nghiên cứu đặc điểm nông - sinh học và khả năng tạo cây tứ bội của một số dòng giống cam quýt tại thái nguyên
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.28 MB, 145 trang )
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
NGUYỄN THỊ HOÈ
NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG - SINH HỌC
VÀ KHẢ NĂNG TẠO CÂY TỨ BỘI CỦA MỘT SỐ
DÒNG GIỐNG CAM QUÝT TẠI THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Trồng trọt
Mã số: 60.62.01
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. NGÔ XUÂN BÌNH
THÁI NGUYÊN - 2010
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã
được cảm ơn và các thông tin trích dẫn đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Tác giả luận văn
Nguyễn Thị Hòe
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
LỜI CẢM ƠN
Trước tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Ngô Xuân Bình là
người hướng dẫn tận tình cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo khoa Công nghệ sinh học,
khoa Nông học, khoa Sau đại học và các thầy cô giáo đã tham gia giảng dạy
chương trình cao học - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên.
Tôi xin chân thành cảm ơn các anh chị em công nhân, sinh viên tại trang
trại xã Tức Tranh - huyện Phú Lương - tỉnh Thái Nguyên nơi tôi tiến hành
nghiên cứu đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể gia đình, bố, mẹ, anh chị em, chồng,
con trai và bạn bè đồng nghiệp đã động viên hỗ trợ tôi trong quá trình học tập
và hoàn thành luận văn này.
Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn tất cả sự giúp đỡ quý báu trên.
Thái Nguyên, tháng 10 năm 2010
Tác giả luận văn
Nguyễn Thị Hòe
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
MỤC LỤC
P
P
H
H
Ầ
Ầ
N
N
M
M
Ở
Ở
Đ
Đ
Ầ
Ầ
U
U
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0
0
1
1
.
.
Đ
Đ
ặ
ặ
t
t
v
v
ấ
ấ
n
n
đ
đ
ề
ề
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
1
2
2
.
.
M
M
ụ
ụ
c
c
đ
đ
í
í
c
c
h
h
c
c
ủ
ủ
a
a
đ
đ
ề
ề
t
t
à
à
i
i
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
3
3
3
.
.
Y
Y
ê
ê
u
u
c
c
ầ
ầ
u
u
c
c
ủ
ủ
a
a
đ
đ
ề
ề
t
t
à
à
i
i
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
3
C
C
H
H
Ư
Ư
Ơ
Ơ
N
N
G
G
I
I
.
.
T
T
Ổ
Ổ
N
N
G
G
Q
Q
U
U
A
A
N
N
T
T
À
À
I
I
L
L
I
I
Ệ
Ệ
U
U
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
4
1
1
.
.
1
1
.
.
C
C
ơ
ơ
s
s
ở
ở
k
k
h
h
o
o
a
a
h
h
ọ
ọ
c
c
c
c
ủ
ủ
a
a
đ
đ
ề
ề
t
t
à
à
i
i
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
4
1
1
.
.
2
2
.
.
N
N
g
g
u
u
ồ
ồ
n
n
g
g
ố
ố
c
c
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
,
,
l
l
ị
ị
c
c
h
h
s
s
ử
ử
n
n
g
g
h
h
ề
ề
t
t
r
r
ồ
ồ
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
,
,
t
t
ì
ì
n
n
h
h
h
h
ì
ì
n
n
h
h
s
s
ả
ả
n
n
x
x
u
u
ấ
ấ
t
t
v
v
à
à
c
c
á
á
c
c
v
v
ù
ù
n
n
g
g
t
t
r
r
ồ
ồ
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
c
c
h
h
ủ
ủ
y
y
ế
ế
u
u
t
t
r
r
ê
ê
n
n
t
t
h
h
ế
ế
g
g
i
i
ớ
ớ
i
i
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
1
1
.
.
2
2
.
.
1
1
.
.
N
N
g
g
u
u
ồ
ồ
n
n
g
g
ố
ố
c
c
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
v
v
à
à
l
l
ị
ị
c
c
h
h
s
s
ử
ử
t
t
r
r
ồ
ồ
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
t
t
r
r
ê
ê
n
n
t
t
h
h
ế
ế
g
g
i
i
ớ
ớ
i
i
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
1
1
.
.
2
2
.
.
2
2
.
.
T
T
ì
ì
n
n
h
h
h
h
ì
ì
n
n
h
h
x
x
ả
ả
n
n
x
x
u
u
ấ
ấ
t
t
v
v
à
à
c
c
á
á
c
c
v
v
ù
ù
n
n
g
g
t
t
r
r
ồ
ồ
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
c
c
h
h
ủ
ủ
y
y
ế
ế
u
u
t
t
r
r
ê
ê
n
n
t
t
h
h
ế
ế
g
g
i
i
ớ
ớ
i
i
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
1
1
.
.
3
3
.
.
T
T
ì
ì
n
n
h
h
h
h
ì
ì
n
n
h
h
s
s
ả
ả
n
n
x
x
u
u
ấ
ấ
t
t
,
,
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
v
v
à
à
c
c
á
á
c
c
v
v
ù
ù
n
n
g
g
t
t
r
r
ồ
ồ
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
ở
ở
V
V
i
i
ệ
ệ
t
t
N
N
a
a
m
m
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
1
5
5
1
1
.
.
3
3
.
.
1
1
.
.
T
T
ì
ì
n
n
h
h
h
h
ì
ì
n
n
h
h
s
s
ả
ả
n
n
x
x
u
u
ấ
ấ
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
1
5
5
1
1
.
.
3
3
.
.
2
2
.
.
C
C
á
á
c
c
v
v
ù
ù
n
n
g
g
t
t
r
r
ồ
ồ
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
c
c
h
h
ủ
ủ
y
y
ế
ế
u
u
ở
ở
V
V
i
i
ệ
ệ
t
t
N
N
a
a
m
m
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
2
2
2
1
1
.
.
3
3
.
.
3
3
.
.
N
N
h
h
ữ
ữ
n
n
g
g
k
k
h
h
ó
ó
k
k
h
h
ă
ă
n
n
t
t
r
r
o
o
n
n
g
g
v
v
i
i
ệ
ệ
c
c
t
t
r
r
ồ
ồ
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
ở
ở
n
n
ư
ư
ớ
ớ
c
c
t
t
a
a
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
2
7
7
1
1
.
.
3
3
.
.
4
4
.
.
C
C
h
h
i
i
ế
ế
n
n
l
l
ư
ư
ợ
ợ
c
c
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
t
t
ạ
ạ
o
o
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
k
k
h
h
ô
ô
n
n
g
g
h
h
ạ
ạ
t
t
ở
ở
c
c
â
â
y
y
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
2
8
8
1
1
.
.
3
3
.
.
5
5
.
.
N
N
h
h
ữ
ữ
n
n
g
g
k
k
ế
ế
t
t
q
q
u
u
ả
ả
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
t
t
r
r
o
o
n
n
g
g
v
v
à
à
n
n
g
g
o
o
à
à
i
i
n
n
ư
ư
ớ
ớ
c
c
v
v
ề
ề
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
l
l
i
i
ê
ê
n
n
q
q
u
u
a
a
n
n
đ
đ
ế
ế
n
n
đ
đ
ề
ề
t
t
à
à
i
i
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
3
1
1
1
1
.
.
3
3
.
.
5
5
.
.
1
1
.
.
N
N
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
v
v
ề
ề
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
3
1
1
1
1
.
.
3
3
.
.
5
5
.
.
2
2
.
.
N
N
h
h
ữ
ữ
n
n
g
g
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
v
v
ề
ề
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
v
v
à
à
r
r
a
a
h
h
o
o
a
a
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
4
0
0
1
1
.
.
3
3
.
.
5
5
.
.
3
3
.
.
N
N
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
v
v
ề
ề
t
t
í
í
n
n
h
h
t
t
r
r
ạ
ạ
n
n
g
g
v
v
à
à
t
t
í
í
n
n
h
h
t
t
h
h
í
í
c
c
h
h
ứ
ứ
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
4
2
2
1
1
.
.
3
3
.
.
5
5
.
.
4
4
.
.
N
N
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
v
v
ề
ề
ả
ả
n
n
h
h
h
h
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
q
q
u
u
á
á
t
t
r
r
ì
ì
n
n
h
h
t
t
h
h
ụ
ụ
p
p
h
h
ấ
ấ
n
n
đ
đ
ế
ế
n
n
n
n
ă
ă
n
n
g
g
s
s
u
u
ấ
ấ
t
t
,
,
c
c
h
h
ấ
ấ
t
t
l
l
ư
ư
ợ
ợ
n
n
g
g
q
q
u
u
ả
ả
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
4
4
4
1
1
.
.
3
3
.
.
5
5
.
.
5
5
.
.
H
H
i
i
ệ
ệ
n
n
t
t
ư
ư
ợ
ợ
n
n
g
g
đ
đ
a
a
p
p
h
h
ô
ô
i
i
ở
ở
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
v
v
à
à
ứ
ứ
n
n
g
g
d
d
ụ
ụ
n
n
g
g
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
4
5
5
1
1
.
.
4
4
.
.
M
M
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
h
h
i
i
ể
ể
u
u
b
b
i
i
ế
ế
t
t
c
c
ơ
ơ
b
b
ả
ả
n
n
v
v
ề
ề
c
c
â
â
y
y
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
4
7
7
1
1
.
