HÓA ĐẠI CƯƠNG B1 - CHƯƠNG 3 Nhiệt động lực học của các quá trình hóa học pdf

Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
1
CHƯƠNG III
CHƯƠNG III
NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC
NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC
CỦA CÁC QUÁ TRÌNH
CỦA CÁC QUÁ TRÌNH
HÓA HỌC
HÓA HỌC
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
2
NỘI DUNG
KHÁI NIỆM VỀ NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC
NGUYÊN LÝ I VÀ HIỆU ỨNG NHIỆT
NGUYÊN LÝ II VÀ ENTROPI (S
THẾ ĐẲNG ÁP VÀ CHIỀU XẢY RA CỦA CÁC QUÁ TRÌNH HÓA
HỌC
CÂN BẰNG HÓA HỌC
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
3
3.1. KHÁI NIỆM VỀ NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC
Tự đọc, để hiểu được các khái niệm sau:
- Đònh nghóa về môn khoa học chung nhất của tự
nhiên là nhiệt động lực học.

- Nội dung nghiên cứu của nhiệt động lực học.
- Các nguyên lý I và II − là 2 trong 3 nguyên lý
quan trọng của nhiệt động lực học, được dùng làm cơ
sở để nghiên cứu các vấn đề đặt ra.
- Hiệu ứng nhiệt, nhiệt hóa học và nội dung nghiên
cứu.
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
4
- Hệ nhiệt động (đònh nghóa, các hệ: hở, kín, cô
lập, đồng thể, dò thể, cân bằng).
-Trạng thái nhiệt động (đònh nghóa, thông số
trạng thái, thông số dung độ và cường độ).
-Quá trình nhiệt động (đònh nghóa, các quá
trình: đẳng áp, đẳng nhiệt, đẳng tích, thuận nghòch
và bất thuận nghòch).
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
5
3.2. NGUYÊN LÝ I VÀ HIỆU ỨNG NHIỆT
3.2.1. Nguyên lý I và nội năng, công, hiệu ứng
nhiệt :
a- Nội dung: Khi cung cấp cho hệ 1 lượng
nhiệt là Q thì lượng nhiệt này được dùng để
tăng nội năng U của hệ và để thực hiện 1 công
A chống lại các lực bên ngoài tác dụng lên hệ :
Q = ΔU + A
Chương 3

Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
6
b- Nội năng U:
- Năng lượng toàn phần E của hệ bao gồm động
năng của toàn hệ (E
đ
), thế năng của toàn hệ (E
t
),
nội năng (U) của hệ: E = E
đ
+ E
t
+ U
Nếu hệ không chuyển động, tương tác của
môi trường đối với hệ nhỏ và không đổi thì E
đ
= 0,
E
t
= 0 và E = U. Như vậy:
- Nội năng của hệ: động năng của các tiểu phân
và thế năng tương tác giữa các tiểu phân trong hệ.
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
7
- Nội năng là tính chất, là đại lượng năng
lượng xác đònh trạng thái của hệ, là thông số dung

độ (tỉ lệ với lượng chất), là đại lượng có giá trò
không phụ thuộc vào cách biến đổi hệ (không phụ
thuộc vào đường đi của quá trình).
- Độ biến đổi nội năng khi hệ chuyển từ trạng
thái 1 sang trạng thái 2:
ΔU = U
2
− U
1
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
8
c- Công chống lại các lực bên ngoài:
- Lực bên ngoài tác dụng lên hệ: áp suất,
điện trường, từ trường, sức căng bề mặt …
- Đối với phản ứng hóa học chủ yếu là
công chống lại áp suất : A =
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
9
3.2.2. Các quá trình đẳng tích, đẳng áp và nội
năng, entanpi, hiệu ứng nhiệt:
Áp dụng nguyên lý I xét các quá trình đẳng
tích, đẳng áp:
a- Quá trình đẳng tích, nội năng, nhiệt đẳng
tích:
Vì V = const → dV = 0 →
A = 0 → Q

