phân tích quy luật thay thế các kiểu nhà nước

LỜI NÓI ĐẦU
Trải qua các giai đoạn phát triển lịch sử của xã hội có giai cấp,chúng ta
đã thấy sự thay thế các kiểu nhà nước từ thấp đến cao .Điều này phù hợp với
quy luật phát triển của xã hội loài người.Học thuyết Mác-lênin về hình thái kinh
tế xã hội là cơ sở để phân chia các nhà nước trong lịch sử thành từng kiểu.Trong
lịch sử xã hội có giai cấp tồn tại 4 hình thái kinh tế xã hội,phù hợp với nó là 4
kiểu nhà nước tương ứng:
+ Chiếm hữu nô lệ với kiểu nhà nước chủ nô.
+ Phong kiến với kiểu nhà nước phong kiến.
+ Tư bản chủ nghĩa với kiểu nhà nước tư sản.
+ xã hội chủ nghĩa với kiểu nhà nước xã hội chủ nghĩa.

Nhằm góp phần làm rõ hơn về sự thay thế các kiểu nhà nước trong lịch sử
loài người,chúng em lựa chọn đề tài “Phân tích quy luật thay thế các kiểu nhà
nước”.
Đây là lần đầu tiên làm bài tập nhóm tháng,do điều kiện thời gian cũng
như trình độ am hiểu về vấn đề này còn hạn chế,nên bài viết chắc chắn không
thể tránh khỏi những thiếu sót.Chúng em kính mong nhận được những ý kiến
phê bình,đánh giá của các thầy cô giáo cũng như các bạn để đề tài này được
hoàn thiện hơn và đem lại những kinh nghiệm quý báu cho chúng em trong
những lần viết sau.Chúng em cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong
khoa đã giảng giải trong các tiết học và trong các giờ tư vấn để giúp chúng em
hoàn thành tốt bài tập này.


I.QUY LUẬT THAY THẾ CÁC KIỂU NHÀ NƯỚC
Kiểu nhà nước là tổng thể những dấu hiệu (đặc điểm) cơ bản,đặc thù của
nhà nước,thể hiện bản chất giai cấp và những điều kiện tồn tại và phát triển của
nhà nước trong 1 hình thái kinh tế xã hội nhất định.Sự thay thế các kiểu nhà
nước trong lịch sử mang tính quy luật.Theo quan niệm của chủ nghĩa Mác-Lênin
trong phép duy vật biện chứng thì quy luật là những mối liên hệ khách quan,bản

chất,tất nhiên,phổ biến và lặp đi lặp lại giữa các sự vật,hiện tượng hay giữa các
mặt của sự vật hiện tượng.nói sự thay thế các kiểu nhà nước có tính quy luật bởi
kiểu nhà nước mới thay thế kiểu nhà nước cũ đều lặp lại những đặc điểm,dấu
hiệu chung mà sự thay thế nào cũng có.
1.Quy luật thứ nhất của sự thay thế các kiểu nhà nước là tính tất yếu
khách quan.Đây là 1 biểu hiện quan trọng của quy luật phát triển và thay thế các
hình thái kinh tế xã hội trong thượng tầng chính trị pháp lý.Xét theo quan điểm
của chủ nghĩa Mác-Lênin trong phép duy vật biện chứng thì 1 hình thái kinh tế
xã hội là 1 sự vật khách quan còn lực lượng sản xuất là mặt nội dung và quan hệ
sản xuất là hình thức của hình thái kinh tế xã hội.Quan hệ sản xuất biến đổi
chậm hơn,lúc đầu quan hệ sản xuất còn là thích hợp cho lực lượng sản
xuất.Nhưng do lực lượng sản xuất biến đổi nhanh hơn nên sẽ đến lúc quan hệ
sản xuất lạc hậu hơn so với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và sẽ trở
thành yếu tố kìm hãm lực lượng sản xuất phát triển.Để mở dường cho lực lượng
sản xuất phát triển,con người phải thay đổi quan hệ sản xuất cũ bằng quan hệ
sản xuất mới phù hợp với lực lượng sản xuất.Sự thay đổi của phương thức sản
xuất là 1 điều khách quan bởi bản thân quan hệ sản xuất là 1 sự vật,mang tính tất
yếu là do sự phát triển của lực lượng sản xuất là không ngừng,con người ngày
càng phát triển và nhận thức sâu sắc hơn về thế giới khách quan.
Trong suốt quá trình lịch sử thế giới đã có 4 kiểu nhà nước ra đời và thay
thế nhau,đều do sự ra đời và thay thế các hình thái kinh tế xã hội.
Nhà nước chủ nô là kiểu nhà nước đầu tiên trong lịch sử,ra đời trên cơ sở
tan rã của chế độ thị tộc,bộ lạc,gắn liền với chế độ tư hữu và phân chia xã hội
thành các giai cấp đối kháng.Quan hệ sản xuất chiếm hữu nô lệ được xây dựng
dựa trên cơ sở chế độ chiếm hữu của chủ nô đối với toàn bộ tư liệu sản xuất và
người nô lệ.Nô lệ không có tư liệu sản xuất,bị coi là tài sản của chủ nô,vì vậy bị
bóc lột rất tàn nhẫn và phải phục tùng vô điều kiện những ý muốn của chủ nô.Sự
bóc lột không có giới hạn đó làm cho mâu thuẫn chủ nô và nô lệ ngày càng gay
gắt.Nô lệ không muốn bị bóc lột,họ đứng lên đấu tranh chống lại chủ nô.Mặt
khác,giai cấp chủ nô cũng nhận thấy không thể duy trì quan hệ sản xuất cũ.Họ

