bài giảng kỹ thuật siêu âm tim

KỸ THUẬT SIÊU ÂM TIM
GS.TS. ĐẶNG VẠN PHƯỚC
TS. NGUYỄN VĂN TRÍ
MỤC TIÊU BÀI GIẢNG
Thực hiện đúng các mặt cắt cơ bản của siêu âm tim
ĐẠI CƯƠNG
Khám nghiệm bằng SÂ tim bao gồm các kỹ thuật TM (Time Motion), 2D (Two-
Dimension), Doppler và Doppler màu.
Trước khi thực hiện kỹ thuật SÂ tim, tốt nhất thầy thuốc cần :
- Đọc chẩn đoán lâm sàng
- Đọc yêu cầu của người gởi
- Nghe tim của Bn
- Xem phim lồng ngực
- Đọc ĐTĐ
Trong nhiều trường hợp, kết quả của SÂ tim không phù hợp hoặc đối ngược với
các dữ liệu trên, do đó cần thực hiện SÂ lại để có chẩn đoán phù hợp.
1. KỸ THUẬT THỰC HIỆN (CƠ BẢN DỰA TRÊN SIÊU ÂM 2D)
Các xương sườn và phổi cản trở chùm tia SÂ đến tim ngoại trừ một số vùng nhỏ
gọi là “cửa sổ” của SÂ tim (Hình 1). “Cửa sổ” cạnh ức và ở mõm tim được sử dụng
thường qui. Các “cửa sổ” này được làm rõ thêm hình ảnh SÂ tim khi cho Bn nằm hơi
nghiêng về bên trái của Bn. Cửa sổ dưới ức được sử dụng ở Bn có bệnh phổi (lúc này
cửa sổ cạnh ức và ở mõm tim không ghi nhận được hình ảnh SÂ), và để ghi nhận hình
ảnh tim phải, tónh mạch chủ dưới, vách liên nhó, động mạch chủ bụng.
Hình 1:
1: mặt cắt cạnh ức,
2: mặt cắt tại mõm,
3: mặt cắt dưới sườn
4: mặt cắt trên hõm ức
1
2
3

4
Bốn mặt cắt cơ bản gồm : mặt cắt cạnh ức trái (“cửa sổ” cạnh ức), mặt cắt ở mõm
tim (“cửa sổ” mõm), mặt cắt dưới mũi ức (“cửa sổ” dưới mũi ức), mặt cắt trên mõm ức
(“cửa sổ” trên mõm ức)
1.1. Mặt cắt cạnh ức trái (Hình 2a, b):
Đầu dò được đặt ở bờ trái xương ức ở khoảng gian sườn 3, 4, 5. Bao gồm hai mặt
cắt : mặt cắt trục dọc (parasternal long - axis view) và mặt cắt trục ngang
(transverse hoặc short – axis)
Hình 2a, b
1.1.1. Mặt cắt cạnh ức trục dọc (Hình 2c)
Khởi đầu khảo sát tim bằng SÂ là mặt cắt cạnh ức trục dọc. Hình ảnh tim bò
“xẻ” dọc từ mõm tim đến đáy tim.
Các thành phần của tim xuất hiện ở mặt cắt này được chú thích ở Hình 2c.
Hình 2c
1.1.2. Mặt cắt cạnh ức trục ngang (Hình 3a, b)
Đầu dò đang ở vò trí mặt cắt dọc được xoay 90
0
theo chiều kim đồng hồ,
nghiêng đầu dò theo một trục giữa vai phải và hông trái sao cho có được các
mặt cắt từ động mạch chủ đến mõm tim. Ba mặt cắt trục ngang thường được ghi
nhận là mặt cắt ngang vai động mạch chủ (ĐMC), mặt cắt ngay van hai lá
(Hình 4) và mặt cắt ngang cơ nhú (Hình 5)
1.1.2.1. Mặt cắt ngang van ĐMC (Hình 3c) :
Thấy được cấu trúc ĐMC và van ĐMC hình chũ Y, nhó (T), nhó (P), vách
liên nhó, van 3 lá, buồng tống thất phải, van ĐMP), thân ĐMP.
1.1.2.2. Mặt cắt ngang van 2 lá (Hình 4)
Van hai lá nằm giữa thất trái. Lá van trước nằm phía trước, lá van sau
nằm phía sau. Khi mở lổ van hình bầu dục có 2 mép van. Nghiêng đầu
dò sao cho đường cắt ở ngang mép tự do của van giúp đo được diện tích
mở van 2 lá (đầu tâm trương) theo phương pháp đo mặt phẳng

(planimetry).
1.1.2.3. Mặt cắt ngang cột cơ (Hình 5)
- Thất phải nằm trước, đến vách liên thất và thất trái
- Hai cột cổ : cột cơ trước nằm ở vách bên thất trái
Cột cơ sau nằm ở chỗ nối vách liên thất và vách sau thất
trái
- Thấy được mặt cắt ngang ĐMC xuống nằm sau thất trái.
Hình 3a, b

Hình 3c Hình 4 Hình 5
1.2. Mặt cắt từ mõm tim (Hình 6a)
Đầu dò đặt ngay mõm tim và hướng về phía vai phải. Có hai mặt cắt chính : mặt
cắt 4 buồng và mặt cắt hai buồng trái
1.2.1. Mặt cắt 4 buồng từ mõm (Hình 6b)
Cấu trúc tim được khảo sát theo chiều dọc
- Hai buồng thất, vách liên thất
- Hai buồng nhó, vách liên nhó
- Van 2 lá nằm sau van 3 lá khoảng 5-10mm
- Các tónh mạch phổi đổ vào nhó trái : có thể thấy được 3 TMP
Hình 6a. b
1.2.2. Mặt cắt 2 buồng từ mõm (Hình 7)
Đầu dò từ mặt cắt 4 buồng, xoay đầu dò một góc khoảng 90
0
theo chiều kim
đồng hồ sẽ được mặt cắt 2 buồng thất trái. Khảo sát được :
- Thất trái, nhó trái dưới
- Thành trước, thành dưới thất trái
Hình 7
1.3. Mặt cắt dưới ức (substenal) (Hình 8a)
Còn gọi là mặt cắt dưới sườn (subcostal)