V
= ΔU (Q
V
: nhiệt đẳng tích).
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
10
Quá trình đẳng tích: nhiệt năng thu vào dùng
để tăng nội năng U của hệ.
b- Quá trình đẳng áp, entanpi, nhiệt đẳng áp:
Vì P = const → A = PΔV = P (V
2
−V
1
)
→ Q
P
= ΔU + PΔV =(U
2
+ PV
2
) − (U
1
+ PV
1
)
Đặt : U + PV = H → Q
P
= H

2
− H
1
= ΔH.
Q
P
: nhiệt đẳng áp;
H: entanpi;
ΔH: độ biến đổi entanpi.
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
11
Entanpi là tính chất, đại lượng năng
lïng xác đònh trạng thái của hệ, là thông số
dung độ, không phụ thuộc vào đường đi của
quá trình.
Trong quá trình đẳng áp: nhiệt năng thu
vào dùng để tăng entanpi H của hệ.
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
12
c- Nội năng, entanpi và hiệu ứng nhiệt:
Lượng nhiệt mà hệ trao đổi (thu vào hay phát
ra) trong các quá trình được dùng để biến đổi nội
năng và entanpi của hệ.
Lượng nhiệt này chính là hiệu ứng nhiệt của
các quá trình.
Vậy hiệu ứng nhiệt được xác đònh bằng độ biến

đổi nội năng (ΔU), độ biến đổi entanpi (ΔH).
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
13
3.2.3. Hiệu ứng nhiệt của phản ứng hóa học:
- Đối với quá trình phản ứng hóa học thì
lượng nhiệt trao đổi đó là hiệu ứng nhiệt của
phản ứng hóa học xác đònh bằng ΔH vì các
phản ứng hóa học thường xảy ra ở áp suất
không đổi.
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
14
Liên hệ giữa ΔH và ΔU:
• Phản ứng chỉ có chất lỏng và rắn tham gia:
ΔH = ΔU do ΔV ≈ 0.
• Phản ứng có chất khí tham gia:
ΔH = ΔU + PΔV = ΔU + ΔnRT.
Khi Δn = 0 →ΔH=ΔU;
Khi Δn ≠ 0 →ΔH ≠ΔU.
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
15
- Hiệu ứng nhiệt:
Là đại lượng dung độ,
Không phụ thuộc vào đường đi của phản ứng,
Trong khoảng nhiệt độ không quá lớn có thể xem

không thay đổi theo nhiệt độ.
- Hiệu ứng nhiệt tiêu chuẩn: điều kiện áp suất 1
atm, nhiệt độ 25
o
C và đối với 1mol chất; ký hiệu:
hay ΔH
o
.
o
298
ΔΗ
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
16
- Các đại lượng nhiệt tạo thành và nhiệt đốt cháy:
• Nhiệt tạo thành là hiệu ứng nhiệt của phản
ứng tạo thành 1 mol chất từ các đơn chất ở trạng
thái tự do bền vững nhất.
Nhiệt tạo thành tiêu chuẩn (ký hiệu ) của các
đơn chất bền được quy ước bằng không.
Ví dụ: Al(r), C(graphit), Cl
2
(k) … có = 0.
o
tt298
ΔΗ
o
tt298
ΔΗ

Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
17
• Nhiệt đốt cháy (chất hữu cơ) là hiệu ứng nhiệt của
phản ứng đốt cháy bằng oxy 1 mol chất hữu cơ để
tạo thành khí CO
2
, nước lỏng và 1 số sản phẩm
khác.
Nhiệt đốt cháy tiêu chuẩn ký hiệu:
3.2.4. Phương trình nhiệt hóa học:
-Là phương trình phản ứng hóa học có ghi kèm theo
hiệu ứng nhiệt:
Dấu − : phản ứng phát nhiệt (giảm entanpi),
Dấu + : ứng thu nhiệt (tăng entanpi ).
o
dc298
ΔΗ
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
18
Ký hiệu trạng thái chất phản ứng và sản
phẩm:
r (rắn ), l (lỏng), k (khí), d (dung dòch), gr (graphit) …
Ví dụ:
Zn(r)+2HCl(d) = ZnCl
2
(d)+H