giải phóng nô lệ,giao đất canh tác cho họ và thu thuế trên những vùng đất
đó.Chính điều đó đã dẫn đến sự chuyển hoá dần từ phương thức sản xuất chiếm
2
hữu nô lệ sang phương thức sản xuất phong kiến.Nhà nước chiếm hữu nô lệ dần
bị diệt vong và thay vào đó là nhà nước phong kiến.
Cơ sở kinh tế của nhà nước phong kiến là quan hệ sản xuất phong kiến
đặc trưng bằng chế độ sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất chủ yếu là ruộng đất và
1 phần sức lao động của nông dân.Nông dân không có ruộng đất,phải làm thuê
cho địa chủ và nộp tô thuế.Sự phát triển mạnh mẽ của sản xuất và các cuộc phát
kiến địa lí đem lại nguồn của cải lớn về Châu Âu.Trên cơ sở đó,công cuộc tích
luỹ tư bản được tiến hành,hình thành 2 giai cấp mới tư sản và vô sản.Giai cấp tư
sản đang lên,có vị thế kinh tế nhưng lại bị chế độ phong kiến và giáo hội cùng
quan hệ sản xuất phong kiến kìm hãm.Mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và chế độ
phong kiến ngày càng gay gắt,họ đứng lên đấu tranh.hình thái kinh tế xã hội
phong kiến dần bị thay thế bởi hình thái kinh tế xã hội tư bản chủ nghĩa và nhà
nước tư sản ra dời thay thế nhà nước phong kiến.
Cơ sở kinh tế của nhà nước tư sản là các quan hệ sản xuất tư bản chủ
nghĩa,chủ yếu dựa trên chế độ tư hữu về tư kiệu sản xuất và bóc lột giá trị thặng
dư.người nông dân,công nhân vẫn tự do,và về hình thức vẫn bình đẳng với
chủ.Tuy nhiên,do không có tư liệu sản xuất,người công nhân phải làm thuê,và
kết quả,họ vẫn lệ thuộc vào nhà tư sản.Quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa ở thời
kì đầu là những quan hệ sản xuất tiến bộ so với quan hệ sản xuất phong kiến,tạo
ra điều kiện thuận lợi cho sự phát triển lực lượng sản xuất.Nhưng do được xây
dựng dựa trên cơ sở tư hữu tư nhân về tư liệu sản xuất và bóc lột giá trị thặng
dư,khi chủ nghĩa tư bản phát triển đến giai đoạn chủ nghĩa đế quốc,những quan
hệ đó đã trở nên mâu thuẫn,không còn phù hợp với lực lượng sản xuất đã phát
triển đến 1 trình độ xã hội hoá rất cao.Mâu thuẫn này ngày càng gay gắt,đòi hỏi
phải có 1 cuộc cách mạng để xoá bỏ quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa,thiết lập
1 quan hệ sản xuất mới phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất.Đó là kiểu quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa dựa trên chế độ công hữu về

