§79 – 80. MẶT TRỜI HỆ MẶT TRỜI pot

§79 – 80. MẶT TRỜI
HỆ MẶT TRỜI
1. Hệ mặt trời
a) Hệ mặt trời bao gồm
- Mặt trời ở trung tâm Hệ.
- 9 hành tinh lớn.
- Các hành tinh tí hon gọi là tiểu hành tinh, các sao chổi.
Thủy tinh (Sao Thủy), Kim Tinh (Sao Kim), Sao Hỏa, Sao Mộc, Sao Thổ,
Thiên Vương tinh, Hải Vương tinh, Diêm Vương tinh.
Để đo khoảng cách từ các hành tinh đến Mặt trời, người ta dùng đơn vị thiên
văn, 1 đvtv bằng 150 triệu kilômet.
b) Tất cả các hành tinh đều chuyển động quanh Mặt trời theo cùng một
chiều, và gần như trong cùng một mặt phẳng. Mặt trời và các hành tinh đều
tự quay quanh mình nó và đều quay theo chiều thuận.
c) Khối lượng của Mặt trời lớn hơn khối lượng của Trái Đất 333 000 lần, tức
là bằng 1,99.10
30
kg.
2. Mặt trời
a) Cấu trúc của Mặt trời
 Quang cầu. Nhìn từ Trái Đất ta thấy Mặt trời có dạng một đĩa sáng
tròn. Khối cầu nóng sáng này được gọi là quang cầu.
Khối lượng riêng trung bình của quang cầu là 1400 kg/m
3
. Nhiệt độ hiệu
dụng của quang cầu vào khoảng 6000 K.
 Khí quyển. Bao quanh quang cầu có khí quyển mặt trời. Được cấu tạo
chủ yếu bởi hiđrô, heli… Khí quyển được phân ra hai lớp.
Sắc cầu là lớp khí nằm sát mặt quang cầu có độ dày trên 10 000 km và có
nhiệt độ khoảng 4500 K.
Nhật hoa ở trạng thái ion hóa mạnh, nhiệt độ khoảng 1 triệu độ, có hình dạng

thay đổi theo thời gian.
b) Năng lượng của Mặt trời.
Mặt Trời liên tục bức xạ năng lượng ra xung quanh. Công suất bức xạ năng
lượng của Mặt trời là P = 3,9.10
26
W!
Mặt trời duy trì được năng lượng bức xạ của mình là do trong lòng Mặt trời
đang diễn ra các phản ứng nhiệt hạch.
c) Sự hoạt động của Mặt trời.
Quang cầu sáng không đều, có cấu tạo dạng hạt, gồm những hạt sáng biến
đổi trên nền tối. Tùy theo từng thời kì còn xuất hiện nhiều dấu vết khác : vết
đen, bùng sáng, tai lửa.
Năm Mặt Trời có nhiều vết đen nhất xuất hiện được gọi là Năm Mặt Trời
hoạt động. Năm Mặt Trời có ít vết đen xuất hiện nhất gọi là Năm Mặt Trời
tĩnh.
Sự hoạt động của Mặt trời có rất nhiều ảnh hưởng đến Trái Đất.
- Làm nhiễu loạn thông tin liên lạc bằng sóng vô tuyến ngắn.
- Làm cho từ trường Trái Đất biến thiên, gây ra bão từ.
- Ảnh hưởng đến trạng thái thời tiết trên Trái Đất, quá trình phát triển
của các sinh vật, tình trạng sức khỏe của con người sống trên Trái Đất.
3. Trái đất
a) Cấu tạo
Trái đất có dạng phỏng cầu, bán kính ở xích đạo bằng 6378 km, bán kính ở
hai cực bằng 6357km. Khối lượng riêng trung bình là 5520 kg/m
3
. Trái đất
có một cái lõi bán kính vào khoảng 3000 km, có cấu tạo bởi chủ yếu là sắc,
niken, lớp vỏ dày khoảng 35 km được cấu tạo chủ yếu bởi đá granit. Vật
chất ở trong vỏ có khối lượng riêng 3300 kg/m
3

