho bấc
ùn ba thấng. Bấc khưng súå mang tiïëng nối dốc sao?
- Dốc hay khưng, chùèng cêìn nối lưi thưi lâm gò? Hưm nâo bấc thûã múâi
tưi ùn mưåt bûäa xem sao.

TRUÅN TRẨNG 5

Thêëy Lï Nhû Hưí thấch nhû vêåy Nguỵn Thanh múâi liïìn.
Lï Nhû Hưí mưåt hưm àïën nhâ Nguỵn Thanh thûåc nhûng chùèng may
hưm êëy Thanh lẩi cố viïåc quan vùỉng nhâ.
Nhû Hưí ài thùèng vâo nhâ nối vúái vúå Nguỵn Thanh:
- Tưi vúái quan Nghê àêy lâ bẩn têm giao, hưn nay cố viïåc qua àêy vâo
thùm bấc vâ nhúâ bûäa cúm.
Bâ vúå Nguỵn Thanh ên cêìn tiïëp rûúác, mưåt mùåt gổi gia àònh àêìy túá
lâm heo lâm gâ, mưåt mùåt hỗi Lï Nhû Hưí cố bao nhiïu qn lđnh àïí liïåu àêìu
ngûúâi mâ thưíi nêëu.
Lï Nhû Hưí nối:
- Thûa phu nhên, khưng cố bao nhiïu, chó cố àưå hún ba mûúi ngûúâi.
Bâ Nguỵn Thanh sai lâm ba mûúi heo, dổn bẫy tấm mêm cưỵ ra múâi
Lï Nhû Hưí dng cúm, nhûng àúåi mậi cng chùèng thêëy qn lđnh nâo vâo ùn cẫ.
Lï Nhû Hưí cûúâi mâ bẫo:
- ƯËi chao, hổ khưng túái thò mùåc, àïí tưi ùn cẫ cng àûúåc.
Nối rưìi ưng ngưìi ùn hïët cẫ bẫy tấm mêy cưỵ, chó mưåt lất thò lâm bay hïët
cẫ mêëy nưìi hai mûúi cúm, hai con heo, mêëy mêm sưi, côn gâ võt, rau cẫi khưng
thêm kïí.
Ùn xong, Lï Nhû Hưí tûâ tẩ ra vïì.
Àïën chiïìu tưëi, ưng Nguỵn Thanh trúã vïì, bâ vúå kïí chuån lẩi vâ lê
lûúäi súå ưng bẩn ùn khỗe nhû thêìn, Nguỵn Thanh vưỵ ài bẫo:
- Thưi, Lï Nhû Hưí rưìi!
Bâ vúå nối:
- ÚÂ, àng àêëy, ưng ta ùn nhû hưí. Tưi úã nhâ dûúái nhòn lïn thêëy ưng ta
súái cúm ra chến chó vâ mưåt miïëng thò hïët, côn sưi thò ưng ta chó ùn àưå mûúâi
miïëng thò hïët mưåt mêm.
Mưåt bûäa khấc, Nguỵn Thanh ài qua lâng Lï Nhû Hưí, bûúác vâo nhâ
thùm, nhên thïí àïí tẩ lưỵi, Lï Nhû Hưí sai ngûúâi nhâ cng lâm ba con lúån, thưíi

TRUÅN TRẨNG 6

nùm sấu mêm sưi, ba bưën nưìi hai mûúi cúm, y nhû hưm vúå ưng Nguỵn Thanh
àậ àậi mònh àïí àậi lẩi Nguỵn Thanh. Mưỵi ngûúâi ngưìi riïng mưåt bân. Lï Nhû
Hưí ùn hïët bân mònh mâ Nguỵn Thanh thò ngùỉc ngûá ùn chûa hïët mưåt phêìn sấu.
Lï Nhû Hưí àânh lẩi phẫi ùn gim cho Nguỵn Thanh. Ưng Thanh hỗi:
- Thïë thò gia nhên àêìy túá côn gò mâ ùn nûäa?
Lï Nhû Hưí nối:
- Gia nhên thưíi cúm vâ nêëu àưì riïng àïí ùn rưìi. Ưng khưng cêìn phẫi lo.
Nguỵn Thanh chùỉc lûúäi than:
- Ưng ùn nhû thïë, mêëy lc mâ hïët nghiïåp. Ngây xûa, ưng Mưå Trẩch nưíi
tiïëng lâ ngûúâi ùn khỗe mâ chó ùn hïët mûúâi tấm bất cúm, mûúâi hai chến chanh lâ
cng. Bêy giúâ thêëy ưng ùn, múái biïët ưng Mưå Trẩch côn kếm ưng xa lùỉm.
Hai ngûúâi cng cûúâi êìm cẫ lïn. Vïì sau, Lï Nhû Hưí lâm àïën thûúång
thû, àûúåc vua phong lâm Thiïëu bẫo Lûä Qëc Cưng, thổ bẫy mûúi tíi.













TRUÅN TRẨNG 7

Trẩng Bng
(Phng Khùỉc Khoan)

Phng Khùỉc Khoan lâ ngûúâi lâng Phng Xấ, huån Thẩch Thêët, tónh
Sún Têy (Bùỉc Viïåt).
Theo sấch sûã àïí lẩi thò ưng Phng Khùỉc Khoan lâ anh em cng mể
khấc cha vúái ưng Trẩng Trònh. Ngun bâ mể ưng Trẩng Trònh vâ Phng Khùỉc
Khoan lâ Tûâ Thc phu nhên lâ ngûúâi hổ Nhûä, con gấi quan Hưå bưå thûúång thû lâ
Nhûä vùn Lang úã lâng An Tûã, huån Tiïn Minh. Bâ lâ ngûúâi hổc giỗi, thú hay,
lẩi tinh thưng l sưë.
Lêëy ưng Vên Àõnh, sinh ra Trẩng Trònh Nguỵn Bónh Khiïm, bâ Tûâ
Thc phu nhên nûãa àûúâng àûát gấnh, lïn Sún Têy lêëy chưìng khấc rưìi sinh ra
Phng Khùỉc Khoan. Cng nhû Trẩnh Trònh, Phng Khùỉc Khoan cố tû chêët
thưng minh tûâ nhỗ. Lc lúán lïn, bâ cho xëng Hẫi Dûúng theo hổc ưng anh lâ
Trẩng Trònh Nguỵn Bónh Khiïm.
Ưng Khiïm hïët lông dẩy dưỵ em nïn chùèng mêëy lc Phng Khùỉc Khoan
nưíi tiïëng vùn chûúng tâi àûác.
Lc bêëy giúâ, nhâ Lï giûä úã Thanh Hốa. Tđnh àưån, Trẩng Trònh biïët rùçng
nhâ Lï thïë nâo cng cố thúâi trung hûng, ưng bên sai Phng Khùỉc Khoan vâo
Thanh Hốa phô nhâ Lï. Gùåp Phng Khùỉc Khoan, vua Lï Trang Tưn mûâng lùỉm,
àậi vâo hâng qn sû. Phng Khùỉc Khoan lêåp nhiïìu mûu kïë, cố nhiïìu kïë hoẩch
àïí lêëy lông dên, thu dng ngûúâi úã cấc núi lên cêån. Vua Trang Tưn tin dng hïët
TRUÅN TRẨNG 8