tư liệu sản xuất.cuộc cách mạng về quan hệ sản xuất sẽ dẫn đến sự thay thế hình
thái kinh tế xã hội chủ nghĩa tư bản sang xã hội chủ nghĩa và sự thay thế kiểu
nhà nước tư sản bằng kiểu nhà nước xã hội chủ nghĩa.
2.Quy luật thứ 2 của sự thay thế các kiểu nhà nước là kiểu nhà nước mới
thay thế kiểu nhà nước cũ thông qua các cuộc cách mạng xã hội.Sự thay thế kiểu
nhà nước này bằng kiểu nhà nước khác tiến bộ hơn là 1 quy luật tất yếu.tuy
nhiên,giai cấp thống trị đại diện cho phương thức sản xuất cũ không bao giờ
chịu rời bỏ quyền lực nhà nước,do vậy giai cấp đại biểu cho phương thức sản
xuất mới phải tập trung lực lượng đấu tranh cho họ.Như vậy sự thay thế các kiểu
nhà nước chỉ được diễn ra thông qua con đường là các cuộc cách mạng.1 kiểu
nhà nước mới xuất hiện trong quá trình cách mạng khi giai cấp cũ bị lật đổ và
giai cấp thống trị mới giành được chính quyền.
3
Vào giai đoạn cuối của chế độ chiếm hữu nô lệ.Ở phương Tây,đế quốc
Rôma lâm vào tình trạng khủng hoảng.Từ thế kỉ III,những cuộc đấu tranh của nô
lệ làm cho sản xuất bị giảm sút,đình đốn.Người Giéc-man là 1 bộ tộc lớn sinh
sống ở phía Bắc và Đông Bắc Rôma từ nhiều thế kỉ trước công nguyên,đến thế
kỉ IV do sự tấn công của người Hung nô vào khu vực Đông và Nam Âu,các bộ
lạc người Giéc-man ồ ạt xâm nhập vào lãnh thổ Rôma.Năm 476,đế chế Rôma
sụp đổ,chế độ chiếm nô kết thúc,xã hội của người Giéc-man bước vào quá trình
phong kiến hoá.Ở phương Đông,chế độ chiếm nô tuy không rõ ràng,nhưng cũng
đã xuất hiện ở Trung Quốc từ thiên niên kỉ III TCN từ thời nhà Hạ.Trải qua các
thời kì Xuân Thu-Chiến Quốc,đến năm 221 TCN,nhà Tần là nước lớn mạnh hơn
cả đã thông nhất Trung Quốc,xác l;ập chế độ phong kiến.
Do sự phát triển của lực lượng sản xuất cùng với thành quả của các
cuộc phát kiến địa lí ở Châu Âu làm cho quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa xuất
hiện,mâu thuẫn với quan hệ sản xuất phong kiến.giai cấp tư sản đã tiến hành các
cuộc cách mạng chống lại nhà nước phong kiến:cách mạng Hà Lan (1566), cách
mạng tư sản Anh (1649).Và với đỉnh cao là cách mạng tư sản Pháp (14/7/1789),
chế độ phong kiến lung lay khắp Châu Âu.Đến giữa thế kỉ XIX,chủ nghĩa tư bản

đã xác lập trên toàn Châu Âu.Ở Châu Á,Nhật Bản là nước duy nhất tiến hành
cách mạng tư sản thông qua cuộc Duy tân Minh Trị năm 1868.
Tính đến nay,sự tồn tại của nhà nước tư sản đã mang lại cho văn minh
nhân loại nhiều tiến bộ lớn,nhưng do tồn tại trên cơ sở tư hữu về tư liệu sản
xuất,các nhà tư sản nước tư sản vẫn không thể thoát khỏi những hạn chế của
nó,tức là sự thống trị của 1 số ít nắm quyền lực về kinh tế,vẫn còn tình trạng
người bóc lột người.Chính vì vậy,việc thay thế nhà nước tư sản bằng 1 kiểu nhà
nước mới tiến bộ hơn vẫn là 1 xu thế lịch sử. Với thắng lợi của cuộc cách mạng
tháng 10 Nga,lần đầu tiên trong lịch sử,chủ nghĩa xã hội được thiết lập,kiểu nhà
nước xã hội chủ nghĩa ra đời.Tiếp đó.nhà nước xã hội chủ nghĩa được hình
thành ở Việt Nam,Trung Quốc,Triều Tiên,Lào,Cu Ba thông qua các cuộc cách
mạng như cách mạng tháng 8/1945 ở Việt Nam.Hiện nay nhà nước xã hội chủ
nghĩa mới chỉ xuất hiện ở 1 số nước,có mầm mống ở 1 số nước Mỹ la
tinh,nhưng trong tương lai sẽ là kiểu nhà nước tiến bộ nhất và tồn tại trên khắp
thế giới.Sau khi hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình,chủ nghĩa xã hội sẽ tiêu
vong và không còn tồn tại kiểu nhà nước nào nữa.
3.Quy luật 3 của sự thay thế các kiểu nhà nước là kiểu nhà nước mới
bao giờ cũng ưu việt và tiến bộ hơn kiểu nhà nước cũ bị thay thế.Theo quan
điểm của chủ nghĩa mác-Lênin thì sự thay thế các kiểu nhà nước tuân theo
nguyên lý của sự phát triển.Nhà nước mới bao giờ cũng đại diện cho phương
thức sản xuất mới,dựa trên phương thức sản xuất mới và thúc sự phát triển của
phương thức sản xuất mới.Đó là sự hoàn thiện trong quá trình phát triển của các
4
kiểu nhà nước.Nhà nước chiếm nô là kiểu nhà nước đầu tiên trong lịch sử,ra dời
và phát triển dựa trên quan hệ sản xuất chiếm hữu nô lệ.Cùng với sự phát triển
của lực lượng sản xuất và hình thái kinh tế xã hội,kiểu nhà nước phong kiến ra
dời thay thế nhà nước chủ nô.
Vì là đại diện cho phương thức sản xuất mới nên nhà phong kiến có
nhiều điểm tiến bộ hơn nhà nước chủ nô.Sự xuất hiện của nó đánh dấu 1 bước
phát triển mới của xã hội loài người,nó đã tạo ra những điều kiện thuận lợi cho

