Đề tài triết học " S.Montesquieu – nhà triết học Khai sáng với tư tưởng đề cao “tinh thần pháp luật” " pdf

TRIT HOC, S 7 (218), THANG 7 - 2009
harles de Secondat Montesquieu
(1689 — 1755) — nha trit hoc Khai
sang, nha t tng chnh tr, nha
xa hi hoc va s hoc ngi Phap. ng la
nha t tng co dong doi quy tc, sinh ngay
18 thang 1 nm 1689 tai lu ai La Bret 
Ty - Nam nc Phap. Cha ng la Gic 
Scnga - mt quy tc b sa sut va a co
thi gian lam ai uy v ky binh, sau o lui
v  n cho n nm 1713 th qua i. Khi
Montesquieu ln 7 tui th me ng mt.
Montesquieu chu anh hng nhiu cua
ngi chu rut — Ging  Scnga, ngi
a tng la Chu tch Ngh vin Booc.
Nm 1700, Montesquieu theo hoc tai
mt trng trung hoc do nhng ngi
theo giao phai ratoa t chc  Giuli gn
Pari. Trong thi gian hoc trung hoc, ng
a th hin ro long say m vn chng, s
hoc va khoa hoc t nhin. Montesquieu a
vit mt s tac phm ma nhiu c gia
thi o rt a chung. Theo P.S.Taranp
— tac gia cua cng trnh 106 nha thng
thai, sau khi kt thuc cng vic hoc tp,
Montesquieu a quay tr lai lu ai cua
ngi cha va tai y, ng a bt u
nghin cu lut hoc(1).
Nm 1714, Montesquieu vao lam vic
tai Vin Booc va hai nm sau, ng tr
thanh nam tc De Montesquieu - Chu

tch Ngh vin Booc. Nm 1716,
Montesquieu tr thanh thanh vin Vin
Han lm Khoa hoc Booc. Mc du nm
gi cng v la Chu tch Ngh vin va
Chanh an Toa an, song iu o vn khng
ln at c long say m khoa hoc, vn
chng va trit hoc  Montesquieu. Mt
kha nhiu thi gian cho nhng hoat ng
chnh tr, xa hi, song ng vn danh nhiu
tm huyt cho nhng cng trnh nghin
cu v nhng nguyn nhn cua ting vang,
v cng dung cua cac tuyn thn, v trong
lc…, v li ch cua cac mn khoa hoc(2).
Tai Vin Han lm Khoa hoc Booc, ng
cung a trnh bay mt lun vn v  tai
tn giao cua nhng ngi La Ma. Trong
lun vn o, ng a chng minh rng, “tn
giao la do cac vua chua va quy tc La Ma
bay t ra  lam ch da cho quyn lc
cua ho va tng cng ap bc nhn dn”(3).
Kh cht cua chang thanh nin
Montesquieu ham tm toi, suy ngh vi
long khat khao hiu bit trn nhiu lnh
vc, ng thi lai trc tip tip xuc vi
77
Ch.S.MONTESQUIEU - NHA TRIT HOC KHAI SANG
VI T TNG  CAO “TINH THN PHAP LUT”
NGUYN TH THU HNG(*)
(*) Thac s, Trng ai hoc Ty Bc.
(1) Xem: P.S.Taranp. 106 nha thng thai (Ngi

dch:  Minh Hp). Nxb Chnh tr Quc gia, Ha
Ni, 2000, tr.687.
(2) Xem: Phung Vn Tu,  Ngoan. Vn hoc
phng Ty th ky XVIII. Nxb ai hoc va Trung
hoc chuyn nghip, Ha Ni, 1983, tr.153.
(3) Phung Vn Tu,  Ngoan. Sd., tr.153.
giíi thiÖu danh nh©n triÕt häc
NGUYN TH THU HNG
thc tin chnh tr - xa hi cua thi ai 
mt giai oan c coi la co s bung n
cua cac cuc u tranh quyt lit chng
phong kin a sm nung nu tinh thn
cua nha trit hoc Khai sang tng lai. T
tng va tai nng cua ng thc s hoa lam
mt, kt tinh thanh nng lc t duy sang
tao, kh phach kin cng cua nha trit
hoc Khai sang. Vao nm 1721,
Montesquieu a cho ra i tac phm u
tay, tac phm c tha nhn la a gy
chn ng d lun khng ring g  Phap,
ma ca  chu u — o la tiu thuyt bng
th Nhng bc th Ba T. Tac phm nay
ra mt c gia gia luc nc Phap ang
nga nghing trong cn khung hoang v
kinh t, chnh tr cua thi o. S muc nat
cua ch  qun chu va mt trai cua nha
th a c Montesquieu phi bay trong
Nhng bc th Ba T, qua s nhn nhn
cua hai ngi Ba T n thm nc Phap
sau khi a i qua mt s nc chu u.

