Chẩn đoán và xử trí cấp cứu cơn đau quặn thận cấp

Chẩn đoán và xử trí cấp cứu cơn đau quặn thận cấp
Khoa Cấp cứu - Bệnh viện Bạch Mai
1. Đại cương
Đau xuất hiện khi sỏi di chuyển từ bể thận xuống niệu quản. Vị trí đau thường liên
quan đến vị trí tắc nghẽn. Trong cấp cứu chủ yếu là điều trị giảm đau, xử trí các
trường hợp có biến chứng và phát hiện các trường hợp cần xử trí ngoại tiết niệu
cấp cứu.
2. Chẩn đoán
2.1. Lâm sàng
Đau bụng: thường là một bên đau cơn dữ dội, đau lan xuống bộ phận sinh dục
ngoài nếu sỏi vùng thấp. Vị trí đau phụ thuộc vào vị trí sỏi và sự di chuyển của sỏi
Đái máu: đại thể, vi thể hoặc có thể không có
Có thể buồn nôn, nôn; đái khó, đái dắt (sỏi thấp)
Dấu hiệu biến chứng: ứ nước bể thận, viêm bể thận
2.2. Các thăm dò cận lâm sàng
2.2.1. Chẩn đoán hình ảnh
Xquang hệ tiết niệu không chuẩn bị: có thể phát hiện sỏi cản quang, đặc biệt bệnh
nhân đã có tiền sử sỏi cản quang, không chỉ định cho phụ nữ có thai, phụ nữ ở độ
tuổi sinh đẻ cần loại trừ khả năng có thai trước khi chụp (chậm kinh, test thai), tốt
nhất là không nên chụp mà làm siêu âm hệ tiết niệu.
Siêu âm hệ tiết niệu: lựa chọn đầu tay, tuy nhiên có thể không thấy nếu sỏi bé ở
vùng thấp.
CT hệ tiết niệu không cản quang: lựa chọn số 1 để xác định vị trí và kích thước của
sỏi, có thể thay thế cho cả xquang và siêu âm, có thể tiêm thuốc cản quang để đánh
giá độ ngấm thuốc của thận.
2.2.2. Xét nghiệm nước tiểu
Xét nghiệm nước tiểu: tổng phân tích nước tiểu thấy hồng cầu, nếu không có hồng
cầu niệu vẫn không loại trừ được sỏi niệu quản.
2.3. Chẩn đoán xác định
Đau quặn cơn vùng mạng sườn một bên
Siêu âm hệ tiết niệu, chụp bụng hệ tiết niệu hoặc chụp CT không cản quang hệ tiết

niệu có sỏi niệu quản.
Xét nghiệm nước tiểu thường có hồng cầu niệu.
2.4. Chẩn đoán phân biệt
Chửa ngoài tử cung vỡ: chậm kinh, ra máu âm đạo, test thai dương tính, siêu âm
xác định khối vỡ
Vỡ phình động mạch chủ bụng: THA, đái tháo đường, khối phồng đập theo mạch,
tiếng thổi…
Tắc ruột cấp: nôn, bí trung đại tiện, bụng chướng, chụp Xq bụng không chuẩn bị
có mức nước-mức hơi, không đái máu
Viêm ruột thừa: sốt nhẹ, không có đái máu
Nhồi máu thận: cơ địa bệnh lý tắc mạch như rung nhĩ, suy tim, rối loạn mỡ máu…
chụp cắt lớp có thuốc cản quang chẩn đoán xác định.
3. Điều trị
3.1. Giảm đau
Thuốc giảm đau chống viêm không steroid: Piroxicam (Feldene) 20 mg tiêm bắp,
hoặc indomethacin 100 mg đặt hậu môn.
Perfalgan 1 g truyền tĩnh mạch
Nếu không đỡ đau, Morphin 5mg tiêm tĩnh mạch, nhắc lại sau 10 phút nếu còn
đau.
Thuốc chống co thắt: Buscopan 10 mg TM x 3 lần/ngày
Hoặc No-spa 40 mg, tiêm TM1 ống x 3 lần/ngày
Hoặc Visceralgin (Tiemonium methylsulfate) 5mg/2ml TM 3 lần/ngày
3.2. Thuốc kháng sinh
Nếu sốt hoặc bạch cầu niệu hoặc nghi ngờ NKTN: Ciprofloxacin 200 mg tĩnh
mạch 2 lọ/ngày. Hoặc norfloxacin (2 viên/ngày, chia 2 lần). Hoặc ceftriaxone 1g
TM 2 lần/ngày nếu bệnh nhân có chống chỉ định với quinolon.
3.3. Hội chẩn chuyên khoa ngoại tiết niệu cấp cứu nếu
Thận đơn độc, sỏi niệu quản cả hai bên
Biến chứng:
+ Sốt

+ Suy thận, vô niệu
+ Hình ảnh: Ngấm thuốc cản quang quanh thận; hình mờ lớp mỡ quanh thận; phù
nề quanh niệu quản; viêm thận-bể thận, thận ứ mủ, áp xe, chậm tiết, thận câm
Sỏi >7mm
Đau không khống chế được bằng thuốc
3.4. Thuốc ra viện và giấy khám chuyên khoa khi không có những yêu cầu xử
trí cấp cứu ngoại khoa
Khi có đau nên uống hạn chế < 500 ml/24h
Feldene 20 mg uống 2 viên/ngày
Khám chuyên khoa tiết niệu xem xét lấy sỏi
+ Tán sỏi ngoài cơ thể
+ Tán sỏi qua nội soi đường tiết niệu
+ Tán sỏi qua da
+ Tán sỏi qua phẫu thuật nội soi
4. Phòng bệnh
Uống nhiều nước
Nếu là sỏi canxi thì cần giảm hàm lượng thức ăn có chứa canxi, có thể dùng lợi
tiểu nhóm thiazit.
Nếu là sỏi urat thì nên uống bicarbonat hàng ngày, uống allopurinol làm giảm uric
máu.
Tài liệu tham khảo
1. Mary B Fishman, MD Mark D Aronson, M D (2010), Differential diagnosis of
abdominal pain in adults,Uptodate 18.1
2. Gary C Curhan D; Glenn M Preminger (2010) ; Diagnosis and acute
management of suspected nephrolithiasis in adults, Uptodate 18.1