ALDEHIT_CETON potx

Chương XVI
ALDEHID VÀ CETON

1. Cơ cấu
•
Aldehid: CTTQ là RCHO
•
Ceton: CTTQ là RR'CO.
C O
H
H
C O
H
R
C O
R
R'
Aldehid
Ceton

•
Tính chất của aldehid và ceton rất giống nhau
tuy nhiên cũng có điểm khác nhau sau đây:
•
a) Aldehid dễ dàng bị oxid hóa, ceton oxid hóa
rất khó khăn.
•
Về cơ cấu
•
b) Aldehid thường phản ứng hơn ceton trong

phản ứng cộng thân hạch, phản ứng đặc trưng
của hợp chất carbonil.
C O
R
R'
δ
δ
120
o
Về cơ cấu

2. Danh pháp
2.1 Tên thông thường

•
Ceton đơn giản nhất gọi là aceton. Với ceton chi
phương, gọi tên 2 nhóm thế gắn trên carbon
carbonil và tiếp theo chữ ceton.
metil propil ceton
CH
3
C
O
CH
2
CH
2
CH
3
•

Trường hợp có một nhóm gắn trên carbon
carbonil là nhân benzen thì ceton được gọi bằng
cách lấy tên acid tương ứng (phần còn lại) thay
thế vần ic hoặc oic bởi ophenon.
benzophenon
acetophenon
C
6
H
5
C
O
C
6
H
5
C
6
H
5
C
O
CH
3

2.2 Tên IUPAC
•
Aldehid:
•
Trường hợp nhóm CHO không phải là

nhóm chức chính thì được gọi là formil.
CHO−CH
2
COOH acid-2-formiletanoic

•
Ceton:
2-Pentanon
Butanon
CH
3
C
O
CH
2
CH
2
CH
3
CH
3
C
O
CH
2
CH
3
•
Trường hợp nhóm carbonil không phải là
nhóm chức chính thì xem O= như nhóm

thế và được gọi là oxo hoặc ceto. Thí dụ:
acid-3-oxo butanoic
CH
3
C
O
CH
2
COOH

3. Lý tính
4. Nguồn kỹ nghệ
4.1 Formaldehid
CH
3
OH + O
2
HCHO + H
2
O
Cu
550-600
o
C
Trioxan
paraformaldehid
H
2
C
O

CH
2
O
CH
2
O
CH
2
OCH
2
OCH
2
O

4.2 Acetaldehid
HC CH
+ H
2
O
CH
3
CH
2
OH + O
2
CH
3
CHO
H
2

SO
4
, HgSO
4
Cu, 350
o
C
metacetaldehid
0
o
C
H
2
SO
4
O
CH
O
CH
O
CH
O
CH
CH
3
CH
3
CH
3
CH

3
4CH
3
CHO
t
säi
= 125
0
C
paraldehid
t
säi
= 20
0
C
Acetaldehid
H
3CH
3
C
H
O
C
O
C
O
C
O
H
H

H
CH
3
CH
3
CH
3

4.3 Benzaldehid
Clorurbenzal Benzaldehid
CH
3
Cl
2
,
∆
CHCl
2
H
2
O, Na
2
CO
3
100
o
C
CHO
- Salicilaldehid:
CH

3
CH CH CH
3
K
2
Cr
2
O
7
, H
2
SO
4
∆
CH
3
CHO
Acetol (dầu của hột hồi)

5. Điều chế
5.1 Điều chế aldehid
5.1.1 Oxid hóa alcol nhứt
Etanol, t
sôi
= 78
o
C 20
o
C
RCH