y la mt trong ba tac phm tiu biu
cho s nghip sang tao cua Montesquieu
va la tac phm c cng chung Phap
nhit lit hoan nghnh ngay khi mi ra
i. Mc du la tac phm vn chng,
nhng Nhng bc th Ba T a khin
nhiu ngi dn Phap khi o phai suy
ngh nghim tuc v nn chuyn ch, v
giao hi va gii giao s, v thn phn cua
con ngi trong s cai tr c oan cua ch
 c tai, chuyn ch. Thng qua nhng
bc th cua hai ngi Ba T ang lu tru
tai chu u gi v qu hng,
Montesquieu a dng ln mt bc tranh
v xa hi phng ng va xa hi phng
Ty. Thng qua hnh tng quan thai
giam - ke tng trng cho nhng con
ngi ma trong mt xa hi chuyn ch,
ngay ban thn ho cung khng th t bao
v c mnh trc s ap t cua Nha
nc chuyn ch, Montesquieu a cho
thy xa hi phng ng khi o la mt xa
hi ma  o, ngi ta a “ly t th gii
nay em nem vao th gii kia mt ngi
nao o kheo chon, ngi y cam thy ro
rt tt ca cai phi ly ma chung ta khng
cam thy, cai la lung cua tp quan, cai ky
d cua lut phap, cai c bit cua phong
tuc, tnh cam, tn ngng ma ai ny u
thch nghi”(4). Va, khi mn li hai v

khach Ba T, Montesquieu a cho cng
chung Phap thy hnh anh tht cua Lui
XIV. o la mt ng vua giau co, tham
quyn, xa hoa, trac tang…, ngi a y
nhn dn Phap vao canh cung kh va hn
th na, con la “ng vua quyn uy nht
chu u. ng khng co mo vang nh vua
Ty Ban Nha lang ging, nhng lai co
nhiu cua cai hn, bi v cua cai cua ng
c khai thac trong cai h danh cua thn
dn, la mt th kho bau v tn, hn ca mo
vang…”. Song, di con mt cua nhn dn
Phap va cung la cua Montesquieu, ng
vua nay chng qua ch la mt nha ao
thut; “ng ta ap t quyn lc vao ngay
u oc thn dn. ng bt trm ho suy
ngh nh ng mun. Nu trong ngn kh
ch con mt triu ng quy, ng ch cn
ha lnh rng mt ng n hai ng khi
ng cn chi ti hai triu quy. Dn cung
c tin tng nh vy”(5).
78
(4) Phung Vn Tu,  Ngoan. Sd., tr.161.
(5) Montesquieu. Ban v tinh thn phap lut
(Ngi dch: Hoang Thanh am). Nxb Ly lun
Chnh tr, Ha Ni, 2004, tr.296.
CH.S.MONTESQUIEU - NHA TRIT HOC KHAI SANG VI T TNG
Vn  tn giao cung c
Montesquieu a ra mt cach khng kem
phn gay gt. Noi ti nha th C c giao

nh mt thit ch xa hi vi b mt v
nhn ao, y ry chuyn lui bai, tan bao,
ao c gia, thng qua hnh tng Lui
XIV, Montesquieu vit: “ng ta lam cho
moi ngi tin rng ba ch la mt; rng
banh ngi ta n khng phai la banh,
hoc ru vang ngi ta ung chng phai
la ru vang va nghn tro khac ai loai
nh th”(6).
Mc du ph phan nha th gay gt,
nhng trn bnh din trit hoc,
Montesquieu lai to ra n hoa va th hin
ro ng la ngi theo thuyt t nhin thn
lun. ng ph phan thn hoc va nha th,
nhng vn danh cho tn giao mt vai tro
nht nh trong vic duy tr ao c xa
hi. Khac vi cac nha trit hoc theo chu
ngha duy ly trit , khi phat trin t
tng v quy lut ph bin ma cac hin
tng cua t nhin va i sng xa hi phai
tun theo, ng a tha nhn va khng
nh nhng tin  chung cua ly lun v
phap ly t nhin ma theo o, con ngi
khng th da trn ly lun nay  xy
dng mt h thng van nng nhng quy
lut xa hi(7).
Sau khi tac phm Nhng bc th Ba
T ra i, Montesquieu “tr thanh nhn
vt ni ting t y va thng lui ti
phong khach cua phu nhn De Lambert,