sự phát triển kinh tế xã hội mà đặc biệt là xoá bỏ ách nô lệ cho những người lao
động,nâng cao năng suất lao động xã hội.hình thức bóc lột của nhà nước phong
kiến tinh vi hơn,đỡ tàn bạo hơn nhà nước chủ nô.Nông dân đã có kinh tế
riêng,có 1 số quyền công dân,có thể lập gia đình riêng.Về chức năng,hình
thức,bộ máy nhà nước phong kiến tiến bộ hơn,tổ chức chặt chẽ,hình thức đa
dạng hơn.
Nhà nước tư sản là kiểu nhà nước hoàn thiện nhất trong lịch sử các kiểu
nhà nước bóc lột.So với quan hệ sản xuất phong kiến,nông dân,công nhân được
tự do,về hình thức bình đẳng với chủ như những công dân.Tuy nhiên,do không
có tư liệu sản xuất,họ vẫn bị lệ thuộc vào giai cấp tư sản.Hình thức bóc lột của
giai cấp tư sản với giai cấp vô sản tinh vi và vô hình hơn.Xét về mặt lịch sử,nhà
nước tư sản với những thể chế dân chủ là 1 tiến bộ lớn so với nhà nước phong
kiến,đặc biệt trong thời kì đầu đã xác lập những thể chế dân ch? nghị viện,quyền
tự do dân chủ,phổ thông đầu phiếu Nhưng sau đó,các quyền tự do dân chủ
ngày càng bị thu hẹp.Nhà nước tư sản cũng rất đa dạng về hình thức do sự khác
nhau về trình độ phát triển kinh tế,tương quan lực lượng giữa các giai cấp và
mức độ mâu thuẫn giữa chúng.
Tuy là kiểu nhà nước hoàn chỉnh hơn nhưng nhà nước tư sản vẫn có bản
chất là nhà nước bóc lột.Và tuân theo quy luật tất yếu của lịch sử,nhà nước xã
hội chủ nghĩa ra đời.Đây là kiểu nhà nước ưu việt ,tiến bộ nhất và là kiểu nhà
nước cuối cùng.Tính ưu việt tiến bộ nhất của nó được thể hiện trên mọi mặt.Với
cơ sở kinh tế là quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa mà đặc trưng là chế độ công
hữu về tư liệu sản xuất,lao động là nghĩa vụ của tất cả các thanh viên trong xã
hội,thực hiện nguyên tắc phân phối theo số lượng và chất lượng lao động.Các
thành viên trong xã hội hoàn toàn bình đẳng trong sở hữu về tư liệu sản
xuất,trong lao động và trong hưởng thụ.Nền tảng xã hội là liên minh giữa giai
cấp công nhân,nông dân và tầng lớp trí thức.Nhà nước xã hội chủ nghĩa là nhà
nước của dân,do dân,vì dân,dân chủ là thuộc tính của nhà nước xã hội chủ nghĩa.
4.Quy luật thứ 4 của sự thay thế các kiểu nhà nước là tính kế thừa.Nhà
nước mới ra đời không bao giờ đập tan hoàn toàn kiểu nhà nước cũ mà bao giờ