sûác. Àïën thúâi vua Thïë Tưn khưi phc thânh Thùng Long, vua sai Phng Khùỉc
Khoan ài sûá nhâ Minh àïí vêån àưång phong tûúác. Nhâ Minh phong vua Thïë Tưn
lâ "An Nam àư hưå sûá".
Khùỉc Khoan trẫ lẩi sùỉc phong cho vua Minh vâ têu:
- Cha tưi lâ hổ Lï, ngun lâ dông dội nûúác Nam, khưng cố tưåi tònh
nhû hổ Mẩc mâ thiïn triïìu lẩi phong tûúác nhû hổ Mẩc, cha tưi khưng nhêån sùỉc
mïånh àûúåc. Dấm mong thiïn triïìu xết lẩi, chúá quẫ lâ khưng dấm nhêån.
Thêëy Phng Khùỉc Khoan trònh thïë, vua Minh tûå nh "quan chûác ca
Thïë Tưn, mâ ùn nối àâng hoâng, l sûå nhû thïë, chùỉc hùèn Thïë Tưn khưng phẫi
ngûúâi vûâa".
Bên àưíi sùỉc lïånh mâ phong cho Thïë Tưn lâm "An Nam Qëc vûúng".
Trong thúâi ky ài sûá nhâ Minh bïn Tâu, gùåp ngây Tïët Ngun Àấn, vua
Minh ra lïånh cho cấc àònh thêìn vâ cấc sûá thêìn ngoẩi qëc mưỵi ngûúâi phẫi lâm
mưåt bâi thú chc mûâng. Ai cng dêng lïn mưåt bâi. Riïng Phng Khùỉc Khoan
ngay lc àố dêng lïn túái ba mûúi sấu bâi thú, khấc nhau, lúâi khấc nhau, lâm
cho vua Minh phẫi kinh ngẩc sao lẩi cố ngûúâi lâm thú hay mâ nhanh àïën nhû
thïë. Vua Minh bên phï cho àưỵ Trẩng ngun (Trẩng ngun cẫ nûúác Nam lêỵn
nûúác Tâu) vò thïë múái cố tïn lâ Trẩng Bng (vò ưng Phng Khùỉc Khoan sinh úã
lâng Phng xấ, tûá lâ lâng Bng).
Tc truìn khi Trẩng Bng ài sûá vïì àïën Lẩng Sún ưng àûúåc thêëy bâ
Liu Hẩnh hiïån lïn trïn àónh ni mâ úã dûúái chên ni thò gưỵ àïí ngưín ngang, lẩi cố
chûä "Liu Hẩnh" vâ chûä "Bng". Ưng biïët Cha Liu liïìn cho lêåp àïìn thúâ Cha
Liu ngay tẩi àố.
Vïì sau vïì àïën Hưì Têy, bâ Cha Liu lẩi hiïån ra lêìn nûäa àïí tẩ ún ưng.
Hai ngûúâi lâm thú sûúáng hổa vúái nhau rêët nhiïìu, ngûúâi sau bònh phêím khưng
thïí quët thú ca ngûúâi nâo hay hún thú ngûúâi nâo.



TRUÅN TRẨNG 9

Trẩng Hêìu
(Mẩc Àơnh Chi)

Ngoâi Phng Khùỉc Khoan, ưng Mẩc Dơnh Chi cng lâ trẩng ngun
ca hai nûúác Nam vâ nûúác Tâu.
Sấch "Nam Hẫi Dõ Nhên" chếp rùçng Mẩc Àơnh Chi tûå lâ Tiïët Phu,
ngûúâi lâng Lng Àưíng huån Chđ Linh (Hẫi Dûúng, Bùỉc Viïåt) ngun vïì giông
giội quan thấi th Mẩc Hiïín Tđch vïì triïìu nhâ L (Hiïín Tđch àưỵ trẩng ngun
àúâi vua Trung Tưn nhâ L, lâm àïën Lẩi bưå thûúång thû)
Tc truìn lâng Lng Àưíng cố mưåt khu rûâng rêåm, cêy cưëi bm tum,
lùỉm giưëng hêìu (con khó) úã. Mể ưng êëy thûúâng khi vâo rûâng kiïëm ci, phẫi con
hêìu àûåc bùỉt hiïëp. Vïì nối vúái chưìng, chưìng ùn mùåc giẫ lâm àân bâ, giùỉt sùén con
dao sùỉc vâo rûâng, con hêìu quen thối lẩi ra, bõ ưng kia chếm chïët bỗ thêy tẩi àêëy.
Sấng hưm sau ra xem thò mưëi àậ àn àêët lêëp hïët, thânh gô mẫ.
Bâ kia tûâ àêëy th thai, à thấng sinh ra Mẩc Àơnh Chi, mùåt mi xêëu xđ,
ngûúâi nhỗ lóỉt chóỉt tûåa nhû giưëng hêìu.
Mẩc Àơnh Chi lúán lïn bưën nùm tíi, tû chêët thưng minh hún ngûúâi.
Bêëy giúâ Hoâng tûã lâ Chiïu Qëc Cưng múã trûúâng dẩy hổc trô, Mẩc Àơnh Chi
vâo hổc. Àïën nùm gêìn hai mûúi tíi lâ nùm Giấp Thòn àúâi vua Anh Tưn nhâ
Trêìn, Mẩc Àơnh Chi thi àònh vùn àấng àưỵ àêìu cẫ mổi ngûúâi nhûng vua trưng
thêëy ngûúâi hònh dấng xêëu xa, toan khưng cho àưỵ Trẩng ngun, Àơnh Chi lâm
mưåt bâi ph "Ngổ tónh liïu" àïí vđ vâo mònh, vua múái lẩi cho àưỵ Trẩng Ngun.
TRUÅN TRẨNG 10

