Đề bài: Phân tích 20 câu thơ mở đầu bài thơ Việt Bắc potx

Công ty Cổ phần Đầu tư Công nghệ Giáo dục IDJ

www.hoc360.vn


1
Đề bài: Phân tích 20 câu thơ mở đầu bài thơ Việt Bắc
Bài làm tham khảo
"Việt Bắc" được coi là đỉnh cao của thơ ca kháng chiến chống Pháp, nhưng trước hết
là một trong những đỉnh cao của thơ Tố Hữu. Bởi nó không chỉ thể hiện những tình cảm lớn
lao của nhà thơ đối với kháng chiến, cách mạng mà nó còn kết tinh trong đó những đặc sắc
trong thế giới nghệ thuật của Tố Hữu. Đó là những đặc trưng về chất trữ tình chính trị của
thơ Tố Hữu, là đặc trưng về tính dân tộc, về màu sắc dân gian trong ngôn ngữ thơ của Tố
Hữu. Vì thế bài thơ vừa đem đến cho người đọc những nhận thức sâu sắc về niềm tự hào
đối với cuộc khchiến thần thánh của chúng ta, lại vừa đem đến cho người đọc những rung
cảm thẩm mỹ hết sức mạnh mẽ. Có thể thấy những đặc sắc này ngay từ những dòng thơ
mở đầu của "Việt Bắc".
"Mình về mình có nhớ ta
… …
Tân Trào, Hồng Thái, mái đình,cây đa"
Người ta thường nói đến một đặc trưng nổi bật của thơ Tố Hữu, đó là chất trữ tình
chính trị vì mỗi chặng đường thơ của Tố Hữu dường như đều gắn liền với mỗi chặng đường
cách mạng của dân tộc chúng ta, từ thuở "Từ ấy" cho đến "Một tiếng đờn" sau này. Nói như
thế cũng là nói về "Việt Bắc", bài thơ đã tạo nên một trong những đỉnh cao vời vợi của thơ
Tố Hữu. Bởi vì bài thơ đã ra đời từ một sự kiện chính trị hết sức lớn lao trong đời sống của
dân tộc - sự kiện các cơ quan của trung ương Đảng, của chính phủ, các cơ quan kháng
chiến, các cán bộ chiến sĩ kháng chiến sau khi hoà bình lập lại đã giã từ Việt Bắc để về xuôi,
về tiếp quản Thủ đô. Tố Hữu muốn thông qua "Việt Bắc" để dựng lại bức tranh tổng quát
của cuộc kháng chiến 9 năm rất đáng tự hào của dân tộc ta trên chiến khu Việt Bắc, lại vừa
ghi lấy cái thời điểm chia tay giữa đồng bào Việt Bắc với các cơ quan kháng chiến. Nhưng
Tố Hữu đã không làm bản tổng kết về cuộc kháng chiến, không làm bản thông báo về sự

kiện chính trị kia mà đã trữ tình hoá tất cả những nội dung thấm đẫm màu sắc chính trị ấy.
Người ta đã có lý khi nói thơ Tố Hữu là thứ thơ "đốt cháy trái tim để trở thành trí tuệ", nghĩ
là từ cảm xúc mãnh liệt của trái tim mà thức nhận những chân lý sống, chân lý cách mạng.
Với ý tưởng trữ tình hoá sự kiện chính trị cũng như đời sống chính trị của đất nước, viết
"Việt Bắc", Tố Hữu đã sáng tạo nên một cấu tứ rất độc đáo, cấu tứ từ khúc hát đối đáp
trong cuộc chia tay giữa người ở và người về xuôi để từ những khúc hát đối đáp ấy khơi gợi
những kỉ niệm về những ngày kháng chiến gian khổ mà vẻ vang, rồi từ những kỉ niệm kia
mà dựng lại quá trình trưởng thành của cuộc kháng chiến, dựng lên hình ảnh của nhân dân,
của những người chiến sĩ, hình ảnh của Bác, của Đảng. Vì thế ngay từ những câu thơ mở
đầu ta đã thấy cuộc trò chuyện tâm tình, những câu hát đối đáp giữa "mình" và "ta" vô
cùng tha thiết, mặn nồng. Tố Hữu đã sử dụng những cặp từ đối đáp rất quen thuộc trong
ca dao, dân ca để cuộc chia tay trở nên đằm thắm như của đôi lứa yêu nhau. Những chữ
"mình", "ta" từ câu thơ mở đầu cho tới những dòng thơ cuối cùng luôn luôn khơi gợi những
Công ty Cổ phần Đầu tư Công nghệ Giáo dục IDJ

