Luận văn thạc sĩ về hoàn thiện các chính sách xóa đói giảm nghèo chủ yếu của Việt Nam đến năm 2015

i

L I CAM

OAN

Tôi xin cam oan r ng, b n Lu n án “ Hồn thi n các
chính sách xóa ói gi m nghèo ch y u c a Vi t Nam
2015” là cơng trình nghiên c u

n năm

c l p, do chính tơi hồn thành.

Các tài li u tham kh o và trích d n ư c s d ng trong Lu n án
này

u nêu rõ xu t x tác gi và ư c ghi trong danh m c các

tài li u tham kh o.
Tôi xin ch u trách nhi m trư c lu t pháp v l i cam oan trên!
Hà n i, ngày 30 tháng 09 năm 2009
Nghiên c u sinh

Nguy n Th Hoa


ii

M CL C
L I CAM OAN

DANH M C B NG BI U
DANH M C CÁC CH
L IM

VI T T T

U .........................................................................................................1

CHƯƠNG 1: CƠ S
GI M NGHÈO

KHOA H C HOÀN THI N CHÍNH SÁCH XỐ

ĨI

VI T NAM..............................................................................13

1.1. Quan ni m ói nghèo và vai trị c a chính ph trong xóa ói gi m nghèo
..........................................................................................................................13
1.2. Chính sách xố ói gi m nghèo.................................................................24
1.3. Cơ s lý lu n hồn thi n chính sách xóa ói gi m nghèo .........................27
1.4. Kinh nghi m qu c t v gi i quy t ói nghèo ............................................41
CHƯƠNG 2:

ÁNH GIÁ CÁC CHÍNH SÁCH XỐ

ĨI GI M NGHÈO CH

Y U C A VI T NAM .........................................................................................62
2.1. T ng quan v h th ng chính sách xóa ói gi m nghèo c a Vi t Nam.....62

2.2. Th c tr ng th c hi n các chính sách xóa ói gi m nghèo ch y u ..........67
2.3. ánh giá các chính sách xóa ói gi m nghèo ch y u............................ 121
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯ NG HỒN THI N CÁC CHÍNH SÁCH XOÁ
GI M NGHÈO CH Y U C A VI T NAM
3.1. Các thách th c
3.2. Quan i m và

ÓI

N NĂM 2015......................... 135

i v i quá trình gi m nghèo

Vi t Nam....................... 135

nh hư ng hồn thi n các chính sách gi m nghèo

n năm

2015 ................................................................................................................. 139
3.3. Gi i pháp hồn thi n m t s chính sách gi m nghèo ch y u

n năm

2015................................................................................................................. 148
K T LU N......................................................................................................... 198
DANH M C CƠNG TRÌNH C A TÁC GI
TÀI LI U THAM KH O
PH L C

à CÔNG B


iii

DANH M C CÁC T

VI T T T

BHYT

B o hi m y t

CSHT

Cơ s h t ng

CTCC

Cơng trình cơng c ng

CSSK

Chăm sóc s c kh e

CT 135

Chương trình 135

GD & T

B Giáo d c và ào t o

KCBNN

Khám ch a b nh cho ngư i nghèo

KCB

Khám ch a b nh

MDGs

Các M c tiêu phát tri n Thiên niên k

L , TB & XH

B Lao

NHCSXH

Ngân hàng Chính sách Xã h i Vi t Nam

NS

Ngân sách

NSNN

Ngân sách nhà nư c

Nhóm 1

Nhóm nghèo

Nhóm 2

Nhóm c n nghèo

Nhóm 3

Nhóm trung bình

Nhóm 4

Nhóm khá

Nhóm 5

Nhóm giàu

Quĩ 139

Quĩ khám ch a b nh cho ngư i nghèo

TYT

Tr m y t xã

TH

Ti u h c

THCS

Trung h c cơ s

THPT

Trung h c ph thơng

UNDP

Chương trình Phát tri n Liên h p qu c

UBND

ng, Thương binh và Xã h i

y ban nhân dân


iv

Vùng 1

Vùng ông B c

Vùng 2

Vùng Tây B c

Vùng 3

Vùng

Vùng 4

Vùng B c Trung B

Vùng 5

Vùng Duyên h i Nam Trung B

Vùng 6

Vùng Tây Nguyên

Vùng 7

Vùng ông Nam B

Vùng 8

Vùng

WB

Ngân hàng Th gi i

ng b ng sông H ng

ng b ng sông C u Long


v

DANH M C SƠ

, B NG BI U

Sơ

1.1: Khung hoàn thi n chính sách........................................................... 31

Sơ

1.2: Mơ hình logic "chu i k t qu " c a chính sách ................................. 34