Khi Mẩc Àơnh Chi phng mïnh sang sûá nhâ Ngun bïn Tâu, cố hển
trûúác vúái ngûúâi Tâu ngây múã cûãa ẫi. Bêët ngúâ hưm êëy trúâi lẩi mûa, Mẩc Àơnh
Chi sai hển; hưm sau múái àïën thò ngûúâi Têìu àống cûãa khưng cho vâo. Àơnh Chi
nối tûã tïë xin cho múã cûãa. Ngûúâi Têìu ra mưåt cêu tûâ trïn ẫi nếm xëng vâ bẫo h
àưëi àûúåc thò múã cûãa.
Cêu ra:
"Quấ quan trò, quan quan bïë; nguån quấ khấch quấ quan".
Nghơa lâ: Qua ẫi chêåm, ngûúâi coi ẫi àống cûãa ẫi, múâi khấch qua àûúâng
qua ẫi mâ ài.
Àơnh Chi viïët nagay mưåt mẫnh giêëy, àưëi lẩi àûa lïn:
"Xët àưëi dõ, dưëi àưëi non, thónh tiïn sinh tiïn àưëi".
Nghơa lâ: Ra àưëi d, àưëi lẩi khố, múâi tiïn sinh àưëi trûúác.
Ngûúâi Tâu khen cố tâi nhanh nhêíu, múái múã cûãa ẫi cho vâo. Khi àïën
cûãa n Kim, ngûúâi tâu thêëy ưng xêëu xa, cố bng khinh bó. Mưåt hưm, viïn tïí
tûúáng Tâu múâi vâo ph àûúâng ngưìi chúi, Àơnh Chi trưng thêëy trïn bûác tûúâng cố
thïu con chim sễ vâng àêåu trïn cânh trc, tûúãng lâ chim thûåc, àûáng dêåy chẩy lẩi
bùỉt. Ngûúâi Tâu cûúâi êìm cẫ lïn. Àơnh Chi xế tan ngay bûác trûúáng êëy ra.
Chng ngẩc nhiïn hỗi cúá lâm sao thò thûa rùçng:
Tưi cố nghe ngûúâi ta thûúâng vệ chim sễ àêåu cânh mai khưng ai vệ àêåu
cânh trc. Nay tïí tûúáng sao lẩi cho vệ thïë. Trc lâ giưëng cêy qn tûã, chim sễ lâ
loâi vêåt tiïíu nhên, vệ thïu nhû thïë lâ ra cho tiïíu nhên úã trïn qn tûã, tưi e rùçng
àẩo tiïíu nhên mưỵi ngây thõnh lïn, mâ àẩo qn tûã mưỵi ngây suy ài, nïn tưi trûâ
gip cho thấnh triïìu àêëy thưi:
Chng chõu lâ biïån bấc cố lệ.
Àïën khi vâo chêìu, nhên cố ngoẩi qëc dêng mưåt àưi quẩt qu. Vua
Tâu xai Àơnh Chi vâ mưåt ngûúâi sûá Cao Ly, mưỵi ngûúâi àïì mưåt bâi tấn vâo quẩt.
Sûá Cao Ly lâm xong trûúác.
Lúâi têu rùçng:
TRUÅN TRẨNG 11

"ín lông trng trng, y Doận Chu Cưng, V tuët thï thï, Bấ Di
Thc Tïì".
Nghơa lâ: Àang lc nùỉng nûåc, thò nhû ưng Y Doận, ưng Chu Cưn ( lâ
àùỉc dng vúái thúâi). Àïën khi mûa tuët lẩnh ngùỉt thò nhû Bấ Di, ưng Thc Tïì (
nối lâ xïëp xố mưåt chưỵ).
Bêëy giúâ Mẩc Àơnh Chi chûa nghơ ra tûá lâm sao, nhấc trưng sang quẫn
bt bïn kia, biïët lâ lúâi lệ nhû thïë múái suy ra mâ àïì mưåt bâi nhû sau nây:
"Lûu kim thûúác thẩnh thiïn àõa vi lư nhi û tû thúâi hïì Y Chu cûå nho!
Bùỉc phong kò lûúng, v tuët tấi àư; nhi û tû thúâi hïì Di Tïì ngậ phu. Y ! dng
chi tùỉc hânh xẫ chi tùỉc tâng, dng ngậ nhûä hûäu thõ ph ?"
Nghơa lâ: Nùỉng chẫy vâng tan àấ, trúâi àêët nhû lô lûãa, ngûúâi vïì lc êëy vđ
nhû Y, Chu, hai ưng quan to. Giố bêëc lẩnh lệo, mûa tuët lêëp àûúâng, ngûúâi vïì
lc êëy vđ nhû Di Tïì, hai ngûúâi chïët àối. Than ưi ! Khi dng àïë thò ra khi khưng
dng àïën thò cêët ài, chó ta vúái ngûúâi àåc thưi.
Àïì xong dêng lïn, vua Tâu cêìm bt khun chûä "y", phï rùçng "Lûúäng
qëc trẩng ngun" nghơa lâ trẩng ngun hai nûúác.
Thûúâng khi Mẩc Àơnh Chi cûúäi lûâa ài àûúâng, chẩm phẫi ngûåa Tâu.
Ngûúâi kia àổc lïn mưåt cêu rùçng:
"S ngậ k mậ, Àong di chi nhên dậ ! Têy di chi nhên dậ ! Têy di chi
nhên dậ".
Nghơa lâ: Chẩm vâo ngûåa ca ta cûúäi, êëy lâ ngûúâi Àưng di hay Têy di?
Mẩc Dơnh Chi chẫ lúâi liïìn:
"Ất dû thûâa lû, nam Phûúng chi cûúâng dû ! Bùỉc Phûúng chi cûúâng dû
!"
Nghơa lâ: Chùỉn àûúâng lûâa ta ài, thûã xem ngûúâi Nam phûúng mẩnh hay
ngâi Bùỉc phûúng mẩnh.
Lẩi thûúâng àưëi àấp ngûúâi Tâu, Tâu ra rùçng:
"An nûä khûá, thi nhêåp vi gia"
TRUÅN TRẨNG 12

Nghơa lâ chûä an, bỗ chûä nûä, chûä vâo lâ chûä gia.
Àưëi rùçng:
"T, nhên xët; vûúng lai thấnh qëc"
Nghơa lâ: Ch tûâ bỗ chûä nhên, ch vûúng àïën thò lâ chûä qëc.
Ngûúâi Tâu phï rùçng:
- Con chấu vïì sau têët cẫ ngûúâi lâm àïën àïë vûúng nhûng hiïìm vïì chûä
qëc àún thò hûúãng nûúác khưng àûúåc trâng cûãu mêëy nưỵi.
Lẩi ra:
"Nhêåt hỗa vên n; bẩch ch thiïu tân ngổc thỗ".
nghơa lâ: Lûãa mùåt trúâi khối àấm mêy, ngây trùỉng àưët tân con thỗ ngổc.
Àưëi:
"Nguåt cung tinh àẩn, hoâng hưn xẩ lẩc kim ư".
Nghơa lâ: Cung mùåt nguåt, dẩn nhưi sao chiïìu hưm bùỉn rng cấi ư
vâng.
Ngûúâi Tâu phï rùçng:
- Con chấu vïì sau têët cố ngûúâi cûúáp nûúác. (Mẩc Àùång Dung vïì sau
giïët vua cûúáp nûúác).
Mưåt khi bâ hoâng hêåu úã Tâu mêët, vua Tâu sai ưng Mẩc Àơnh Chi vâo
àổc vùn tïë. Àïën lc q xëng cêìm bẫn vùn àổc thò chó thêëy mưåt túâ giêëy trùỉng,
cố bưën chûä "nhêët". Àơnh Chi khưng nghơ ngúåi gò, àổc ngay rùçng:
"Thanh thiïn nhêët àốa vên, hưìng tư nhêët àiïím tuët, ngổc uín nhêët
chi hoa, giao trò nhêët phiïën nguåt. Y ! Vên tấn, tuët tiïu, hoa tân, nguåt
khuët".
Nghơa lâ: Mưåt àấm mêy trïn trúâi xanh, mưåt giổt tuët trong lô àỗ, mưåt
cânh hoa vûúân thûúång uín, mưåt vêìng trùng ao Giao trò. Than ưi, mêy rậ, tuët
tan, hoa tân, trùng khuët.
TRUÅN TRẨNG 13