cũng kế thừa những mặt,những yếu tố tích cực của nhà nước cũ còn phù hợp với
nó.
5
Nhà nước phong kiến ra dời trên cơ sở kế thừa rất nhiều yếu tố của nhà
nước chiếm nô.Quan hệ sản xuất phong kiến xây dựng dựa trên cơ sở chiếm hữu
về tư liệu sản xuất bởi nó phù hợp với trình độ lực lượng sản xuất lúc bấy
giờ.Về chức năng,nhà nước phong kiến cũng kế thừa nhà nước chủ nô như bảo
vệ chế độ sở hữu của giai cấp thống trị,trấn áp nhân dân lao động.Nhà nước
phong kiến cũng tiến hành chiến tranh để mở rộng lãnh thổ như nhà nước chủ
nô.Về hình thức thì nhà nước phong kiến vẫn là chính thể quân chủ,bộ máy nhà
nước mang tính quân sự,tập trung,quan liêu,Về pháp luật,nhà nước phong kiến
vẫn duy trì hình thức chủ yếu là tập quán pháp.
Cũng theo quy luật kế thừa đ,nhà nước tư sản ra đời trên cơ sở kế thừa
những điểm của nhà nước phong kiến phù hợp với mình.Đó là bản chất bóc
lột,chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất,sự áp bức thống trị của thiểu số người với
đa số nhân dân.Về đối ngoại,nhà nước tư sản cũng âm mưu nô dịch các dân tộc
khác,Về hình thức thì nhà nước tư sản kế thừa chế độ quân chủ ở 1 chừng mực
nhất định,đó là chế độ quân chủ lập hiến
Cũng ra dời và thay thế nhà nước tư sản theo quy luật kế thừa,nhưng
nhà nước xã hội chủ nghĩa với bản chất chuyên chính vô sản,1 nhà nước của
dân,do dân,vì dân,đã xoá bỏ tất cả những quan hệ bóc lột cùng chế độ tư hữu về
lực lượng sản xuất,chỉ kế thừa những yếu tố tiến bộ tích cực với mục đích của
cuộc cách mạng vô sản.Giai cấp vô sản kế thừa bộ máy nhà nước cũ,cải tạo và
phục vụ cho mục đích của mình,cải tạo và kế thừa các cơ sở kinh tế,xây dựng
nền kinh tế nhiều thành phần định hướng xã hội chủ nghĩa,kế thừa các quan
điểm nhân quyền,tự do dân chủ trong các tuyên ngôn độc lập của Mỹ,Pháp.Về
hình thức pháp luật,nhà nước xã hội chủ nghĩa cũng kế thừa yếu tố tích cực của
pháp luật tư sản như xây dựng hiến pháp
II.KẾT LUẬN
Sự thay thế kiểu nhà nước này bằng kiểu nhà nước khác trong lịch sử là

một quy luật tất yếu,khách quan của lịch sử.Mặc dù hiện nay,sự thay thế này
diễn ra chưa hoàn toàn bởi nhà nước xã hội chủ nghĩa chưa được thiết lập trên
toàn thế giới,nhưng trong tương lai,nhà nước tư sản sẽ tiêu vong,nhà nước xã
hội chủ nghĩa-kiểu nhà nước tiến bộ nhất và là kiểu nhà nước cuối cùng trong
lịch sử sẽ được xác lập trên toàn thế giới.Và,sau khi hoàn thành sứ mệnh lịch sử
của mình,nhà nước xã hội chủ nghĩa sẽ tiêu vong,sau đó sẽ không còn một kiểu
nhà nước nào khác nữa.
6

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1/ Sách giáo khoa kịch sử 10-nhà xuất bản giáo dục.
2/ Sách giáo khoa giáo dục công dân 10-nhà xuất bản giáo dục.
3/ Giáo trình Những nguyên lí cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin-nhà
xuất bản chính trị quốc gia.
4/ Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật-nhà xuất bản công an
nhân dân.
5/ Hỏi đáp những tri thức cơ bản môn lý luận nhà nước và pháp luật-
nhà xuất bản tư pháp.
6/ Những vấn đề cơ bản của môn học lý luận chung về nhà nước và
pháp luật-nhà xuất bản công an nhân dân.
7