gia nhp cu lac b “Entresol” - mt th
han lm vin t do,  cung nhau nghin
cu cac vn  khoa hoc v ao c va
chnh tr”(8).
Nm 1726, Montesquieu thi chc vu
Chanh an Toa an Booc ma trc y,
ng a lam th chn ngi chu cua mnh.
Mt nm sau, ng c bu vao Vin Han
lm Khoa hoc Phap. n nm 1728, ng
tam bit cac phong khach  Pari va ln
ng i du lch khp ni  hiu phong
tuc, tp quan, lut phap va th ch cua
cac nc chu u. ng a i qua c, Ao,
Hunggari, Italia, Thuy S, Ha Lan. 
nhng ni nay, ng a c chng kin
nhng tan d cua ch  phong kin chu
u, c tn mt xem xet cuc sng cua
dn chung di ch  cng hoa. ng lu
lai hai nm cui  Anh. Di ch  qun
chu lp hin, ng cam thy rt hai long va
cho o la mt th ch ly tng, trai ngc
vi nc Phap qun chu chuyn ch. “Tai
Ngh vin Anh, ngi ta cho phep ng co
mt trong cac cuc tranh lun gia Chnh
phu va phe i lp keo dai ti 12 gi. Cac
t tng cua ng v ly lun phn quyn
a bt u chn mui  Anh”(9). y la
thi gian a lam cho Montesquieu thy
thc s quy bau va nhng cam nhn cua
ng v nhng g a din ra  y a tr

thanh tin  cho s hnh thanh t tng
cua ng sau nay.
Nm 1731, Montesquieu quay v
Phap va sng  lu ai Bret.  y, ng
tip tuc hoat ng ly lun. Nm 1734, ng
cho ra i tac phm Nhn nh v nguyn
nhn thnh at va suy thoai cua Rma.
Theo ng, “nguyn nhn lam cho La Ma
79
(6) Dn theo: Phung Vn Tu,  Ngoan. Sd.,
tr.167.
(7) Xem: T in Trit hoc (M.M.Rodentan chu
bin). Nxb Tin b, Matxcva, 1986, tr.373.
(8) Hoang Thanh am. Tiu s Montesquieu.
Trong: Montesquieu. Sd., tr.12.
(9) P.S.Taranp. Sd., tr.688-689.
NGUYN TH THU HNG
cng thnh la do tnh yu t do, tnh yu
t quc va tnh yu lao ng. ng nhn
manh n ng li qun s, chnh tr
khn ngoan i vi cac nc bn canh 
da vao y cung c chnh quyn cua
mnh. Con nguyn nhn cua s suy thoai
chnh la s rng ln cua  ch. o la tnh
trang qun i n tru qua xa trung ng,
do o cung xa tinh thn cng hoa va ch
bit co v ch huy cua mnh; la cuc ni
chin lin min  gianh git t ai, cua
cai gia cac vng hu…”(10).
Montesqieu cung nh nhiu nha trit hoc

khac cua Phap th ky XVIII mun kham
pha nhng quy lut din bin cua lch s,
chng lai quan im cho rng s vn ng
cua lch s la do s sp t cua thn linh,
do y mun chu quan cua mt ca nhn, hay
do ngu nhin chi phi. Tuy nhin,
Montesquieu cha thy c u tranh
giai cp la ng lc thuc y lch s, ma
ch chu y n nhng yu t tinh thn. y
la han ch cua ng va cung la cua thi ai.
Trong tac phm nay, Montesquieu a ph
phan nn chnh th chuyn ch va tnh
trang suy i  nhng nc theo chnh th
nay. Theo ng, “tht ra cac lut cua Rma
a tr nn bt lc, khng th cai tr nc
cng hoa c na; nhng o la cai ma
ngi ta lun lun thy la “nhng lut
hay” a lam cho mt nc cng hoa nho
tr thanh nc ln, va “nhng lut hay”
y tr thanh ganh nng khi nc cng hoa
a banh trng qua mc, v nhng lut
nay ch co tac dung lam thanh mt dn tc
ln, ch khng co tac dung cai tr dn tc
o”(11). Cung theo ng, nhng thit ch
qun s va i sng tinh thn cua cng
dn trong cac nha nc o khi at n 
cc thnh th ni chin n ra lin min va
iu o khin cho nn cng hoa tr thanh
nha nc chuyn ch c quyn. ng vit:
“Trong khi tng lp bnh dn  Rma c

cac v h dn quan (tribun) nung chiu,
ch bit tha nhn quyn lc cua mnh,
th c quan chp chnh (consulat) con co
th t bao v mt cach d dang v ho c
theo chnh sach a ban hanh ma lam vic.
Th la am dn en c lun lun b anh
p va tr thanh yu ui. Nhng mt khi
dn chung co th vut ru t hao v quyn
lc cua mnh  ngoai nc ri th moi
khn ngoan cua c quan chp chnh trong
nc cung tr nn v ch va nn cng hoa
b tiu vong”(12).
Thang 10 nm 1748, Montesquieu cho
ra i tac phm Ban v tinh thn phap
lut. Do a phai lam vic cng thng 
nghin cu, soan thao cun sach nay nn
sc khoe cua ng b suy sup, nht la th
lc. Ngay t tac phm Nhng bc th Ba
T, chung ta a thy thp thoang quan
nim cua Montesquieu v s khac bit
gia chnh th qun chu va chnh th
chuyn ch, nhng nguyn tc chi phi
nha nc, nh phong tuc, tp quan, kh
hu…  tac phm Ban v tinh thn phap
lut, Montesquieu khng nghin cu lut
phap nh mt nha lut hoc thun tuy, ma
nghin cu cai hn, cai tinh thn cua
phap lut. ng mun kham pha cai trt
t, cai quy lut trong m hn n cac lut
80