2
(k), =−36,5 kcal/mol
C(gr)+H
2
O(k) = CO(k)+H
2
(k), =+31,4 kcal/mol
- Điều kiện xảy ra phản ứng dựa trên hiệu ứng
nhiệt:
Ở nhiệt độ thường phản ứng phát nhiệt có khả
năng tự xảy ra, còn phản ứng thu nhiệt thì không.
o
298
ΔΗ
o
298
ΔΗ
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
19
3.2.5. Các đònh luật nhiệt hóa học và hệ quả:
* Đònh luật Gess: Hiệu ứng nhiệt của
phản ứng hóa học chỉ phụ thuộc vào bản chất
và trạng thái của các chất đầu và sản phẩm
cuối chứ không phụ thuộc vào đường đi của
phản ứng, nghóa là không phụ thuộc vào số,
đặc điểm của các giai đoạn trung gian.
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG

12/7/2010 602005 - Chương 3
20
Ví dụ: phản ứng chuyển chất X thành chất Y
được thực hiện theo 3 cách :
• Qua 1 giai đoạn: X → Y
• Qua 2 giai đoạn: X → A → Y
• Qua 3 giai đoạn: X → B → C → Y
Theo đònh luật Gess ta có:
ΔH = ΔH
1
+ ΔH
2
= ΔH
3
+ ΔH
4
+ ΔH
5
.
Chng 3
Baứi giaỷng HOA ẹAẽI CệễNG
12/7/2010 602005 - Chng 3
21
X
Y
A
B
C
H
1

H
2
H
H
3
H
4
H
5
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
22
* Hệ quả:
• Hệ quả I: Hiệu ứng nhiệt của phản ứng
bằng tổng nhiệt tạo thành của các sản phẩm
phản ứng trừ đi tổng nhiệt tạo thành của các
chất đầu.
• Hệ quả II: Hiệu ứng nhiệt của phản ứng
bằng tổng nhiệt đốt cháy của các chất đầu trừ đi
tổng nhiệt đốt cháy của các sản phẩm phản ứng.
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
23
Ví dụ : Đối với phản ứng tổng quát
aA + bB = cC + dD
ΔH = ∑ΔH
ttsp
−∑ΔH

ttcđ
= [cΔH
ttC
+ dΔH
ttD
] − [aΔH
ttA
+ bΔH
ttB
]
ΔH = ∑ΔH
đccđ
−∑ΔH
đcsp
= [aΔH
đcA
+ bΔH
đcB
] − [cΔH
đcC
+ dΔH
đcD
]
3.2.6. Tính hiệu ứng nhiệt phản ứng hóa học:
Cơ sở tính toán là đònh luật Gess, các hệ quả,
nhiệt tạo thành, nhiệt đốt cháy ….
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
24

* Tính hiệu ứng nhiệt ở điều kiện chuẩn:
Trong trường hợp này sử dụng nhiệt tạo thành,
nhiệt đốt cháy… tiêu chuẩn.
- Ví dụ 1: Xác đònh của phản ứng
C(gr) + ½ O
2
(k) = CO(k), biết:
C(gr) + O
2
(k) = CO
2
(k), = −94,1 kcal
và CO(k) + ½O
2
(k) = CO
2
(k), = −67,64 kcal
Từ sơ đồ chuyển hóa, theo đònh luật Gess:
o
)1(
ΔΗ
o
)2(
ΔΗ
o
298
ΔΗ
o
)2(
o

298
o
)1(
HH Δ+ΔΗ=Δ
kcal46,2674,671,94HH
o
)2(
o
)1(
o
298
−=+−=Δ−ΔΗ=Δ
Chương 3
Bài giảng HÓA ĐẠI CƯƠNG
12/7/2010 602005 - Chương 3
25
o
298
ΔΗ
)gr(C
)k(CO
CO
2
(k)
o
1
ΔΗ
o
2
ΔΗ

-Vídụ2: Xác đònh hiệu ứng nhiệt của phản ứng:
CaCO
3
(r) = CaO(r) + CO
2
(k) .
Theo hệquảI:
kcal42,5288,594,1151,9
HHH
o
298ttCaCO
o
298ttCO
o
298ttCaO
o
298
32
=+−−=
−+= ΔΔΔΗΔ