Giáo trình hình thành ứng dụng khảo sát sự chuyển đổi nền kinh tế thị trường p4 potx

32

- Nhà nớc chịu trách nhiệm xây dựng cơ sở hạ tầng đảm
bảo cho hoạt động kinh tế bao gồm: cơ sở hạ tầng kỹ thuật
(giao thông, phơng tiện vận chuyển, thông tin liên lạc, dự
trữ quốc gia ) cơ sở hạ tầng văn hoá xã hội nh giáo dục,
nghiên cứu khoa học, bảo vệ môi trờng nhằm tạo tiền đề
cho sự phát triển kinh tế.
- Nhà nớc kiểm soát các hoạt động kinh tế thông qua hệ
thống ngân hàng tơng đơng và ngân hàng thơng mại.
Trong đó ngân hàng trung ơng làm chức năng dự trữ vừa
làm chức năng điều tiết và kiểm soát lợng tiền đợc cung
ứng thông qua hệ thống ngân hàng thơng mại điều khiển
nền kinh tế có thể tránh đợc khủng hoảng thất nghiệp và
lạm phát.
- Mặt khác Nhà nớc thông qua các chính sách u đãi
thể hiện một số hình thức hỗ trợ cho các lĩnh vực mà Nhà
nớc muốn u tiên phát triển . Nhà nớc có chức năng phân
phối lại thu nhâp bằng các khoản thu từ thuế, phân phối lại
của cải xã hội.
- Nhà nớc đa ra những đề tài nghiên cứu khoa học,
nhập những tiến bộ của KHKTCN vào sản xuất nhằm đa
nền kinh tế phát triển nhanh hơn.

33

- Nhà nớc có vai trò điều chỉnh các quan hệ kinh tế, tác
động tới quan hệ lao động và thị trờng lao động giới hạn
thất nghiệp, sử dụng các khoản chi của chính phủ để phát
triển y tế, giáo dục, lập các quỹ phúc lợi, phân công lại lao

động giữa các ngành nghề và giữa các vùng.
Với t cách là ngời đầu t kinh doanh, Nhà nớc trực
tiếp tham gia vào việc kinh doanh trong một số lĩnh vực.
- Nhà nớc với t cách là chủ sở hữu toàn dân về t liệu
sản xuất, Nhà nớc là ngời sở hữu đại biểu và quản lý các
doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế quốc doanh.
- Các doanh nghiệp Nhà nớc giữ vai trò chủ đạo của
nền kinh tế quốc dân ngoài yêu cầu đảm bảo nền kinh tế
phát triển đúng định hớng XHCN còn do thành phần kinh
tế này gắn với loại hình sở hữu cao nhất là sở hữu nhà nớc.
KTNN phát triển dựa trên một trình độ lực lợng sản xuất
phát triển cao trình độ quản lý và phân phối sản phẩm gần
với mục tiêu của CNXH thời kỳ quá độ.
- Kinh tế Nhà nớc đóng vai trò là mạch máu lu thông,
bao gồm những ngành nghề lĩnh vực trọng yếu nh kết cấu
hạ tầng kinh tế xã hội, hệ thống tài chính, ngân sách bảo

34

hiểm , những cơ sở thơng mại, dịch vụ quan trọng với quy
mô lớn và vừa, công nghệ tiến bộ.
- Kinh tế nhà nớc thể hiện đầy đủ tính u việt của
CNCS đảm bảo sự thống nhất tăng trởng kinh tế với công
bằng xã hội và bảo vệ môi trờng sinh thái, thống nhât chính
sách kinh tế với chính sách xã hội.
- Kinh tế nhà nứơc chiếm vị trí then chốt có liên quan tới
hoạt động của toàn nền kinh tế, chi phối hoạt động của các
thành phần kinh tế khác.
- Kinh tế nhà nớc mang lại nguồn thu lớn cho ngân
sách và là đòn bẩy đẩy nhanh tăng trởng kinh tế với tiến bộ

xã hội. Kinh tế nhà nớc mở đờng hớng dẫn hỗ trợ các
thành phần kinh tế khác cùng phát triển.
- Kinh tế nhà nớc thể hiện chức năng điều tiết và quản
lý vĩ mô nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động
theo cơ chế thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc theo định
hớng XHCN.
Ngoài ra chức năng kinh tế nhà nớc thể hiện ở vai trò
điều tiết kiểm kê kiểm soát của nhà nớc đối với khu vực t
nhân.