Bâi vùn nây côn chếp vâo sûã Tâu. Ngûúâi Tâu ai cng chõu tâi ûáng biïën

nhanh.
Àơnh Chi lâm quan liïm chđnh hïët sûác, vua Minh Tưn thûúâng sai ngûúâi
àem mûúâi quan tiïìn, rònh lc tưëi bỗ vâo cûãa nhâ ưng êëy. Súám mai, ưng vâo têu
ngay vúái vua, xin bỗ tiïìn êëy vâo kho.
Vua bẫo rùçng:
- Tiïìn êëy khưng cố ai nhêån thò nhâ ngûúi cûá viïåc lêëy mâ tiïu.
Bêëy giúâ Mẩc Àơnh Chi múái lêëy. Àïën triïìu vua Hiïìn Tưn, lâm nïn àïën
chûá Tẫ bưåc xẩ (Tïí tûúáng). Vùn chûúng lûu truìn lẩi vïì sau rêët nhiïìu. Con ưng
lâ Khêín, Trûåc, cng lâm àïën ngoẩi lang. Chấu lâ Àõch, Toẩi, Viïn cng cố
quìn thïë, lâm quan lc nhâ Minh cai trõ. Àúâi chấu chùỉt thiïn sang úã lâng Cưí
Trai, huån Nghõ dûúng thò cố Àùång Dung lâ chấu bêíy àúâi, lâm vua nhâ Mẩc.














TRUÅN TRẨNG 14

Trẩng Trònh
Nguỵn Bónh Khiïm

Tiïn sinh hy lâ Bónh Khiïm, hiïåu lâ Bẩch vên cû sơ ngûúâi lâng Trung
am, huån Vơnh lẩi, tónh Hẫi dûúng. Tiïn thïë nhâ ngâi cố êm àûác, àúâi ưng lâ
Vùn Tónh àûúåc phong tùång Thiïëu bẫo Tû qån cưng, àûúåc ngưi dûúng cú, húåp
vâo kiïíu àêët ca Cao Biïìn. Àúâi thên ph ngâi lâ Vùn Àõnh àûúåc phong tùång
lâm Thấi bẫo Nghiïm qån cưng. Mể ngâi lâ Tûâ Thc phu nhên hổ Nhûä,
ngun lâ con gấi hưå bưå thûúång thû Nhûä vùn Lan, úã lâng An Tûã, huån Tiïn
Minh. Bâ êëy thưng kinh sûã, giỗi vùn chûúng, mâ lẩi tinh nghïì tûúáng sưë.
Bâ êëy kến chưìng àïën ngoâi hai mûúi tíi thêëy ưng Vùn Àõnh cố tûúáng
sinh ra q tûã múái lêëy. Vïì sau, lẩi gùåp mưåt châng trễ tíi ài qua bïën Hâ, ngẩc
nhiïn nối rùçng: "Tiïëc thay ! Khi trûúác khưng gùåp ngûúâi nây! " Hỗi ra thò châng
êëy lâ Mẩc Àùng Dung (vïì sau lâm vua nhâ Mẩc).
Bónh Khiïm sinh nùm Tên Húåi àúâi Hưìng Àûác (niïn hiïåu vua Lï Thấnh
Tưn); àêỵy àâ to lúán, mùåt mi khưi ngư, chûa àêìy tíi tưi àậ biïët nối.
Mưåt khi Vùn Àõnh ùém trïn tay, bưỵng dûng nối rùçng "Mùåt trúâi mổc vïì
phûúng Àưng". Vùn Àõnh lêëy lâm k dõ. Àïën nùm ngâi lïn bưën tíi, phu nhên
dêåy ngâi hổc chđnh vùn trong kinh truån dêåy àïën àêu thåc lông àïën àêëy. Bâ
êëy lẩi dêåy hổc thåc lông vâi bâi thú nưm.
TRUÅN TRẨNG 15

Mưåt bûäa, phu nhên ài vùỉng, Vùn Àõnh kếo mưåt cấi dêy àa vúái con, rưìi
ngêm àa mưåt cêu rùçng: "Nguåt treo cung, nguåt treo cung". Àûúng àổc dúã
dang thò Bónh Khiïm tiïëp: "Vến tay tiïn hưët hưët rung". Vùn Àõnh thêëy con

thưng minh, mûâng lùỉm, vïì khoe tâi vúái phu nhên. Phu nhên nối rùçng:
- Mùåt trùng lâ phêån bây tưi, sao ưng lẩi dêåy con àiïìu êëy?
Vùn Àõnh thển thô xin chõu lưỵi, nhûng bâ êëy vêỵn côn cùm tûác, xin tûâ
vïì, nhêët àõnh khưng úã àêëy nûäa, vïì sau bâ êëy giâ àôi úã nhâ bưë mể àễ. Nhûng tc
truìn bâ êëy tûác ưng Vùn Àõnh lïn Sún Têy, lêëy chưìng khấc sinh ra ưng Phng
Khùỉc Khoan (xem bâi Trẩng Bng).
Khi Bónh Khiïm côn àïí hai trấi àâo, cng bổn trễ tùỉm úã bïën Hân, cố
ngûúâi ài thuìn trưng thêëy nối rùçng:
- Tiïëc thay cho thùçng bế nây, bưå da dêìy lùỉm chó lâm àûúåc Trẩng
ngun, Tïí tûúáng thưi!
Khi ngâi bế thò úã nhâ, àïën lc lúán, nghe tiïëng ưng Bẫng Nhúän Lûúng
àùỉc Bùçng hay chûä, múái vâo Thanh Hốa theo hổc ưng Bẫng Nhúän.
Lûúng àùỉc Bùçng vưën úã lâng Hưåi Trâo, huån Hoâng Hốa, ngun cố
mưåt chi hổ lẩc sang úã Vên Nam, àúâi àúâi lâm quan bïn Tâu. Khi Àùỉc Bùçng sang
sûá nhâ Minh gùåp mưåt ngûúâi cng hổ lâ Lûúng nhûä Hưët cho mưåt quín "Thấi Ất
thêìn Kinh". Àùỉc Bùçng àem vïì hổc têåp cho nïn tinh nghïì l sưë, viïåc gò cng tđnh
biïët àûúåc trûúác.
Nguỵn Bónh Khiïm hổc hïët àûúåc phếp thåt ca ưng Lûúng Àùỉc
Bùçng. Khi ưng Àùỉc Bùçng mêët, dùån lẩi Nguỵn Bónh Khiïm vïì sau phẫi trưng
nom con mònh lâ Lûúng hûäu Khấnh.
Trong nùm Quang Thiïu (Lï Chiïu Tưn) cố viïåc biïën loẩn, Nguỵn
bónh Khiïm úã êín mưåt chưỵ, khưng mën cêìn tiïëng tùm vúái àúâi. Bêëy giúâ Trõnh
Tuy, Mẩc Àùng Dung cng cưë mën tranh quìn, àấnh nhau lng mêëy nùm.
Ngâi tđnh sưë Thấi ÊËt, biïët cố nhâ Lï lẩi khưi phc àûúåc.
Ngâi cố lâm bâi thú cẫm hûáng sau nây:
Non sưng nâo phẫi bíi bònh thúâi
Th àấnh nhau chi khếo nûåc cûúâi
TRUÅN TRẨNG 16