.
b) Từ trường của Trái Đất. Vành đai phóng xạ
Từ trường Trái Đất có tính chất như từ trường của một nam châm, trục từ
của nam châm này nghiêng góc 11
o
5 so với trục địa cực Bắc – Nam và có
thay đổi theo thời gian.
Từ trường Trái Đất tác dụng lên các dòng hạt tích điện phóng ra từ Mặt Trời
và từ vũ trụ làm cho các hạt này “tập trung” vào các khu vực ở trên cao so
với mặt đất, tạo thành hai vành đai bao quanh Trái Đất, gọi là “vành đai
phóng xạ”.
c) Mặt trăng – vệ tinh của Trái đất.
Mặt Trăng cách Trái đất 384 000 km có bán kính 1 738 km, có khối lượng
7,35.10
22
kg. Gia tốc trọng trường trên Mặt Trăng là 1,63 m/s
2
. Mặt Trăng
chuyển động quanh Trái Đất với chu kì 27,32 ngày. Trong khi chuyển động
quanh Trái Đất, Mặt Trăng còn quay quanh trục của nó với chu kì đúng bằng
chu kì chuyển động quanh Trái Đất. Hơn nữa, do chiều tự quay cùng chiều
với chiều quay quanh Trái Đất, nên Mặt Trăng luôn hướng một nửa nhất
định của nó về phía Trái Đất.
Trên Mặt trăng không có khí quyển. Bề mặt Mặt trăng được phủ một lớp vật
chất xốp. Trên bề mặt Mặt trăng có các dãy núi cao, có các vùng bằng phẳng
được gọi là biển, đặc biệt là có rất nhiều lỗ tròn ở trên các đỉnh núi.
Nhiệt độ trong một ngày đêm trên Mặt trăng chênh lệch nhau rất lớn; ở vùng
xích đạo của Mặt trăng, nhiệt độ lúc giữa trưa là trên 100
oC
nhưng lúc nửa

đêm lại là – 150
oC
.
Mặt trăng ảnh hưởng hiện tượng thủy triều.
4. Sao chổi.
Sao chổi là loại “hành tinh” chuyển động quanh Mặt trời theo những quỹ
đạo elip rất dẹt. Sao chổi có kích thước và khối lượng nhỏ, được cấu tạo bởi
các chất dễ bốc hơi như tinh thể băng, amôniac, mêtan… thuộc loại thiên thể
không bền vững.
§81. CÁC SAO, THIÊN HÀ
1. Các sao
a) Định nghĩa
Sao là một thiên thể nóng sáng, giống như Mặt trời. Vì các sao ở xa nên ta
thấy chúng như những điểm sáng.
b) Độ sáng của các sao
Độ sáng của một ngôi sao là độ rọi sáng lên con ngươi của mắt ta.
Độ sáng của các sao rất khác nhau.
c) Các loại sao đặc biệt
 Sao biến quang, là sao có độ sáng thay đổi, có hai loại :
- Sao biến quang do che khuất.
- Sao biến quang do nén dãn
 Sao mới, là sao có độ sáng tăng đột ngột lên hàng ngàn, hàng vạn lần,
sau đó từ từ giảm.
 Punxa, sao nơtron.
Sao nơtron được cấu tạo bởi các hạt nơtron với mật độ cực kì lớn 10
14
g/cm
3

Punxa (pulsar) là lõi sao nơtron (với bán kính 10km) tự quay với vận

tốc có thể tới 640 vòng/s và phát ra sóng vô tuyến.
2. Thiên hà
Các sao tồn tại trong vũ trụ thành những hệ thống tương đối độc lập với
nhau. Mỗi hệ thống như vậy gồm hàng trăm tỉ sao, được gọi là thiên hà.
a) Các loại thiên hà
- Thiên hà có hình dạng dẹt như các đĩa có những cánh tay xoắn ốc, chứa
nhiều khí, gọi là thiên hà xoắn ốc.
- Thiên hà hình elip, chứa ít khí và có khối lượng trải ra trên một dài rộng,
gọi là thiên hà elip.
- Thiên hà không có hình dạng đặc biệt, trông như những đám mây, gọi là
thiên hà không định hình.
b) Thiên hà của chúng ta
 Thiên Hà của chúng ta là loại thiên hà xoắn ốc, có đường kính khoảng
90 nghìn năm ánh sáng và có khối lượng bằng khoảng 150 tỉ khối lượng Mặt
trời.
 Từ Trái đất, chúng ta chỉ nhìn được hình chiếu của Thiên Hà trên vòm
trời, như một dải sáng trải ra trên bầu trời đêm, thường được gọi là dải Ngân
Hà.
c) Nhóm thiên hà. Siêu nhóm thiên hà
 Các thiên hà có xu hướng hợp lại với nhau thành nhóm gồm từ vài
chục đến hàng vài nghìn thiên hà.
Các nhóm thiên hà lại tập hợp thành Siêu nhóm thiên hà hay Đại thiên hà.