(10) Dn theo: Phung Vn Tu (chu bin). Lch s
vn hoc Phap th ky XVIII. Nxb Ngoai vn, Ha Ni,
1991, tr.93 - 94.
(11) Montesquieu. Sd., tr.311.
(12) Montesquieu. Sd., tr.307 - 308.
CH.S.MONTESQUIEU - NHA TRIT HOC KHAI SANG VI T TNG
phap  tt ca cac dn tc va  moi thi ai.
y la tac phm mang tnh trit hoc su
sc, trong o lut phap c giai thch t
nhiu kha canh khac nhau.
Ban v tinh thn phap lut th hin
thai  ht sc cm ghet cua Montesquieu
i vi chnh th chuyn ch va chu trng
thay th no bng mt hnh thc nha nc
mi  cho cac cng dn Phap luc by gi co
li thoat ra khoi s an ap, cng bc cua
ch  c tai, chuyn ch. Th nhng, sau
khi c cng b, tac phm nay a b ph
phan t nhiu pha va do vy, Montesquieu
lai tip tuc vit mt tac phm lun chin
Bao v tinh thn phap lut (1750)  noi ro
lp trng cua mnh. Trong tac phm lun
chin nay, ng a thng thn p lai
nhng y kin ch trch quan im cua ng
v “tinh thn phap lut”, tra li nhng iu
bt be vun vt i vi “tinh thn phap lut”
va ph phan phng phap lun cua nhng
ke a ph phan ng  qua o,  cao “tinh
thn phap lut” ma ng chu trng va
danh ca cuc i  xy dng.

Nhng nm cui i, Montesquieu
sng trong lu ai cua mnh va tai y,
ng a vit thm mt s tac phm khac,
nh Lyimac (1751), Acxat va Ixmni
(1754). Khi o, ng a tr nn ni ting va
c knh trong. Nhiu hoc gia khi o a
cho ra i cac cng trnh nghin cu v tac
phm Ban v tinh thn phap lut cua
Montesquieu va nhiu hoc gia trong s o
a gi cho ng cng trnh nghin cu cua
ho, mt s ngi con mun c trc tip
gp ng  tro chuyn.
Nm 1754, Montesquieu n Pari.
“Nguyn nhn cua chuyn i la vic bt
giam giao s La-Bmen, mt trong nhng
ngi u tin cng khai bao v manh lit
Ban v tinh thn phap lut. Theo yu cu
cua Chnh phu Phap, La-Bmen b bt 
Ph, trao cho Phap va b giam vao Baxti
vi t cach mt ngi kha nghi v mt
chnh tr. Nhn c tin nay,
Montesquieu vi vang n giup . ng
hng hai xin gium cho v giao s bt hanh,
s dung cac mi quan h co th lc cua
mnh va giai thoat c ng ta”(13). Trong
thi gian o, ng a phai chu ng s
hanh ha thn xac mt cach khung khip
do bnh tt ngay mt nng thm, nhng
ng vn sng va hoat ng vi mt ngh
lc him co. ng a qua i tai Pari ngay

10 thang 2 nm 1755 va  lai nhiu
nguyn cao, trong o co tp Nhng t
tng cua ti.
Vi tt ca nhng cng hin ly lun cua
mnh, Montesquieu xng ang c tn
vinh la mt trong nhng nha t tng ln
trong lch s t tng nhn loai th ky
XVIII, la nha trit hoc Khai sang Phap ni
ting vi t tng  cao “tinh thn phap
lut”, lun th hin y ch va khat vong xy
dng mt xa hi mi ma  o, khng con ap
bc, bt cng, mt xa hi co kha nng em
lai t do cho moi ngi, hoa bnh cho nhn
loai. Hn hai th ky qua, nhn loai lun
nhc n ng vi t cach o va Ban v tinh
thn phap lut cua ng lun c cac nha
t tng, cac chnh khach va gii nghin
cu ly lun trn toan th gii s dung nh
mt tai liu tham khao b ch, co gia tr gi
m cho vic xy dng va hoan thin ly lun
v nha nc phap quyn.

81
(13) P.S.Taranp. Sd., tr.690.