35

- Một mặt nhà nớc có chính sách khuyến khích đầu t
phát triển sản xuất không giới hạn quy mô nhng mặt khác
Nhà nớc cũng cần phải tăng cờng công tác kiểm soát
nhằm hạn chế những nhợc điểm của nền kinh tế t nhân và
phát huy tính độc lập tự chủ. Nhà nớc có thể kiểm soát kinh
tế t nhân bằng lãi suất của các ngân hàng thơng mại và sử
dụng thuế khoá đối với các doanh nghiệp t nhân. Trong
những trờng hợp quan trọng và thật sự cần thiết nhà nớc
có thể đặt ra giá cho các sản phẩm quan trọng, kiểm soát
việc mua và bán ngoại tệ.
Với t cách là ngời lập kế hoạch, Nhà nớc tác động
một cách trực tiếp vào phơng hớng đầu t và phát triển
kinh tế.
- Nhà nớc xác lập những cân đối chung cơ bản trong
quá trình phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo
định hớng XHCN. Thông qua hệ thống các phơng hớng
nhiệm vụ mục tiêu và chỉ tiêu đợc vạch ra trong các chiến
lợc kế hoạch các chơng trình phát triển kinh tế xã hội.

Việc định hớng trớc tạo điều kiện cho nền kinh tế quốc
dân phát triển cân đối nhịp nhàng với tốc độ và hiệu quả cao.
Nhà nớc đa ra các kế hoạch và trên thực tế đã tạo ra những
điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp dự đoán đợc xu

36

hớng biến đổi của thị trờng mà hành động một cách có lợi
nhuận nhất trong khuôn khổ của thể chế thị trờng.
Việc hoạch định và thể hiện các chính sách xã hội, các
chơng trình điều tiết thu nhập đảm bảo sự thống nhất hài
hoà giữa tăng trởng kinh tế và công bằng xã hội. Việc
hoạch định, xác lập kế hoạch hoá của Nhà nớc trong nền
kinh tế có những tác dụng sau:
- Đề ra mục tiêu và những trật tự cho các chính sách kinh
tế.
- Phát hiện ra những vấn đề còn tồn tại cần khắc phục
sửa chữa đảm bảo cho nền kinh tế hoạt động một cách thông
suốt.
- Định hớng cho các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh
có hiệu quả.
Nói tóm lại, Nhà nớc có chức năng kinh tế rất lớn, điều
hành quản lý ở tầm vĩ mô nhng đối với từng nớc thì các
chức năng đó thể hiện công dụng một cách khác nhau tuỳ
thuộc vào chế độ kinh tế của từng nớc, tuỳ thuộc sự phát
triển kinh tế của nớc đó ra sao mà sử dụng cho phù hợp.