Cấ vûåc, chim rûâng, ai khiïën àíi?

Ni xûúng sưng tuët, thẫm àêìy vúi
Ngûåa phi chùỉc cố hưìi quay cưí (1)
Th dûä nïn phông lc cùỉn ngûúâi (2)
Ngấn ngêỵm viïåc àúâi chi nối nûäa
Bïn àêìm say hất, nhúãn nhú chúi.
Vïì sau nhâ Mẩc chiïëm giûä kinh thânh, bưën phûúng húi n ưín, cấc
bẩn bê nhiïìu ngûúâi khun ngâi ra lâm quan. Ngâi bêët àùéc dơ phẫi ra thi àưỵ
Trẩng Ngun nùm Àẩi Chđnh thûá nhâ Mẩc. Bêëy giúâ ngâi àậ bưën mûúi tû tíi.
Vua nhâ Mẩc cùỉt ngâi lâm Tẫ thõ lang, Àưng Cấc àẩi hổc sơ. Ngâi lâm
quan àûúåc tấm nùm, trûúác sau dêng súá hẩch mûúâi tấm ngûúâi lưång thêìn, nhên cố
châng rïí lâ Phẩm Àẩo cng kiïu hoẩnh, ngâi súå phẫi vẩ lêy, múái tûâ quan cấo vïì
dûúäng lậo.
Khi ngâi trđ sơ rưìi, lâm nhâ chúi mất úã mế dûúái lâng gổi lâ Bẩch Vên
Am, lẩi bùỉc hai nhõp cêìu gổi lâ Nghïnh phong vâ cêìu Trâng Xn, thûúâng
thûúâng ra chúi hống mất. Lẩi lâm mưåt cấi quấn Trung tên úã bïn sưng Tuët
Giang, dûång bia k sûå mònh. Khi thò ngâi búi thuìn chúi úã bïí Kim Hẫi vâ bïí
c hẫi, khi thò ài chúi úã cấc ni An tûã, ni Ngổa vên vâ ni Àưì sún. Ài àïën àêu
lâm thú ngêm võnh àïën àêëy, hóåc gùåp chưỵ nâo cố cêy cưëi mất, chim kïu rđu rđt
thò lêëy lâm khoấi chđ lùỉm, nhúãn nhú cẫ ngây.
Ngâi tuy úã nhâ, nhûng vua nhâ Mẩc vêỵn coi ngâi q trổng, nhâ nûúác
cố cưng viïåc gò to thò sai sûá àïën hỗi têån nhâ, hóåc khi múâi vïì Kinh mâ hỗi. Ngâi
bân àõnh lùỉm àiïìu đch lúåi cho nhâ nûúác, nhâ Mẩc phong ngâi lâm Lẩi bưå thûúång
thû, Thấi phố Trònh qëc cưng vò thïë ta thûúâng gổi lâ Trẩng Trònh. Nùm ÊËt dêåu,
ngâi phẫi bïånh, Mẩc Hêåu Húåp sai sûá àïën thùm vâ hỗi viïåc hêåu sûå.
Ngâi bẫo rùçng:
- Ngây sau nûúác cố viïåc, úã xûá Cao Bònh tuy nhỗ nhûng cng cố thïí
hûúãng phc àûúåc vâi àúâi nûäa.
TRUÅN TRẨNG 17

Àïën sau nhâ Mẩc mêët nûúác, chẩy lïn Cao Bònh, quẫ nhiïn côn giûä

àûúåc bưën àúâi rưìi múái tuåt.
Ngây 28 thấng mưåt nùm ÊËt Dêåu, ngâi mêët, thổ 95 tíi. Hổc trô gổi
ngâi lâ "Tuët giang phu tûã".
Ngâi hổc tinh vïì thåt sưë, phâm cấc viïåc tai, tûúâng hổa, phc cng lâ
ngây mûa, ngây nùỉng, viïåc gò cng biïët trûúác.
Cố mưåt ngûúâi hổc trô tïn lâ Bi Sinh, ngâi bẫo ngûúâi êëy vïì sau têët ph
q. Àïën khi Bi Sinh gêìn bẫy mûúi tíi vêỵn côn nghêo hên, cho lâ ngâi àoấn
sưë mònh sai; ngâi cûúâi khưng nối gò. Mưåt hưm ngâi bẫo Bi Sinh mûúån mưåt
chiïëc thuìn àấnh cấ cho búi ra bïën Hưìng Àâm úã bïí Vẩn Ninh, àúåi àïën giúâ
êëy h gùåp cấi gò thu lêëy dem vïì, chùỉc àûúåc thûúãng to. Bi Sinh tn lúâi, quẫ
nhiïn gùåp mưåt bâ c giâ, ấo m chónh tïì, ài thuìn bõ bẩt phong àïën àêëy.
Bi Sinh àem vïì phng dûúäng tûã tïë. Àûúåc vâi hưm cố ưng tưíng àưëc
Quẫng Àưng sai ngûúâi sang nối vúái vua ta rùçng: Thấi phu nhên chúi bïí bẩt
phong, xem thiïn vùn thò thêëy úã phûúng Nam xin nhâ vua vò nghơa lấng giïìng
cho kiïëm gip. Ngâi sai Bi Sinh àem bâ c êëy dêng lïn, vò thïë àûúåc phong
tûúác lâ Thao qån Cưng.
Nùm Thån bònh thûá 8 nhâ Lï (1556) vua Trung tưn mêët, khưng cố
con, bêëy giúâ Trõnh Kiïím àang cêìm quìn cố bng hưì nghi, khưng nghơ ra thïë
nâo. Hỗi Phng Khùỉc Khoan cng khưng biïët thïë nâo cho phẫi, múái sai ngûúâi
lến ra Hẫi Dûúng àïí hỗi ngâi, ngâi chùèng nối gò chó ngoẫnh lẩi bẫo ngûúâi àêìy
túá.
- Nùm nay mêët ma, thốc giưëng khưng tưët, chng mây nïn tòm giưëng
c mâ gieo mẩ.
Nối rưìi, sai tiïíu quết dổn àưët hûúng àïí ngâi ra chúi cha vâ bẫo tiïíu.
- Giûä cha thúâ phêåt thò ùn oẫn.
Àố lâ cố khun Trõnh Kiïím tòm lêëy dông dội nhâ Lï mâ lêåp lïn, mâ
phẫi cûá giûä àẩo lâm tưi ùn mây phêåt thò múái hûúãng phc.
TRUÅN TRẨNG 18