.
4
4
.
.
1
1
.
.
C
C
á
á
c
c
l
l
o
o
à
à
i
i
t
t
r
r
o
o
n
n
g
g
h
h
ọ
ọ
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
4
7
7
1
1
.
.
4
4
.
.
2
2
.
.
Y
Y
ê
ê
u
u
c
c
ầ
ầ
u
u
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
h
h
á
á
i
i
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
0
0
1
1
1
.
.
4
4
.
.
3
3
.
.
S
S
â
â
u
u
b
b
ệ
ệ
n
n
h
h
h
h
ạ
ạ
i
i
t
t
r
r
ê
ê
n
n
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
2
2
C
C
H
H
Ư
Ư
Ơ
Ơ
N
N
G
G
I
I
I
I
.
.
Đ
Đ
Ố
Ố
I
I
T
T
Ư
Ư
Ợ
Ợ
N
N
G
G
,
,
N
N
Ộ
Ộ
I
I
D
D
U
U
N
N
G
G
V
V
À
À
P
P
H
H
Ư
Ư
Ơ
Ơ
N
N
G
G
P
P
H
H
Á
Á
P
P
N
N
G
G
H
H
I
I
Ê
Ê
N
N
C
C
Ứ
Ứ
U
U
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
5
5
2
2
.
.
1
1
.
.
Đ
Đ
ố
ố
i
i
t
t
ư
ư
ợ
ợ
n
n
g
g
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
5
5
2
2
.
.
2
2
.
.
Đ
Đ
ị
ị
a
a
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
v
v
à
à
t
t
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
5
5
2
2
.
.
3
3
.
.
N
N
ộ
ộ
i
i
d
d
u
u
n
n
g
g
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
5
5
2
2
.
.
4
4
.
.
C
C
h
h
ỉ
ỉ
t
t
i
i
ê
ê
u
u
v
v
à
à
p
p
h
h
ư
ư
ơ
ơ
n
n
g
g
p
p
h
h
á
á
p
p
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
6
6
2
2
.
.
4
4
.
.
1
1
.
.
N
N
ộ
ộ
i
i
d
d
u
u
n
n
g
g
1
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
6
6
2
2
.
.
4
4
.
.
2
2
.
.
N
N
ộ
ộ
i
i
d
d
u
u
n
n
g
g
2
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
7
7
2
2
.
.
4
4
.
.
3
3
.
.
N
N
ộ
ộ
i
i
d
d
u
u
n
n
g
g
3
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
7
7
2
2
.
.
4
4
.
.
4
4
.
.
N
N
ộ
ộ
i
i
d
d
u
u
n
n
g
g
N
N
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
t
t
ì
ì
n
n
h
h
h
h
ì
ì
n
n
h
h
s
s
â
â
u
u
b
b
ệ
ệ
n
n
h
h
h
h
ạ
ạ
i
i
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
d
d
ò
ò
n
n
g
g
-
-
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
8
8
2
2
.
.
4
4
.
.
5
5
.
.
N
N
ộ
ộ
i
i
d
d
u
u
n
n
g
g
5
5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
9
9
2
2
.
.
5
5
.
.
P
P
h
h
ư
ư
ơ
ơ
n
n
g
g
p
p
h
h
á
á
p
p
x
x
ử
ử
l
l
ý
ý
s
s
ố
ố
l
l
i
i
ệ
ệ
u
u
:
:
S
S
ố
ố
l
l
i
i
ệ
ệ
u
u
s
s
a
a
u
u
k
k
h
h
i
i
t
t
ổ
ổ
n
n
g
g
h
h
ợ
ợ
p
p
đ
đ
ư
ư
ợ
ợ
c
c
x
x
ử
ử
l
l
ý
ý
b
b
ằ
ằ
n
n
g
g
p
p
h
h
ầ
ầ
n
n
m
m
ề
ề
m
m
I
I
R
R
I
I
S
S
T
T
A
A
R
R
T
T
4
4
.
.
0
0
,
,
E
E
x
x
c
c
e
e
l
l
,
,
t
t
r
r
ê
ê
n
n
m
m
á
á
y
y
v
v
i
i
t
t
í
í
n
n
h
h
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
0
0
C
C
H
H
Ư
Ư
Ơ
Ơ
N
N
G
G
I
I
I
I
I
I
.
.
K
K
Ế
Ế
T
T
Q
Q
U
U
Ả
Ả
V
V
À
À
T
T
H
H
Ả
Ả
O
O
L
L
U
U
Ậ
Ậ
N
N
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
1
1
3
3
.
.
1
1
.
.
K
K
ế
ế
t
t
q
q
u
u
ả
ả
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
m
m
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
đ
đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
h
h
ì
ì
n
n
h
h
t
t
h
h
á
á
i
i
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
d
d
ò
ò
n
n
g
g
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
6
6
1
1
3
3
.
.
1
1
.
.
1
1
.
.
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
t
t
h
h
â
â
n
n
v
v
à
à
d
d
ạ
ạ
n
n
g
g
t
t
á
á
n
n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
1
1
3
3
.
.
1
1
.
.
2
2
.
.
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
h
h
ì
ì
n
n
h
h
t
t
h
h
á
á
i
i
b
b
ộ
ộ
l
l
á
á
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
3
3
3
3
.
.
1
1
.
.
3
3
.
.
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
h
h
ì
ì
n
n
h
h
t
t
h
h
á
á
i
i
h
h
o
o
a
a
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
6
6
3
3
.
.
2
2
.
.
K
K
ế
ế
t
t
q
q
u
u
ả
ả
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
đ
đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
l
l
ộ
ộ
c
c
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
d
d
ò
ò
n
n
g
g
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
7
7
3
3
.
.
2
2
.
.
1
1
.
.
T
T
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
r
r
a
a
l
l
ộ
ộ
c
c
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
7
7
3
3
.
.
2
2
.
.
2
2
.
.
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
l
l
ộ
ộ
c
c
x
x
u
u
â
â
n
n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
9
9
3
3
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
l
l
ộ
ộ
c
c
h
h
è
è
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
1
1
3
3
.
.
2
2
.
.
4
4
.
.
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
l
l
ộ
ộ
c
c
t
t
h
h
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
2
2
3
3
.
.
2
2
.
.
5
5
.
.
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
l
l
ộ
ộ
c
c
đ
đ
ô
ô
n
n
g
g
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
4
4
3
3
.
.
2
2
.
.
6
6
.
.
N
N
h
h
ậ
ậ
n
n
x
x
é
é
t
t
r
r
ú
ú
t
t
r
r
a
a
t
t
ừ
ừ
p
p
h
h
ầ
ầ
n
n
4
4
.
.
2
2
(
(
đ
đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
đ
đ
ợ
ợ
t
t
l
l
ộ
ộ
c
c
)
)
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
5
5
2
3
3
.
.
3
3
.
.
Đ
Đ
ộ
ộ
n
n
ả
ả
y
y
m
m
ầ
ầ
m
m
c
c
ủ
ủ
a
a
h
h
ạ
ạ
t
t
p
p
h
h
ấ
ấ
n
n
v
v
à
à
k
k
h
h
ả
ả
n
n
ă
ă
n
n
g
g
b
b
ả
ả
o
o
q
q
u
u
ả
ả
n
n
h
h
ạ
ạ
t
t
p
p
h
h
ấ
ấ
n
n
s
s
ử
ử
d
d
ụ
ụ
n
n
g
g
c
c
h
h
o
o
l
l
a
a
i
i
t
t
ạ
ạ
o
o
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
6
6
3
3
.
.
4
4
.
.
M
M
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
s
s
â
â
u
u
b
b
ệ
ệ
n
n
h
h
h
h
ạ
ạ
i
i
c
c
h
h
í
í
n
n
h
h
t
t
r
r
ê
ê
n
n
c
c
á
á
c
c
d
d
ò
ò
n
n
g
g
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
.
.
.
.
7
7
8
8
3
3
.
.
4
4
.
.
1
1
.
.
M
M
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
đ
đ
ố
ố
i
i
t
t
ư
ư
ợ
ợ
n
n
g
g
b
b
ệ
ệ
n
n
h
h
h
h
ạ
ạ
i
i
c
c
h
h
í
í
n
n
h
h
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
8
8
3
3
.
.
4
4
.
.
2
2
.
.
M
M
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
đ
đ
ố
ố
i
i
t
t
ư
ư
ợ
ợ
n
n
g
g
b
b
ệ
ệ
n
n
h
h
h
h
ạ
ạ
i
i
c
c
h
h
í
í
n
n
h
h
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
9
9
3
3
.
.
5
5
.
.
N
N
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
ả
ả
n
n
h
h
h
h
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
n
n
ồ
ồ
n
n
g
g
đ
đ
ộ
ộ
,
,
t
t
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
x
x
ử
ử
l
l
ý
ý
C
C
o
o
l
l
c
c
h
h
i
i
c
c
i
i
n
n
e
e
đ
đ
ế
ế
n
n
k
k
h
h
ả
ả
n
n
ă
ă
n
n
g
g
t
t
ạ
ạ
o
o
t
t
h
h
ể
ể
t
t
ứ
ứ
b
b
ộ
ộ
i
i
t
t
ừ
ừ
m
m
ầ
ầ
m
m
h
h
ạ
ạ
t
t
c
c
â
â
y
y
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
1
1
3
3
.
.
5
5
.
.
1
1
.
.
Ả
Ả
n
n
h
h
h
h
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
t
t
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
v
v
à
à
n
n
ồ
ồ
n
n
g
g
đ
đ
ộ
ộ
C
C
o
o
l
l
c
c
h
h
i
i
c
c
i
i
n
n
e
e
đ
đ
ế
ế
n
n
k
k
h
h
ả
ả
n
n
ă
ă
n
n
g
g
n
n
ả
ả
y
y
m
m
ầ
ầ
m
m
c
c
ủ
ủ
a
a
h
h
ạ
ạ
t
t
s
s
a
a
u
u
x
x
ử
ử
l
l
ý
ý
C
C
o
o
l
l
c
c
h
h
i
i
c
c
i
i
n
n
e
e
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
1
1
3
3
.
.
5
5
.
.
2
2
.
.
K
K
ế
ế
t
t
q
q
u
u
ả
ả
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
ả
ả
n
n
h
h
h
h
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
n
n
ồ
ồ
n
n
g
g
đ
đ
ộ
ộ
v
v
à
à
t
t
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
x
x
ử
ử
l
l
ý
ý
C
C
o
o
l
l
c
c
h
h
i
i
c
c
i
i
n
n
e
e
đ
đ
ế
ế
n
n
k
k
h
h
ả
ả
n
n
ă
ă
n
n
g
g
t
t
ạ
ạ
o
o
t
t
h
h
ể
ể
đ
đ
a
a
b
b
ộ
ộ
i
i
ở
ở
m
m
ầ
ầ
m
m
h
h
ạ
ạ
t
t
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
4
4
C
C
H
H
Ư
Ư
Ơ
Ơ
N
N
G
G
I
I
V
V
.
.
K
K
Ế
Ế
T
T
L
L
U
U
Ậ
Ậ
N
N
V
V
À
À
K
K
I
I
Ế
Ế
N
N
N
N
G
G
H
H
Ị
Ị
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
9
9
4
4
.
.
1
1
.
.
K
K
ế
ế
t
t
l
l
u
u
ậ
ậ
n
n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
9
9
4
4
.
.
2
2
.
.
Đ
Đ
ề
ề
n
n
g
g
h
h
ị
ị
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
9
9
0
0
T
T
À
À
I
I
L
L
I
I
Ệ
Ệ
U
U
T
T
H
H
A
A
M
M
K
K
H
H
Ả
Ả
O
O
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
9
9
1
1
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
FAO : Food and Agricultural Organization of the Unitet National
CC : Chiều cao
CD : Chiều dài
cm : Centimet
CT : Công thức
DT : Diện tích
§C : Đối chứng
§K : Đường kính
§VT : Đơn vị tính
kg : Kilogam
KL : Khối lượng
TB : Trung bình
TG : Thời gian
STT : Số thứ tự
0
DANH MỤC BẢNG BIỂU
B
B
ả
ả
n
n
g
g
1
1
.
.
1
1
:
:
D
D
i
i
ệ
ệ
n
n
t
t
í
í
c
c
h
h
t
t
r
r
ồ
ồ
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
t
t
r
r
ê
ê
n
n
t
t
h
h
ế
ế
g
g
i
i
ớ
ớ
i
i
v
v
à
à
ở
ở
c
c
á
á
c
c
c
c
h
h
â
â
u
u
l
l
ụ
ụ
c
c
-
-
2
2
0
0
0
0
8
8
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
9
9
B
B
ả
ả
n
n
g
g
1
1
.
.
2
2
:
:
S
S
ả
ả
n
n
l
l
ư
ư
ợ
ợ
n
n
g
g
m
m
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
c
c
â
â
y
y
ă
ă
n
n
q
q
u
u
ả
ả
c
c
h
h
í
í
n
n
h
h
c
c
ủ
ủ
a
a
t
t
h
h
ế
ế
g
g
i
i
ớ
ớ
i
i
v
v
à
à
c
c
á
á
c
c
c
c
h
h
â
â
u
u
l
l
ụ
ụ
c
c
2
2
0
0
0
0
8
8
-
-
2
2
0
0
0
0
9
9
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
1
0
0
B
B
ả
ả
n
n
g
g
1
1
.
.
3
3
:
:
S
S
ả
ả
n
n
l
l
ư
ư
ợ
ợ
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
n
n
ă
ă
m
m
2
2
0
0
0
0
8
8
-
-
2
2
0
0
0
0
9
9
ở
ở
m
m
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
v
v
ù
ù
n
n
g
g
t
t
r
r
ê
ê
n
n
t
t
h
h
ế
ế
g
g
i
i
ớ
ớ
i
i
.
.
.
.
.
.
1
1
1
1
B
B
ả
ả
n
n
g
g
1
1
.
.
4
4
:
:
D
D
i
i
ệ
ệ
n
n
t
t
í
í
c
c
h
h
,
,
n
n
ă
ă
n
n
g
g
s
s
u
u
ấ
ấ
t
t
v
v
à
à
s
s
ả
ả
n
n
l
l
ư
ư
ợ
ợ
n
n
g
g
B
B
ư
ư
ở
ở
i
i
,
,
C
C
a
a
m
m
ở
ở
m
m
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
n
n
ư
ư
ớ
ớ
c
c
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
1
2
2
B
B
ả
ả
n
n
g
g
1
1
.
.
5
5
:
:
D
D
i
i
ệ
ệ
n
n
t
t
í
í
c
c
h
h
,
,
n
n
ă
ă
n
n
g
g
s
s
u
u
ấ
ấ
t
t
,
,
s
s
ả
ả
n
n
l
l
ư
ư
ợ
ợ
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
m
m
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
c
c
â
â
y
y
ă
ă
n
n
q
q
u
u
ả
ả
c
c
ủ
ủ
a
a
n
n
ư
ư
ớ
ớ
c
c
t
t
a
a
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
1
7
7
B
B
ả
ả
n
n
g
g
1
1
.
.
6
6
:
:
K
K
ế
ế
t
t
q
q
u
u
ả
ả
đ
đ
i
i
ề
ề
u
u
t
t
r
r
a
a
c
c
á
á
c
c
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
ở
ở
V
V
i
i
ệ
ệ
t
t
N
N
a
a
m
m
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
1
9
9
B
B
ả
ả
n
n
g
g
1
1
.
.
7
7
:
:
M
M
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
n
n
h
h
ậ
ậ
p
p
n
n
ộ
ộ
i
i
v
v
à
à
o
o
V
V
i
i
ệ
ệ
t
t
N
N
a
a
m
m
t
t
r
r
o
o
n
n
g
g
5
5
n
n
ă
ă
m
m
t
t
r
r
ở
ở
l
l
ạ
ạ
i
i
đ
đ
â
â
y
y
.
.
.
.
.
.
2
2
1
1
B
B
ả
ả
n
n
g
g
1
1
.
.
8
8
a
a
:
:
C
C
á
á
c
c
l
l
o
o
à
à
i
i
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
t
t
h
h
ự
ự
c
c
s
s
ự
ự
c
c
ó
ó
ý
ý
n
n
g
g
h
h
ĩ
ĩ
a
a
t
t
r
r
o
o
n
n
g
g
t
t
h
h
ự
ự
c
c
t
t
i
i
ễ
ễ
n
n
s
s
ả
ả
n
n
x
x
u
u
ấ
ấ
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
4
8
8
B
B
ả
ả
n
n
g
g
1
1
.
.
8
8
b
b
:
:
T
T
ê
ê
n
n
g
g
ọ
ọ
i
i
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
n
n
h
h
ó
ó
m
m
c
c
o
o
n
n
l
l
a
a
i
i
(
(
h
h
y
y
b
b
r
r
i
i
d
d
s
s
)
)
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
4
8
8
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
t
t
h
h
â
â
n
n
c
c
à
à
n
n
h
h
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
b
b
ư
ư
ở
ở
i
i
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
1
1
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
2
2
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
t
t
h
h
â
â
n
n
c
c
à
à
n
n
h
h
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
d
d
ò
ò
n
n
g
g
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
3
3
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
3
3
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
h
h
ì
ì
n
n
h
h
t
t
h
h
á
á
i
i
b
b
ộ
ộ
l
l
á
á
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
b
b
ư
ư
ở
ở
i
i
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
4
4
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
4
4
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
h
h
ì
ì
n
n
h
h
t
t
h
h
á
á
i
i
b
b
ộ
ộ
l
l
á
á
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
d
d
ò
ò
n
n
g
g
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
5
5
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
5
5
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
h
h
o
o
a
a
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
d
d
ò
ò
n
n
g
g
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
6
6
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
6
6
:
:
T
T
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
r
r
a
a
l
l
ộ
ộ
c
c
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
á
á
c
c
d
d
ò
ò
n
n
g
g
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
8
8
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
7
7
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
l
l
ộ
ộ
c
c
x
x
u
u
â
â
n
n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
0
0
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
8
8
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
l
l
ộ
ộ
c
c
x
x
u
u
â
â
n
n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
0
0
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
9
9
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
l
l
ộ
ộ
c
c
h
h
è
è
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
1
1
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
0
0
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
l
l
ộ
ộ
c
c
h
h
è
è
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
2
2
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
1
1
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
đ
đ
ợ
ợ
t
t
l
l
ộ
ộ
c
c
t
t
h
h
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
3
3
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
2
2
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
đ
đ
ợ
ợ
t
t
l
l
ộ
ộ
c
c
t
t
h
h
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
3
3
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
3
3
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
l
l
ộ
ộ
c
c
đ
đ
ô
ô
n
n
g
g
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
4
4
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
4
4
:
:
Đ
Đ
ặ
ặ
c
c
đ
đ
i
i
ể
ể
m
m
s
s
i
i
n
n
h
h
t
t
r
r
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
đ
đ
ợ
ợ
t
t
l
l
ộ
ộ
c
c
đ
đ
ô
ô
n
n
g
g
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
5
5
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
5
5
:
:
K
K
ế
ế
t
t
q
q
u
u
ả
ả
đ
đ
ộ
ộ
n
n
ả
ả
y
y
m
m
ầ
ầ
m
m
c
c
ủ
ủ
a
a
h
h
ạ
ạ
t
t
p
p
h
h
ấ
ấ
n
n
q
q
u
u
a
a
t
t
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
b
b
ả
ả
o
o
q
q
u
u
ả
ả
n
n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
6
6
1
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
6
6
:
:
M
M
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
l
l
o
o
ạ
ạ
i
i
s
s
â
â
u
u
h
h
ạ
ạ
i
i
c
c
h
h
í
í
n
n
h
h
t
t
r
r
ê
ê
n
n
c
c
á
á
c
c
d
d
ò
ò
n
n
g
g
g
g
i
i
ố
ố
n
n
g
g
c
c
a
a
m
m
q
q
u
u
ý
ý
t
t
n
n
g
g
h
h
i
i
ê
ê
n
n
c
c
ứ
ứ
u
u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
8
8
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
7
7
:
:
M
M
ộ
ộ
t
t
s
s
ố
ố
l
l
o
o
ạ
ạ
i
i
b
b
ệ
ệ
n
n
h
h
h
h
ạ
ạ
i
i
c
c
h
h
í
í
n
n
h
h
t
t
r
r
ê
ê
n
n
c
c
á
á
c
c
d
d
ò
ò
n
n
g
g
b
b
ư
ư
ở
ở
i
i
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
7
9
9
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
8
8
:
:
Ả
Ả
n
n
h
h
h
h
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
t
t
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
v
v
à
à
n
n
ồ
ồ
n
n
g
g
đ
đ
ộ
ộ
C
C
o
o
l
l
c
c
h
h
i
i
c
c
i
i
n
n
e
e
đ
đ
ế
ế
n
n
k
k
h
h
ả
ả
n
n
ă
ă
n
n
g
g
n
n
ả
ả
y
y
m
m
ầ
ầ
m
m
c
c
ủ
ủ
a
a
h
h
ạ
ạ
t
t
s
s
a
a
u
u
x
x
ử
ử
l
l
ý
ý
ở
ở
d
d
ò
ò
n
n
g
g
b
b
ư
ư
ở
ở
i
i
T
T
N
N
4
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
1
1
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
1
1
9
9
:
:
Ả
Ả
n
n
h
h
h
h
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
t
t
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
v
v
à
à
n
n
ồ
ồ
n
n
g
g
đ
đ
ộ
ộ
C
C
o
o
l
l
c
c
h
h
i
i
c
c
i
i
n
n
e
e
đ
đ
ế
ế
n
n
k
k
h
h
ả
ả
n
n
ă
ă
n
n
g
g
n
n
ả
ả
y
y
m
m
ầ
ầ
m
m
c
c
ủ
ủ
a
a
h
h
ạ
ạ
t
t
s
s
a
a
u
u
x
x
ử
ử
l
l
ý
ý
ở
ở
d
d
ò
ò
n
n
g
g
b
b
ư
ư
ở
ở
i
i
T
T
N
N
9
9
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
3
3
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
2
2
0
0
:
:
Ả
Ả
n
n
h
h
h
h
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
t
t
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
v
v
à
à
n
n
ồ
ồ
n
n
g
g
đ
đ
ộ
ộ
C
C
o
o
l
l
c
c
h
h
i
i
c
c
i
i
n
n
e
e
đ
đ
ế
ế
n
n
k
k
h
h
ả
ả
n
n
ă
ă
n
n
g
g
đ
đ
a
a
b
b
ộ
ộ
i
i
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
â
â
y
y
s
s
a
a
u
u
x
x
ử
ử
l
l
ý
ý
ở
ở
d
d
ò
ò
n
n
g
g
b
b
ư
ư
ở
ở
i
i
T
T
N
N
4
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
5
5
B
B
ả
ả
n
n
g
g
3
3
.
.
2
2
1
1
:
:
Ả
Ả
n
n
h
h
h
h
ư
ư
ở
ở
n
n
g
g
c
c
ủ
ủ
a
a
t
t
h
h
ờ
ờ
i
i
g
g
i
i
a
a
n
n
v
v
à
à
n
n
ồ
ồ
n
n
g
g
đ
đ
ộ
ộ
C
C
o
o
l
l
c
c
h
h
i
i
c
c
i
i
n
n
e
e
đ
đ
ế
ế
n
n
k
k
h
h
ả
ả
n
n
ă
ă
n
n
g
g
đ
đ
a
a
b
b
ộ
ộ
i
i
c
c
ủ
ủ
a
a
c
c
â
â
y
y
s
s
a
a
u
u
x
x
ử
ử
l
l
ý
ý
ở
ở
d
d
ò
ò
n
n
g
g
b
b
ư
ư
ở
ở
i
i
T
T
N
N
9
9
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
7
7
1
P
P
H
H
Ầ
Ầ
N
N
M
M
Ở
Ở
Đ
Đ
Ầ
Ầ
U
U
1. Đặt vấn đề
Cây ăn quả chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống của mỗi con người
cũng như trong nền kinh tế quốc dân của mỗi nước. Việt Nam, trải qua hàng
ngàn năm lịch sử, nghề trồng cây ăn quả đã trở thành một bộ phận quan trọng
không thể thiếu đối với nền nông nghiệp của cả nước nói chung và của mỗi
vùng miền nói riêng. Nước ta nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa ẩm đã tạo
nên sự đa dạng về sinh thái, rất thuận lợi cho việc phát triển nghề trồng cây ăn
quả. Trong những năm qua nghề trồng cây ăn quả ở nước ta đã có vai trò quan
trọng trong nền kinh tế nông nghiệp, cũng như trong quá trình chuyển dịch cơ
cấu cây trồng và góp phần vào việc xoá đói giảm nghèo, tạo công ăn việc làm
cho hàng vạn người lao động từ nông thôn đến thành thị.
Các loài cây cam quýt (cam, chanh, bưởi ) là những loài cây có giá trị dinh
dưỡng và đem lại hiệu quả kinh tế cao. Nhiều loài cam quýt đang được trồng
trên thế giới cho quả với các vị đặc trưng như: chua, vị ngọt và chua nhẹ, ngọt
và rất ngọt đáp ứng được nhu cầu thị hiếu rất khác nhau của người tiêu dùng ở
mọi độ tuổi, sản phẩm quả dùng làm thức ăn bồi bổ sức khoẻ, cho ăn kiêng,
làm vị thuốc chữa bệnh, nước giải khát, làm mứt, Tuỳ từng loại, quả cam
quýt có các thành phần dinh dưỡng khác nhau, hàm lượng đường tổng số vào
khoảng 6 đến hơn 10% (trừ các loại quả chua như chanh ), đạm từ 0,6 - 0,9%,
chất béo khoảng 0,1 - 0,2%, vitamin C khoảng 50- 100 mg / 100g quả tươi,
axit hữu cơ 0,4 - 0,6% [26]. Ngoài ra cam quýt còn có nhiều loại vitamin khác
như B1, E nhiều loại khoáng như Ca, Fe, Zn và khoảng 15 loại axit amin
tự do khác nhau.
Hiện nay, với sự phát triển của kinh tế đất nước, nhu cầu tiêu dùng về
sản phẩm quả nói chung, về quả cam quýt trong đó có bưởi ngày càng cao,
2
giá một quả bưởi đặc sản như bưởi Da Xanh có thể lên tới 50 ngàn đồng/quả,
bưởi Năm Roi có thể đạt đến 10 ngàn đến 20 ngàn đồng/quả. Ở Việt Nam, đã hình
thành nhiều vùng chuyên canh sản xuất bưởi như vùng bưởi Diễn (Hà Nội), bưởi
Phúc Trạch (Hà Tĩnh), bưởi Đoan Hùng (Phú Thọ),…
Tuy nhiên, sản phẩm cam quýt nói chung, bưởi nói riêng còn ít và chưa
đáp ứng được nhu cầu người tiêu dùng về số lượng và chất lượng. Hầu hết các
giống cây ăn quả có múi ở nước ta là các giống nhiều hạt, tiêu chuẩn chất
lượng thấp. Tính trạng có hạt làm giảm giá trị thương mại của công nghiệp quả
có múi. Do vậy tạo giống cam quýt không hạt là mục tiêu quan trọng của công
tác giống. Một chiến lược tạo giống không hạt quan trọng là tạo ra và tuyển
chọn các giống tam bội thể từ các phép lai giữa các giống tứ bội thể với các
giống nhị bội. Nhưng tạo giống tam bội không hạt có chất lượng cao gặp nhiều
khó khăn do thiếu nguồn gen tứ bội thể làm vật liệu lai tạo.
Thái Nguyên là một tỉnh thuộc vùng trung du miền núi phía Bắc, được
coi là tỉnh rất có tiềm năng để phát triển nhiều loại cây ăn quả. Điều kiện khí
hậu khá phù hợp cho sự sinh trưởng, phát triển của nhiều loại cây ăn quả có
nguồn gốc nhiệt đới và á nhiệt đới nói chung và cam, quýt nói riêng.Việc trồng
thử nghiệm và phát triển cây bưởi và cây cam ở vùng sinh thái Thái Nguyên
góp phần giải quyết nhu cầu về sản phẩm quả cam quýt. Thời gian gần đây,
nhiều dòng giống cam quýt mới được tạo ra và được trồng thử nghiệm nhằm
đánh giá khả năng sinh trưởng và năng suất. Trang trại huyện Phú Lương-
Thái Nguyên đã thu thập và lưu trữ một tập đoàn phong phú các giống bưởi
nổi tiếng trong nước và nhập nội như: Phúc Trạch, Năm Roi, Diễn, Da Xanh,
Đoan Hùng, ST, dòng giống mới như: cam TN1, Cam V2. Nhưng hầu hết các
giống này chưa được nghiên cứu, đánh giá kỹ ở điều kiện sinh thái của tỉnh
Thái Nguyên.Việc nghiên cứu, đánh giá về một số đặc điểm nông sinh học
của tập đoàn dòng giống bưởi nói trên, cùng với việc nghiên cứu tạo nguồn
3
vật liệu lai tạo để chọn tạo giống cho quả không hạt ở cây cam quýt là hết sức
cần thiết.
Xuất phát từ những cơ sở và nhu cầu thực tế hiện nay chúng tôi tiến
hành nghiên cứu đề tài: "Nghiên cứu đặc điểm nông - sinh học và khả năng
tạo cây tứ bội của một số dòng giống cam quýt tại Thái Nguyên".
2. Mục đích của đề tài
- Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của một số dòng cam quýt và
một số giống bưởi đặc sản Việt Nam như: Năm Roi, Diễn, Phúc Trạch, Da
Xanh, Đoan Hùng và giống bưởi nhập nội ST ở điều kiện sinh thái vùng
Thái Nguyên.
- Nghiên cứu khả năng tạo cây tứ bội ở cam, quýt tạo nguồn vật liệu
cho chọn tạo giống cam quýt không hạt, phục vụ mục tiêu quan trọng của công
tác giống hiện nay.
3. Yêu cầu của đề tài
- Nghiên cứu đặc điểm hình thái của các dòng - giống cam quýt.
- Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng của các dòng - giống cam quýt.
- Nghiên cứu về độ nảy mầm của hạt phấn và khả năng bảo quản hạt
phấn sử dụng cho lai tạo của các dòng giống cam quýt.
- Nghiên cứu tình hình sâu bệnh hại của các dòng - giống cam quýt.
-Nghiên cứu ảnh hưởng của nồng độ, thời gian xử lý Colchicine đến
khả năng tạo thể tứ bội từ mầm hạt cây cam quýt.
4
CHƢƠNG I
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Cơ sở khoa học của đề tài
Cam quýt được xếp vào loại cây ăn quả lâu năm, quá trình sinh trưởng,
ra hoa kết quả chịu ảnh hưởng nhiều của các yếu tố nội tại (di truyền) và các
yếu tố ngoại cảnh như nhiệt độ, ánh sáng, đất đai,… biểu hiện qua sinh
trưởng, ra hoa, kết quả, năng suất và phẩm chất quả.
Do có tính thích ứng rộng với điều kiện sinh thái, mà qua quá trình di
thực (bằng con đường nhân giống vô tính) nhiều giống vẫn duy trì được một
số đặc điểm tốt của cây mẹ nơi nguyên sản. Ngoài ra còn có thể thể hiện một
số đặc điểm tốt hơn.
Do các giống địa phương ngày càng bị thoái hóa, giảm sút nghiêm trọng
về năng suất và chất lượng quả. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hậu quả trên,
song tập chung chủ yếu do một số nguyên nhân chính sau đây: sâu bệnh
nhiều, lũ lụt ở vùng đồng bằng, xói mòn rửa trôi ở vùng đất dốc, ngoài ra:
việc tuyển chọn những bộ giống chưa được quan tâm, việc áp dụng kỹ thuật
còn rất ít do hạn chế về trình độ.
Theo phương pháp nghiên cứu sinh học cây cam quýt của Đại học tổng
hợp Kyushu Nhật Bản kết hợp với qui phạm khảo nghiệm giống cam quýt của
Bộ NN và PTNT (10TCN-2007) để theo dõi, đánh giá các giống một cách có
hệ thống và đảm bảo tính khoa học cao.
Nước ta nằm ở trung tâm phát sinh và vùng phân bố của nhiều giống cây
cam quýt với những điều kiện thời tiết khí hậu thích hợp với phát triển cây ăn
quả ở quy mô lớn. Tiêu thụ quả cam quýt bình quân đầu người ở nước ta còn
rất thấp, do vậy thị trường và diện tích trồng cây cam quýt còn phải gia tăng
mạnh. Sản xuất quả cam quýt vẫn đang tiếp tục tăng do thu nhập của người
5
dân tăng nhanh. Ngoài ra, người tiêu dùng còn có xu hướng tăng sử dụng quả
cam quýt do giá trị dinh dưỡng cao và tiện lợi. Quả cam quýt xếp thứ nhất
trong số các loại cây ăn quả về giá trị thương mại quốc tế. Trong 20 năm cuối
thế kỷ 20, thị trường quả cam quýt tăng nhanh. Ở Việt Nam, cây cam quýt có
tầm quan trọng và ý nghĩa kinh tế. Diện tích trồng cây cam quýt tăng nhanh.
Việc nghiên cứu tạo giống không hạt ở cây cam quýt vẫn là động lực thúc đẩy
các nhà khoa học nghiên cứu và tạo ra nhiều giống chất lượng cao và có tiềm
năng xuất khẩu.Tuy nhiên hầu hết các giống cây ăn cam quýt ở nước ta là các
giống nhiều hạt, Nhiều giống cây cam quýt thương mại quan trọng dùng ăn
quả tươi là giống có hạt, nhất là các giống lai như Tangerine, Tanger và
Tangelos. Tính trạng có hạt làm giảm giá trị thương mại của công nghiệp quả
cam quýt. Hầu hết cây cam quýt ở nước ta là các giống có hạt, tiêu chuẩn chất
lượng thấp. Các giống được trồng phổ biến ở nước ta như cam Xã Đoài, Sông
Con, Vân Du, cam Sành, bưởi Phúc Trạch là các giống nhiều hạt. Một số
giống đặc sản chất lượng cao, có tiềm năng xuất khẩu như bưởi Năm Roi,
bưởi Đoan Hùng nhưng bản chất của tính trạng không hạt của giống này chưa
được nghiên cứu Do vậy nghiên cứu tạo giống cam quýt không hạt và đặc
điểm di truyền tính trạng không hạt ở cây cam quýt là mục tiêu quan trọng
của công tác giống [1]. Một trong các chiến lược tạo giống tam bội thể quan
trọng nhất là lai giữa giống nhị bội (2n) với các dòng tứ bội thể (4n). Tuy vậy,
chiến lược này có hạn chế cơ bản là sự thiếu hụt nguồn gen tứ bội dùng trong
lai tạo. Một phương pháp tạo dòng tứ bội thể ở cây cam quýt ưu việt, dễ làm
và hiệu quả nhanh trong quá trình tạo giống là phương pháp tạo các dòng tứ
bội thể bằng xử lý Colchicine mắt ghép trên cành của cây đã ra hoa (in vitro),
phương pháp này tạo ra dòng tứ bội có khả năng ra hoa rất sớm, rút ngắn
được thời gian tạo giống tam bội. Ngoài ra còn các phương pháp khác
như:Tạo các dòng tứ bội thể bằng xử lý Colchicine hạt, tạo dòng tứ bội thể
6
bằng xử lý Colchicine chồi, mô sẹo phôi hoá trong ống nghiệm (in vitro), tạo
dòng tứ bội bằng dung hợp tế bào trần nhị bội với nhau.
Với các loài cây ăn quả (trừ những giống cho quả không hạt) nguồn hạt
phấn khác nhau ảnh hưởng rất lớn đến tỷ lệ đậu quả, số lượng hạt và cuối cùng là
năng suất, chất lượng quả. ở một số cây ăn quả như: Cây hồng (D. Kaki) có 2
nhóm giống chính, nhóm tự thụ phấn và nhóm giao phấn, với nhóm giao phấn
khi cho tự thụ quả rất bé hoặc rụng 100%. Ở cây nho, một số giống tự thụ cho
quả rất nhỏ và nguồn hạt phấn khác nhau cho tỷ lệ đậu quả rất khác nhau, ở
cam quýt, nhiều giống khi tự thụ cho quả không hạt và quả phát triển có độ
lớn bình thường, trong khi đó một số giống cam quýt khác khi tự thụ hoa rụng
100% nghĩa là những giống này muốn kết quả cần phải có quá trình giao
phấn. Mối liên quan giữa quá trình tự thụ và thụ phấn chéo đến việc tạo quả
không hạt và tỷ lệ đậu quả là các quá trình có cơ chế khác nhau và rất phức
tạp. Trong điều kiện Việt Nam có thể tiến hành các thí nghiệm tự thụ hoặc
giao phấn với các nguồn hạt phấn khác nhau, nhằm xác định nguồn hạt phấn
cho năng suất quả cao nhất góp phần nâng cao năng suất, chất lượng quả ở
cam quýt nói chung và ở bưởi nói riêng.
1.2. Nguồn gốc của cam quýt, lịch sử nghề trồng cam quýt, tình hình sản
xuất và các vùng trồng cam quýt chủ yếu trên thế giới.
1.2.1. Nguồn gốc của cam quýt và lịch sử trồng cam quýt trên thế giới.
Trong các loại cây ăn quả, cùng với cây nho, cây cam quýt có lịch sử
trồng trọt lâu đời nhất. Có nhiều báo cáo nói về nguồn gốc của cam quýt,
phần lớn đều nhất trí rằng cam quýt có nguồn gốc ở miền nam châu Á, trải dài
từ Ấn Độ qua Himalaya Trung Quốc xuống vùng quần đảo Philippin,
malaysia, miền nam Indonecia hoặc kéo đến lục địa úc[65], [37]. Những báo
cáo gần đây nhận định rằng, tỉnh Vân Nam Trung Quốc có thể là nơi khởi
nguyên của nhiều loài cam quýt quan trọng, tại đây còn tìm thấy rất nhiều loài
7
cam quýt hoang dại [38], [65]. Trước đây có một vài tờ báo cho rằng, loài
chanh yên, phật thủ (Citrus medica) có thể có nguồn gốc ở Địa Trung Hải
hoặc bắc Phi, nhưng hiện nay điều này đã được sáng tỏ. Citrus medica có
nguồn gốc tại miền nam Trung Quốc, nhưng là loài cây ăn quả được mang
đến trồng tại Địa Trung Hải và bắc Phi rất sớm, trước thế kỷ 1 sau công
nguyên, những tài liệu cổ xưa có ghi chép loài cây ăn quả này ở bắc Phi đến
mức làm nhiều người hiểu lầm chúng có nguồn gốc tại đây[60]. Các loài
chanh vỏ mỏng (Lime, C. Auranlifolia Swingle) được xác định có nguồn gốc
ở miền nam Trung Quốc và miền tây Ấn Độ, sau đó các thuỷ thủ đầu tiên đến
Ấn Độ đã mang về trồng ở châu Phi, Địa Trung Hải, châu Âu,…
Các loài chanh núm (Lemon, Citrus lemon) chưa xác định được nguồn
gốc, nhưng những kỹ thuật di truyền hiện đại gần đây cho thấy có thể chanh
núm là con lai tự nhiên giữa Citrus medica và Citrus Aurantifolia, chính vì vậy
mà chanh núm có dạng hình thái trung gian giữa hai loại vừa kể trên. Chanh
núm được xác định sử dụng như một loại quả sớm nhất vào năm 1150 ở bắc
Phi, vùng biển Địa Trung Hải và châu Âu. Cam ngọt (Citrus Sinensis .L) được
xác định có nguồn gốc ở miền nam Trung Quốc, Ấn Độ và miền nam
Indonecsia, sau đó cũng giống như loài Citrus medica được các thuỷ thủ và
những người lính viễn chinh mang về trồng ở châu Âu, Địa Trung Hải, châu
Phi từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 17 [65]. Giống cam nổi tiếng thế giới "Washington
Navel", ở Việt Nam vẫn thường gọi là cam Navel được báo cáo là dạng đột
biến tự nhiên từ một giống cam ngọt, giống này được phát hiện ở Bahia Brazil,
lần đầu tiên trồng ở Úc năm 1824, ở Florida (Mỹ) năm 1835, ở Califolia năm
1870, và nó trở nên rất nổi tiếng ở Washinhton D.C[31]. Sau đó, giống
Washinhton Navel được du nhập và trồng ở khắp các vùng trồng cam quýt trên
thế giới.
8
Các giống bưởi (Citrus grandis) được báo cáo có nguồn gốc ở Malaysia,
Ấn Độ, một thuyền trưởng người Ấn Độ có tên là Shaddock đã mang giống
bưởi này tới trồng ở vùng biển Caribe, sau đó theo gót các thuỷ thủ bưởi được
giới thiệu ở Palestin vào năm 900 sau công nguyên và ở châu Âu sau thời
gian đó[65]. Bưởi chùm (Citrus paradisis) được xác định là dạng đột biến hay
dạng con lai tự nhiên của bưởi (Citrus grandis), nó xuất hiện sớm nhất ở
vùng Barbadas miền tây Ấn Độ và được trồng lần đầu tiên ở Florida Mỹ năm
1809 và trở thành một trong những sản phẩm quả chất lượng cao ở châu Mỹ.
Các giống quýt cũng được xác định có nguồn gốc ở miền nam châu Á, gồm
miền nam Trung Quốc, bán đảo Đông Dương, sau đó các người đi biển đã
mang đến trồng ở Ấn Độ. Quýt (Citrus reticulata) được trồng ở vùng Địa
Trung Hải, châu Âu và châu Mỹ muộn hơn so với các loài quả có múi khác,
vào khoảng năm 1805[65].
Tóm lại, cam quýt có nguồn gốc ở miền nam châu Á, sự lan trải của cam
quýt trên thế giới gắn liền với lịch sử buôn bán đường biển và các cuộc chiến
tranh trước đây. Cam quýt được di chuyển đến châu Phi từ Ấn Độ bởi các
đoàn thuyền buồm, di chuyển đến châu Mỹ bởi các nhà thám hiểm và thuyền
buôn người Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha.
1.2.2. Tình hình xản xuất và các vùng trồng cam quýt chủ yếu trên thế giới.
Trong suốt nhiều thập kỷ qua, năng suất, diện tích và sản lượng của cam
quýt không ngừng tăng nhanh. Vành đai trồng trọt cam quýt trải dài từ 40
0
vĩ
bắc xuống 40
0
vĩ nam, có nghĩa là cam quýt chỉ được trồng trọt ở vùng nhiệt
đới và á nhiệt đới. Hiện nay vùng cây ăn quả nhiệt đới như Việt Nam, Cuba,
Thái Lan, Malaysia và miền nam Trung Quốc giáp Việt Nam đang gặp những
khó khăn lớn về phát triển cam quýt do một số bệnh hại cam quýt điển hình
của vùng nhiệt đới như bệnh Greening gây nên. Sức tàn phá của các loại dịch
bệnh này khiến cho diện tích cam quýt của một số nước nằm trong vùng nhiệt
9
đới bị thu hẹp hoặc không tăng lên được. Trái lại, khí hậu vùng á nhiệt đới
không cho phép các loại bệnh hại cam quýt điển hình là bệnh Greening phát
triển mạnh, chính vì thế vùng cam quýt á nhiệt đới có xu hướng ngày càng
phát triển mạnh về diện tích, năng suất, sản lượng, chất lượng quả cũng như
sự đầu tư các biện pháp kỹ thuật về giống, canh tác,… [63].
Các vùng trồng cam quýt nổi tiếng thế giới hiện nay chủ yếu nằm ở
những vùng khí hậu khá ôn hoà thuộc vùng á nhiệt đới hoặc vùng khí hậu ôn
hoà ven biển chịu ảnh hưởng nhiều của khí hậu đại dương. Những nước trồng
cam quýt nổi tiếng hiện nay phải kể đến là: Một số nước vùng Địa Trung Hải
và châu Âu như: Tây Ban Nha, Italia, Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ, Morocco, Ai
Cập, Israel, Tunisia, Algeria; vùng bắc Mỹ như: Hoa Kỳ, Mexico; vùng
nam Mỹ như: Brazil, Venezuela, Argentina và Uruguay; các hòn đảo châu
Mỹ như: Cuba, Jamaica, cộng hoà Đominica,…; vùng cam châu á chủ yếu là
Trung Quốc và Nhật Bản; ngoài ra còn có vùng trồng cam bắc Phi, Úc.
Bảng 1.1. Diện tích trồng cam quýt trên thế giới và ở các châu lục- 2008 (1000 ha)
Loại quả
Vùng
Bƣởi
Bƣởi chùm
Chanh
Cam
Quýt
Thế giới
1.094.229
265.473
1.013.348
4.188.870
2.154.345
Châu Phi
Ai cập
170
29
38.088
222.26
94.582
Nam mỹ
380
14.000
12.000
40.500
5.100
Châu Mỹ
Mỹ
1.050
34.520
2.067
265.878
14.771
Mexico
21.400
16.382
147492
331.297
32.620
Châu Âu
Pháp
-
26
40
45
1.575
Ý
1.500
300
28.000
102.301
34.760
Châu Á
Trung Quốc
90.206
62.060
65.705
389.578
1.359.612
Việt Nam
-
2000
-
59.100
-
Ấn Độ
12.500
8.500
286.300
502.800
-
Nhật Bản
9.000
-
380
4.350
49.400
Thái Lan
1.700
12.000
26.700
20.000
34.200
Nguồn: FAO 2009.
10
Theo bảng 1.1, trong các vùng sản xuất cam quýt chính trên thế giới theo
địa giới các châu gồm châu Á có diện tích trồng cam quýt cao nhất chiếm
33,65% tổng diện tích cam quýt của thế giới, gấp 17,40 lần diện tích cam quýt
châu Âu , tiếp đến là châu Mỹ, châu Phi, châu Âu. Tuy nhiên con số này thật
chưa đầy đủ vì còn thiếu những quốc gia có sản lượng cam quýt lớn, ví dụ
như Cu Ba(châu Mỹ), Tây Ban Nha, Italia (châu Âu)…và một số quốc gia có
diện tích trồng cam quýt lớn trên thế giới.
Bảng 1.2: Sản lƣợng một số cây ăn quả chính của thế giới
và các châu lục 2008 - 2009
Đơn vị: 1000 tấn
Loại quả
Khu vực
Táo
Mơ
Chuối
Cam quýt
Dứa
Toàn thế giới
71.736,9
3.831,8
95.595,9
7.778,2
18.448,7
Châu phi
2.068,5
5.143,3
12.191,7
4.073,8
2.459,6
Châu Á
43.511,7
2.302,3
55.252,8
2.599,9
9.624,4
Châu Âu
15.921,6
889,7
478,0
43,1
3,0
Bắc và trung Mỹ
5.475,1
64,2
7.080,9
215,6
3.204,8
Nam Mỹ
4.107,9
44,1
17.757,2
826,0
2.726,2
Úc
270,5
17,3
213,2
1,0
164,7
Châu Đại Dương
650,1
17,2
1.268,2
11,6
189,3
Nguồn: FAO 2009
Qua bảng 1.2 cho thấy,cam quýt cùng chuối, táo, dứa luôn là những loại
quả có sản lượng cao nhất thế giới, cũng như ở các châu lục. Sản xuất quả
cam quýt vẫn đang tiếp tục tăng do thu nhập của người dân tăng nhanh. Ngoài
ra, người tiêu dùng còn có xu hướng tăng sử dụng quả cam quýt do giá trị
dinh dưỡng cao và tiện lợi. Quả cam quýt xếp thứ nhất trong số các loại cây
ăn quả về giá trị thương mại quốc tế. Trong 20 năm cuối thế kỉ 20, thị trường
quả cam quýt tăng nhanh.Qua đó cho thấy tầm quan trọng và ý nghĩa kinh tế
của cam quýt trong đời sống con người hiện nay.
11
Bảng 1.3: Sản lƣợng cam quýt năm 2008 - 2009 ở một số vùng trên thế giới
Đơn vị: 1000 tấn
Loài
Địa danh
Cam
Quýt
Chanh
Bƣởi
- Châu Phi
6.152,8
1.579,8
852,2
650,4
Ai Cập
2.138,4
758,1
329,7
2,2
Nam Phi
1.472,9
135,2
233,9
417,9
- Bắc Mỹ
9.138,9
478,1
637,8
1.407,9
Mexico
4.306,6
469,0
2.224,4
394,9
- Nam Mỹ
20.883,4
2.285,8
2.926,9
321,3
Braxin
18.389,8
1.273,0
1.040,0
72,0
Achentina
766,0
520,0
1.260,0
176,0
- Châu Á
18.190,5
20.577,4
5.304,4
1.713,8
Trung Quốc
3.454,1
15.622,6
917,2
567,5
Ấn Độ
4.396,8
-
2.429,0
187,0
Thái Lan
350,0
670,0
82,0
22,0
Việt Nam
601,0
-
-
23,0
- Châu Âu
6.887,1
3.000,1
1.155,3
68,8
Tây Ban Nha
3.367,0
1.973,8
498,8
50,0
Italia
2.527,5
786,1
550,0
7,0
Hy lạp
802,0
111,7
91,9
6,5
- Châu Đại Dương
482,0
112,4
44,1
11,9
- Úc
10,5
104,4
35,9
10,5
Nguồn: FAO 2009
Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ của FAO (2009), sản lượng cam
quýt ở các châu lục được thống kê ở bảng 1.3, trong đó các vùng sản xuất
chính trên thế giới theo địa giới các châu gồm châu Á có sản lượng cao nhất
tiếp đến là Châu Âu, châu Mỹ, châu Phi và châu Đại Dương. Tuy nhiên con
số này chưa thật đầy đủ vì còn thiếu những quốc gia có sản lượng cam quýt
lớn, ví dụ như Nhật Bản (châu Á), một quốc gia có sản lượng quýt bằng một
nửa sản lượng quýt của thế giới.
Tình hình sản xuất và tiêu thụ quả cam quýt nói chung, cam và bưởi nói
riêng trên thế giới hàng năm đều tăng đáng kể, đặc biệt là phục vụ nhu cầu ăn
12
tươi. Theo số liệu thống kê của FAO, sản lượng bưởi hàng năm trên thế giới
khoảng 4 - 5 triệu tấn. Trong đó, các nước sản xuất và xuất khẩu nhiều
bưởi là: Mỹ, Trung Quốc, Philippin, CuBa Các nước nhập khẩu nhiều
bưởi là: Nhật Bản, Pháp, Đức, Anh. Ví dụ: năm 2006 lượng quả nhập khẩu
vào Nhật Bản ước đạt 440 ngàn tấn tăng 4% so với năm 2005 trong đó
lượng bưởi nhập khẩu đạt 229 ngàn tấn (chiếm 52%). Cũng trong năm
2005, Mỹ là nước cung cấp quả cam quýt cho thị trường Nhật Bản nhiều
nhất trong đó chủ yếu là bưởi [56].
Một số nước đã chú ý phát triển cây bưởi theo hướng xuất khẩu như Trung
Quốc, Thái Lan, Đài Loan, Philippin, Achentina, Urugoay, Theo một số tài liệu
cho thấy công tác lai tạo, tuyển chọn giống bưởi theo đó là các biện pháp thâm canh
mới đã làm thay đổi cục diện về thương mại đối với cây bưởi ở nhiều thị trường
trên thế giới. Nhiều giống đạt tiêu chuẩn xuất khẩu như Bưởi Sa Điền (Trung
Quốc); bưởi Văn Đán (Đài Loan); Kao Phung (Thái Lan); Thomson (Mỹ),
Bảng 1.4: Diện tích, năng suất và sản lƣợng Bƣởi, Cam ở một số nƣớc
Nƣớc
Bƣởi (C.grandis)
Cam
DT thu
hoạch
Năng
suất
Sản
lƣợng
DT thu
hoạch
Năng
suất
Sản lƣợng
Trung Quốc
62,1
9,1
567,6
389,6
8,9
3.454,1
Ấn Độ
8,5
22,0
187,0
502,8
8,7
4.396,7
Thái Lan
12,0
1,8
22,0
20,0
17,5
350,0
Philippine
5,3
6,9
36,7
1,7
2,9
4,9
Malaysia
1,2
7,3
8,7
2,0
6,0
12,0
Bangladesh
4,8
10,5
50,7
3,7
4,2
15,6
Campuchia
0,3
10,0
3,0
10,0
6,3
63,0
Lào
1,0
7,0
7,0
4,0
7,0
28,0
Việt nam
2,0
11,5
23,0
59,1
10,2
601,3
Ghi chú: đơn vị tính - Diện tích: 1000 ha
- Năng suất: tấn/ha
- Sản lượng: 1000 tấn
Nguồn: FAO 2009.
13
Phân vùng địa lý trên thế giới hiện nay có các vùng trồng cam quýt chính
như sau:
* Vùng trồng cam Địa Trung Hải và châu Âu:
Bao gồm các nước như: Algeria, Ai Cập, Hy Lạp, Israel, Italia,
Morocco, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Syria, Tunisia, Thổ Nhĩ Kỳ. Đây là một
vùng phát triển khá mạnh và sớm nhất, có lịch sử lâu đời hơn cam quýt châu
Mỹ, cam quýt được du nhập từ châu Á theo gót chân những người lính viễn
chinh và các thuỷ thủ Ấn Độ. Do ảnh hưởng của khí hậu đại dương khá ôn
hoà mát mẻ, cộng với điều kiện đất đai phù hợp, nghề trồng cam quýt rất phát
triển, nổi tiếng với các giống có vị ngọt thuộc loài Citrus medica[65], [36].
Song nguyên nhân rất quan trọng khiến nó trở thành vùng cam quýt lớn là để
thỏa mãn nhu cầu của các nước công nghiệp tư bản ở châu Âu ( như Anh,
Pháp, Đức), từ thế kỷ trước.Vùng Địa Trung Hải có khí hậu và điều kiện sinh
thái phù hợp đã giúp cho các loài cam quýt được trồng trọt có tuổi thọ rất cao
mà vẫn cho năng suất khá[65]. Những nước sản xuất cam quýt chủ yếu là:
Tây Ban Nha gần 5 triệu tấn cam quýt (năm 2008), Italia hơn 4 triệu tấn cam
quýt các loại, Hy Lạp hơn 1 triệu tấn cam quýt các loại,…[56].
* Vùng cam quýt châu Mỹ:
Tuy vùng cam, quýt châu Mỹ được hình thành muộn hơn nhiều vùng
khác, song do điều kiện thiên nhiên thuận lợi, do nhu cầu đòi hỏi của nền
công nghiệp Hoa Kỳ (nhu cầu về sinh tố của người công nhân) mà thúc đẩy
nghành cam quýt ở đây phát triển rất mạnh. Vùng cam quýt châu Mỹ gồm chủ
yếu ở các nước trung Mỹ, kéo lên phía bắc đến khoảng 40
0
vĩ bắc và xuống
phía nam đến vĩ độ tương đương bao gồm các nước như: Honduras, Jamaica,
Mexico, Cuba, Dominica, Nicaragoa, Panama, hợp chủng quốc Hoa Kỳ,
Costarica, Brazil, Argentina, Equado, Uruguay, Colombia[65],… Ngoài ra
cam quýt còn được trồng trong nhà kính và ở những vùng ấm áp ven biển
14
miền nam Canada. Tuy không phải là nơi khởi nguyên của cam quýt nhưng
lịch sử trồng cam quýt ở châu Mỹ gắn liền với lịch sử khám phá ra châu lục
này của các nhà thám hiểm châu Âu, đặc biệt là của người Tây Ban Nha và
Bồ Đào Nha. Có nhiều ý kiến khác nhau về lịch sử du nhập cam quýt vào
châu Mỹ, phần lớn cho rằng nhà thám hiểm người Tây Ban Nha: Phó vương
Columbo đã mang cam quýt đến châu Mỹ trong chuyến đi biển lần thứ 2 năm
1483[65], [37], [50]. Tuy nhiên cũng có ý kiến cho rằng cam quýt được đưa
vào châu Mỹ từ những người đi biển Bồ Đào Nha trước năm 1483 [59], nhận
định này cũng giống như một số ý kiến của các nhà sử học cho rằng châu Mỹ
được người Bồ Đào Nha khám phá trước khi Columbo đặt chân lên châu lục
này. Nhờ điều kiện thiên nhiên ưu đãi cũng như sự phát triển nhanh về mọi
mặt của lục địa châu Mỹ, cam quýt được phát triển mạnh cả về diện tích, năng
suất và sản lượng [65], ở châu Mỹ có một số giống cam quýt nổi tiếng, cam
Navel được chọn lọc ở đây. Ngoài các giống cam ngọt, bưởi chùm (Citrus
paradisis) cũng là sản phẩm chính thức của châu Mỹ, với đặc điểm vỏ mỏng,
cùi có vị thơm mềm, độ chua và ngọt vừa phải, bưởi chùm được đặc biệt ưa
chuộng làm món tráng miệng trên thế giới. Châu Mỹ là nơi sản xuất và xuất
khẩu chủ yếu bưởi chùm, cam Navel và các giống cam ngọt khác. Năm 2008
sản lượng cam quýt của châu Mỹ xấp xỉ 47 triệu tấn trong đó: khoảng đạt gần
36 triệu tấn cam, trên 3 triệu tấn quýt, trên 6 triệu tấn chanh và trên 2 triệu tấn
bưởi các loại [56].
* Vùng cam quýt châu Á:
Châu Á là quê hương của cam quýt, tuy có sản lượng cao ở Trung Quốc và
Nhật Bản, Đài Loan nhưng do điều kiện kinh tế xã hội của các nước châu Á nên
nghề trồng cam quýt chưa được chú trọng nhiều. Công tác chọn tạo giống, kỹ
thuật canh tác (trừ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan) còn rất nhiều hạn chế so với
các vùng cam quýt khác trên thế giới [63]. Tuy nhiên nghề trồng cam quýt ở châu
15
Á là sự pha trộn của kỹ thuật rất hiện đại (Nhật Bản, Đài Loan) và sự canh tác
truyền thống như: Trung Quốc, Ấn Độ, Philippin,… Các nước trồng nhiều cam
quýt gồm: Trung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Thái Lan, Malaysia, Indonecia, Ấn
Độ,…Theo bảng 1.3, sản lượng cam quýt năm 2008 của châu Á vào khoảng trên
18 triệu tấn cam, trên 20,5 triệu tấn quýt, trên 7 triệu tấn bưởi và chanh,…
Ngoài những vùng trên, cam quýt còn được trồng ở châu Đại Dương như
Autralia, Niuzilan,… Hiện nay cam quýt bắt đầu được trồng nhiều trong nhà
kính ở các nước có khí hậu lạnh như: Nauy, Thuỵ điển, Phần Lan, … Tuy
nhiên sản lượng ở những nước này không nhiều, chủ yếu chế biến phục vụ
nhu cầu trong nước.
1.3. Tình hình sản xuất, nghiên cứu và các vùng trồng cam quýt ở Việt Nam
1.3.1. Tình hình sản xuất
Việt Nam là một trong những nơi khởi nguyên của nhiều loài cây trồng, do
điều kiện khí hậu và địa hình phức tạp, Việt Nam là một trong những nước có
thể trồng được nhiều loại cây trồng đặc biệt là cây ăn quả. Kết quả điều tra [19],
[20], [17], cho thấy ở nước ta có hàng ngàn giống cây ăn quả thuộc 130 loài của
hơn 30 họ thực vật. Nhiều loài cây ăn quả thích ứng với các vùng khác nhau
trong nước như chuối, dứa, cam quýt. Nhiều loại cây ăn quả được trồng theo
vùng sinh thái tạo thành các vùng đặc sản nổi tiếng như nhãn lồng Hưng Yên,
vải thiều Thanh Hà, Lục Ngạn, các cây ăn quả đặc sản như sầu riêng, măng cụt,
chôm chôm ở miền Nam, vùng đặc sản cây bơ ở Tây Nguyên,…
Cam quýt có lịch sử trồng trọt lâu đời ở nước ta, Lê Quý Đôn [6], đã mô
tả: Việt Nam có rất nhiều thứ cam: Cam Sen (gọi là Liên Cam), Cam Vú
(Nhũ Cam) da sần vị rất ngon; Cam Chanh da mỏng và mỡ, vừa ngọt thanh
vừa có vị chua dịu; Cam Sành (Sinh Cam) vỏ dày, vị chua nhẹ, cam mật vỏ
mỏng vị ngọt; Cam Giấy tức Kim Quất da rất mỏng, màu hồng trông đẹp mắt,
vị chua; Cam Động Đình quả to, vỏ dày, vị chua; Quất Trục (cây Quýt) ghi
16
trong một số sách cổ Trung Quốc là sản phẩm quý của phương nam đem sang
Trung Quốc trước tiên. Các báo cáo của tác giả Tanaka Nhật Bản [59] trong
chuyến đi khảo sát châu á đã nhắc đến loài cam quýt được trồng ở Việt Nam
từ đầu thế kỷ 20. Hiện nay ở Nhật Bản có một số giống bưởi khá nổi tiếng,
những giống bưởi này được Tanaka thu thập từ vườn thực vật Sài Gòn mang
về trồng và thuần dưỡng ở Nhật Bản.
Nước ta, những năm gần đây cây ăn quả có múi đứng thứ 2 sau chuối về
tầm quan trọng và ý nghĩa kinh tế. Tính đến năm 2007, tổng diện tích cây ăn
quả của cả nước đạt 775,5 ngàn ha và tổng sản lượng đạt khoảng 8 triệu tấn
[48], đến năm 2008 tổng diện tích các loại cây ăn quả đạt 786 nghìn ha, tăng
1,9% so với năm 2007. Sản lượng nhiều cây ăn quả tăng khá so với cùng kỳ
như: bưởi tăng 12% (do các có thị trường tiêu thụ trong nước tốt); xoài tăng
8,8% so cùng kỳ; cam, quýt tăng 2,7%; vải, chôm chôm tăng 0,6%.
Từ năm 2006-2008 ngoại trừ cây dứa có diện tích và sản lượng giảm
đáng kể, các loại cây ăn quả khác đều có xu hướng phát triển mạnh về diện
tích và tăng nhiều về sản lượng. Trong đó diện tích và sản lượng cam quýt
tăng nhiều nhất, từ 2006 đến 2008 diện tích trồng cam quýt tăng khoảng 4 lần
và sản lượng tăng lên khoảng 3 lần [56]. Điều này cho thấy mặc dù có một số
hạn chế về sinh thái, cam quýt vẫn được quan tâm phát triển mạnh ở Việt
Nam. Những loại cây ăn quả có diện tích lớn ở Việt Nam là chuối, cam quýt
bưởi, xoài, dứa, sầu riêng, chôm chôm, vải, nhãn, thanh long. Diện tích cây ăn
quả của Việt Nam đã tăng từ 346 nghìn ha (1995) đến 767 nghìn ha (2006)
đến 786 nghìn ha (2008), sản lượng khoảng 8 triệu tấn. Năm 2007 xuất khẩu
rau quả của Việt Nam ước đạt 300 triệu đô la. Chuối hiện có diện tích khoảng
100.000 ha với sản lượng 1,2 triệu tấn. Cam quýt có diện tích cam gần 80 nghìn ha
với sản lượng 523 nghìn tấn. Xoài có diện tích khoảng 75 nghìn ha, sản lượng
337nghìn tấn. Nhãn đạt được trên 70 nghìn ha với sản lượng 481 nghìn tấn.