37

2. Các công cụ quản lý vĩ mô nền kinh tế của Nhà

nớc.
Để thể hiện một cách triệt để các chức năng của Nhà
nớc thì đòi hỏi Nhà nớc phải có hệ thống công cụ quản lý
kinh tế. Hệ thống công cụ đó bao gồm hệ thống luật pháp,
các chính sách kinh tế (chính sách tài chính, chính sách tiền
tệ, chính sách tài khoá, chính sách tín dụng ) và các kế
hoạch nhằm thúc đẩy nền kinh tế tăng trởng và phát triển
có hiệu quả.
a.Hệ thống luật pháp: Nhà nớc sử dụng và ban hành hệ
thống pháp luật đặc biệt là luật kinh tế nhằm tạo ra hành
lang pháp lý an toàn cho sản xuất kinh doanh, duy trì đợc
kỷ cơng trật t về kinh tế và xã hội, hớng dẫn các doanh
nghiệp sản xuất kinh doanh theo quy định của luật pháp.
Pháp luật là công cụ cỡng chế hành vi của doanh nghiệp
nếu nh hoạt động sản xuất kinh doanh cuả họ làm tổn hại
đến lợi ích chung của toàn xã hội.
- Pháp luật là công cụ tạo ra môi trờng tự do kinh doanh
tự do cạnh tranh lành mạnh cho các doanh nghiệp bởi vì nhờ
có pháp luật mà các doanh nghiệp biết mình phải làm những
gì và những gì mình đợc làm. Trên cơ sở những điều pháp
luật cho phép thì đợc pháp luật bảo hộ quyền tự do, bảo vệ

38

lợi ích và ngoài những điều luật pháp nghiêm cấm thì các
doanh nghiệp có quyền đợc làm tất cả những gì mà khả
năng của họ cho phép. Ngợc lại nêú vợt quá giới hạn thì sẽ
bị pháp luật cỡng chế. Chính vì vậy mà pháp luật Nhà nớc
rất có hiệu lực. Đó là công cụ đắc lực để Nhà nớc can thiệp
vào nền kinh tế một cách gián tiếp, điều khiển các hoạt động

của các doanh nghiệp đi đúng hớng đúng pháp luật. Nh
vậy Nhà nớc dùng pháp luật để tác động tích cực đến đời
sống kinh tế, chi phối mạnh mẽ các quan hệ kinh tế. Thực
tiễn quá trình phát triển lịch sử đã cho thấy không ít trờng
hợp pháp luật đóng vai trò là ngời dẫn đờng cho các quá
trình kinh tế, khai phá những lộ trình mới cho kinh tế phát
triển, thúc đẩy sự tăng trởng kinh tế và tiến bộ xã hội. Tuy
nhiên cũng không ít trờng hợp do sự khắt khe chặt chẽ của
pháp luật hay do sự pháp luật lạc hậu chậm đổi mới mà
pháp luật trở thành lực cản kìm hãm sự phát triển của kinh
tế. Thực ra pháp luật không đóng vai trò quyết định tới sự
tăng trởng và phát triển nền kinh tế và ngợc lại sự tăng
trởng kinh tế hoàn toàn không phụ thuộc vào bản thân luật
pháp mà cái chính là phụ thuộc vào khả năng của Nhà nớc
trong việc xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật và tổ
chức thể hiện pháp luật ở từng mô hình kinh tế cụ thể.

39

Về phơng diện lý luận, pháp luật là yếu tố quan trọng
của kiến trúc thợng tầng, có vai trò chính trị chi phối mạnh
mẽ chính sách xã hội. Trớc kia, nền kinh tế nớc ta là tập
trung quan liêu bao cấp hệ thống pháp luật đa ra nh là
mệnh lệnh vì vậy vai trò của pháp luật đối với kinh tế là rất
mờ nhạt. Đến nay khi chuyển nền kinh tế sang cơ chế thị
trờng có sự quản lý của Nhà nớc thì vai trò của pháp luật
là rất to lớn và thực sự đã phát huy sức mạnh. Nó không chỉ
điều chỉnh quan hệ xã hội nói chung mà đi sâu hơn pháp
luật điều chỉnh quan hệ kinh tế nói riêng. Pháp luật đang
đóng vai trò của phơng pháp điều chỉnh chính yếu đối với