Sûá giẫ vïì nối vúái Trõnh Kiïím. Trõnh Kiïím hiïíu , múái àốn vua Anh

Tưn lêåp lïn, quẫ nhiïn dûång lẩi àûúåc cú àưì nhâ Lï mâ hổ Trõnh cng àúâi àúâi
vinh hiïín.
Khi êëy àûác D tưí triïìu Nguỵn ta (Àûác Nguỵn Hoâng) àang cố hiïìm
vúái Trõnh Kiïím. Trõnh Kiïím cố mën ấm hẩi, àûác D tưí lo súå, khưng biïët lâm
thïë nâo àïí trấnh khỗi nẩn, múái sai ngûúâi ra hỗi ngâi. Bêëy giúâ ngâi àang chưëng
gêåy chúi trong vûúân cẫnh. Trong vûúân, cố vâi mûúi ngổn ni non bưå, lẩi chưìng
àấ lâm mưåt rùång ni ngang. Trïn ni cêy cưëi rûúâm râ, cố àân kiïën àang bô trïn
tẫng àấ, ngâi nhòn xem àân kiïën, rưìi tm tóm cûúâi nối:
- Mưåt dậy ni Hoânh Sún (ni ngang) kia, cố thïí n thên àûúåc mn
àúâi.
Ngûúâi kia thêëy nối vêåy. Vïì nối vúái àûác D Tưí. Àûác D Tưí biïët , múái
xin vâo trêën th trong xûá Thån Quẫng (trong êëy, cố dậy ni Hoânh Sún), quẫ
nhiïn mưỵi ngây mưåt thõnh, múã ra cú nghiïåp Nguỵn triïìu.
Hổc trô ngâi rêët nhiïìu nhûng chó cố Phng Khùỉc Khoan, Lûúng Hûäu
Khanh, Nguỵn Dûä, Trûúng thúâi Cûã lâm nïn to mâ cố danh hún cẫ. Phng,
Lûúng thêm thy vïì nghïì l hổc, cng lâm danh thêìn lc nhâ Lï trung hûng.
Khi trûúác ưng Phng Khùỉc Khoan thụ nhâ àïën hổc ngâi. Lc hổc giỗi
rưìi, ngâi àang àïm àïën chúi úã nhâ trổ, gộ cûãa mâ bẫo rùçng:
- Gâ àậ gấy rưìi, sao khưng àûáng dêåy mâ thưíi cúm ùn, côn nùçm mậi lâm
gò?
Lúâi êëy cố gic ưng Khùỉc Khoan vâo Thanh Hốa gip nhâ Lï. Ưng
Khùỉc Khoan biïët thïë múái cng Nguỵn Dûä vâo gip nhâ Lï, lâm àïën cưng
thêìn.
Ngâi lâm thú ph rêët nhiïìu, àïën nay vêỵn côn mưåt têåp thú àïì lâ "Bẩch
vên am thi têåp" vâ mưåt quín sêëm k bêy giúâ vêỵn gổi lâ "Sêëm Trẩng Trònh".
(Theo Phan Kïë Bđnh)
(1)

ÛÁng vïì sau nhâ Lï khưi phc àåc nûúác.
(2) ÛÁng vïì sau nhâ Trõnh giûä quìn nhâ Lï.

TRUÅN TRẨNG 19







Trẩng Hiïìn
Nguỵn Hiïìn

Trong cấc ưng trẩng nûúác ta, Nguỵn Hiïìn lâ ưng trẩng àưỵ trẩng
ngun súám nhêët - tûâ lc múái cố mûúâi hai tíi.
Ưng hổ Nguỵn tïn Hiïìn, qụ lâng Hâ Dûúng, huån Thûúång ngun,
tónh Nam Àõnh (Bùỉc Viïåt) àưỵ th khoa nùm Bđnh ngổ thúâi vua Thấi Tưn nhâ
Trêìn, àïën nùm sau thi àònh àưỵ Trẩng.
Lc múái lïn sấu, bẫy tíi, ưng ài hổc nhâ sû úã cha, nhâ sû mưỵi bíi
dẩy mûúâi túâ giêëy, Nguỵn Hiïìn hổc qua lâ thåc lâu.
Theo sấch "Nam Hẫi Dõ Nhên" ca Phan Kïë Bđnh, mưåt hưm nhâ sû
tng kinh vûâa xong vâo phông nùçm nghó, mú thêëy Phêåt giấng xëng bẫo rùçng:
"Nhâ sû sao khưng bẫo Trẩng cûá àïí cho lïn cha lúân vúái Phêåt ?" Nhâ sû tónh
dêåy, soi àên xem cấc tûúång Phêåt thò thêëy sau lûng mưỵi tûúång cố chûä àïì "Phẩt 30
trûúång" vâ sau mònh hai tûúång hưå phấp thò cố chûä "Phẩt 60 trûúång" Nhêån xết
chûä thò chđnh chûä Nguỵn Hiïìn. Nhâ sû qã mùỉng Nguỵn Hiïìn, bùỉt phẫi lêëy
nûúác têíy ài.
Nguỵn Hiïìn hổc cấc sấch, qua mùỉt mưåt lûúåt lâ nhúá ngay. Thú tûâ ph
sấch, nối ra tûác lâ vùn chûúng. Nùm mûúâi mưåt tíi àậ nưíi tiïëng thêìn àưìng, bêëy
giúâ cố ngûúâi hổc trô úã Kinh Bùỉc tïn lâ Àùång Tđnh, tûå thõ tâi mònh hún cẫ àúâi.
TRUÅN TRẨNG 20

Nghe tiïëng Hâ Dûúng cố thêìn àưìng àïën chúi têån nhâ, thûã xem tâi hổc ra lâm
sao. Khi àïën ra mưåt bâi ph:
"Phng hoâng sâo vu A cất Kò lên du vu Uín hûåu"
Nghơa lâ: Chim phng hoâng lâm tưí trïn A cất, con Kò lên chúi úã vûúân
Uín lûåu.