2
OH + O
2
RCHO + H
2
O
Cu
350
o
C
CH
3
CHO acetaldehid
60
o
C
K
2
Cr
2
O
7
, H
2
SO
4
CH
3
CH
2

OH

5.1.2 Oxid hóa metil benzen
Ar-CHO
H
2
O
H
2
O
ArCH(OOCCH
3
)
2
ArCHCl
2
CrO
3
, AC
2
O
Cl
2
,
∆
Ar-CH
3

5.1.3 Hoàn nguyên clorur acid
clorur-p-nitrobenzoil p-nitrobenzaldehid

RCOCl
ho ûcà
ArCOCl
LiAlH(t-BuO)
3
RCHO
ArCHO
ho ûcà
O
2
N CHO
O
2
N COCl
LiAl H (t-BuO)
3
-
Hoàn nguyên Rosenmund

5.1.4 Phản ứng Reimer - Tiemann
(xem chương phenol)
O
O
CHO
OH
CHO
Na
+ HCCl
3
NaOH, H

2
O
H

5.1.5 Cộng nước vào acetilen

5.1.6 Tổng hợp Gatterman - Koch
CH
3
+ CO + HCl
AlCl
3
CH
3
CHO
(3)
+ H
CH
3
CHO
+ CHO
CHO
AlCl
3
(2)
Cl CHO
Cl CHO
H
2
O

C O HCl
+ HCl
C O
(1)
CH
3
Cơ chế:

5.2 Điều chế ceton
5.2.1 Oxid hóa alcol 2
o
•
Phản ứng nếu thực hiện trong môi trường acid,
alcol sẽ bị khử nước thành alken, sau đó alken
bị oxid hóa cắt đứt mạch carbon.
CH
OH
R'R
KMnO
4
ho ûc CrOà
3
ho ûc Kà
2
Cr
2
O
7
, H
ho ûc Oà

2
, Cu, 350
o
C
C
O
R'R

2-butanol 2-butanon
(-) menton
(-mentol)
CH
3
O
CH
3
CH
CH
3
K
2
Cr
2
O
7
, H
2
SO
4
CH

3
H
OH
CH
3
CH
CH
3
250
o
C
Cu
C CH
2
CH
3
CH
3
O
CH CH
2
CH
3
CH
3
OH
+ O
2

5.2.2 Acil hóa Friedef - Craffs

(xem chương benzen)
CR
O
Cl
C RAr
O
+ Ar-H
+ HCl
AlCl
3

•
Thí dụ: Trong sự điều chế m-nitrobenzophenon nếu
đi từ m-nitro benzen và clorurbenzoil thì nhóm NO
2

làm giảm hoạt nhân benzen, do đó không cho phản
ứng Friedel - Craffs.
PCl
5
NO
2
C
O
NO
2
AlCl
3
COCl
NO

2
KMnO
4
COOH
NO
2
m-nitrobenzophenon
clorur-m-nitro
benzoil
acid-m-nitro benzoic
HNO
3
, H
2
SO
4
COOH
CH
3
COCl
AlCl
3
+

5.2.3 Phản ứng của clorur acid
với hợp chất hữu cơ - Cu hay
hữu cơ - Cd
a. Hợp chất hữu cơ - Cu
•
Hợp chất hữu cơ-Cu-Li phản ứng nhanh

với Clorur acid cho sản phẩm là ceton.

b. Hợp chất hữu cơ - Cd


5.2.4 Tổng hợp ester acetoacetic
(xem bài cetoacid)
CH
3
COCH
2
R + CO
2
(3) ∆
(2) H
(1) H
2
O, NaOH
CH
3
COCHCOOEt
R
NaOEt
CH
3
COCH
2
COOEt + RX

5.2.5 Khử carboxil của acid

CH
3
C CH
3
O
∆
ho ûc (CHà
3
COO)
2
Ca
R C R
O
300
o
C
MnO
2RCOOH
300
o
C
Ca(OH)
2
(CH
2
)
5
COOH
COOH
+ CO

2
+ H
2
O
O
O
300
o
C
Ca(OH)
2
(CH
2
)
4
COOH
COOH
+ CO
2
+ H
2
O
+ CO
2
+ H
2
O
+ CaCO
3