www.hoc360.vn


2
tình cảm mặn nồng, không bao giờ phai nhạt giữa Việt Bắc và cách mạng, kháng chiến.
Trong cuộc tiễn đưa đầy lưu luyến, bịn rịn của Việt Bắc đối với người về xuôi, khúc hát chia
tay đã được bắt đầu cất lên từ chính lòng người ở lại. Tố Hữu như muốn nói lòng người Việt
Bắc thuỷ chung với cách mạng biết nhường nào. Ngay từ câu thơ mở đầu, trong 6 tiếng đã
có tới 2 tiếng "mình" thân thương Sự trở đi trở lại tiếng gọi đối với "mình" như để nói lòng
người Việt Bắc không nguôi nhớ người về xuôi, nhưng lại cũng như xoáy sâu vào ký ức của
người về xuôi những kniệm chan chứa nghĩa tình. Cũng ngay từ câu thơ mở đầu, những chữ
"mình", "ta" đã như quấn quýt lấy nhau như sự gắn bó không muốn chia xa giữa người ở và
người về. Âm điệu của câu thơ chủ yếu được tạo bởi thanh bằng: "Mình về mình có nhớ ta",
với một chữ "ta" ở cuối làm cho tcảm nhớ thương vừa lắng vào lòng người trong cuộc chia
tay lại vừa lan xa mênh mang.

Kết cấu của 2 câu thơ mở đầu là kết cấu của một câu hỏi tu từ, câu hỏi khơi gợi
những kniệm thiết tha mặn nồng, câu hỏi bao trùm cả không gian của 15 năm ấy. Câu hỏi
thường có tác dụng khơi sâu vào lý trí của người nghe nhưng ở đây câu hỏi lại khơi gợi
những kỉ niệm đầy xúc động của 15 năm cách mạng đã gắn bó với Việt Bắc để làm nên một
Việt Nam dân chủ cộng hoà, bởi Tố Hữu đã sử dụng một thứ ngôn ngữ chan chứa cảm xúc.
Những chữ "mười lăm năm ấy" gợi ta nhớ tới "cái thuở ban đầu" của tình yêu đã từng được
nói tới trong câu thơ của Lưu Trọng Lư:
"Cái thuở ban đầu lưu luyến ấy - Nghìn năm hồ dễ đã ai quên"
Người về làm sao có thể quên được 15 năm ấy của mối tình đầu giữa cách mạng và
Việt Bắc. Cùng với sự khơi gợi những tình cảm trong sáng, đẹp đẽ, những tình cảm "nghìn
năm hồ dễ đã ai quên", câu thơ còn được tiếp tục bởi những chữ "thiết tha mặn nồng". Một
câu thơ viết về 15 năm của cách mạng, của kháng chiến mà nồng nàn, mà tha thiết và trữ
tình biết bao.
Vẫn là một câu hỏi mà người ở lại hướng tới người về xuôi, vẫn là một cách xưng hô
hết sức tình tứ "mình" với "ta", nhưng ở 2 dòng thơ tiếp theo lại là câu hỏi bao trùm cả
không gian, không gian của cuộc chia tay, không gian của những kỉ niệm qua suốt 15 năm
ấy, không gian của cả đất nước, bao trùm cả miền ngược lẫn miền xuôi, không gian của cây
với núi, của sông với nguồn. Một câu hỏi làm bâng khuâng cả núi rừng sông núi, cả đất trời
trong khung cảnh chia tay. Dường như ở đâu trong cái thời điểm ấy cũng có sự hoà hợp
giữa niềm vui và nỗi nhớ, vì sự chia tay giữa "mình" với "ta" là một sự kiện lớn lao trong đời
sống của đất nước.
Cái đặc sắc của câu thơ không chỉ thể hiện qua kết cấu của câu hỏi, qua từ ngữ
xưng hô tình tứ mà còn qua những hình ảnh như được viết ra từ thể hứng thể phú, thể tỉ
trong ca dao. Đọc câu thơ "Mình về mình có nhớ ta- Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng -
Mình về mình có nhớ không - Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn"
Ta ngỡ như câu ca dao:
Công ty Cổ phần Đầu tư Công nghệ Giáo dục IDJ

