Tiểu Luận TÓM LƯỢT LÝ THUYẾT VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA LẠM PHÁT MỤC TIÊU VÀ NGƯỠNG BỘI CHI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH
Khoa: KẾ TỐN - KIỂM TỐN
LỚP:KT002-VB2

Lý Thuyết Tài Chính – Tiền Tệ
Tiểu Luận Số 7:

TÓM LƯỢT LÝ THUYẾT VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA
LẠM PHÁT MỤC TIÊU VÀ NGƯỠNG BỘI CHI
Giảng Viên Hướng Dẫn
Thầy: Trương Minh Tuấn
Nhóm SV thực hiện: Nhóm 28
1.Dương Thị Hồng Tân
2.Trần Nguyễn Ngọc Vân
3.Nguyễn Thị Lộc
4.Đinh Thị Thu Thảo

Ngày 06 Tháng 11 năm 2012


TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH
Khoa: KẾ TỐN - KIỂM TỐN
LỚP:KT002-VB2

Lý Thuyết Tài Chính – Tiền Tệ
Tiểu Luận Số 7:

TÓM LƯỢT LÝ THUYẾT VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA
LẠM PHÁT MỤC TIÊU VÀ NGƯỠNG BỘI CHI
Giảng Viên Hướng Dẫn
Thầy: Trương Minh Tuấn

Nhóm SV thực hiện: Nhóm 28
1.Dương Thị Hồng Tân –STT:119
2.Trần Nguyễn Ngọc Vân – STT: 155
3.Nguyễn Thị Lộc –STT: 69
4.Đinh Thị Thu Thảo – STT:120

Ngày 06 Tháng 11 năm 2012


MỤC LỤC


LỜI MỞ ĐẦU

Như chúng ta đã biết ,bội chi ngân sách là một vấn đề mà các quốc gia đều gặp
phải .Việc Xử lý bội chi ngân sách nhà nước (NSNN) là một vấn đề nhạy cảm,
bởi nó khơng chỉ tác động trước mắt đối với nền kinh tế mà còn tác động đến sự
phát triển bền vững của mỗi quốc gia. Vì vậy mỗi quốc gia đều có những biện
phápthích hợp nhằm khắc phục bội chi ngân sách đưa bội chi đến một mức nhất
định .Chính phủ Việt Nam cũng không phải là một ngoại lệ . Trong bối cảnh
kinh tế tồn cầu đang có những biến động lớn như: giá dầu tăng cao, khủng
hoảng tài chính tại Mỹ, tình trạng lạm phát diễn ra nhiều nước trên thế giới,
vấn đề kiềm chế lạm phát đặt ra vô cùng cấp bách không chỉ ở Việt Nam. Làm
sao vừa kiềm chế được lạm phát, vừa cân đối ngân sách nhà nước ở mức hợp lý
là một bài tốn rất khó. Học hỏi kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới thì
có thể nói lạm phát mục tiêu chính là hướng đi tương lai cho tình trạng kinh tế
Việt Nam. Duy trì lạm phát thấp và ổn định nên trở thành mục tiêu hàng đầu
trong việc sử dụng ngânsách nhà nước Vậy xử lý bội chi NSNN như thế nào để
ổn định vĩ mô, thực hiện hiệu quả các mục tiêu chiến lược về phát triển kinh tế –
xã hội, tăng trưởng kinh tế và kiềm chế lạm phát hiện nay? các giải pháp khắc

phục bội chi ngân sách nhà nước Việt Nam hiên nay là gì ? Những ưu nhược
điểm của các giải pháp đó đối với sự pháp triển kinh tế Việt Nam hiên nay ?.
Tuy nhiên, một vấn đề quan trọng đặt ra là liệu Việt Nam hiện nay đã có đủ điều
kiện áp dụng khn khổ về ngưỡng bội chi và lam phát mục tiêu hay chưa? Đây
cũng là mục tiêu mà nhóm 28 đặt ra khi chon đề tài: “Tóm lược mối quan hệ
giữalạm phat mục tiêu và ngưỡng bội chi” nhằm xem xét và đánh giá khả năng
áp dungjlamj phát mục tiêu và ngưỡng bội chi ngân sách ở Việt Nam.

4


NỘI DUNG
I. Cơ sở lí thuyết
1. Lạm phát mục tiêu
1.1 Khái niệm lạm phát và lạm phát mục tiêu
Trong kinh tế học, thuật ngữ “lạm phát” được dùng để chỉ sự tăng lên theo
thời gian của mức giá chung hầu hết các hàng hoá và dịch vụ so với thời điểm
một năm trước đó. Như vậy tình trạng lạm phát được đánh giá bằng cách so sánh
giá cả của một loại hàng hoá vào hai thời điểm khác nhau, với giả thiết chất
lượng không thay đổi.
Khi giá trị của hàng hoá và dịch vụ tăng lên, đồng nghĩa với sức mua của
đồng tiền giảm đi, và với cùng một số tiền nhất định, người ta chỉ có thể mua
được số lượng hàng hố ít hơn so với năm trước.
Lạm phát mục tiêu là một trong những khn khổ chính sách tiền tệ mà theo
đó, NHTW hoặc Chính phủ thơng báo một số mục tiêu trung hạn về lạm phát và
NHTW cam kết đạt được những mục tiêu này.
Một số tác giả cho rằng, lạm phát mục tiêu chủ yếu sử dụng dự báo lạm phát
như một hướng dẫn trung gian đối với chính sách tiền tệ và vân hành chính
trong một khn khổ minh bạch để làm tăng tính trách nhiệm.
Mục tiêu lạm phát được xác định rỏ ràng về mặt định lượng bằng một con số

hoặc một khoảng giá trị xác định. Ngân hàng Trung ương cần thiết lập hay
phương pháp dự báo lạm phát thông qua sử dụng một số các chỉ số chứa đựng
các thông tin về lạm phát trong tương lai, lộ trình thực hiện- khoảng thời gian để
có thể đạt được lạm phát mục tiêu.
Về kỹ thuật việc xác định lạm phát mục tiêu bao gồm các bước:
-

Lựa chọn loại chỉ số giá (dựa trên mức độ giá cả hoặc tỷ lệ lạm phát).
Hình thành mục tiêu.
Tính tốn xu hướng lạm phát năm sau.

5


Ưu việt cơ bản nhất của lạm phát mục tiêu là nó khơng bị can thiệp bởi các
chỉ số kinh tế vĩ mô khác như các mục tiêu trung gian truyền thống (M2, M3 hay
tỷ giá).
Theo khn khổ chính sách tiền tệ (CSTT) thì lạm phát mục tiêu phụ thuộc
vào 4 yếu tố:
- Mục tiêu lạm phát là cái neo cho CSTT.
- Sự độc lập của Ngân hang Trung ương đặt lạm phát mục tiêu.
- Khả năng dự báo và đối phó với lạm phát.
- Mức độ minh bạch và tính chịu trách nhiệm về CSTT.
Khn khổ CSTT lạm phát mục tiêu cần đảm bảo sự kết hợp về thể chế và
điêu hành:
-

Mục tiêu lạm phát phải được công bố cơng khai.
Cần có cam kết ổn định tỷ giá.
Điều hành CSTT sử dụng dự bao lạm phát làm mục tiêu hành

-

động.
Cần có sự giải thích rỏ ràng về CSTT.
Xác định rõ ràng trách nhiệm của Ngân hàng Trung ương.

1.2. Tình hình thực hiện lạm phát mục tiêu ở thế giới.
Có thể nói, mọi đọng thái bất thường và bất hợp lý của chỉ số lạm phát đều
để lại những hậu quả tiêu cực cho nền kinh tế Lạm phát đồng tiền giảm giá trị là
tin xấu đối với hầu hết người dân. Lạm phát bóp méo gía cả, làm giảm giá trị các
khoản tiết kiệm, khơng khuyến khích đầu tư, kích hoạt chuyển dich vốn vào các
tài sản bằng ngoại tệ, đầy tư kim loại quý và bất động sản, hạn chế tăng trưởng
kinh tế và tới cực điểm nó có thể gây ra những bất ổn về mặt xã hội và chính trị.
Trong khi lạm phát cao là cơn ác mộng thì giảm phát là nổi ám ảnh của
Chính phủ các nước. Theo định nghĩa của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), giảm phát
là sự giảm kéo dài của chỉ số giá chung như chỉ số giá tiêu dung hoặc chỉ số
giảm phát GDP. Gần như hiện tượng có tính quy luật (Trung Quốc là một ngoại
lệ), giảm phat lớn kéo theo suy thối hoặc trì trệ nền kinh tế, làm cho tổng cầu,
6


đặc biệt là phần chi tiêu (C) và đầu tư (I) bị giảm sút. Giảm phát làm tăng giá trị
của các khoản nợ danh nghĩa và nếu quá mức có thể dẫn đến tình trạng vở nợ
hay phá sản các con nợ, cuối cùng gây tác hại cho nền kinh tế. Chính vì các tác
hại trên của lạm phát nên việc kiểm soat lạm phát ở múc độ vừa phải đã trở
thành một trong những mục tiêu lớn của nền kinh tế hàng hóa. Tuy nhiên mục
tiêu kiềm chế lạm phát khơng có nghĩa là phải đưa lạm phát ở mức bằng khơng
tức là nền kinh tế khơng có lạm phát mà phải duy trì múc lạm phát ở một mức
độ nào đó phù hợp với nề kinh tế vì lạm phát khơng phải hồn tồn là tiêu cực,

nếu như một quốc gia nào đó có thể duy trì được mức lạm phát vừa phải và kiềm
chế, có lợi cho sự phát triển kinh tế thì ở qc gia đó lạm phát khơng cịn mối
nguy hại cho nền kinh tế nữa mà nó đã trở thanh cơng cụ đắc lực giúp điều tiết
và phát triển nền kinh tế một cách hiệu quả. Đó chính là lạm phát mục tiêu
Trong vịng 2 thập kỷ qua, nhiều nước công nghiệp và các nền kinh tế thị
trường nổi áp dụng lạm phát mục tiêu. Các tác giả cho rằng lí do chung để các
nước đưa ra áp dụng lạm phat mục tiêu là do các nước gặp khó khăn trong việc
sử dụng các neo danh nghĩa khác ( mục tiêu tỷ giá và mục tiêu tiền tệ), cũng như
mong muốn giảm tỷ lệ lạm phát và neo kỳ vọng lam phát thông qua mục tiêu
đơn giản có thể quan sát được.
Một loạt nghiên cứu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế ( IMF), bao gồm Masson,
Savastan, và Sharma ( 1997), Schaechter, Stone và Zelmer (2002), carare và các
cộng sự (2002) và Stone (2003) tập trung vào nhưng khó khăn mà các nền kinh
tế mới nổi phải đối mặt nếu các nước này áp dụng lạm phát mục tiêu. Các tác giả
đưa ra các điều kiện tiên quyết cần phải đáp ứng trước khi áp dụng lạm phát mục
tiêu. Tuy nhiên, giữa các tác giả chưa có sự thống nhất về các điều kiện cần
được đáp ứng trước khi lạm phát mục tiêu được áp dụng vào các nền kinh tế mới
nổi.
Andrea Schaechter, Mark R.Stone, và Mark Zelmer (2000) nghiên cứu kinh
nghiệm áp dụng khuôn khổ lạm phát mục tiêu của các nước công nghiệp và các
nước thị trường mới nổi và đưa ra nhận định là những nền tảng để lạm phát mục

7


tiêu toàn phần/ hoàn toàn (FFI – Full-fledged Inflation Targeting) được thiết lập
thành cơng bao gồm: vị thế tài chính vững mạnh và ổn định kinh tế vĩ mô vững
chắc; hệ thống tài chính phát triển tốt; độc lập về công cụ ngân hàng trung ương
và một chỉ thị/ tuyên bố nhằm đạt ổn định giá cả; sự am hiểu cơ chế truyền tải
các hoạt động tiền tệ và lạm phát; phương pháp luận hợp lý xây dựng dự báo

lạm phát ; và tính minh bạch của chính sách tiền tệ nhằm thiết lập trách nhiệm
giải trình và sự tín nhiệm. Những yếu tố này không cần phải thiết lập tất cả trước
khi các nước bắt đầu chuyển đổi sang khn khổ lạm phát mục tiêu hồn tồn.
Colombia bắt đầu thực hiện lạm phát mục tiêu và năm 1991 và Hiến pháp
cũng như Luật định thiết lập một khuôn khổ luật pháp phù hợ với mục tiêu ổn
định giá cả. Theo đó, Ngân hàng trung ương phải cơng bố mục tiêu lạm phát mổi
năm một lần và được yêu cầu đệ trình một báo cáo ra Quốc hội hai lần mổi năm.
Nói chung, để thực hiện được lạm phát mục tiêu, một số điều kiện tối thiểu phải
được đáp ứng đó là: một Ngân hàng Trung ương độc lập, cơ chế tỷ giá hối đối
linh hoạt, trách nhiệm giải trình và tính minh bạch cao, báo cáo lạm phát hàng
quý giải thích những quyết định của chính sách tiền tệ.
CH Séc, Ba Lan và Hungary đã từ bỏ cơ chế tỷ giá hối đoái cố định và
chuyển sang lạm phát mục tiêu. Các quốc gia này thường chẹch khỏi lạm phát
mục tiêu vì các nền kinh tế chuyển đổi thường chịu các cú sốc nhiều hơn và do
đó chệch khỏi mục tiêu lạm phát xảy ra thường xuyên hơn so với các nền kinh tế
phát triển. Nhưng việc giảm dần tỷ lệ lạm phát tiến triển rất khả quan và chiến
lược chính sách tiền tệ hướng vào lam phát mục tiêu đã đem lai nhiều lợi ích cho
các quốc gian này.
Trong khi ở Đông Á, lạm phát mục tiêu bắt đầu được áp dụng vào đầu
những năm 2000 dưới tác động của cuộc khủng hoảng t chính Châu Á năm
1997. Triển vọng áp dụng lạm phát mục tiêu phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như
giải quyết như thế nào với cú sốc giá dầu tăng và hậu quả của cú sốc tài chính
tồn cầu.
1.3. Xác định chỉ số lạm phát mục tiêu
8


Vấn đề xác định chỉ số lạm phát mục tiêu cũng có sự thay đổi giữa các
nước. Những khác nhau cơ bản liên quan đến 3 thơng số chính của mục tiêu:
tầm nhìn mục tiêu, chỉ số lạm phát mục tiêu và tính linh hoạt của chỉ số lạm phát

mục tiêu.
- Tầm nhìn mục tiêu. Tầm nhìn mục tiêu ngụ ý nói về quãng thời gian mà quốc
gia có thể đạt được và duy trì mục tiêu kế hoạch đã đề ra. Hiện nay có hai
phương pháp tính tốn được xem là tối ưu: phương án thứ nhất, lạm phát mục
tiêu được xem như là một chính sách giảm thiểu tối đa gây sốc cho nền kinh tế.
Phụ thuộc vào từng hiện trạng của nền kinh tế mà tầm nhìn mục tiêu thường dao
động từ 24 đến 36 tháng. Phương án thứ hai, lạm phát mục tiêu dựa trên quy luật
kinh nghiệm. Phương pháp này phụ thuộc ở tầm nhìn "sâu'' vào tương lai của
NHTW cũng như các vấn đề thay đổi, của nền kinh tế mà như quan tâm, hay nói
cách khác là số lượng'' giai đoạn mà NHTW có thể dự báo về tình trạng phát
triển của nền kinh tế.
Ngồi ra, việc xác định tầm nhìn mục tiêu phụ thuộc rất nhiều tỷ lệ lạm
phát tại thời điểm bắt đầu thực hiện cơ chế lạm phát mục tiêu. Ví dụ như Canađa
và Niu Dilân; bước thứ nhất, họ bắt đầu sử dụng lạm phát mục tiêu như một liều
thuốc chống lạm phát, độ dài mục tiêu là 18 tháng. Bước tiếp theo, mục tiêu là
tiếp tục đạt được mức lạm phát thấp hơn với khoảng thời gian là 12 tháng đối
với NiuDilân và trong 18 tháng đối với Canađa. Sau khi đạt được thành công về
giá trị của chỉ số có lợi cho nền kinh tế trong kế hoạch dài hạn, chỉ số mục tiêu
nên được duy trì ở mức cố định trong một quãng thời gian. Năm năm là khoảng
thời hạn mà NHTW của Niu Dilân đề ra, tại Canađa cũng tương tự như vậy đây là khoảng thời gian cần thiết để hiểu rõ hơn chuyển động của nền kinh tế
trong điều kiện lạm phát thấp và qua đó nói lên tính ổn định giá cả trên thực tế.
Chỉ số giá cả. Thực tế hầu hết các nước khi đánh giá lạm phát đều sử
dụng chỉ số giá cả tiêu dùng (CPI) làm công cụ nền tảng, bởi CPI có những lợi
thế riêng như: tính quảng bá tương đối rộng đối với xã hội, được công bố và tính
tốn thường xun. Nhưng bên cạnh đó, NHTW không hiếm khi đưa ra chỉ số

9


giá cả khác mà nó chính là CPI hoặc CPI đã loại trừ một số yếu tố - chỉ số điều

chỉnh này thường được gọi là chỉ số lạm phát cơ bản (core inflation).
Thơng thường, CPI bao gồm những nhóm hàng hóa và dịch vụ. Có nhiều
mặt hàng mà giá cả của nó là những yếu tố nằm ngồi tầm kiểm sốt của
NHTW. Vì ngun nhân này nên trong q trình kiểm sốt, NHTW cần điều
chỉnh hoặc loại bỏ khỏi CPI những nhóm mặt hàng hoặc dịch vụ mà giá của
chúng hoặc do chính phủ điều chỉnh hoặc thường bị dao động, hay nói cách
khác, nó khơng phụ thuộc vào tác động của NHTW. Trên thực tế, ngoài việc
điều chỉnh giá của chính phủ, thì thay đổi của thuế gián thu, giá lương thực thực phẩm hay một số mặt hàng mà giá cả có tính thay đổi thường xun hoặc ít
nhạy cảm với các cơng cụ của CSTT cũng được rất nhiều nước, bao gồm cả các
nước công nghiệp phát triển, loại bỏ khỏi CPI.
Các nhà phân tích kinh tế cũng nhấn mạnh rằng trong mọi trường hợp,
NHTW và chính phủ khi phân tích các yếu tố dựa trên (CPI) cần cân nhắc đến
ảnh hưởng của chính phủ cũng như tác động của công cụ CSTT đến mục tiêu.
Theo kinh nghiệm thế giới, rất nhiều nước lựa chọn 2%/năm là chỉ số lạm phát
mục tiêu cho quốc gia.
Chiều rộng biên độ. Như đã nói ở trên, chỉ số lạm phát mục tiêu luôn phản
ánh ý đồ cũng như phương hướng điều hành của NHTW. Trên mức độ lý thuyết
''ổn định giá cả" cần phù hợp với mức độ lạm phát bằng không, tuy nhiên trên
thực tế rất nhiều NHTW hiểu rằng ''ổn định giá cả'' là khi tình trạng kinh tế có
mức lạm phát khơng cao, theo quy luật, nó nằm trong khoảng 2- 3%/năm. Lựa
chọn này được hình thành trên một loạt các lý luận về sự bất hợp lý đối với nền
kinh tế khi tỷ lệ lạm phát âm và lợi ích của một tỷ lệ lạm phát lớn hơn 0 và ở
mức thấp. Mức lạm phát này (2-3%) nó sẽ giúp cho nền kinh tế có khả năng
thốt khỏi tình trạng suy thối cũng như tạo sự thay đổi cần thiết vừa phải cho
hàng hoá) từ phương diện nâng cao chất lượng sản phẩm.
Một sự khác nhau cơ bản nữa giữa các nước trong việc xác định chỉ số
lạm phát mục tiêu là khoảng biên độ cho phép đối với lạm phát thực tế. Có một
số quốc gia ấn định chỉ số lạm phát mục tiêu là một chỉ số như tại Phần Lan,
10

Ngân hàng Phần Lan cố gắng đạt được giá trị của chỉ số mục tiêu là 2%, nhưng
có quốc gia lại không chọn giá trị của mục tiêu 1à một chỉ số mà là một khoảng
biên độ, như tại Niu Dilân (0-3%), Canađa (1-3%) và Vương quốc Anh (1-4%).
Tại Tây Ban Nha, chỉ số lạm phát mục tiêu lại được cố định ở ranh giới cao nhất
(mức trần) của lạm phát (<3%).
Như vậy, phương án lựa chọn biên độ phụ thuộc vào khả năng kiểm soát
lạm phát của NHTW và các quốc gia cần tìm ra cho mình một biên độ tối ưu:
nếu biên độ hẹp - rất khó duy trì; biên độ rộng - phản ánh năng lực yếu kém của
NHTW.
2. Ngân sách nhà nước,vấn đề bội chi ngân sách nhà nước và ngưỡng bội
chi:
2.1.Khái niệm ngân sách nhà nước:
Căn cứ luật ngân sách số 01/2002/QH11 ngày 16/12/2002, được sửa đổi và có
hiệu lực từ 01/01/2004 thì Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của
Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực
hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà
nước.
Trong hệ thống tài chính, NSNN là bộ phẩn chủ đạo, là điều kiện cật chất quan
trọng để thực hiện các nhiệm vụ của nhà nước do hiến pháp quy định, nó cịn là
cơng cụ quan trọng của nhà nước có tác dụng điều tiết vĩ mô của nền kinh tế xã
hội, muốn sử dụng tốt công cụ ngày phải nhận thức được những vấn đề lí luận
cơ bản của NSNN.
Mặt khác NSNN còn phản ánh các quan hệ kinh tế giữa một bên là NN một
bên là các chủ thể trong xã hội, phát sinh khi nhà nước tham gia phân phối
các nguồn tài chính theo ngun tắc khơng hồn trả trực tiếp là chủ yếu.
Những khoản thu nộp và cấp phát qua quỹ NSNN là các quan hệ được xác
định trước, được định lượng và NN sử dụng chúng để điềuchỉnh vĩ mô nền
kinh tế.

11


Từ những phân tích trên, ta có thể xác định được ‘’NSNN phản ánh các quan
hệ kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập phân phối và sử dụng quỹ
tiền tệ chung của NN khi NN tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia
nhằm thực hiện các chức năng của NN trên cơ sở luật định’’
2.2 Đăc điểm của NSNN
Thứ nhất:Tạo lập và sử dụng NSNN gắn liền quyền lực với việc
thực hiện các chức năng của NN, đây cũng chính là điểm khác biệt giữa NSNN
với các khoản tài chính khác. Các khoản thu NSNN đều mang tính chất pháp
lý, cịn chi NSNN mang tính cấp phát ‘’khơng hồn trả trực tiếp’’. Do nhu
cầu chi tiêu của mình để thực hiện nhiệm vụ kinh tế-Xã hội NN đã sử dụng để
quy định hệ thống pháp luật tài chính, buộc mọi pháp nhân và thể nhân phải
nộp một phần thu nhập của mình cho NN với tư cách là một chủ thể.
Thứ hai: NSNN luôn gắn chặt với NN chứa đựng lợi ích chung và
cơng, hoạt động thu chi NSNN là thể hiện các mặt KT-XH của NN, dù dưới
hình thức nào thực chất cũng là quá trình giải quyết quyền lợi kinh tế giữa NN
và XH thể hiện qua các khoản cấp phát từ NSNN cho các mục đích tiêu dùng
và đầu tư. Quan hệ kinh tế giữa NN và XH dó đó thể hiện ở phạm vi rộng lớn.
Thứ ba: Cũng như các quỹ tiền tệ khác NSNN cũng có đặc điểm riêng
của một quỹ tiền tệ, nó tập chung lớn nhất của NN là nguồn tài chính nên
NSNN là giá trị thặng dư của xã hội do đó nó mang đặc đIểm khác biệt.
Thứ tư: Hoạt động thu cho của NSNN được thể hiện theo ngun tắc
khơng hồn lại trực tiếp đối với người có thu nhập cao nhằm mục đích rút
ngắn khoản thời gian giữa người giàu và nghèo để công bằng xã hội

2.3. Khái niệm bội chi ngân sách nhà nước và ngưỡng bội chi:

12

Bội chi Ngân sách Nhà nước trong một thời kỳ (1 năm, 1 chu kỳ kinh tế) là số
chênh lệch giữa chi lớn hơn thu của thời kỳ đó.
Theo thơng lệ quốc tế, có thể tóm tắt báo cáo về Ngân sách Nhà nước hằng
năm như sau:
Bảng: Tóm tắt nội dung cân đối ngân sách nhà nước hằng năm
Tổng Thu

Tổng Chi

A. Thu thường xuyên (thuế, phí, lệ D.

Chi

thường

Chi

đầu

xuyên.

phí).

E.

tư.

B. Thu về vốn (bán tài sản nhà nước).

F. Cho vay thuần (= cho vay mới - thu
nợ gốc).

C. Bù đắp thâm hụt
- Viện trợ.
- Lấy từ nguồn dự trữ.
- Vay thuần (= vay mới - trả nợ gốc).
Nguyên tắc cân bằng ngân sách là: A + B +C = D + E + F
Cơng thức tính bội chi Ngân sách Nhà nước của một năm sẽ như sau:
Bội chi Ngân sách Nhà nước = Tổng chi - Tổng thu = (D + E + F) - (A + B) = C
(khoản bù đắp thâm hụt)
Bội chi ngân sách Nhà nước có thể do ngồi tầm kiểm sốt nhưng cũng có thể
nằm trong chiến lược phát triển kinh tế của chính phủ nhằm thực hiện chính
sách kinh tế vĩ mơ.
Vậy ngưỡng bội chi là giới hạn bội chi ngân sách nhà nước ở mức qui định cho
phép.

2.4 Phân loại thâm hụt ngân sách
13


Tài chính cơng hiện đại phân loại thâm hụt ngân sách thánh hai loại: Thâm hụt
cơ cấu và thâm hụt chu kì.
Thâm hụt cơ cấu Là các khoản thâm hụt được quyết định bởi nhưng
chính sách tùy biến của chính phủ như quy định thuế suất, trợ cấp bảo hiểm xã
hội hay quy mô chi cho giáo dục-đào tạo, quốc phịng…
Thâm hụt chu kì: Là các khoản thâm hụt gây ra bởi tình trạng cảu chu kì kinh
tế, nghĩa là bởi mức độ cao hay thấy của sản lượng và thu nhập quốc dân. Ví dụ:
khi nền kinh tế suy thoái, tỷ lệ thất nghiệp tăng sẽ dẫn dến thu ngân sách từ thuế

giảm xuống trong khi chi ngân sách cho trợ cấp thất nghiệp tăng lên.
2.5 Nguyên nhân của bội chi ngân sách.
Có 2 nhóm nguyên nhân cơ bản gây ra bội chi NSNN:
- Nhóm nguyên nhân thứ nhất là tác động của chu kỳ kinh doanh. Khủng hoảng
làm cho thu nhập của Nhà nước co lại, nhưng nhu cầu chi lại tăng lên, để giải
quyết những khó khăn mới về kinh tế và xã hội. Điều đó làm cho mức bội chi
NSNN tăng lên. ở giai đoạn kinh tế phồn thịnh, thu của Nhà nước sẽ tăng lên,
trong khi chi khơng phải tăng tương ứng. Điều đó làm giảm mức bội chi NSNN.
Mức bội chi do tác động của chu kỳ kinh doanh gây ra được gọi là bội chi chu
kỳ.
- Nhóm nguyên nhân thứ hai là tác động của chính sách cơ cấu thu chi của Nhà
nước. Khi Nhà nước thực hiện chính sách đẩy mạnh đầu tư, kích thích tiêu dùng
sẽ làm tăng mức bội chi NSNN. Ngược lại, thực hiện chính sách giảm đầu tư và
tiêu dùng của Nhà nước thì mức bội chi NSNN sẽ giảm bớt. Mức bội chi do tác
động của chính sách cơ cấu thu chi gây ra được gọi là bội chi cơ cấu.
Trong điều kiện bình thường (khơng có chiến tranh, khơng có thiên tai lớn,…),
tổng hợp của bội chi chu kỳ và bội chi cơ cấu sẽ là bội chi NSNN.
Trong điều kiện bình thường (khơng có chiến tranh, khơng có thiên tai lớn,...),
tổng hợp của bội chi chu kỳ và bội chi cơ cấu sẽ là bội chi NSNN.
2.6. Các giải pháp xử lý bội chi NSNN:

14


Vấn đề thiếu hụt ngân sách thường làm đau đầu các chính trị gia giữa một bên là
phát triển bền vững, duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế với một bên là
nguồn lực có hạn. Địi hỏi các chính trị gia phải lựa chọn để phù hợp với yêu cầu
phát triển thực tế và sự phát triển trong tương lai. Từ sự lựa chọn đó họ đưa ra
mức bội chi "hợp lý", bảo đảm nhu cầu tài trợ cho chi tiêu cũng như đầu tư phát
triển kinh tế, đồng thời bảo đảm cho nợ quốc gia ở mức hợp lý. Có nhiều cách

để chính phủ bù đắp thiếu hụt ngân sách như tăng thu từ thuế, phí, lệ phí; giảm
chi ngân sách; vay nợ trong nước, vay nợ nước ngoài; phát hành tiền để bù đắp
chi tiêu;... Sử dụng phương cách nào, nguồn nào tùy thuộc vào điều kiện kinh tế
và chính sách kinh tế tài chính trong từng thời kỳ của mỗi quốc gia.
Bội chi NSNN tác động đến kinh tế vĩ mô phụ thuộc nhiều vào các giải pháp
nhằm bù đắp bội chi NSNN. Mỗi giải pháp bù đắp đều làm ảnh hưởng đến cân
đối kinh tế vĩ mô. Về cơ bản, các quốc gia trên thế giới thường sử dụng các giải
pháp chủ yếu nhằm xử lý bội chi NSNN như sau:
Thứ nhất: Nhà nước phát hành thêm tiền. Việc xử lý bội chi NSNN có
thể thơng qua việc nhà nước phát hành thêm tiền và đưa ra lưu thông. Tuy nhiên,
giải pháp này sẽ gây ra lạm phát nếu nhà nước phát hành thêm quá nhiều tiền để
bù đắp bội chi NSNN. Đặc biệt, khi nguyên nhân bội chi NSNN là do thiếu hụt
các nguồn vốn đối ứng để đầu tư cho phát triển gây "tăng trưởng nóng" và
khơng cân đối với khả năng tài chính của quốc gia.
Thứ hai: Vay nợ cả trong và ngoài nước. Để bù đắp thâm hụt NSNN, nhà
nước có thể vay nợ nước ngồi và trong nước. Việc vay nợ nước ngoài quá
nhiều sẽ kéo theo vấn đề phụ thuộc nước ngồi cả về chính trị lẫn kinh tế và làm
giảm dự trữ ngoại hối quá nhiều khi trả nợ, làm cạn dự trữ quốc gia sẽ dẫn đến
khủng hoảng tỷ giá. Vay nợ trong nước sẽ làm tăng lãi suất, và cái vòng nợ - trả
lãi - bội chi sẽ làm tăng mạnh các khoản nợ công chúng và kéo theo gánh nặng
chi trả của NSNN cho các thời kỳ sau...
Thứ ba: Tăng các khoản thu, đặc biệt là thuế. Việc tăng các khoản thu,
đặc biệt là thuế có thể sẽ bù đắp sự thâm hụt NSNN và giảm bội chi NSNN. Tuy
nhiên, đây không phải là giải pháp cơ bản để xử lý bội chi NSNN, bởi vì nếu
15


tăng thuế không hợp lý sẽ dẫn đến làm giá cả hàng hóa tăng gây ảnh hưởng lớn
đến sản xuất và đời sống nhân dân, nghiêm trọng hơn sẽ triệt tiêu động lực của
các doanh nghiệp trong các ngành sản xuất kinh doanh và làm mất đi khả năng

cạnh tranh của nền kinh tế đối với các nước trong khu vực và trên thế giới.
Thứ tư: Triệt để tiết kiệm các khoản đầu tư công và chi thường xuyên từ
NSNN. Đây là một giải pháp tuy mang tính tình thế, nhưng vô cùng quan trọng
với mỗi quốc gia khi xảy ra bội chi NSNN và xuất hiện lạm phát. Triệt để tiết
kiệm các khoản đầu tư cơng có nghĩa là chỉ đầu tư vào những dự án mang tính
chủ đạo, hiệu quả nhằm tạo ra những đột phá cho sự phát triển kinh tế - xã hội,
đặc biệt những dự án chưa hoặc khơng hiệu quả thì phải cắt giảm, thậm chí
khơng đầu tư. Mặt khác, bên cạnh việc triệt để tiết kiệm các khoản đầu tư công,
những khoản chi thường xuyên của các cơ quan nhà nước cũng phải cắt giảm
nếu những khoản chi này không hiệu quả và chưa thực sự cần thiết.
Thứ năm: Tăng cường vai trò quản lý nhà nước nhằm bình ổn giá cả, ổn
định chính sách vĩ mơ và nâng cao hiệu quả hoạt động trong các khâu của nền
kinh tế. Để thực hiện vai trị của mình, nhà nước sử dụng một hệ thống chính
sách và cơng cụ quản lý vĩ mơ để điều khiển, tác động vào đời sống kinh tế - xã
hội, nhằm giải quyết các mối quan hệ trong nền kinh tế cũng như đời sống xã
hội, nhất là mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội, giữa tăng
trưởng kinh tế với giữ gìn mơi trường v.v.. Đặc biệt trong điều kiện hiện nay, khi
lạm phát là một vấn nạn của các nước trên thế giới, vấn đề tăng cường vai trò
quản lý nhà nước đối với quản lý NSNN nói chung và xử lý bội chi NSNN nói
riêng có ý nghĩa vơ cùng cấp thiết.
II. Mối quan hệ giữa ngưỡng bội chi ngân sách và lạm phát mục tiêu- Giải
pháp khắc phục.
Thậm hụt ngân sách và lạm phát có mối quan hệ chặt chẽ và tác động lẫn
nhau: Bội chi ngân sách cao sẽ dẫn đến lạm phát và ngược lại.
Chi ngân sách là một trong những cơng cụ chính sách quan trọng của
Nhà nước nhằm tác động đến sự phát triển kinh tế - xã hội. Khi sản lượng của

16

nền kinh tế thấp dưới mức sản lượng tiềm năng, thì Chính phủ có thể tăng mức
chi ngân sách, chấp nhận bội chi để thúc đẩy hoạt động kinh tế. Vì vậy, bội chi
ngân sách khơng chỉ diễn ra phổ biến đối với các nước nghèo, kém phát triển mà
xảy ra ngay cả đối với những nước thuộc nhóm các nền kinh tế phát triển nhất
(nhóm OECD). Đối với các nước đang phát triển, bội chi ngân sách thường để
đáp ứng nhu cầu rất lớn về đầu tư cơ sở hạ tầng ban đầu như: Giao thông, điện,
nước... Nhiều nước phát triển và đang phát triển trong khu vực Đông Á và Đông
Nam Á cũng vẫn bội chi ngân sách. Tuy nhiên chính mức tăng chi tiêu của
Chính phủ sẽ kéo theo hiệu ứng tăng giá ở một số các lĩnh vực hàng hóa và dịch
vụ do gia tăng cầu dẫn đến tình trạng lạm phát do cầu kéo, song song với việc
giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng cũng sẽ kéo theo các chi phí sản xuất tăng dẫn
đến lạm phát do chi phí đẩy.
Mặt khác khi các nhu cầu về đầu tư cơ sở hạ tầng tăng cao mà ngân sách
nhà nước lại thiếu hụt dẫn đến không đủ nguồn vốn đối ứng để đầu tư cho phát
triển. Để bù đắp phần thiếu hụt, Nhà nước có thể sử dụng chính sách phát hành
thêm tiền và đưa ra lưu thông. Tuy nhiên việc tăng chi tiêu của Chính phủ trong
trường hợp này sẽ gây "tăng trưởng nóng" và khơng cân đối với khả năng tài
chính của quốc gia. Nếu nhà nước phát hành thêm quá nhiều tiền để bù đắp bội
chi NSNN thì sẽ gây ra tình trạng lạm phát tiền tệ.
Ngược lại, khi lạm phát cao, nhà nước phải cung tiền để kích cầu đảm bảo
quan hệ cân bằng tiền-hàng ổn định giá cả, kinh tế vĩ mô. Điều này sẽ dẫn đến
chi nhiều hơn thu trong bẳng cân đối kế toán và sẽ dẫn tới thâm hụt ngân sách.
Trong phiên thảo luận tại hội nghị các đại biểu Quốc hội thống nhất bội chi
ngân sách nên dừng ở mức 6,5% - 7%. Nếu bội chi ngân sách tăng sẽ ảnh hưởng
tới sự an toàn cho ngân sách quốc gia. Để giám sát khoản bội chi, cần phải kiểm
soát chặt chẽ ngân sách tạm ứng như cho vay ưu đãi. Nếu không thực hiện tốt
vấn đề này thì bội chi ngân sách vượt ngưỡng dẫn đến nguy cơ lạm phát.

17

Theo báo cáo của Chính phủ, dự kiến năm 2009, mức bội chi ngân sách sẽ
là 8%, nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng, đây là mức quá cao, không an toàn cho
nền kinh tế và cần hạ mức bội chi này xuống.
Đại biểu Huỳnh Ngọc Đáng (đồn Bình Dương) nêu ý kiến, bội chi ngân
sách nên dừng ở mức 6,5%. Nếu bội chi ngân sách tăng sẽ ảnh hưởng tới sự an
toàn cho ngân sách quốc gia. Để giám sát khoản bội chi, cần phải kiểm soát chặt
chẽ ngân sách tạm ứng như cho vay ưu đãi. Nếu không thực hiện tốt vấn đề này
thì nguy cơ tái lạm phát sẽ lại diễn ra.
Đại biểu Phạm Thị Loan (đoàn Hà Nội) cũng đồng quan điểm với ý kiến
trên của ĐB Huỳnh Ngọc Đáng, tổng số vốn kích cầu lên tới 145.000 tỷ cho
thấy sẽ có sự mất cân đối về thu - chi, bội chi ngân sách sẽ tăng lên. Bội chi
ngân sách sẽ không chỉ tăng 8% GDP vì chuyển nguồn vốn từ năm 2008 đã là
30.000 tỷ đồng. Hiện nay, chưa tính phát hành trái phiếu Chính phủ vào bội chi,
nếu tính cả nguồn này vào thì bội chi sẽ lên tới trên 10% GDP.
Theo Đại biểu Phạm Thị Loan, đại biểu Đỗ Mạnh Hùng (đoàn Thái
Nguyên), chúng ta nên để mức bội chi nên dừng ở mức 7% (bội chi ngân sách
2007 là 4,94%, 2008 là 5,64%).
Đại biểu Phạm Thị Loan (đoàn Hà Nội) cho rằng, để giảm bội chi ngân
sách cần thực hiện cắt giảm những khoản chi khơng cần thiết như khánh tiết, hội
họp…
Cịn Đại biểu Trần Du Lịch (đoàn TP.HCM) cho biết: “Trong năm 2009,
nếu nước ta đạt mức bội chi 8% và kiểm sốt giá cả dưới 10% thì đây là việc
làm cần thiết và nếu khơng làm thì chúng ta khó có thể phục hồi nhanh trong
năm 2010.
Theo Đại Biểu Trần Du Lịch, hiện tất cả các nước đều công bố về mức
bội chi ngân sách năm 2009 (Mỹ là 11%, Nhật Bản ở mức 10%, ngay cả Ấn Độ
cũng ở mức 11,4%). Ông Lịch đề nghị Quốc hội cần ra một nghị quyết riêng về
tăng bội chi ngân sách với các điều kiện đi kèm như: làm rõ phần nào là để bù
thiếu hụt cho thu ngân sách, phần nào để chi thêm cho kích cầu, và cuối cùng là

kết quả của việc tăng bội chi ra sao.
18


Giải pháp mà các Đại biểu đề ra để giảm bội chi là cần triệt để khai thác
mọi nguồn thu để giảm bội chi ngân sách ở mức tối đa, giúp Chính phủ thuận
tiện trong việc điều hành. Vì vậy, Ủy ban thường vụ Quốc hội nên có quyền hạn
và trách nhiệm nhiều hơn trong việc quản lý các khoản thu - chi ngân sách.
Theo kiến nghị của một số Đại biểu đoàn TP.HCM, Quốc hội cần ra Nghị
quyết về vấn đề bội chi chứ không phải chỉ đồng ý thực hiện rồi cứ thế mà làm.
Nghị quyết này phải nêu rõ nguồn nào trong bội chi bù đắp thâm hụt trong
nguồn thu, phần nào tăng vốn kích cầu và khoản tăng đó đầu tư vào đâu.
Chín tháng năm 2012, bội chi ngân sách nhà nước lên tới 122.320 tỷ
đồng, bằng 87,2% dự toán năm. Đây là con số vừa được Bộ Tài chính cơng bố
trong báo cáo về tình hình triển khai nhiệm vụ tài chính – ngân sách tháng 9 và 9
tháng năm 2012. Con số nói trên thực tế đã vượt khá xa con số bội chi ngân sách
của cả năm 2011 (cả năm 2011, con số này là khoảng 111.000 tỷ đồng).
Nếu so sánh với mức bội chi ngân sách nhà nước (NSNN) tính đến ngày
15-6, là khoảng 60.000 tỷ đồng, có thể thấy bội chi ngân sách đã tăng rất mạnh
trong 3 tháng vừa qua. Giới chuyên gia nhận định, bội chi ngân sách đang tăng
với tốc độ đáng lo ngại do nguồn thu ngân sách hạn chế, trong khi chi ngân sách
vẫn gia tăng đáng kể do chủ trương nới lỏng chính sách tài khóa của Chính phủ.
Ngun Phó Thủ tướng Vũ Khoan đưa ra một con số chênh lệch lớn khi
ông dẫn chứng, trong suốt những tháng đầu năm 2012, thu ngân sách tăng 1%
trong khi chi lên tới 13%. Ông Vũ Khoan cũng nhấn mạnh, chúng ta đang chi
cho lĩnh vực công quá nhiều, một mặt thúc đẩy sự phát triển, nhưng không phải
tất cả đều được đầu tư đúng chỗ, những lãng phí trong đầu tư cơng như hội hè,
lễ lạt, tổ chức hội thảo hội nghị ở những địa điểm sang trọng, xa hoa… đang bộc
lộ sự lãng phí vơ cùng lớn nguồn ngân sách nhà nước.
Thu tăng 1%, nhưng chi tới 13%. Con số này, theo chuyên gia kinh tế Bùi

Kiến Thành cho thấy, chúng ta đang chi quá mức cho phép rất nhiều. Nếu theo
mức chuẩn quốc tế, bội chi ngân sách khơng được phép q 3%, thì con số vượt
hẳn trên 10% như Việt Nam đang chi quả thực là điều không thể tưởng. Con số

19


này dường như càng cho thấy rõ hơn: Nền kinh tế vốn đã khó khăn, sẽ lại càng
khó khăn hơn vì những việc làm khơng theo chuẩn mực nào, vì sự mất cân đối
trong thu chi mà chính chúng ta đang tự đẩy mình vào đó.
Năm 2011, để thực hiện mục tiêu kiềm chế lạm phát, Chính phủ đã rất
gay gắt trong việc cắt giảm những lĩnh vực đầu tư công kém hiệu quả. Song,
thực tế đã diễn ra lại cho thấy những nghịch lý của sự cắt giảm ấy. Cụ thể, trong
khi chủ trương chung là thắt chặt chi tiêu và giảm đầu tư cơng, thì cuối năm
2011, Bộ Kế hoạch và Đầu tư lại công bố một con số "khủng” về tỷ lệ đầu tư dự
án công cả nước lại chiếm 40% GDP. Song, điều đáng nói là đầu tư lớn, nhưng
hiệu quả đầu tư lại không cao.
Không thể phủ nhận, thời gian qua, Chính phủ đã nỗ lực rất nhiều trong
việc tiết kiệm đầu tư công. Và cũng không phủ nhận những mục tiêu chi của
ngân sách nhà nước sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển. Việc chi ngân sách để
làm cơ sở hạ tầng, đường sá cho dân là những khoản đầu tư đúng đắn. Song, trên
thực tế, số đầu tư cho một số lĩnh vực cơng lãng phí, thất thốt nguồn ngân sách
lại khơng phải là nhỏ. Những lãng phí ấy lại thường do các tập đồn, tổng cơng
ty nhà nước đem lại. Người dân khơng thể khơng bức xúc vì những bê bối của
các tập đoàn kinh tế, doanh nghiệp nhà nước đã gây ra trong thời gian qua.
Trường hợp Vinashin với dự án tàu vận tải biển tuyến Bắc – Nam đòi chi 1.000
tỉ đồng để rồi phá sản. Hay Vinalines với dự án đầu tư xây dựng Nhà máy sửa
chữa tàu biển Vinalines phía Nam đã gây thiệt hại vơ cùng lớn cho nền kinh tế.
Thua lỗ, kém hiệu quả nhưng lại thường xuyên nhận được những ưu ái, đặc
quyền của Nhà nước dành cho những con cưng. Tập đoàn Than và Khoáng sản

Việt Nam (Vinacomin) mới đây đã nhận được "đặc ân” giảm thuế xuất khẩu than
từ 20% xuống còn 10%, khơng những thế, "ơng lớn” này cịn được ưu ái tăng
giá bán than cho điện để chống lỗ. Giảm thuế cho "đứa con cưng” đồng nghĩa
với việc thất thu cho "mẹ” ngân sách. Nhắc lại những dữ liệu nói trên để thấy,
nguồn ngân sách nếu không được điều chỉnh kịp thời, nếu còn tiếp tục đầu tư
dàn trải cho những dự án tương tự Vinashin hay Vinaline trước đây thì bội chi
ngân sách sẽ khơng chỉ dừng lại ở mức 13%.
20


Và trong khi các dự án mới vẫn được cấp phép đều đều thì cịn đó vơ số
những dự án đã được phê duyệt lại vẫn đang trì trệ, chậm tiến độ thi cơng, đó
cịn chưa nói đến nhiều dự án vẫn đang nằm… trên giấy. Bộ Kế hoạch và Đầu tư
đã có nhận định thế này: "Để tiêu thụ hết số dự án đã được thông qua, mỗi năm
cần một số tiền lớn hơn tổng mức đầu tư toàn xã hội”.
Các chuyên gia kinh tế cho rằng: Mức bội chi ngân sách cao hàm ý rằng,
chính sách tài khóa sẽ khơng cịn nhiều dư địa để tiếp tục hỗ trợ cho tăng trưởng
kinh tế. Thêm vào đó, việc nới lỏng q mức chính sách tài khóa với mức bội
chi ngân sách vượt ngưỡng cho phép làm tăng lãi suất do Chính phủ phải tăng
cường vay nợ để bù đắp bội chi. Kết quả là đưa đến kích thích tiêu dùng. Và khi
kích cầu q mức thì ở chu kỳ sau sẽ kéo theo lạm phát cao. Như vậy, rõ ràng,
bội chi NSNN có quan hệ nhân quả với lạm phát. Điều này cũng có nghĩa, mọi
cố gắng của Chính phủ trong kiềm chế lạm phát sẽ trở nên vô nghĩa.
Thực tế trong những năm qua chúng ta đã kiểm soát được mức độ chi
ngân sách nhà nước ở mức giới hạn cho phép ( không quá 5% GDP trên năm) và
nguồn vay chủ yếu là chi cho đầu tư phát triển. Ngồi ra chúng ta cũng tích lũy
được một phần từ nguồn thu thuế ,phí, lệ phí, chi đầu tư phát triển. Đây là những
thành công bước đầu đáng ghi nhận trong cơng tác quản lí cân đối ngân sách nhà
nước cũng như kiểm soát vấn đề bội chi ngân sách nhà nước.
Chúng ta đã kiểm soát được mức bội chi NSNN ở giới hạn cho phép

(không quá 5% GDP/năm) và nguồn vay chủ yếu chi đầu tư phát triển. Ngồi ra,
chúng ta cũng tích lũy được một phần từ nguồn thu thuế, phí, lệ phí chi đầu tư
phát triển. Đây là những thành công bước đầu đáng ghi nhận trong công tác
quản lý cân đối NSNN cũng như kiểm soát vấn đề bội chi NSNN. Tuy nhiên,
trong quá trình xử lý bội chi NSNN, đặc biệt trong tình hình hiện nay khi vấn đề
lạm phát đang gây ra những khó khăn rất lớn cho nền kinh tế và đời sống nhân
dân, chúng ta cần lưu ý đến những vấn đề sau trong việc xử lý bội chi NSNN:
Sự thiếu hụt ngân sách do nhu cầu vốn tài trợ cho sự phát triển nền kinh tế
quá lớn đòi hỏi phải đi vay để bù đắp. Điều này được thể hiện qua việc chúng ta
chỉ vay để đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng và các cơng trình trọng điểm quốc
21


gia phục vụ lợi ích phát triển của đất nước. Nhưng, trên thực tế số tiền vay, đặc
biệt của nước ngồi, chưa được quản lý chặt chẽ. Tình trạng đầu tư dàn trải ở
các địa phương vẫn chưa được khắc phục triệt để, tiến độ thi công những dự án
trọng điểm quốc gia cịn chậm và thiếu hiệu quả. Chính vì vậy, các khoản đầu tư
phát triển lấy từ nguồn vốn vay (cả trong và ngoài nước) cần bảo đảm các quy
định của Luật NSNN và mức bội chi cho phép hằng năm do Quốc hội quyết
định.
Sự thiếu hụt ngân sách trong những năm qua được sử dụng như một cơng
cụ trong chính sách tài khóa để kích thích sự tăng trưởng kinh tế. Chúng ta có
thể dễ dàng nhận ra điều này thông qua cân đối NSNN hằng năm. Về nguyên
tắc, sau khi lấy tổng thu trừ đi tổng chi trong năm sẽ xác định được số thặng dư
hoặc thiếu hụt ngân sách trong năm. Tuy nhiên, khi cân đối ngân sách chúng ta
thường xác định số bội chi trước (thông thường tương đương với mức Quốc hội
cho phép) và nguồn còn lại được Quốc hội cho phép chuyển nguồn sang năm
sau. Đây là chính sách ngân sách thận trọng khi áp dụng lý thuyết bội chi một
cách chủ động và điều đó khơng gây xáo trộn trong chính sách kinh tế vĩ mô,
nhưng phải cân nhắc và kiểm tra xem tồn bộ số bội chi có được sử dụng để chi

đầu tư phát triển cho các dự án trọng điểm và hiệu quả qua đó tạo thêm cơng ăn
việc làm, tạo đà cho nền kinh tế phát triển, tăng khả năng thu NSNN trong tương
lai hay không.
Chưa chú trọng mối quan hệ giữa chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên.
Đây là một trong những nguyên nhân gây căng thẳng về ngân sách áp lực bội
chi ngân sách (nhất là ngân sách các địa phương). Chúng ta có thể thấy, thơng
qua cơ chế phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách và cơ
chế bổ sung từ ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dưới. Ngân sách địa
phương được phân cấp nguồn thu ứng với các nhiệm vụ chi cụ thể và được xác
định cụ thể trong dự toán ngân sách hằng năm. Vì vậy, khi các địa phương vay
vốn để đầu tư sẽ đòi hỏi bảo đảm nguồn chi thường xuyên để bố trí cho việc vận
hành các cơng trình khi hoàn thành và đi vào hoạt động cũng như chi phí duy tu,
bảo dưỡng các cơng trình, làm giảm hiệu quả đầu tư. Chính điều đó ln tạo sự
22


căng thẳng về ngân sách, để cơng trình vận hành và phát huy tác dụng, ln phải
địi hỏi nhu cầu kinh phí cho hoạt động. Để có nguồn kinh phí này hoặc phải đi
vay để duy trì hoạt động hoặc yêu cầu cấp trên bổ sung ngân sách, cả hai trường
hợp đều tạo áp lực bội chi NSNN.
Qua kinh nghiệm và những diễn biến của nền kinh tế Việt Nam thời gian
qua, có thể rút ra một số vấn đề lưu ý cho Việt Nam khi nghiên cứu áp dụng lạm
phát mục tiêu (IT):
Về mặt thể chế, ở Việt Nam, NHNN là một cơ quan ngang bộ, trực thuộc
Chính phủ nên để thực hiện được chính sách IT, cần phải xem xét lại tính độc
lập, quyền hạn và trách nhiệm của NHNN trong việc thiết lập mục tiêu lạm phát
và thực thi các chính sách để đạt được mục tiêu. Bên cạnh đó, mơ hình phối hợp
giữa NHNN và Bộ Tài chính, các bộ ngành liên quan khác cũng phải rất chặt
chẽ và đạt được mục tiêu lạm phát phải là ưu tiên số một.
Đối với NHNN, để thực hiện IT quan trọng nhất là công tác dự báo để đặt

ra mục tiêu lạm phát nên cần phải có nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng
mơ hình dự báo lạm phát, lãi suất và các biến ngoại sinh khác phục vụ cho việc
đề ra mục tiêu lạm phát cho từng năm (Như trường hợp của Brazil đã thành lập
Vụ Nghiên cứu để phục vụ nghiên cứu, thực hiện IT), hơn nữa, cơ sở hạ tầng kỹ
thuật để thực hiện IT cũng cần được nâng cấp hiện đại. Cần thiết lập các khảo
sát thường xuyên của thị trường về kỳ vọng lạm phát để phục vụ cho việc dự
báo
Về mặt kinh tế, cần nghiên cứu thêm về các điều kiện và trình độ phát triển
của thị trường tài chính, tiền tệ. Việt Nam là nước có độ mở kinh tế cao, do đó
sự ảnh hưởng của bên ngồi vào cũng rất lớn, đặc biệt là sự truyền dẫn qua giá.
Do đó, việc dự báo và đặt ra mục tiêu lạm phát không chỉ dựa vào các điều kiện
của bản thân nền kinh tế mà cả các điều kiện kinh tế thế giới, khơng chỉ riêng thị
trường tài chính, tiền tệ mà cả thị trường hàng hóa, lương thực, thực phẩm. Với
đặc thù của kinh tế Việt Nam, cần nghiên cứu độ trễ của các chính sách và thời
gian truyền dẫn ảnh hưởng của kinh tế bên ngoài đến lạm phát trong nước.
23


Về kinh nghiệm điều hành IT, cần nghiên cứu các kênh truyền dẫn CSTT để
lựa chọn điều hành hiệu quả nhất (như kinh nghiệm của Brazi là điều hành qua
kênh tổng cầu, tỉ giá và kỳ vọng lạm phát). Vấn đề khác cần quan tâm là cơ sở lý
luận và kinh nghiệm thực tiễn đề đề xuất giới hạn dao động của mục tiêu lạm
phát. Vì khi đã thiết lập mục tiêu lạm phát việc không đạt được mục tiêu sẽ làm
cho chính sách IT mất đi ý nghĩa của nó trong việc ổn định lạm phát cũng như
kinh tế vĩ mơ. Bên cạnh đó, trách nhiệm giải trình và quyền hạn trong việc điều
chỉnh mục tiêu lạm phát của NHNN cũng phải được làm rõ.
Một vấn đề lớn của IT là tính minh bạch của chính sách. Để làm được điều
này không chỉ là vấn đề của cơ quan chức năng mà còn của cả trách nhiệm của
dân chúng trong việc nâng cao hiểu biết và tiếp nhận thông tin. Khi điều hành
CSTT lạm phát mục tiêu, việc phổ biến thông tin, nâng cao hiểu biết cho dân

chúng cần được đặc biệt lưu ý. Điều này cũng sẽ ảnh hưởng đến lịng tin của dân
chúng vào chính sách và kỳ vọng lạm phát của thị trường, yếu tố quan trọng để
đạt được mục tiêu lạm phát như đã đề ra.
Trên đây là một số vấn đề lưu ý được rút ra cho Việt Nam sau khi nghiên
cứu quá trình chuyển đổi và áp dụng IT của Brazil. Đặc trưng của lạm phát xưa
nay là ảnh hưởng và bị ảnh hưởng bởi rất nhiều nhân tố trong cuộc sống, tâm lý
của dân chúng cũng như các điều kiện kinh tế vĩ mơ, vi mơ. Vì vậy để nghiên
cứu, áp dụng, Việt Nam còn cần phải chuẩn bị rất nhiều các điều kiện từ vi mô
đến vĩ mô, từ thể chế pháp luật cho đến xây dựng lòng tin của dân chúng.
Năm 2012, mức bội chi ngân sách nhà nước được Quốc hội nhất trí thơng
qua là 140.200 tỷ đồng, bằng 4,8% GDP.Gần đây, có ý kiến cho rằng bội chi
NSNN tăng cao hơn mức dự toán, Vụ Ngân sách Nhà nước, Bộ Tài chính cho
rằng, những số liệu được nêu chưa phản ánh chính xác thực trạng. Mặc dù có
nhiều khó khăn, nhưng các chỉ tiêu về thu, chi và bội chi NSNN vẫn nằm trong
phạm vi khống chế mức dự toán QH cho phép.
Tháng 10, mức bội chi ước 4.865 tỷ đồng; lũy kế 10 tháng 124.955 tỷ đồng,
bằng 89,1% dự tốn năm. Tính đến ngày 25-10-2012, đã thực hiện phát hành
24


được xấp xỉ 109.050 tỷ đồng trái phiếu Chính phủ, bằng 154,8% số thực hiện
năm 2011 và bằng 90,9% nhiệm vụ phát hành năm 2012.
Về hiện tượng chi sai, chi khơng đúng, theo Vụ NSNN những đơn vị đó
phải chịu trách nhiệm, đồng thời cơ quan tài chính cũng sẽ kiểm soát qua hệ
thống kho bạc, thanh tra, kiểm toán để từ đó xác định rõ trách nhiệm. Đối với
các khoản chi cho hội nghị, khánh tiết, mua sắm, lễ hội, phải xem xét đối với
từng trường hợp cụ thể.
Trường hợp chi cho lễ hội, thông thường lấy từ nguồn xã hội hóa, trừ một
số lễ hội mang tính chất quốc gia, ngân sách địa phương sẽ trích ra một phần,
phần cịn lại huy động từ nguồn xã hội hóa.

Về ngun tắc, trong q trình điều hành dự tốn, đối với các khoản tăng
chi từ nguồn dự phòng đều phải theo quy định của Luật NSNN. Bộ Tài chính
được quyền quyết định tăng chi thêm từ nguồn dự phòng là 1 tỷ, còn trên 1 tỷ là
thuộc thẩm quyền quyết định của Thủ tướng Chính phủ và đều phải báo cáo Ủy
ban Thường vụ Quốc hội.
Về lộ trình giảm bội chi NSNN, Bộ Tài chính đã cùng Bộ Kế hoạch và
Đầu tư tính tốn khả năng cân đối ngân sách trong trung hạn, từ đó đề xuất và đã
được thơng qua tại Nghị quyết Đại hội Đảng XI và Nghị quyết của Quốc hội về
Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm 2011-2015, định hướng giảm dần bội
chi để đến năm 2015 đạt dưới 4,5%GDP.
Bộ Tài chính cũng đã xây dựng, trình và được Thủ tướng Chính phủ phê
duyệt chiến lược tài chính (Quyết định số 450/QĐ-TTg ngày 18/4/2012 của Thủ
tướng Chính phủ), trong đó đã đặt mục tiêu giảm mức bội chi NSNN xuống
dưới 4,5% GDP vào năm 2015 và giai đoạn 2016-2020 tương đương 4% GDP.
Để triển khai mục tiêu này, đồng thời nhằm kiềm chế lạm phát, ổn định
kinh tế vĩ mô, bội chi ngân sách đã được điều chỉnh giảm liên tục. Năm 2011,
bội chi ngân sách theo dự toán ban đầu là 5,3%GDP, trong điều hành đã giảm
xuống 4,9%GDP. Năm 2012, bội chi được dự toán và điều hành ở mức
4,8%GDP. Năm 2013, theo lộ trình dự kiến mức bội chi sẽ khoảng 4,7%GDP,
25