Bn nằm ngữa, đầu gối hơi gập. Đặt đầu dò ở vùng thượng vò (dưới mũi ức) có thể
khảo sát tim theo trục dọc (4 buồng) và theo trục ngang.
1.3.1. Mặt cắt 4 buồng dưới ức (Hình 8b)
Cho thấy cấu trúc tim tương tự mặt cắt 4 buồng từ mõm. Ở mặt cắt này, mõm
thất trái hiếm khi thấy rõ và thất phải nhỏ hơn thất trái.
Hình 8a, b
1.3.2. Mặt cắt ngang dưới ức (Hình 9)
Có thể cắt ngang
- Đáy tim : thấy ĐMC, nhó phải thân ĐMP
- Van 2 lá
- Cột cơ
- Tónh mạch chủ dưới và nhó phải (Hình 10) : thấy van eustache (mũi tên)
ngăn lỗ TM chủ dưới vào nhó phải.
Hình 9 Hình 10
1.4. Mặt cắt trên hõm ức (suprasternal) (Hình 11a)
Đầu dò đặt trên hõm ức, Bn nằm hơi ngữa cổ
1.4.1. Mặt cắt trục dọc (Hình 11b, c)
- Thấy được cung ĐMC và các nhánh : thân chung cánh tay đầu (ĐM vô
danh), ĐM cảnh trái, ĐM dưới đòn trái
- ĐMP cắt ngang.
Hình 11a, b
Hình 11c
1.4.2. Mặt cắt trục ngang (Hình 12a, b)
Từ mặt cắt trên hõm ức, xoay đầu dò 90
0
ngược chiều kim đồng hồ (Hình 12)
thấy được :
- Cung ĐMC cắt ngang
- ĐMP phải theo chiều dọc
- TMC trên và TM vô danh

- Nhó trái và TM phổi
Hình 12a, b
1.4.3. Từ mặt cắt dọc trên hõm ức, nghiêng đầu dò thích hợp cũng có thể thấy
ĐMP trái theo chiều dọc và cũng có thể tìm thấy ống động mạch còn tồn
tại hay không.
2. SIÊU ÂM KIỂU TM
Siêu âm TM đụợc thực hiện ngang mức van động mạch chủ, tại van 2 lá và ngang
buồng thất trái ngay dưới mép van 2 lá :
2.1. Mặt cắt TM ngang mức ĐMC (Hình 13)
- Đường kính ĐMC cuối kỳ tâm trương
- Van sigma khi mở tạo thành « hình hộp », đóng lại tạo thành hình trắng dài
ngay giữa lòng ĐMC
- Đường kính nhó trái cuối tâm thu
Hình 13
2.2. Mặt cắt TM ngang van 2 lá (Hình 14)
Khảo sát được vận động của 2 lá van của van 2 lá gồm lá trước chuyển động và
phía trước tạo thành 2 đỉnh E (đổ đầy thất nhanh) và A (nhó bóp) trong kỳ tâm
trương và lá sau chuyển động ngòch chiều. Trong kỳ tâm thu 2 lá van đóng lại tạo
thành vệt song song
Hình 14
2.3. Mặt cắt TM ngang thất (Hình 15)
Hình 15
Kích thước buồng thất trái được đo cả 2 kỳ tâm trương và tâm thu. Phân suất rút
ngắn (fractional shortening) là sự khác nhau giữa đường kính tâm trương (LVDD)
và đường kính tâm thu (LVDS) được tính :
LVDD – LVDS
LVDD
Phân suất tống máu (PXTM) (Ejection Fraction) là sự khác nhau giữa dung tích
thất trái kỳ tâm trương (DTTTttr) và dung tích thất trái tâm thu (DTTTtt)
DTTTttr – DTTTtt

DTTTttr
3. SIÊU ÂM MÀU VÀ DOPPLER
3.1. Dòng ĐMP ( Hình 16)
Ởû mặt cắt cạnh ức ngang ĐMC, thấy được đường ra ĐMP nhờ đó đònh hướng
dòng chảy nhờ SÂ màu và đo được phổ Doppler dòng chảy
Hình 16
x 100FS% =
PXTM = x 100
3.2. Dòng van 2 lá (Hình 17)
Ở mặt cắt 4 buồng từ mõm, thấy được dòng chảy từ nhó trái vào thất trái trong kỳ
tâm trương nhờ Doppler màu
Đặt cửa sổ ghi Doppler xung tại mép van 2 lá trong kỳ tâm trương để đo phổ
Doppler :
- Sóng E : giai đoạn đổ đầy tâm trương thất trái
- Sóng A : giai đoạn nhó co
3.3. Dòng ĐMC ( Hình 18 )
Cũng từ mặt cắt ở mõm, hơi nghiêng đầu dò sao cho bộc lộ dòng ĐMC. Phổ
Doppler dòng ĐMC được đo bằng phổ Doppler liên tục
3.4. Dòng 3 lá (Hình 19)
Có thể ghi bằng đường cạnh ức ngang ĐMC hoặc mặt cắt 4 buồng từ mõm hay 4
buồng dưới sườn

Hình 17 Hình 18 Hình 19