www.hoc360.vn

3
"Qua đình ngả nón trông đình - Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu - Qua
cầu ngả nón trông cầu- Cầu bao nhiêu nhịp dạ sầu bấy nhiêu"
Thơ Tố Hữu viết về những vấn đề chính trị mà vẫn thấm cái hồn của ca dao, dân ca.
4 câu thơ như bài ca dao vậy, chất trữ tình gắn liền với những băn khoăn, trăn trở của
người ở lại, của Việt Bắc vô cùng thuỷ chung với cmạng. Tố Hữu đã chọn được cách nói để
khơi nguồn cho cảm xúc xuyên suốt "Việt Bắc" hết sức đặc sắc. Mạch thơ trong những câu
mở đầu này cứ thế mà tuôn chảy dào dạt.
Nằm trong mạch hát đối đáp, bài thơ đã dành đúng 4 dòng thơ diễn tả tâm trạng
người về xuôi, tạo nên sự cân đối với 4 dòng thơ mở đầu, tạo nên sự tương xứng của lòng
người về xuôi với Việt Bắc, tương xứng với sự thuỷ chung của Việt Bắc. Ở 4 dòng thơ này
như có sự nhớ thương đáp lại nhớ thương, tha thiết đáp lại với thiết tha, cái bịn rịn không
nỡ rời chân đáp lại cái mặn nồng của người ở lại. Nằm trong mạch cảm xúc như của tiếng
hát giữa đôi lứa yêu nhau, Tố Hữu buông một câu thơ rất tình tứ:
"Tiếng ai tha thiết bên cồn"
Chỉ một chữ "ai" thôi đủ làm say đắm lòng người. Chữ "ai" đâu phải để hỏi vì muốn
biết ai; chữ "ai" đâu cũng còn là đại từ phiếm chỉ để chỉ chung, chỉ một đối tượng không xác
định bởi ở đây cả "ta" lẫn "mình" đang lên tiếng hát cho cuộc chia tay đầy lưu luyến này.
Chữ "ai" chỉ là một cách nói để làm tăng thêm tình cảm yêu thương, để câu nói trở nên tình
tứ mà thôi. Người về xuôi trong nỗi niềm xúc động như mở rộng tâm hồn, mở rộng nỗi lòng
của mình để đón nhận cái thiết tha của những tình cảm thuỷ chung kia, để rồi bày tỏ tình
cảm của mình. Đó là trạng thái "bâng khuâng trong dạ, bồn chồn bước đi". Những chữ
"bâng khuâng", "bồn chồn" diễn tả rất chính xác trạng thái tình cảm của người về xuôi.
Bâng khuâng chính là nỗi niềm thương nhớ đối với cảnh, đối với người, đối với cuộc sống đã
trở thành kỷ niệm của những ngày kháng chiến, những kỉ niệm còn vương vấn, còn dâng
đầy trong tâm trí người về xuôi. Bước chân về xuôi mà lòng dường như vẫn còn vấn vương
với Việt Bắc. Còn "bồn chồn" là một từ đã tâm trạng hóa bước đi của người về xuôi, những
bước đi không nỡ rời mảnh đất yêu thương qua 15 năm ấy. Mỗi bước đi mỗi bước nhớ
nhung, mỗi bước đi mỗi bước không yên bởi nỗi niềm thương nhớ ấy.