Nguỵn Hiïìn àổc ngay bưën cêu dõch nghơa nhû sau:
Khưng phẫi con ra úã sưng Lẩc Thy
Khưng phẫi con rưìng úã sưng Mẩnh Hâ
ÊËy kia nûúác Hûäu hng (hng lâ con gêëu)
Àống àư úã gô Trấc lưåc (lưåc nghơa lâ con hûúu).
(Bưën cêu trïn, cêu nâo cng cố tïn câm th cho nïn hay)
Àùång Tđnh múái nghe àûúåc bưën cêu, àậ lùỉc àêìu lê lûúäi nối rùçng:
- Thiïn tâi xin nhûúâng bêåc trễ tíi nây !
Nùm êëy thi àưỵ th khoa. Nùm sau vâo thi àònh, vua ra bâi phc "êëp tûâ
tûâ kï mêỵu phi hưì" nghơa lâ con võt tûâ giậ mể gâ vïì hưì. Vùn Nguỵn Hiïìn hay
nhêët, vua cêëy lïn àưỵ Trẩng Ngun, bêëy giúâ múái mûúâi hai tíi.
Trẩng vâo bấi mẩng vua trong sên rưìng, vua thêëy côn bế lóỉt chùỉt, lêëy
lâm lẩ hỗi rùçng:
- Trẩng ngun hổc ai úã nhâ?
Trẩng thûa rùçng:
Têu bïå hẩ, tưi sinh ra àậ biïët ngay, côn chưỵ nâo khưng biïët thò hỗi nhâ
sû mưåt vâi chûä mâ thưi.
Vua thêëy Trẩng ûáng àưëi, chûa biïët l phếp, ùn nối khưng àûúåc khiïm
tưën, múái cho vïì hổc l phếp, ba nùm rưìi múái dng lâm quan.
Nguỵn Hiïìn vïì nhâ úã khưng àûúåc bao lêu cố sûá Têìu àem mưåt bâi thú
ng ngưn sang thûã nhên tâi nûúác Nam. Thú rùçng:
TRUÅN TRẨNG 21

Lûúäng nhêåt bònh àêìu nhêåt,

T sún àiïn àẫo sún.
Lûúäng vûúng tranh nhêët qëc,
Tûá khêíu tung hoânh gian.

Vua hỗi cấc qn thêìn thò khưng ai hiïíu nghơa l ra lâm sao. Phẫi sai
hai quan vùn vộ àïën
nhâ ưng Nguỵn Hiïìn múâi vâo triïìu àïí hỗi. Hai quan sûá
àïën lâng Hâ dûúng, gùåp mưåt àûáa trễ trong nhâ hâng, mùåt mi phûúng phi. Sûá
giẫ hỗi gò àûáa trễ êëy khưng thêm àấp lẩi. Múái àổc mưåt cêu àưëi nưm rùçng:
"Tûå lâ chûä, cêët giùçng àêìu chûä tûã lâ con, con ai con êëy?"
Àûáa trễ àưëi ûáng khêíu ngay:
"Vu lâ chûng, bỗ ngang lûng chûä àinh lâ àûáa, àûáa nâo àûáa nây?"
Sûá giẫ biïët àûáa trễ êëy lâ Trẩng Hiïìn, múái hỗi thùm àïën têån nhâ thò thêëy
Trẩng àang li ci úã dûúái bïëp, nhên àổc mưåt cêu rùçng:
"Ngư vùn qn tûâ vin bẫo tr; hâ tu nûå ấo"
Nghơa lâ: Tưi nghe qn tûã xa chưỵ bïëp nûúác, lổ lâ phẫi nõnh vua bïëp.
Trẩng ûáng khêíu àưëi rùçng:
"Ngậ bẫn hûäu quan cû àinh nẩi; khẫ tam àiïu canh"
Nghơa lâ: ta cưët cố chûác lâm àûúåc Tïí tûúáng, nhûng côn tẩm nêëu nưìi
canh. Nêëu canh lẩt
mùån tẩi tay cng nhû chûác lâm tûúáng.
Sûá giẫ thêët ûáng àưëi nhanh nhêíu vâ cố cao, chõu lâ giỗi, múái bêìy kïë
vua xin múâi vâo Kinh.
Trẩng nối rùçng:
- Thiïn tûã trûúác kia bẫo ta chûáa biïët l phếp, nhûng chùèng nhûäng lâ
Trẩng chûa biïët l phếp, cẫ àïën Thiïn tûã cng chûa biïët l phếp.
Nối thïë rưìi nhêët àõnh khưng chõu ài.
TRUÅN TRẨNG 22

Sûá giẫ vïì têu lẩi vúái vua, vua phẫi àem xe ngûåa vâ àưì l àïën àốn, bêëy

giúâ Trẩng múái ài.
Khi àïën kinh, vua àûa bâi thú ca Têìu ra hỗi. Trẩng Hiïìn cêìm bt viïët
ra mưåt chûä vâ giẫi rùçng:
- Cêu thú thûá nhêët nghơa lâ chûä nhêåt, ngûúåc si bùçng àêìu nhau; thûá
nhò lâ bưën chûä san, ngûúåc si cng lâ chûä san cẫ; thûá ba hai chûä vûúng tranh
nhau úã trong mưåt nûúác, thûá tû lâ bưën chûä khêíu ngang dổc àïìu lâ khêíu cẫ. Tốm
lẩi chó lâ mưåt chûä àiïìn.
Giẫi xong, àûa cho sûá Têìu xem, sûá Têìu phẫi chõu vò thïë vua cûã Nguỵn
Hiïìn lâm Kim tûã vơnh lưåc àẩi phu; sau lâm àïën Cưng bưå thûúång thû, khưng
àûúåc bao lêu thò ưng mêët.
Vua thêëy ngûúâi àẩi tâi nhû thïë mâ khưng àûúåc thổ, thûúng tiïët vư
cng. Huån ưng êëy ngun tïn lâ huån Thûúång Hiïìn, vua múái kiïëng tïn ưng
êëy, àỗi ra gổi lâ Thûúång Ngun. Lẩi cêëp cho nùm mêỵu rång tû àiïìn, bùỉt dên
êëy phẫi lêåp miïëu thúâ.












