Công nghệ chiết xuất dược liệu doc

Công nghệ chiết xuất dược liệu:
Cốt lõi của phát triển Đông dược thành phẩm
Có lẽ chưa bao giờ số lượng các Đông dược thành phẩm được sản
xuất trong nước, kể cả thuốc và thực phẩm chức năng lại phong
phú như bây giờ. Theo báo cáo của Bộ Y tế, tính đến năm 2011 đã
có tới 1.086 chế phẩm thuốc Đông y đang lưu hành trên thị trường.
Nhưng, cũng chưa bao giờ chất lượng của những sản phẩm này lại
trở thành vấn đề hết sức bức thiết như hiện nay. Bởi lẽ, ở tất cả các
khâu từ trồng trọt, thu hái, bào chế, bảo quản để đảm bảo dược
liệu có đủ các tiêu chuẩn đều có những điều hết sức bất cập, trong
đó có vấn đề công nghệ chiết xuất dược liệu.
Có thể nói, công nghệ chiết xuất dược liệu có vai trò cực kỳ quan
trọng trong việc quyết định đến chất lượng, độ an toàn và hiệu quả
của Đông dược thành phẩm. Đây là sự khác nhau giữa tân dược mà
nguyên liệu được biết rõ về thành phần hóa học với Đông dược có
nguồn gốc cây cỏ, thành phần phức tạp và trong nhiều trường hợp
còn chưa xác định được thành phần có tác dụng. Mỗi Đông dược
thành phẩm có đạt được những yêu cầu của tiêu chuẩn hóa hay
không cũng liên quan tới việc định lượng hoạt chất hay chất đặc
trưng của mỗi dược liệu. Điều này được thực hiện bằng hai cách:
thiết lập những phổ hay sắc ký đồ đối chiếu của thành phẩm tiêu
chuẩn để so sánh và tiến hành kiểm tra, kiểm soát toàn bộ quá trình
sản xuất.
Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay, công nghiệp chiết xuất của chúng
ta chưa phát triển, hầu như chưa có các nhà máy chiết xuất lớn
theo đúng nghĩa của nó. Các cơ sở thường tự xây dựng các phân
xưởng chiết xuất nhỏ phục vụ cho nhu cầu của riêng mình. Phương
pháp chiết xuất chủ yếu vẫn là nấu cao, cô cao trực tiếp ở áp suất
thường trong không khí và điều kiện nhiệt độ không chuẩn xác.
Các cơ sở chiết dược liệu ở vùng trồng (nếu có) cũng chủ yếu là cơ
sở nhỏ chế biến một loại cao nhất định với các trang thiết bị khá

thô sơ. Một vài doanh nghiệp nắm bắt được sự phát triển của thị
trường đã bắt đầu đầu tư các nhà máy chiết xuất ở các vùng
nguyên liệu. Tuy nhiên, phần lớn các trang thiết bị của các nhà
máy này vẫn chỉ dùng để “nấu cao” ở quy mô lớn có sự hỗ trợ của
máy móc. Một số cơ sở nhỏ có thiết bị hiện đại hơn (chiết có gia
nhiệt với các dung môi cồn, cồn - nước, cô thu hồi dung môi dưới
áp suất giảm…) nhưng lại thiếu những quy trình chiết, các sản
phẩm chiết có chất lượng cao đặc trưng cho cơ sở, có sản lượng đủ
lớn cạnh tranh với nước ngoài. Việc đầu tư các thiết bị chiết xuất,
các dây chuyền chiết xuất hiện đại cùng với các quy trình chiết
xuất dược liệu tiên tiến, hiệu quả chỉ mới là ý tưởng hay mơ ước.

Xưởng sản xuất dược liệu.
Những người làm việc trong các doanh nghiệp dược hẳn còn nhớ
câu chuyện thu tiền tỷ từ việc chiết xuất maniferin, một hợp chất
có tác dụng chữa bệnh zona vào những năm 80 của thế kỷ trước và
đến nay chúng ta đã có thể sản xuất nguyên liệu mangiferin đạt độ
tinh khiết > 98%, xuất khẩu sang Nga cả nguyên liệu và thuốc
thành phẩm với trị giá khoảng 1 triệu USD/năm. Theo nhiều nhà
nghiên cứu dược liệu, trong kho tàng thực vật nước ta còn hàng
trăm loài dược liệu có chứa hàm lượng lớn những hoạt chất quý giá
dùng để sản xuất nguyên liệu bào chế thuốc thành phẩm như taxol
trong cây thông đỏ; rurin và troxerutin trong hoa hòe dùng để sản
xuất thuốc làm bền thành mạch, dự phòng và trị liệu các bệnh lý
xuất huyết; curcumin và quercetin trong nghệ dùng để sản xuất
thuốc phòng chống khối u, hỗ trợ điều trị ung thư, viêm loét dạ dày
tá tràng ; shikimic acid trong tinh chất hoa hồi dùng để sản xuất
oseltamivir phosphate có tác dụng phòng chống virut cúm A/H5N1
và H1N1, mối đe dọa lớn với thế giới và Việt Nam (đến nay, Việt
Nam đã làm chủ công nghệ sản xuất oseltamivir phosphate từ acid

shikimic, phân lập từ quả hồi trên quy mô phòng thí nghiệm),
artemisinin trong thanh hao hoa vàng phục vụ sản xuất thuốc
phòng chống sốt rét, đáp ứng nhu cầu thuốc trong nước và tham
gia xuất khẩu; vinblastin, vincristin, vindolin và catharanthin từ
cây dừa cạn làm nguyên liệu sản xuất thuốc điều trị bệnh ung thư;
sterol trong đậu tương dùng làm nguyên liệu sản xuất thuốc, sản
phẩm bổ sung dinh dưỡng và bán tổng hợp các chất như
testosteron propionat, ethinylestetradiol, DHEA; carotenoid để làm
thuốc chống lão hóa, chống ung thư từ quả gấc và hoa cúc vạn thọ;
lutein, zeaxanthin từ hoa cúc vạn thọ để làm nguyên liệu bào chế
thuốc vicuva; rotundin trong củ bình vôi dùng làm thuốc an thần,
trấn tĩnh; glycosid từ quả mướp đắng để sản xuất thức ăn chức
năng làm giảm hàm lượng đường trong máu
Điều đó cho thấy, với một tiềm năng hết sức to lớn, nếu có một
đường hướng đúng đắn và mạnh dạn, công nghệ đầu tư hiện đại và
tiên tiến, đội ngũ cán bộ nhân viên có trình độ cao và chuyên
nghiệp thì chúng ta có thể tạo ra một sức bật mới, một sự chuyển
biến về chất cho công cuộc phát triển công nghệ chiết xuất dược
liệu, có thể làm được cái gọi là “may túi ba gang” cho ngành công
nghiệp dược. Điều đáng mừng là, Đề án “Phát triển công nghiệp
dược và xây dựng mô hình hệ thống cung ứng thuốc của Việt Nam
giai đoạn 2007 - 2015 và tầm nhìn đến năm 2020” của Chính phủ,
đã xác định: xây dựng cơ sở chiết xuất hoạt chất tinh khiết từ dược
liệu để đảm bảo 20% nhu cầu hoạt chất cho sản xuất thuốc vào
năm 2015 và 30% vào năm 2020. Cũng trong năm 2007, Thủ
tướng đã có quyết định số 43 và 61 về phát triển công nghiệp dược,
trong đó có đề cập đến các vấn đề tăng cường đầu tư phát triển các
cơ sở chiết xuất tinh khiết các hoạt chất từ dược liệu với mục tiêu
là: nghiên cứu tạo ra những công nghệ có chất lượng cao ở trong
nước, kết hợp với nhập khẩu, làm chủ và ứng dụng công nghệ tiên

tiến, hiện đại của nước ngoài để sản xuất nguyên liệu hoá dược
phục vụ ngành công nghiệp dược và công nghiệp bào chế thuốc
chữa bệnh, tiến tới chủ động sản xuất thuốc ở trong nước; nghiên
cứu khai thác và sử dụng có hiệu quả các hoạt chất thiên nhiên
chiết tách, tổng hợp hoặc bán tổng hợp được từ các nguồn dược
liệu và tài nguyên thiên nhiên quý giá và thế mạnh của nước ta,
phục vụ tốt công nghiệp bào chế một số loại thuốc đặc thù của Việt
Nam, đáp ứng nhu cầu chữa bệnh trong nước và xuất khẩu.