Với câu thơ thứ 3 ở khổ thơ này, Tố Hữu đã bất ngờ làm hiện ra ý nghĩa lịch sử của
cuộc chia tay. Bởi với những dòng thơ mở đâù trước đó, tiếng hát đối đáp như chỉ của
"mình" với "ta", của đôi lứa yêu nhau, đột nhiên cuộc chia tay ấy trở thành cuộc chia tay lớn
của cả Việt Bắc đối với người kháng chiến từ một hình ảnh hoán dụ:
"Áo chàm đưa buổi phân ly"
Cả Việt Bắc như "ngẩn ngơ" trong cuộc chia tay lịch sử ấy. Hình ảnh "áo chàm" dùng
để chỉ hình ảnh của Việt Bắc trong thủ pháp hoán dụ. Cái "ngẩn ngơ" của Việt Bắc hiện ra ở
những chữ "đưa buổi phân ly". Trong khi đó, câu thơ "Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay"
không chỉ thể hiện cái lặng đi trong giây phút xđộng của người về xuôi mà còn diễn tả cái
ngập ngừng, bịn rịn, lưu luyến trong bước chân của người về xuôi qua sự đột biến của nhịp
Công ty Cổ phần Đầu tư Công nghệ Giáo dục IDJ

www.hoc360.vn


4
điệu câu thơ, bởi câu thơ lục bát vốn có kết cấu của những nhịp chẵn đều đặn, mang cái dìu
dặt của khúc hát chia tay, đã chuyển thành nhịp lẻ: 3/3/2
"Cầm tay nhau / biết nói gì / hôm nay"
Nhịp điệu ấy gợi ta nhớ tới cảnh chia tay trong câu thơ
"Bước đi một bước, giây giây lại dừng"
Sự thay đổi nhịp điệu của câu thơ còn làm cho đoạn thơ có sự đổi mới đối với cảm
xúc của người đọc. Câu thơ làm cho người đọc không rơi vào cái tiết tấu qúa đều đặn qua
suốt 8 dòng thơ mà trở nên mòn, chán.
Sự tiếp nối của 12 dòng thơ nằm trong mạch cấu trúc của hoài niệm như một sự
xuất hiện tất yếu, bởi sau những băn khoăn của Việt Bắc đối với tình cảm của người về xuôi
là tiếng hát đầy nghĩa tình của kẻ đi, là sự khẳng định niềm thuỷ chung của cách mạng đối
với Việt Bắc. Tiếng hát ấy đã làm cảm động người ở lại khiến bao nhiêu kỉ niệm, bao nhiêu
hồi ức đầy nghĩa tình đã trào dâng mạnh mẽ trong tâm trí người tiễn đưa. 12 dòng thơ tiếp
nối nhau tạo thành một dòng chảy của những kỉ niệm cuồn cuộn, nồng nàn, tha thiết. Mỗi

cặp 6-8 lại khơi gợi một kỷ niệm về những tháng ngày sâu nặng nghĩa tình của Việt Bắc. Và
những câu 6 tiếp nối nhau đều là những câu hỏi như một sự khơi gợi nỗi nhớ đối với người
về xuôi. Mỗi câu 6 lại hướng tới "mình", những chữ "mình" tiếp nối nhau như một điệp khúc
của tcảm. Và đặc biệt ở những câu 6, chữ "mình" tha thiết bao giờ cũng gắn với chữ "đi"
đầy nhớ thương (ở đây về cũng là đi, đi cũng là về). Chữ "mình", chữ "đi" bao giờ cũng kèm
với chữ "nhớ", mới thấy người ở lại lưu luyến kẻ về xuôi biết bao
"Mình đi có nhớ những ngày - Mình đi mình có nhớ mình"
Sử dụng chữ "mình", một đại từ xưng hô tiềm ẩn bao tình cảm thân thương, Tố Hữu
cũng cho thấy cái biến hoá linh hoạt trong cách nói năng, trong sự cảm nhận sắc thái ý
nghĩa của từ này. Ở đây "mình" là mình nhưng cũng lại là "ta". Mình và ta tuy 2 mà 1. Cho
nên người ở lại mới nói với người về xuôi:
"Mình đi mình có nhớ mình"
Đây là đoạn thơ khơi gợi những kniệm của một thời cách mạng để dựng nên cộng
hoà, vì thế mỗi câu 8 trong cặp lục bát là mỗi câu nhắc nhở một kỉ niệm không bao giờ
quên, như kỷ niệm về những ngày gian khổ xây dựng phong trào trong hình ảnh "mưa buồn
suối lũ những mây cùng mù", về những ngày "miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai", về
những ngày náo nức trong phong trào kháng Nhật của thuở còn Việt Minh và những ngày
tưng bừng chuẩn bị cho Cách mạng tháng Tám nơi "mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào".
Song cái đặc sắc trong câu 8 này là ở chỗ tiết tấu rất giàu nhạc điệu của nghệ thuật đối. Tố
Hữu đã sử dụng nghệ thuật đối một cách triệt để qua tất cả các câu 8 ở đây, nghệ thuật đối
làm cho nhạc điệu của đoạn thơ trở nên réo rắt và tạo nên những ấn tượng mạnh mẽ, sâu
sắc đối với từng khái niệm.
Công ty Cổ phần Đầu tư Công nghệ Giáo dục IDJ

www.hoc360.vn


5
Đó là lối đối giữa các vế câu với nhau như: "Miếng cơm chấm muối /mối thù nặng
vai" để làm nổi bật sự đồng tâm nhất trí giữa nhân dân và cách mạng. Khó khăn lại càng

làm chồng chất mối thù đối với thực dân phát xít. Đó cũng là sự tương phản giữa csống gian
khổ và lòng người qua những hình ảnh đối chọi nhau
"Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son"
Đó là những vế đối làm nổi bật nỗi buồn của Việt Bắc đối với cuộc chia tay:
"Trám bùi để rụng, măng mai để già"
Nghệ thuật đối vốn rất quen thuộc trong ca dao, tục ngữ, nhưng với Tố Hữu, nghệ
thuật đối đã có những sáng tạo. Ở đây không chỉ có sự tương phản mà còn có sự bổ sung
của các vế đối. ở đây có lối đối giữa các vế trong một câu nhưng lại cũng có những tiểu đối,
lối đối ngay trong một vế câu như "mưa nguồn / suối lũ" rồi "những mây / cùng mù"; lại có
những biến thể lồng chéo tạo nên các vế đối như trong trường hợp "Tân Trào, Hồng Thái,
mái đình, cây đa" vốn nằm trong những cụm từ đã tương đối cố định, đó là "mái đình Hồng
Thái, cây đa Tân Trào". Đoạn thơ vì thế rất giàu nhạc điệu, một thứ nhạc điệu được tạo nên
từ tiết tấu của câu thơ.
Thơ Tố Hữu với "Việt Bắc", đặc trưng trữ tình không chỉ hiện ra từ những câu thơ lục
bát vốn mang âm điệu tha thiết mà còn thể hiện ở cấu tứ, ở ngôn ngữ luôn luôn tràn đầy
cảm xúc. Vì thế khúc hát mở đầu cho "Việt Bắc", khúc hát về cuộc chia tay lớn gắn liền với
đời sống chính trị của dân tộc, khúc hoài niệm về những tháng ngày cách mạng mà vẫn có
sức lay động tình cảm của người đọc, làm rung động trái tim mỗi con người Việt Nam ở thời
điểm tràn đầy sung sướng và hạnh phúc kia. Với đoạn thơ mở đầu này, ta cũng đã thấy
"Việt Bắc" của Tố Hữu rất giàu chất dân tộc, chất dân gian, giàu nhạc tính.
Tài li
ệu sưu tầm