các quá trình kinh tế. Nó mở đờng cho các quan hệ kinh tế
mới phát sinh, củng cố các quá trình đổi mới kinh tế đảm
bảo cho các quá trình này diễn ra có trật tự có hệ thống
không thể đảo ngợc đợc. Đảng và Nhà nớc ta hiện nay đã
sử dụng pháp luật nh là một công cụ không thể thay thế của
quá trình CNH - HĐH trong nền KTTT mở, vừa đảm bảo hội
nhập quốc tế vừa đảm bảo định hớng XHCN. Quyền tự do
kinh doanh sự bình đẳng của các chủ thể kinh tế đợc ghi
trong hiến pháp và trên thực tế quyền này hoạt động có hiệu
quả khi các chủ thể kinh tế hoạt động trong môi trờng pháp
lý bình đẳng. Nhà nớc sử dụng pháp luật đó kiểm soát quá
trình vận động nền kinh tế từ quy luật giá trị, quy luật cung

40

cầu và quy luật tự do cạnh tranh là đặc thù của KTTT. Bài
học về khủng hoảng tài chính ở khu vực Đông Nam á bắt
đầu từ Thái Lan sang Hàn Quốc, Inđonêsia Đã chỉ rõ sự
yếu kém của cơ chế kiểm soát đối với hoạt động tài chính
tiền tệ. Vì vậy vai trò pháp luật trong việc quy định chế độ
kiểm tra giám sát của các cơ quan Nhà nớc đối với hoạt
động sản xuất kinh doanh là cực kỳ quan trọng. Nó còn cho
phép nền KTTT của nớc ta hoà nhập với nền kinh tế khu
vực và quốc tế một cách an toàn và có hiệu quả. Mặt khác
Nhà nớc còn sử dụng công cụ luật pháp trong phân phối.
Làm theo năng lực hởng theo lao động vốn là nguyên tắc
của CNXH do vậy pháp luật tạo ra sự bình đẳng cho mọi cá
nhân tạo điều kiện cho các cá nhân đợc hởng đúng với
đóng góp của mình trong quá trình sản xuất kinh doanh.
b. Các chính sách kinh tế

Hệ thống các chính sách kinh tế giúp cho Nhà nớc có
thể điều khiển hoạt động của các doanh nghiệp. Mỗi chính
sách kinh tế là một hành lang hớng dẫn hoạt động đầu t
mở rộng sản xuất phát triển, hớng dẫn các doanh nghiệp
hành động một cách phù hợp đối với lợi ích của toàn xã hội.
Mỗi chính sách kinh tế đều có thể tác động về cả hai phía
cung và cầu:

41

* Chính sách tài chính: trong cơ chế thị trờng việc
phân phối tài chính đợc thể hiện trên thị trờng theo các
các qui luật của thị trờng thậm chí còn tồn tại thị trờng tài
chính mà ở đó diễn ra hoạt động trao đổi mua bán đáp ứng
quan hệ cung - cầu về nguồn lực tài chính. Hoạt động tài
chính càng trở nên phong phú đa dạng tác động tới mọi mặt
của đời sống xã hội. Nhà nớc sử dụng chính sách tài chính
nh là một bộ phận quan trọng của chính sách kinh tế. Chính
sách tài chính là một trong những công cụ quản lý vĩ mô chủ
yếu của Nhà nớc có vai trò cực kỳ quan trọng trong quá
trình thể hiện đờng lối phát triển kinh tế xã hội của Đảng.
- Nhà nớc sử dụng chính sách tài chính nhằm thúc đẩy
sự phát triển của nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo
cơ chế thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc. Phát triển
kinh tế hàng hoá nhiều thành theo cơ chế thị trờng có sự
quản lý của Nhà nớc là một định hớng cơ bản để xác định
nền tài chính quốc gia lành mạnh vững chắc. Kinh nghiệm
thực tiễn chứng tỏ một nền kinh tế kém phát triển tất yếu sẽ
kéo theo một nền tài chính ốm yếu ngân sách thâm hụt. Sự
cân bằng ngân sách Nhà nớc chủ yếu dựa vào tăng trởng

kinh tế vì vậy để nguồn tài chính không bị thâm hụt thì Nhà
nớc phải tăng cờng quản lý bằng pháp luật, kế hoạch và
chính sách.