TRUÅN TRẨNG 23

Trẩng c
Giấp Hẫi

Trẩng Ấc chđnh tïn lâ Giấp Hẫi àưỵ trẩng ngun Khoa Mêåu Tët nùm
Àẩi Chđnh nhâ Mẩc (1538). Súã dơ cố tïn êëy lâ vò ưng ngay thùèng quấ, nhiïìu
ngûúâi bêët mận th oấn vâ sau khi chïët rưìi, ưng cng vêỵn khưng chûâa tđnh êëy,
côn hiïån lïn chûãi cẫ tiïën sơ nguỵn Vùn Thõnh lâm cho ưng Thõnh súå hïët hưìn.
Mể Giấp Hẫi lâ ngûúâi lâng Cưng Lån, huån Vùn Giang tónh Hûng
n (Bùỉc Viïåt). Bâ c êëy khi côn trễ nghêo lùỉm chó cố mưåt gian nhâ tranh úã
cẩnh àûúâng bấn hâng nûúác. Theo Phan kïë Bđnh bêëy giúâ cố mưåt ngûúâi Têìu ài
qua àûúâng, vâo hâng nghó, lc ài bỗ qụn mưåt ti bẩc. Cấch nûãa thấng nûäa múái
hưët hoẫng lẩi hỗi thò bâ êëy àem cẫ ti bẩc ra trẫ lẩi, vêỵn ngun nhû lc trûúác.
Ngûúâi khấch xin biïëu lẩi mưåt nûãa, bâ êëy khưng lêëy nối rùçng:
- Tưi chó vò khưng ûa ca bêët nghơa cho nïn tưi múái nghêo thïë nêìy, sao
bêy giúâ tưi lẩi chõu lêëy ca ưng.
Ngûúâi khấch cẫm tẩ bng êëy, múái hỗi rùçng:
TRUÅN TRẨNG 24

- Mưì mẫ àêëng tiïn nhên nhâ bâ úã àêu, tưi tòm gip cho bâ mưåt ngưi àêët
hay.
Bâ kia nối:
- Tưi lâ àân bâ, chó cố trổi mưåt mònh, khưng cố anh em nâo cẫ. Nay àậ

ngoâi bưën mûúi tíi, d àûúåc àêët hay bao giúâ phất àẩt? Mâ phất àẩt thò lâm gò
nûäa?
Ngûúâi khấch nối:
Nïëu àûúåc chưỵ àêët hay, thò dêìu àân bâ cng phất phc.
Bâ êëy múái àûa ngûúâi khấch àïën chưỵ ngưi mưå cha bâ êëy. Ngûúâi khấch
lêåp tûác tòm àêët cho, rưìi dùån rùçng:
- Vïì sau thêëy ai cố nẩn àïën àêy sùén lông mâ cûáu ngûúâi ta, thò sệ cố sûå
may mùỉn.
Bâ êëy úã àêëy àûúåc nûãa nùm, xẫy cố ngûúâi lâng Bất Trâng, nhâ nghêo,
ài lâm mûúán kiïëm ùn, khi êëy trúâi àậ tưëi, gùåp phẫi mûa giố, qìn ấo ûúát lûúát
thûúát rết run cêìm cêåp, qua hâng êëy xin vâo trổ mưåt tưëi. Bâ êëy hỗi àêìu ài cùån
kệ, cho vâo ng, rưìi àưët lûãa cho sûúãi vâ dổn cúm cho ùn. Àïm hưm êëy rết lùỉm,
mâ nhâ thò chó cố àưåc mưåt chiïëc chiïëu. Ngûúâi kia thò rết khưng thïí nâo mâ
khưng nhûúâng àûúåc chiïëu cho. Mâ àïí cho khưí thò chùèng àânh lông múái cho
nùçm chung mưåt giûúâng mâ ng.
Châng kia àậ àûúåc no êëm lẩi nùçm chung vúái àân bâ lẩ gò lûãa gêìn rúm,
tế ra thânh tû thưng vúái nhau. Khưng ngúâ châng kia bõ chûáng hẩn thêëp, chó mưåt
lc thò tùỉt húi. Bâ êëy kinh hoẫng vư cng, súå ngûúâi ta phất giấc ra, àang àïm
phẫi lưi ra àấm tha ma vi xëng, mâ bâ ta cng cố mang tûâ àêëy.
Àûúåc vâi thấng nûäa, ngûúâi Tâu lẩi àïën hỗi rùçng:
- Tûâ khi tấng mẫ àïën giúâ àậ cûáu àûúåc viïåc gò cho ngûúâi nâo chûa?
Bâ êëy àûa ra chưỵ mẫ châng kia. Ngûúâi khấch ngùỉm nghđa mưåt hưìi rưìi
nối rùçng:
- Chưỵ nây lâ huåt thiïn tấn àêëy, nïëu cố thai thò têët sinh ra Trẩng
Ngun tïí tûúáng.
TRUÅN TRẨNG 25

Bâ êëy àêìy nùm, quẫ nhiïn sinh àûúåc mưåt con trai, cưët cấch lẩ thûúâng.
Khi lïn bưën tíi, ra chúi ngoâi búâ sưng, xẫy cố ngûúâi lấi bn úã lâng Sinh Kïë,
huån Phûúng Nhúän, búi thuìn qua bïën, trưng thêëy thùçng bế nhùén nhi, ùn cùỉp

àem xëng thuìn ài mêët.
Bâ kia tòm con àêu cng khưng thêëy tûúãng lâ chïët àëi dûúái sưng rưìi,
sêìu thẫm khưng biïët ngêìn nâo.
Ngûúâi lấi tûâ khi àem àûáa bế vïì, u mïën lùỉm, khi múái lúán lïn, tòm
thêìy cho ài hổc. Giấp Hẫi - tïn àûáa bế - hổc hânh têën túái, vùn chûúng hay nhêët
trong lâng. Àïën nùm ba mûúi hai tíi, thi àưỵ Trẩng ngun.
Hưm vinh qui vïì lâng, phẫi phc dõch khố nhổc, cố ngûúâi biïët ngun
y ưng êëy, bẫo riïng vúái nhau:
- Khưng biïët ngûúâi úã xûá nâo àïën àêy lâm khưí dên ta thïë nây !
Giấp Hẫi nghe lỗm àûúåc cêu êëy, khưng biïët vò cúá ra sao. Mưåt hưm, xết
xem cấc mưì mẫ tưí tiïn, thò khưng cố ngưi nâo àấng phất Trẩng Ngun, trong
bng hưì nghi lùỉm. Nhên múái hỗi nhûäng ngûúâi quen thåc, cố ngûúâi biïët chuån
nối vúái ưng êëy. Giấp Hẫi múái àïën têån lâng Cưng Lån dô xem, thò thêëy cố bâ c
giâ ngoâi bẫy mûúi tíi, bấn hâng bïn cẩnh àûúâng, trưng ra tònh cẫnh khưën àưën
lùỉm.
Giấp Hẫi sai ngûúâi vâo hỗi rùçng:
- Bâ c kia cố chưìng con gò khưng, sao mâ khưën khố àïën thïë?
Bâ c nối:
- Tưi lâ ngûúâi úã lâng nây, khi xûa cố sinh àûúåc mưåt mn con trai, àậ
bưën, nùm tíi, chúi vúái trễ con úã búâ sưng, rưìi khưng biïët nố lẩc ài àêu mêët. Bêy
giúâ chó mưåt thên, khưng biïët nûúng cêåy vâo ai, tònh cẫnh sêìu thẫm, nối ra khưng
xiïët.
Giấp Hẫi àưå lâ mể mònh, múái sai ngûúâi bẫo rùçng:
- Bâ c giâ cẫ mâ khưng cố ai trưng nom, ài theo vïì vúái tưi àïí tưi ni
cho, cố bùçng lông khưng?
Bâ kia nối: