Giáo trình Tài chính doanh nghiệp trường ĐH kinh tế quốc dân

TRUONG DAI HOC KINH T£' QUOC DAN
KHOA NGAN HANG - TAI CHINH
Dong chu bien: PGS.TS. LOU TH| HUONG
PGS.TS. VO DUY HAO
TAI CHINH DOANH NGHIEP
m
(DUNG CHO NGOAI NGANH)
Tai ban Ian thit tit co svta doi, bo sung
NHA XUAT BAN OAI HQC KINH TE QUOC DAN
HA N<)l-2011
LOI G O TfflgU
H
ieu qua qudn ly tdi chin k doan h nghiep Id
mot van d i trong tam quyet dinh hieu QU(*
kin h doan h cua doanh nghiep. Du cho
d oan h nghiep ditdc to chiCc theo bat ky hin h thtic nao,
kin h doanh trong bat ctt linh vUc nao, cac h oat dong tai
chinh cua doan h nghiep cung nhii nguyen tdc qudn ly
tai chinh doan h nghiep, ve ccf ban, La nhiC nhau. Bdi
vay, mon hoc "Tai chinh doanh nghiep" luon diiOc chu
trong trong chiCOng trinh dao tao dai hoc va tren d a i hoc
thuoc chuyen ngdnh Tai chinh - Ngan han g.
Tuy nhien, quan ly tai chinh doan h nghiep khong
ch i la van d i cua cac chuyen g ia tai chinh m a cbn la si/
qu an t&m cua cac nha kinh te thuoc nhieu linh viic. Vi
le do, Bo mdn Tai chin h doanh nghiep bien soan va gidi
thieu cuon "T a i c h in h d o a n h n g h iep " p h u c vu hoc tap
cua hoc vien ngoai chuyen ngdnh Tai chin h - Ngan
han g .
Trong giao trinh nay, cac tdc g ia d i cap tdi nhitng

van d i can thiet va ccf ban nhat v i quan ly tdi chinh
doan h nghiep trong nin kinh te thi trvtbng. Tren cO sd
d o giup ngUdi doc co ditdc nhitng hieu biet co tinh "ly
thuyet" v i quan ly tdi chinh doan h nghiep va "dot chieu"
vdi thiic te quan ly tdi chinh doan h nghiep d Viet N am
hien nay, ting dung kinh nghiem quan ly tdi chinh
doan h nghiep trong nin kinh te thi tritctng vao mot
doan h nghiep cu the ma ngiidi doc qu an t&m.
3
Cuon g iao trinh dUdc bien soan tren ccf sd ke thita
cac giao trinh cua B(: mon va sdch tham khdo v i Tdi
chinh doanh nghiep d a xuat ban. Trong Ian tdi ban dau
tien nay, cac tdc g ia d a chin h siCa, bo sung mot so chi
tiet de noi dung cuon sdch m ang tinh cap nhat. Chung
tdi chan thanh cam On va mong tiep tuc nhan ditoc
nhitng y kien dong gop cua ban doc d e Ian tdi ban sau
cuon sdch ditcfc hodn chin h hcfn.
Xin trdn trong gidi thieu ciing ban doc.
bO m6 n ta i c h Ihb d o a n h n g id£p
4
Chiicfng 1
TONG QUAN VE TAI CHINH DOANH NGHIEP
Tai chinh doanh nghiep la gi va vai trd cua quan ly tai chinh
trong doanh nghiep quan trong nhu the' nao? Muc tieu cua quan
ly tai chinh la gi? Hoat d6ng tai chinh doanh nghiep kh6ng th£
tach roi cac quan he trao d6 i t<5n tai gitfa cac doanh nghiep, cac
don vi kinh te', do do, kh6ng th£ xem xet \ki chmh cua cac doanh
nghidp n£u kh6ng dat chung trong mdt m6 i trucmg nha't dinh. D 6
la nhung v£n d£ trong tam c&i duoc lam ro tnroc khi nghifin
ctfu tai chmh doanh nghiep va quan ly tai chmh doanh nghiep.

Day cung chmh la nhihig n6i dung chu y£u duoc 66 cap trong
chuong nay.
1.1. DOANH NGHlfcP
1.1.1. Kh&i niem va phan loai
Doanh nghiep la chu th£ kinh te' ddc lap, co tu c£ch ph£p
nhan, hoat d6ng kinh doanh tren thi trucmg nham lam tang gia
tri cua chu so htfu.
Doanh nghiep la mdt cach thtic 16 chu:c hoat d6ng kinh te'
cua nhi£u ca nhan. Co nhi£u hoat ddng kinh te' chi co th£ thuc
hien duoc boi cac doanh nghiep chu: khdng phai cac c i nhan.
6 Viet Nam, theo Luat doanh nghiep: doanh nghiep 1& 16
churc kinh te' c6 ten rieng, co tai san, co tru so giao dich 6n dinh,
duoc dang ky kinh doanh theo quy dinh cua ph£p luat nh&m muc
dich thuc hien cdc hoat ddng kinh doanh - turc lk thuc hien mdt,
mdt s6 hoac tat ca c£c cOng doan cua qu4 trinh d£u tu, tiir san
xua't de'n tieu thu san ph£m hoac cung ting dich vu tren thi
I
trudng nh&m muc dich sinh leri
Cac doanh nghiep 6 Viet Nam bao g6m: Doanh nghiep Nha
nude, c6ng ty c6 ph£n, c6ng ty trach nhiem hffu han, cOng ty
h<#) danh, c6ng ty lien doanh, doanh nghiep tu nhan.
Trong n£n kinh t£ thi trudng, cic doanh nghiep bao gdm cac
chu the kinh doanh sau day:
- Kinh doanh ca th£ (sole proprietorship)
- Kinh doanh gop v6'n (pamership)
- Cdng ty (corporation)
Kinh doanh ca the
1. U loai hinh duoc thanh lap don gian nha't, khdng can phai
co di£u le chinh thuc va it chiu su quan ly cua Nha nude.
2. Kh6ng phai tra thu£ thu nhap doanh nghiep, tat ca loi

nhuan bi tinh thue' thu nhap c& nhan.
3. Chu doanh nghiep chiu trach nhiem vd han dd'i vdi c£c
nghla vu va cac khoan no, khdng c6 su tach biet giua tai san ca
nhan va tai san cua doanh nghiep.
4. Thdi gian hoat ddng cua doanh nghiep phu thudc vao tudi
tho cua ngudi chu.
5. Kha nang thu hut v6n bi han ch£ bdi kha nang cua ngudi
chu.
Kinh doanh gop von
1. Viec thknh lap doanh nghiep nky de dang va chi phi thanh
lap th£p. D<5i vdi cic hop ddng phuc tap cin phai dupe vi£t tay.
Mdt s6 trudng hop can cd gi£y ph6p kinh doanh.
2. Cac thinh vien chinh thtie (general partners) c6 trach
nhiem vd han vdi cac khoan no. M6i thanh vien c6 trach nhiem
d6i vdi phin tuong ung vdi phin v6n gdp. N£u nhu mdt thanh
vien khdng hoan thanh trach nhiem tra no cua minh, ph£n cdn
lai se do cic thanh vien khac hoan tra.
3. Doanh nghiep tan vd khi mdt trong cac thinh vien chinh
thuc che't hay rut v6n.
4. Kha nang v£ v<5n han ch£.
5. Lai tii hoat ddng kinh doanh cua cac thknh vien phii chiu
thu£ thu nhap ca nhan.
Cong ty
Cdng ty lk loai hrnh doanh nghiep mk 6 d6 c6 su k£t h<#> ba
loai Id ich: cac c6 ddng (chu so httu), cua hdi d6ng quan tri vk
cua c ic nha quan ly. Theo truydn thd'ng, c6 ddng ki&n soat tokn
bd phuong hudng, chmh sach va hoat ddng cua cdng ty. C6 ddng
biu nen hdi d6ng quan tri, sau do hdi d6ng quan tri lua chon ban
quan ly. Cac nha quan ly quan ly hoat ddng cua cdng ty theo
c£ch thuc mang lai loi ich t6t nh£t cho c6 ddng. Viec tich rdi

quy6n so huru khoi cac nha quan ly mang lai cho cdng ty cic uu
th£ so vdi kinh doanh c i th£ vk gdp v6n:
1. Quy6n sd huu cd th£ d£ dang chuyen cho c6 ddng mdi.
2. Su t6n tai cua cdng ty khdng phu thudc vko su thay d6i sd
luong c6 ddng.
3. Trach nhiem c&a c6 ddng chi gidi han d phin v6n mk c6
ddng gdp vao cdng ty (titfch nhiem hftu han).
Mdi loai hlnh doanh nghiep c6 nhOng uu, nhupc di&n rieng
vk phu hop vdi quy md va trinh dd phit tri^n nhtft dinh. Hiu h£t
die doanh nghiep ldn hoat ddng vdi tu cich lk c ic cdng ty. Day
lk loai hrnh phat tri&i nhit cua doanh nghiep.
Tuy nhien, trong pham vi nghien ctfu, cd th£ coi tit ca cic
loai hlnh dd Ik doanh nghiep. V£ nguyen tic, ndi dung quan ty
tki chinh doanh nghiep Ik nhu nhau.
1.1.2. M6i trudng hoat ddng cua doanh nghiep
D6 dat duoc mtic doanh loi mong mudn, doanh nghiep cin
phai cd nhung quyet dinh v6 t<5 chuc hoat ddng sin xu£t vk van
hknh qua trinh trao d6i. Moi quytft dinh d£u phai gan k£t vdi mdi
7
trucmg xung quanh. Bao quanh doanh nghifcp la mdt mdi trucmg
kinh te - xa hdi phuc tap va luon bi£n dong. Co the kfs d£n mdt
s6 y£u 16 khach quan tac dong true tiep toi hoat ddng cua doanh
nghiep.
Doanh nghiep luon phai dd'i d3u vdi cdng nghe. Su phat trUfn
cua cdng ngh£ la mdt yeu to gop ph^n thay d6i phucmg thuc san
xua't, tao ra nhi£u ky thuat mdi dan d£n nhung thay d6i manh me
trong quan ly tai chmh doanh nghiep.
Doanh nghidp la doi tupng quan ly cua Nha nu6c. Su that
chat hay nori long hoat ddng cua doanh nghifip duoc di£u chinh
bang lufit va cic van ban quy pham phip luat, bang co ch£ quan

ly tai chmh.
Doanh nghifip trong n£n kinh t£ thj trucmg phai du tmh dupe
kha nang xay ra rui ro, dac biet la rui ro tai chmh de co cach ting
pho kip then va dung dan. Doanh nghiep, vdi stic 6p cua thi
trudng canh tranh, phai chuyen din ttr chi£n lupc trong cung c6
di&i sang chi£h lupc trong c3u hidn dai. Nhung doi hoi vi chat
lupng, m&u ma, gia ca hang hoa, \t chat lupng dich vu ngay
cang cao hem, tinh te hem cua khach hang budc cac doanh
nghi£p phai thudng xuygn thay d6i cfcmh sach san pham, dam
bao san xua't - kinh doanh co hieu qua Va chat lupng cao.
Doanh nghiep thudng phai dap ting dupe doi hoi cua cac dd'i
tac vfc mtic v6n chu so hiiu trong co ca'u vd'n. Su tang, giam vd'n
chu so htiu co tac ddng dang k£ tori hoat ddng cua doanh nghiep,
dac bi6t trong cac di£u kien kinh 16 khac nhau.
Mu6n phat tri£n ben vung, cac doanh nghiep phai lam chu
vi du doan tru6c dupe su thay d6 i cua mdi trucmg d£ san sang
thich nghi vdi n6 . Trong mdi trucmg do, quan he tai chmh cua
doanh nghifip dupe th£ hidn rat phong phu va da dang.
1.2. KHAI NI$M TAI CHINH DOANH NGHI$P
Tai chmh doanh nghiep dupe hi£u la nhting quan he gia tri
gitia doanh nghiep vcri cac chu th£ trong ndn kinh te'. Cac quan
8
he tai chinh doanh nghiep chu yeu bao gom:
Quan he giCfa doanh nghiep vai Nha nuac
Day la mdi quan he phat sinh khi doanh nghiep thuc hien
nghia vu thue doi vdi Nha nude, khi Nha nude gdp von vao
doanh nghiep.
Quan he giila doanh nghiep vcri thi trudng tai chinh
Quan he nay duoc the hien thong qua viec doanh nghiep tim
kie'm cac nguon tai trp. Tren thi trudng tai chmh, doanh nghiep

cd the vay ngan han de dap ting nhu cau von ngan han, cd the’
phat hanh cd phieu va trai phieu de’ dap ting nhu c£u vd'n dai
han. Ngupc lai, doanh nghiep phai tra lai vay va von vay, tra lai
co phan cho cac nha tai trp. Doanh nghiep cung cd the’ gui tien
vao ngan hang, d£u tu chung khoan bang so' tien tarn thdi chua
su dung.
Quan he giua doanh nghiep vcri cac thi trudng khac
Trong nen kinh te, doanh nghiep cd quan he chat che vdi cac
doanh nghiep khac tren thi trudng hang hoa, dich vu, thi trudng
stic lao ddng. Day la nhung thi trudng ma tai dd doanh nghiep
tie'n hanh mua sam may moc thiet bi, nha xudng, tim kie'm lao
ddng Dieu quan trong la thdng qua thi trudng, doanh nghiep
cd the’ xac dinh dupe nhu c3u hang hoa va dich vu c^n thiet cung
ting. Tren co sd dd, doanh nghiep hoach dinh ng&n sach diu tu,
ke' hoach san xua't, tiep thi nham thoa man nhu cau thi trudng.
Quan he trong noi bo doanh nghiep
Day la quan he giua cac bo phan san xua't - kinh doanh, giua
c6 ddng va ngudi quan ly, giua c6 ddng va chu np, giura quyen
su dung von va quyen sd huu von. Cac moi quan he nay dupe
th^ hien thdng qua hang loat chinh sach cua doanh nghiep nhu:
chinh sach cd ttic (phan phoi thu nhap), chinh sach d3u tu, chinh
sach ve ca ca'u vd'n, chi phi v.v
9
1.3. CO SC» TA I CHfNH DOANH NGHlfcP VA CAC
DONG T I^N
Mdt doanh nghiep, mud'n tie'n hanh hoat ddng san xua't -
kinh doanh, cin phai co mdt lupng tii san phan anh ben tai san
cua Bang can dd'i ke toan. N£u nhu toan bd tai san do doanh
nghidp nim giff duoc dinh gia tai mdt thefi diem nha't dinh thi su
van ddng cua chung - k£t qua cua qua trinh trao ddi - chi co the

duoc xac dinh cho mdt thdi ky nha't dinh va duoc phan anh tren
Bao cao ke't qua kinh doanh. Qua trinh hoat ddng cua cac doanh
nghiep co su khac biet dang k£ ve quy trinh cdng nghe va tmh
chat hoat dong. Su khac biet nay phin ldn do dac diem kinh te',
ky thuat cua timg doanh nghiep quy£t dinh. Q io du c6 su khac
biet nay, ngudi ta van cd the khai quit nhung net chung nha't cua
cac doanh nghiep bang hang hoa dich vu diu vao va hang hoa
dich vu dau ra.
• •
Mdt hing hoa dich vu diu vao hay mdt yeu td' san xua't la
mdt hang hoa hay dich vu ma cac nha doanh nghiep mua sam de’
su dung trong qua trinh san xua't - kinh doanh cua hp. Cac hang
hoa dich vu dau vao dupe ke't hpp vdi nhau d£ tao ra cac hang
hoa dich vu diu ra - dd la hang loat cac hang hoa, dich vu cd ich
dupe tieu dung hoac dupe su dung cho qua trinh san xua't- kinh
doanh khac. Nhu vay, trong mdt thdi ky nha't dinh, cac doanh
nghiep da chuyen hoa cac hang hoi djch vu diu vao thinh cac
hang hoa dich vu diu ra d£ trao d6i (ban). Mdi quan he giGa tai
san hien cd v i hang hoi dich vu diu vio, hang hoi dich vu diu
ra (tire la quan he giffa bing Can dd'i k£ toin va Bio c io ke't qua
kinh doanh) cd th£ dupe md ta nhu sau:
Hang hda vi dich vu (mua vio)
i ;
San xua't - chuyen hda
4 I
Hang hda va dich vu (bin ra)
Trong sd' c ic tai san ma doanh nghiep nim giu cd mdt loai
tai san dac biet- do la tien. Chmh dir trtr tien cho phep doanh
nghiep mua cac hang hoa, dich vu c£n thiet de tao ra nhung hang
hoa vk dich vu phuc vu cho muc dich trao d6i. Moi qua trinh

trao d6i deu dupe thuc hien thong qua trung gian la tien va khai
niem dong vat chat va dong tien phat sinh tir do, ttic la su dich
chuyen hang hoa, dich vu va su dich chuyen tien giua cac dcm
vi, t6 chuc kinh te.
Nhu vay, tucmg ling vdi dong vat cha't di vao (hang hoa, dich
vu ddu vao) la dong tien di ra; ngupc lai, tucmg ting vcri dong vat
cha't di ra (hang hoa, dich vu dau ra) la dong tien di vao. Quy
trinh nay dupe mo ta qua so do sau:
Ddng vat chat D6ngtij5n
di ra (xuSt quy)
I I
San xuat
chuyen hoa
1 !
Ddng vat DdngtiSn
chat di ra di vao (nhap quy)
San xua't, chuyen hoa la mdt qua trinh cdng nghe. Mdt mat,
no dupe dac trung bdi thcri gian chuyen hoa hang hda va dich vu,
mat khac, no dupe dac trung bdi cac yeu td' c£n thiet cho su van
hanh - dd la tu lieu lao ddng va sue lao ddng. Qua trinh cdng
nghe n&y cd tac dung quyet dinh tdi co ca'u vd'n va hoat ddng
trao d6i cua doanh nghiep.
Doanh nghiep thuc hien hoat dong trao d6i hoac vdi thi
trudng cung cap hang hoa dich vu d£u vao hoac vdi thj trudng
phan phd'i, tieu thu hang hoa dich vu dau ra va tuy thuoc vao ti'nh
11
cha't hoat ddng san xua't - kinh doanh cua doanh nghiep. Cac
quan he tai chinh cua doanh nghiep dupe phat sinh tir chinh qua
trinh trao doi do. Qua trinh nay quyet dinh su van hanh cua san
xua't va lam thay ddi co ca'u von cua doanh nghiep. Phan rich cac

quan he tai chinh cua doanh nghiep c3n dua tren hai khai niem
can ban la dong va du tru. Dong chi xua't hien tren co so tich luy
ban d3u nhung hang hoa, dich vu hoac tien trong m6i doanh
nghiep va no se lam thay d6i khd'i lupng tai san tich luy cua
doanh nghiep. M6t khoi lupng tai san, hang hoa hoac tien dupe
do tai mdt thdi diem la mot khoan du tru. Trong khi mot khoan
du tru chi co y nghia tai mot thdi diem nha't dinh thi cac dong
chi dupe do trong mot then ky nha't dinh. Quan he giua dong va
du trir la co so nen tang cua tai chinh doanh nghiep. Tiiy thuoc
vao ban chat khac nhau cua cac dong va du tru, ngudi ta phan
biet dong tien dd'i trong va dong tien ddc lap.
- Dong tien doi trong
Ddng tien doi trong true tiep: la dong tien chi xua't hien doi
trong vdi ddng hang hoa, dich vu. Day la trudng hop don gian
nha't trong doanh nghiep - thanh to£n ngay. Tai thdi di£m t„ mdi
doanh nghiep co trong tay nhung tai san thuc va tien. Gia su
hoat ddng trao doi dien ra giua hai doanh nghiep A va B tai thdi
diem t,: Tai thdi diem nay, doanh nghiep A trao doi tai san thuc
cho doanh nghiep B (ban hang cho doanh nghiep B) de’ la'y tien
(mdt ddng vat ch£t di tir doanh nghiep A sang doanh nghiep B),
con doanh nghiep B chuy&i tien cho A (mua hang cua doanh
nghiep A) de la'y hang (mdt ddng tien di tir doanh nghiep B sang
doanh nghiep A).
Ddng tiin doi trong cd ky han: day la trudng hop phd bie'n
nha't trong hoat ddng cua doanh nghiep. Doanh nghiep A ban
hang hoa djch vu cho doanh nghiep B d thdi di£m t„ doanh
nghiep B tra ti£n cho doanh nghiep A d thdi diem tj. Ddng ti£n d
thdi di£m t2 tuong ting vdi ddng hang hoa, dich vu d thdi diem t,.
Trong thdi ky t,, t2, trang thdi can bang du tru cua mdi doanh
12

ngghiep bi pha vd. Trang thai can bang nay duoc lap lai thong
quia viec tao ra mot tai san tai chmh tuc la quyen su dung hop
pttiap mot trai quyen (quyen doi np) hoac mot khoan no. Trong
trurcmg hop nay, du tru tai san thuc cua doanh nghiep A bj giam
dii, nhung doi lai, doanh nghiep A co mot trai quyen doi vdi
dooanh nghiep B trong thdi gian t, - tj cho tdi luc dong tien xua't
hitSn 6 thdi die’m t2. Dd'i vdi doanh nghiep B, viec nam giu mdt
taii san thuc da lam phat sinh mot khoan no cho den khi ddng
tieSn xua't hidn 6 thdi die’m t2, cap Trai quyen- No duoc giai quyet
mtdt cach tron ven.
Ddng tien doi trong da dang: de khac phuc su mat can doi
nggan quy, dam bao kha nang chi tra thdng qua thiet lap ngan
quiy toi uu, doanh nghiep cd thi chiet kha'u, nhuong ban trai
quiy£n cho mdt to chuc tai chmh trung gian hoac dung trai quyen
nttnr mdt tai san the' cha'p cho mot mon vay tuy theo nhung dieu
kuen cu the. Nhu vay, tai san tai chmh - trai quy£n - cd the’ lam
d&'i tucmg giao dich. Day la mdt hien tucmg quan trong va ph6
biten trong nen kinh te' thi trudng.
• Dong tien doc l&p
Day la ddng tien phat sinh tCir cac nghiep vu tai chmh thu£n
tmy: kinh doanh tien, kinh doanh chung khoan.
Nhu vay, su ra ddi, van hanh va phat trien cua doanh nghiep
laim phat sinh mot he thdng cac ddng hang hoa, dich vu va cac
dcong tien, chung thudng xuyen lam thay d6i khoi luong, co ca'u
taii san thuc va tai san tai chmh (trai quyen va no) cua doanh
nghiep.
1.4. CAC N 0 I DUNG CO BAN vfi QUAN L f TAI
CIHiNH DOANH NGHlfeP
♦
Cac quan he tai chmh doanh nghiep duoc the hien trong ca

quia trinh san xua't - kinh doanh cua doanh nghiep.
D£ tie'n hanh san xua't - kinh doanh, nha doanh nghiep phai
xtir ly cac quan he tai chmh thdng qua phuong thuc giai quye't ba
13
I
va'n de quan trong sau day:
Thuc nhdt: nen dau tu dai han vao dau va bao nhieu cho pftiu
hop vcri loai hinh san xua't kinh doanh lua chon. Day chinh la
chie'n lupc d£u tu dai han cua doanh nghiep va la co so <du
toan v6'n d£u tu.
Thuc hai: ngu6n von d3u tu ma nha doanh nghiep co tihe
khai thac la ngu6n nao?
Thuc ba: nha doanh nghiep se quan ly hoat ddng tai chinh
hang ngay nhu the nao? Ching han, vide thu tien tu khach hang
va tra ti£n cho nha cung ca'p? Day la cac quyet dinh tai chinh
ngan han va chung lien quan chat che tdi quan ly tai san lmi
ddng cua doanh nghiep.
Ba va'n de tren kh6ng phai la tat ca moi va'n de \6 tai chmh
doanh nghiep, nhung do la ba va'n d£ ldn nha't va quan trong
nha't. Nghien cuu tai chinh doanh nghiep thuc chat la nghien ciru
cach thurc giai quyet ba va'n d£ do.
Dd'i vdi mdt doanh nghiep, chu so huu (c6 d6ng) thutoig
khdng true tie'p dua ra cac quyet dinh kinh doanh, ma doanh
nghiftp thudng thud cac nha quan ly dai dien cho loi ich cua chu
so huu va thay mat ho dua ra cac quyet dinh. Trong trucmg hop
nay, nha quan ly tai chinh c6 trach nhiem dua ra ldi giai cho ba
v2[n de neu tren. Ching han, d£ san xua't, tieu thu mdt hang hoa
nao d6 , doanh nghiep thue nha quan ly mua sam c£c ye'u ttf vat
chat c<fo thi£t nhu may m6c, thiet bi, du tru, d£t dai va lao ddng.
Di&u do co nghia la doanh nghiep da diu tu vao cac tai san. Tai

san cua mdt doanh nghiep dupe phan anh ben trai cua Bang can
ddi ke' toan va dupe ca'u thanh tir tai san luu ddng va tai san cd'
dinh. Tai san c6' dinh la nhQng tai san co thdi gian six dung dai va
thudng bao g6m tai san huu hinh va tai san vd hinh. Tai san Iiru
ddng thudng c6 thdi gian stir dung ngan, thanh ph£n chu ye'u cua
no la du tru, cac khoan phai thu (tin dung khach hang) va ti6n.
De d5u tu vao cac tai san, doanh nghiep phai c6 vd'n, co
nghia la phai c6 tien d£ ddu tu. Mdt doanh nghiep c6 the’ huy
14
ddng vd'n bang cach phat hanh c6 phieu hoac vay no dai han,
ngSn han. No ngan han co thdi han dudi mdt nam. No dai han la
khoan no cd thdi han tren mot nam. Vd'n chu sd huru (vd'n tu cd)
la khoan chdnh lech giua gia tri cua toan bd tai san va no cua
doanh nghiep. Cac ngudn vd'n cua mdt doanh nghiep dupe phan
anh bdn phai cua Bang can dd'i ke toan.
Nhu vay, mdt doanh nghidp ndn d£u tu dai han vao nhung
tai san nao? Cau hdi n&y lidn quan dd'n bdn trai bang Can dd'i ke
to£n. Giai dap cho va'n dl nay la du toan vd'n d^u tu - dd la qua
trinh k£ hoach hda va quan ly d2u tu dai han cua doanh nghidp.
Trong qua trinh nay, nha quan ly tai chinh phai tim kiem co hdi
d£u tu sao cho thu nhap do dau tu dem lai ldn hon chi phi dau tu.
Dilu dd cd nghia la, gia tri hien tai cac ddng tidn do cac tai san
tao ra phai ldn hon gia tri hien tai cac khoan chi phi hrnh thanh
cic tai san dd. Ta't nhien, vide lua chon loai tai san va co ca'u tai
w • • • •
san hoan toan tuy thudc vao dac dilm cua tiTng loai hinh kinh
doanh.
Nha quan ly tai chinh khdng phai chi quan tam tdi vide se
nhan dupe bao nhieu tiln ma con phai quan tam tdi viec khi nao
nhan dupe va nhan dupe nhu the nao. Danh gia quy md, thdi han

va rui ro cua cac ddng tidn trong tuong lai la vin dd cd't loi cua
qua trinh du toan vd'n d£u tu. Ndi dung cu thi se dupe de cap
trong mdt chuong cua cud'n sach nay.
Doanh nghidp cd thi cd dupe vd'n bang cach nao de dlu tu
dai han? Va'n d£ nay lidn quan den bdn phai bang Can doi kd'
todn, lidn quan dd'n co ca'u vd'n cua doanh nghidp. Co cau vd'n
cua doanh nghidp thd’ hidn ty trong cua no va vd'n cua chu (Vd'n
tu cd) do chu no va c6 d6ng cung ung. Nha quan ly tai chinh
phai can nhac, tinh toan dl quyd't dinh doanh nghidp ndn vay bao
nhidu? Mdt co ca'u giua no va vd'n cua chu nhu thd' nao la tdt
nha't? Ngudn vd'n nao la thich hop dd'i vdi doanh nghidp?
V&i dd thur ba lidn quan tdi quan ly tai san luu ddng, tire la
quan ly cac tai san ngan han cua doanh nghidp. Hoat ddng tai
15
chinh ngan han gan lien vai cac dong tidn nhap quy va dong tien
xua't quy. Nha quan ly tai chinh can phai xu ly su ldch pha cua
cac dong tidn. Quan ly ngan han cac dong tidn khdng thi tach
rdi vdi vd'n liru dong rong cua doanh nghidp. Vd'n luu d6ng rong
dupe xac dinh la khoan chenh lech giua tai san luu ddng va np
ngan han. Mot s6 va'n dd vd quan ly tai san luu ddng se dupe lam
ro nhu: doanh nghidp ndn nam giu bao nhidu tidn va du tru?
Doanh nghidp co ndn ban chiu kh6ng? Neu ban chiu thi nen ban
vdi thdi han nao? Doanh nghidp se tai trp ngan han bang cach
nao? Mua chiu hay vay ngan han va tra tidn ngay? Neu vay ngan
han thi doanh nghidp nen vay d dau va vay nhu the nao?
Ba v2n de ve quan ly tai chmh doanh nghidp: du toan von
dau tu dai han, co ca'u vd'n va quan ly tai san luu ddng la nhtfng
va'n dd bao triim nha't. M6i va'n dl trdn lai bao g6m nhidu ndi
dung, nhidu khfa canh. Trong cac chuong sau nay, nhung ndi
dung co ban cua timg va'n dl se dupe dl cap mdt cach cu thd.

1.5. MUC TlfcU QUAN LY TAl CHINH DOANH
NGHlfcP
Mdt doanh nghidp t6n tai va phat trid’n vi nhilu muc tidu
khac nhau nhu: tdi da hoi loi nhuan, tdi da hoa doanh thu trong
rang budc tdi da hoa loi nhuan, toi da hoa hoat dong huu ich cua
cac nha lanh dao doanh nghidp , song ta't ca cac muc tidu cu thi
dd ddu nham muc tidu bao trum nha't la tdi da hoa gia tri tai san
cho cac chu so huu. Bdi le, mdt doanh nghidp phai thudc vd cac
chu sd hiru nha't dinh; chmh ho phai nhan tha'y gia tri dau tu cua
ho tang ldn; khi doanh nghidp dat ra muc tidu la tang gia tri tai
san cho chu sd huu, doanh nghidp da tfnh tdi su bi£n ddng cua
thi trudng, cac rui ro trong hoat ddng kinh doanh. Quan ly tai
chinh doanh nghidp chinh 1& nham thuc hidn dupe muc tidu dd.
Cac quyd't dinh tai chinh trong doanh nghidp: quyd't dinh d2u
tu, quyd't dinh huy ddng vd'n, quyd't dinh vd phan phdi, ngan quy
cd mdi lidn hd chat che vdi nhau. Trong quan ly tai chinh, nha
16
quan ly phai can nhac cac yeu 16 ben trong va cac yd'u to bdn
ngoai dl dira ra cac quyd't dinh lam tang gia tri tai san cua chu so
huu, phii hop vdi loi ich cua chu so huu.
1.6. VAI T R O QUAN L f TAI CHlNH DOANH NGHlfiP
Quan ly tai chmh ludn ludn giu: mOt vi tri trong y£u trong
hoat ddng quan ly cua doanh nghidp, no quyd't dinh tinh ddc lap,
su thanh bai cua doanh nghidp trong qua trinh kinh doanh. Dac
bidt trong xu thd' hdi nhap khu vuc va qud'c te, trong dilu kidn
canh tranh dang didn ra khd'c lidt trdn pham vi toan th£ gidri,
quan ly tai chinh tro ndn quan trong hon bao gicr hd't. Bait ky ai
lidn kd't, hop tac v6i doanh nghidp cung se duoc hudng loi nd'u
nhu quan ly tai chmh cua doanh nghidp co hidu qua, ngupc lai,
ho se bi thua thiet khi quan ly tai chmh kem hidu qua.

Quan ly tai chinh la su tac ddng cua nha quan ly tdi cac hoat
ddng tai chinh cua doanh nghidp. No dupe thuc hidn thdng qua
mdt co chd'. Do la co chd' quan ly tai chinh doanh nghidp. Co ch£
quan ly tai chinh doanh nghidp dupe hilu la m6t t6ng thi cac
phucrng phap, cac hinh thurc va cdng cu dupe van dung dl quan
ly cac hoat d6ng lai chinh cua doanh nghidp trong nhffng dilu
kidn cu thi nham dat dupe nhung muc tidu nha't dinh.
N6i dung chu ye'u cua co ch£ quan ly tai chinh doanh nghidp
bao g6m: co chd' quan ly tai san; co ch£ huy d6ng vdn; co chd'
quan ly doanh thu, chi phi va lpi nhuan; co ch£f kilm sodt tai
chinh cua doanh nghidp.
Trong cac quyd't dinh cua doanh nghidp, va'n dl din dupe
quan tam giai quyet khdng chi la lpi ich cua c6 d6ng va nha
quan ly ma con ca lpi ich cua ngudi lam c6ng, khach h&ng, nha
cung ca'p va Chinh phu. Do la nhom ngudi co nhu ciu tilm nang
v! cac d6ng tidn cua doanh nghidp. Giai quy£t va'n dl n£y lidn
quan tdi c£c quyd't dinh dd'i vdi b6 phan trong doanh nghidp vk
cic quyd't dinh giua doanh nghidp vdi c£c d6i lie ngoki doanh
nghidp. Do vay, nha quan ly tai chinh, mac du co tr£ch nhidm
nang nl vl hoat ddng ndi bd cua doanh nghidp van phai luu y
din su nhin nhan, dinh gi£ cua ngudi ngoai doanh nghidp nhu
c6 ddng, chu no, khach hing, Nha nude w ,
Do quan ly tai chmh co thi dupe nhin nhin trdn giac dd cua
nM quan ly bdn ngoai ddi vdi doanh nghidp va trdn giac dd cua
nh& quan ty trong doanh nghidp ndn c6 hai cicli tid'p c&n vd co
ch£ quin ty tii chinh doanh nghidp: co ch i quan ty tai chmh ddi
vdi doanh nghidp vi co chd' quan ty tai chinh trong doanh nghidp.
G iio trinh Tai chinh doanh nghidp, xuflft phat tir co sd dd,
dupe vilt theo quan dilm cua ngudi trong doanh nghidp va
ngudi ngoii doanh nghidp. Le duong nhidn, vi nha quan ty tai

chmh chiu trich nhidm true ti£p vd moi hoat ddng t&i chinh cua
doanh nghidp ndn quan dilm cua ngudi trong doanh nghidp cin
dupe nhin manh hon.
Quan ty tii chinh lim dt hoat ddng cd mdi lidn hd chat che
vdi moi hoat ddng kh£c cua doanh nghidp. Quan ty tai chinh tdt
cd thi khic phuc dupe nhung khidm khuyd't trong cac linh vuc
khic. Mdt quydt dinh tiki chinh khdng dupe can nhac, hoach
dinh ky ludng cd thi gdy ndn tdn thit khdn ludng cho doanh
nghidp vk cho nin kinh X.6. Hon nua, do doanh nghidp hoat ddng
trong mdt mdi trudng nh&t dinh ndn cac doanh nghidp hoat ddng
cd hidu qui se gdp phan thuc diy nin kinh 16 phat triln. Bdi vay,
quin ty tiki chinh doanh nghidp tdt cd vai trd quan trong ddi vdi
vide nang cao hidu qua quan ty t&i chinh qudc gia.
1.7. NGUYfcN t Ac QUAN L Y T A l CHtNH DOANH
N G H I$P
Hoat ddng t&i chinh cua doanfe nghidp dCk nho hay ldn can
ban 1 a gidng nhau ndn nguydn tic quan ty tii chinh dlu cd thi
ip dung chung cho c ic loai hinh doanh nghidp. Tuy nhidn, giua
c ic doanh nghidp khic nhau cung cd su khic bidt nhit dinh ndn
khi ip dung nguydn tic quin ly tai chinh phii gin vdi nhung
dilu kidn cu thi.
• •
* Nguyen tdc ddnh doi rui ro vd lai nhuan
Quan ly tai chmh phai duoc dua trdn quan hd giCra rui ro vi
Id nhu^n. Nha diu tu co th£ lua chon nhung diu tu khac nhau
tuy thudc vao mure d6 rui ro ma ho chip nhan va Id nhuin ky
vong ma ho mong muon. Khi ho bo tidn vao nhung du an c6
mure dd rui ro cao, ho hy vong du in dem lai Id nhuan ky vong
cao.
* Nguyen tdc gia tri then gian cua tien

do ludng gia tri tai san cua chu sd huu, cin sir dung khii
nidm gia tri thd gian cua tidn, turc la phai dua loi ich vk chi phi
cua du an vd mdt thd didm, thudig la thd di&n hidn tai. Theo
quan di£m cua nha diu tu, du an duoc chip nhan khi Id ich ldn
hon chi phi. Trong trudng hcrp nay, chi phi co hdi cua vdn duoc
d£ cap nhu la ty Id chid't khiu.
* Nguyen tdc chi tra
Trong hoat ddng kinh doanh, doanh nghidp cin bao dam
mtic ngan quy tdi thi£u d£ thuc hidn chi tra. Do vay, di&i dang
quan tam 6 c ic doanh nghidp la c ic ddng ti£n chu kh£ng phai
loi nhuan k£ toan. Ddng ti6n ra vi ddng ti£n vao duoc tii diu tu
phan anh tmh chit thd gian cua loi nhuan va chi phi. Khdng
nhtfng thd', khi dua ra cic quyd't dinh kinh doanh, nhi doanh
nghidp cin tmh dd'n ddng ti£n ting thdm, die bidt cin tmh d£n
cic ddng ti6n sau thud'.
* Nguyen tdc sinh lai
Nguydn tac quan trong ddi v d nha quan ly tai chmh khdng
chi l i dinh gia cac ddng tidn ma du in dem lai ma cdn la tao ra
c ic ddng ti
6n, turc la tim kid'm c ic du an sinh loi. Trong thi
trudng canh tranh, nha diu tu kho cd th£ kid'm duoc nhi£u loi
nhuan trong mdt th d gian dai, kho cd thd tim kid'm duoc nhi£u
du in tdt. Mudn vay, cin phai bid't cac du in sinh loi tdn tai nhu
th£ nao vi d dau trong mdi trudng canh tranh. Tid'p ddn, khi diu
tu, nhi diu tu phai bi£t lam giam tmh canh tranh cua thj trudng
19
thdng qua viec tao ra nhung san pham khac bidt vdi san pham
canh tranh va bang cach dam bao muc chi phi tha'p hem mure chi
phi canh tranh.
* Nguyen tac thi trudng co hieu qua

Trong kinh doanh, nhung quyet dinh nham tdi da hoa gia tri
tai san cua cac chu sd huu lam thi gia c6 phid'u tang. Nhu vay,
khi dua ra cac quyd't dinh tai chmh hoac djnh gia chung khoan,
c£n hi£u ro khai nidm thj trudng cd hidu qua. Thj trudng cd hidu
qua la thi trudng ma d dd gia tri cua cac tai san tai bat ky mot
thdi di£m nao d6u phan anh d3y du cac thdng tin mdt cach cdng
khai. Trong thi trudng cd hidu qua, gia ca duoc xac dinh chmh
xac. Thi gia c6 .phid'u phan anh tat ca nhung thdng tin san cd va
cdng khai vd gia tri cua mdt doanh nghidp. Di£u dd cd nghia la
muc tidu tdi da hoa gia tri tai san cua cac cd ddng cd th£ dat
duoc trong nhung didu kidn nha't dinh bang cach nghidn curu tac
ddng cua cac quyd't dinh tdi thi gia cd phi£u.
* Gdn ke't Icri ich cua ngudi qudn ly vdi lai ich cua co ddng
Nha quan ly tai chinh chiu trach nhidm phan tich, kd' hoach
hda tai chmh, quan ly ngan quy, chi tidu cho d£u tu va ki&n
soat. Do dd, nha quan ly tai chmh thudng gift dia vi cao trong co
ca'u td churc cua doanh nghidp va tham quydn tai chinh it khi
duoc phan quy£n hoac uy quy£n cho ca'p dudi.
Nha quan ly tai chinh chiu trach nhidm di£u hanh hoat ddng
t&i chinh va thudng dua ra cac quy£t dinh tM chinh tren co sd
c ic nghidp vu tai chinh thudng ng&y do cac nhan vidn ca'p tha'p
hon phu trich. Cac quydt dinh v& hoat ddng cua nha quan ly tai
chmh d£u nham vao cac muc tidu cua doanh nghidp: dd la su tdn
tai v& phdt tridn cua doanh nghidp, tranh duoc su cang thing vd
tai chinh va pha s&n, cd kha nang canh tranh va chid'm duoc thi
phdn tdi da trdn thucmg trudng, tdi thi£u hda chi phi, va tang thu
nhap cua chu sd huru mdt cach vGng chac. Nha quan ly tai chinh
dua ra cic quyd't dinh vi loi ich cua cac cd ddng cua doanh
20
nghiep. Vi vay, de lam rd muc tieu quan ly tai chinh, cSin phai

tra loi mdt cau hoi co ban hon: theo quan diem cua cd ddng, mdt
quyet dinh quan ly tai chmh tot la gi? r
Ndu gia su cac co dong mua cd phid'u vi ho tim kid'm loi fch
tai chinh thi khi do, cau tra loi hidn nhien la: quyd't dinh tdt
la quyet dinh lam tang gia tri thi trudng cua cd phid'u, con quyet
dinh yeu kem la quyet dinh lam giam gia tri thi trudng cua c6
phid'u. Nhu v|y, nha quan ly tai chinh hanh ddng vi loi fch tdt
nha't cua c6 dong bang cac quyet dinh lam tang gia tri thi trudng
c6 phid'u. Muc tieu cua quan ly tai chmh la tdi da hoa gia tri hidn
hanh tren mdt co phieu, la tang gia tri cua doanh nghidp. Do do,
phai xac dinh duoc k£ hoach dau tu va tai tro sao cho gia tri c6
phidu co the’ duoc tang len. Trdn thuc te, hanh ddng cua nha
quan ly vi loi fch tot nha't cua cd d6ng phu thudc vao hai y£u td'.
Thi( nhat, muc tieu quan ly co sat vdi muc tidu cua c6 ddng
khdng? Didu nay lidn quan tdi cach khen thudng, tro ca'p quan
ly. Thu hai, nha quan ly co the’ bi thay thd' nd'u ho khdng theo
dudi muc tidu cua c6 dong? V£n de nay lidn quan tdi hoat ddng
ki£m soat cua doanh nghidp. Nhu vay, du thd' nao, nha quan ly
cung kh6ng th£ hanh ddng khac dupe, ho co d£y du ly do d£
dem lai loi ich cho cac c6 dong.
* Tdc ddng cua thue
Tnrdc khi dua ra bat ky mdt quyd't dinh tai chmh nao, nha
quan ly tai chmh ludn tmh tdi tac ddng cua thud', dac bidt la thu£
thu nhap doanh nghidp. Khi xem xet mdt quyd't dinh d2u tu,
doanh nghidp phai tmh tdi lpi ich thu dupe trdn co sd ddng ti£n
sau thud' do du an tao ra. Hon nua, tac ddng cua thu£ c£n dupe
phan tich ky ludng khi thid't lap co ca'u vd'n cua doanh nghidp.
Bdi le, khoan no cd mdt lpi thd' nha't dinh vd chi phi so vdi v6n
chu sd huu. Doi vdi doanh nghidp, chi phi tra lai la chi phi giam
thud”. Vi thue la mdt cdng cu quan ly vi md cua Chmh phu ndn

thdng qua thud', Chmh phu cd th£ khuyen khfch hoac han ch£
tidu dung va ddu tu. Cac doanh nghidp c£n can nhac, tmh toan
21
didu chinh cac quyd't djnh tai chmh cho phu hop, dam bao
duoc loi fch cua cac cd d6ng.
Ngoai ra, trong quan ly tai chmh noi chung va quan ly tai
chfnh doanh nghidp noi ridng, nguydn tic hanh vi dao dtic va
trach nhiem ddi vdi xa hdi co vi trf tdi quan trong. Hanh vi d§o
due co nghia la viec lam dung din. Mac du kh6 c6 th£ dinh
nghia duoc “vide l&m dung din”, nhung m6i ngudi co mdt thudc
do gia tri dd’ lam ndn tang cho hanh vi cua minh, didu gi dung d£
lam. Trong mdt chtimg muc nao do, co thd coi luat Id, quy tic
phan anh tidu chain xu su trong xa hdi ma nha quan ly tai chfnh
phai tuAn theo. Nhung hanh vi vd dao dure se l&m mat nidm tin,
ma thid'u nidm tin thi doanh nghidp khdng the thuc hidn duoc
hoat ddng kinh doanh. Bdn canh do, nha quan ly tai chfnh doanh
nghidp cung can co trach nhidm dd'i vdi xa hdi ngoai vide tdi da
gia tri tai san cho cac cd ddng.
1.8. B 0 MAY QUAN L Y TAI CHlNH
Quan ly tai chfnh la hoat ddng c6 tim quan trong s6 mdt
trong hoat ddng cua doanh nghidp. Quan ly tai chfnh thudng
thudc
v& nha lanh dao ca'p cao cua doanh nghidp nhu ph<5 t6 ng
giam d6c thu: nha't hoac giam d6c tai chfnh. Ddi khi chfnh t6ng
giam d6c lam nhidm vu cua nha quan ly tai chfnh. Trong cac
doanh nghidp ldn, cac quyd't dinh quan trong ve tai chfnh thudng
do mdt uy ban tai chfnh dua ra. Trong cic doanh nghidp nho,
chfnh chu nhan - t6ng gi£m ddc dam nhan quan ly hoat ddng tai
chfnh cua doanh nghidp.
Bdn canh d6 la ca mdt bd may- Riong, ban tai chfnh vdi kd'

toan trudng, kd' toan vidn, thu quy- phuc vu nhim cung cap
thdng tin phuc vu cho qua trinh ra quyd't dinh mdt cach chfnh
xac va kip thdi va giup giam ddc tai chfnh didu hanh chung hoat
ddng tai chfnh cua doanh nghiep.
Phdng, ban tdi chinh cd nhiem vu:
22
Trfin ca sa luat va chd' dd quan ly tai chmh cua Nha nude,
xay dung che do quan ly tai chfnh thfch hap vdi doanh nghidp cu
the’.
Lap kd' hoach tai chfnh d6 ng thcri va thdng nh£t vdi kd't qua
san xua't - kinh doanh cua doanh nghidp.
Lua chon cac phucmg thurc huy ddng v6n va d$u tu cd hidu
qua nha't.
T6 chirc thanh toan kip thdi, d£y du, dung han va dung ch£
d6 cac khoan no va d6n d6c thu no.
• • •
T6 chtic phan tfch tai chinh doanh nghidp va kiem tra tai
chfnh.
Tham gia xay dung gia ban va thi£t lap cac hop ddng kinh t£
vdi khach hang.
Trong giao trinh nay, cac tac gia dd cap tdi cac v&i d£ ca
ban nha't, chung nha't v6 quan ly tai chfnh cua mdt doanh nghidp
trong ndn kinh td' thi trudng va chu trong nhidu han tdi hinh thai
16 chuc kinh doanh kha quan trong \k ph6 bi£n hidn nay - dd l&
cdng ty c6 phan. Hoat ddng quan ly tki chfnh doanh nghidp cin
duoc tuan theo nhung nguydn tic nh£t dinh v& thudng hudng vao
nhting khfa canh chu y£u nhu: tam vdc, quy md ph£t tri^n doanh
nghidp, cac hinh thtic nam giu: tai san cua doanh nghidp, th&nh
phan va kd't ca'u ngudn tai tra cua doanh nghidp
Day chfnh la cac ndi dung se duoc dd cap trong tifng chuang

cu th£ cua giao trinh.
*
23
c au h6 i 6 n tap
Vi tri cua tai chinh doanh nghidp trong he th6'ng tai chinh?
Co so n&n tang cua hoat dong tai chinh doanh nghiep?
Muc tieu nghien cuu tai chinh doanh nghiep?
Khai nifim tai chinh doanh nghiep va cac quan he tai chinh
doanh nghiep?
Ndi dung co ban ve quan ly tai chinh doanh nghiep?
Nh$n xet ve co ch€ quan ly tai chinh d6i vdi cac doanh
nghiep Viet Nam hien nay.
Nguyen tic quan ly tai chinh doanh nghiep? Lien he thuc
tien Viet Nam.
24
Chtfdng2
QUAN LY THU CHI TRONG DOANH NGHIEP
■
2.1. QUAN LY DOANH THU, CHI PHj VA LOI NHUAN
KINH DOANH
2.1.1. Doanh thu cua doanh nghiep
Can cti vao ngu6n hinh thanh, doanh thu cua doanh nghiep
bao g6m:
- Doanh thu tir hoat dong kinh doanh.
- Doanh thu tir hoat dong tai chmh.
- Doanh thu tir cac hoat ddng bat thucmg khac.
Doanh thu cua doanh nghidp co y nghia rat Ion dd'i vdi toan
bd hoat ddng cua doanh nghidp, dac bidt la doanh thu tir hoat
ddng kinh doanh, nd dam bao trang trai cac chi phi, thuc hien tai
san xua't, thuc hien nghia vu vdi Nha nu6c.

Doanh thu b£n hang thucmg chid'm ty trong 16n trong doanh
thu tir hoat ddng kinh doanh cua doanh nghidp. Doanh thu ban
hang la toan bd tien ve tidu thu san pham va cung ca'p dich vu
cho khach hang, san pham dupe coi la kd't thuc qua trinh tieu thu
khi don vi mua chap nhan tra tien. Doi vdi cac loai hinh doanh
nghidp khac nhau, ndi dung xac dinh doanh thu khac nhau.
+ Dd'i vdi cac co so san xua't, khai thac, chd' bid'n; doanh thu
la toan bd tidn ban san pham, nira thanh pham, bao bi, nguydn
vat lidu
+ D6i vdi nganh xay dung, doanh thu la gia tri cdng trinh
hoan thanh ban giao.
25