B ng 1.1: H th ng ch s
B ng 2.1: S bi n

ánh giá m t s chính sách X GN ch y u ............ 39

ng v lãi su t tín d ng ưu ãi t năm 1996

B ng 2.2: H n m c cho vay tín d ng ưu ãi t năm 1995

n nay ......... 70

n nay .................. 71

B ng 2.3: K t qu cho vay tín d ng ưu ãi giai o n 1996 – 2008 ................... 72
B ng 2.4: M c

ti p c n tín d ng ưu ãi theo vùng và nhóm ch tiêu............ 73

B ng 2.5: Hi u qu c a công tác xác

nh

i tư ng c a chính sách h tr tín d ng

cho h nghèo ..................................................................................................... 74
B ng 2.6: T ng h p phân b ngu n v n t ngân sách trung ương qua các năm 83
B ng 2.7: K t qu và k t c u

u tư xây d ng các công trình CSHT ................ 84

B ng 2.8: K t qu h tr v giáo d c cho ngư i nghèo qua các giai o n......... 96
B ng 2.9: M c

ti p c n h tr giáo d c theo nhóm chi tiêu và theo vùng .... 98

B ng 2.10: Hi u qu c a công tác xác nh

i tư ng c a chính sách h tr giáo d c

cho ngư i nghèo .............................................................................................. 100
B ng 2.11: K t qu h tr giáo d c phân chia theo vùng t năm 2001

n nay

....................................................................................................................... 102
B ng 2.12: K t qu
2001

th c hi n chính sách h tr y t cho ngư i nghèo t năm

n nay .................................................................................................. 110

B ng 2.13: M c

ti p c n t i h tr y t theo nhóm chi tiêu và vùng ......... 111

B ng 2.13: M c

ti p c n h tr y t theo nhóm chi tiêu và theo vùng........ 112

B ng 2.14: Hi u qu c a công tác xác nh

i tư ng c a chính sách h tr y t cho

ngư i nghèo .................................................................................................... 113
B ng 3.1: x p lo i xã và phân c p

u tư các cơng trình CSHT...................... 168

B ng 3.2: Khung hồn thi n chính sách gi m nghèo

Vi t Nam giai o n 2011-

2015 ............................................................................................................... 194


1

L IM
1. Tính c p thi t c a

U

tài

Th i gian qua, Vi t Nam ư c c ng
thành t u to l n trong công cu c gi m nghèo.
ph

ng qu c t cơng nh n

t ư c

có ư c k t qu như v y, chính

ã n l c r t nhi u th hi n b ng vi c ưa ra m t lo t các gi i pháp trong ó

có nhóm gi i pháp chính sách t n cơng ói nghèo. Ban

u ch là m t s các chính

sách ơn l , sau ó ã xây d ng thành chi n lư c X GN giai o n 2001- 2010
v i các nhóm chính sách khác nhau nh m t o cơ h i cho ngư i nghèo c i thi n v
thu nh p cũng như c i thi n kh năng ti p c n các d ch v xã h i cơ b n và h tr
ngư i nghèo ch ng

v i r i ro, tránh nguy cơ b t n thương.

Vi c tri n khai h th ng chính sách X GN th i gian qua ã có tác
tích c c

n t n cơng ói nghèo

ng

Vi t Nam. Tuy nhiên, bên c nh nh ng k t

qu , trong quá trình th c hi n, các chính sách cũng d n b c l nh ng b t c p òi
h i ph i ư c hoàn thi n cho phù h p v i th c ti n.

c bi t, khi bư c sang th

k 21, c th giai o n 2011- 2015, Vi t Nam s ph i ương

u v i m t lo t

các thách th c m i trong t n cơng ói nghèo như: (i) nghèo ói ch t p trung
m t s vùng có i u ki n kinh t xã h i kém phát tri n, trình
t c

dân trí th p và

gi m nghèo ch m hơn các th i kỳ trư c; (ii) các kho n h tr ưu ãi cho

nư c nghèo s d n b c t gi m khi Vi t Nam ra kh i danh sách các nư c có thu
nh p th p; (iii) s bi n

i khí h u s tác

ng nhi u

n ho t

ng s n xu t kinh

doanh trong ó có ngành nơng nghi p nơi ang t o thu nh p ch y u cho
ph n ngư i dân

nông thôn.

ch ng

ib

v i nh ng thách th c này, òi h i

Vi t Nam c n xây d ng cho mình m t chi n lư c gi m nghèo trong ó là m t h
th ng chính sách X GN có tính kh thi và hi u l c cao hơn.
Mu n v y, i u

u tiên c n ph i ánh giá m t cách nghiêm túc các

chính sách ã và ang ư c th c hi n
trên cơ s k t qu

tìm ra nh ng i m b t c p. Ti p

n,

ánh giá, Vi t Nam s hoàn thi n h th ng chính sách

X GN theo hư ng kh c ph c nh ng i m y u và phát huy nh ng tác

ng


2

tích c c trong m i chính sách, s a
sung nh ng chính sách cịn thi u
hi u qu hơn n a

i nh ng chính sách khơng phù h p, b
h th ng chính sách X GN tác

ng có

n ngư i nghèo, giúp h kh c ph c nh ng khó khăn

có

th t vươn lên thốt nghèo, ư c hư ng m t cách công b ng nh ng thành
qu c a công cu c

i m i. T t c nh ng i u này ch có th có ư c khi ti n

hành m t nghiên c u ánh giá có h th ng và
hi n các chính sách X GN

y

quá trình tri n khai th c

Vi t Nam qua các giai o n.

2. T ng quan nghiên c u
V i m c tiêu h tr chính ph Vi t Nam xây d ng m t chi n lư c t n
cơng ói nghèo tồn di n, th i gian qua có r t nhi u nghiên c u trong và
ngoài nư c ã ư c th c hi n. H u h t các nghiên c u này ch y u t p trung
vào v n

ói nghèo, ch có m t s r t nh

ánh giá m t chính sách ho c m t

s chính sách trong h th ng chính sách X GN c a Vi t Nam.
M t nghiên c u ư c coi là

u tiên liên quan

ó là “nghèo ói và chính sách gi m nghèo ói

n n kinh t chuy n

n chính sách X GN

Vi t Nam, kinh nghi m t

i” c a Tuan Phong Don và Hosein Jalian (1997) [92].

Trong nghiên c u này, các tác gi

ã t p trung phân tích ánh giá m t s

chính sách gi m nghèo như chính sách

t ai, chính sách tín d ng ưu ãi cho

ngư i nghèo và chính sách xây d ng CSHT. Nghiên c u ã ch ra ư c t m
quan tr ng c a các chính sách gi m nghèo trong công cu c X GN

Vi t

Nam. Cũng vào th i i m này, m t nghiên c u khác c a WB ư c th c hi n
v i qui mô và ph m vi l n hơn “ ánh giá nghèo ói và chi n lư c” (1995)
[30]. Bên c nh ánh giá th c tr ng ói nghèo c a Vi t Nam, nghiên c u này
bư c

u ã h th ng hoá các gi i pháp trong ó có các chính sách tác

n gi m nghèo

ng

Vi t Nam. i u quan tr ng, k t qu nghiên c u cho th y

t n cơng ói nghèo khơng ch các chính sách góp ph n tăng trư ng kinh t mà
c n ph i có các chính sách tác
s chính sách như

ng tr c ti p

n ngư i nghèo. Trong ó, m t

t ai, CSHT, giáo d c và y t

ã ư c

c p

n. M t


3

nghiên c u c a UNDP cũng ã ư c ti n hành
Vi t Nam”( 1995) [62].

nghèo

ng th i ó là “Xóa ói gi m

i m n i b t trong nghiên c u này ó là ã

làm rõ ư c nguyên nhân gây ra ói nghèo

Vi t Nam và phân tích tác

ng

c a các nhóm gi i pháp ư c th c hi n tương ng v i các ngun nhân.
Trong ó, m t s chính sách X GN như chính sách

t ai, chính sách tín

d ng ưu ãi, chính sách xây d ng CSHT cũng ư c ánh giá khá chi ti t. Có
th nói, trong giai o n này các nghiên c u trên
c p

u có m t i m chung là ã

n m t s chính sách liên quan tr c ti p

n X GN và các k t qu

nghiên c u ó ã góp ph n quan tr ng cho chính ph Vi t Nam trong xây
d ng chương trình X GN giai o n 1998- 2000.
Sau khi tri n khai chương trình X GN (giai o n 1998-2000), v i h
th ng các chính sách tr c ti p tác

ng

n ngư i nghèo, m t lo t các nghiên

c u c a các t ch c phi chính ph

ư c th c hi n v i m c tiêu ti p t c h tr

chính ph Vi t Nam xây d ng chương trình X GN giai o n ti p theo. Trong
s

ó, báo cáo “t n c ng ói nghèo” (2000) [34] c a WB ư c coi là nghiên

c u

u tiên mà trong ó có ánh giá tác

X GN trên ph m vi c nư c. K t qu

ng c a h th ng chính sách

ánh giá (tuy m c ích báo cáo khơng

ph i tr ng tâm vào chính sách X GN) có ý nghĩa l n vì ã ch ra nh ng tác
ng tích c c c a các chính sách cũng như nh ng i m b t c p trong m i
chính sách.

ng th i ư c coi là m t kênh thông tin quan trong ph c v cho

cơng tác ho ch

nh chính sách trong chương trình X GN giai o n 2001-

2005. Bên c nh ó, các cá nhân cũng ti n hành các nghiên c u
ó tác gi Nguy n Th Hoa v i
ngh chính sách X GN

c l p, trong

tài “T ng quan ói nghèo và m t s ki n

nông thôn Vi t Nam

nghiên c u này ti n hành ánh giá tác

n năm 2010” (2000) [91]….

ng m t s chính sách như

t ai, tín

d ng, CSHT, giáo d c và y t cho ngư i nghèo. Dù là nghiên c u c a các t
ch c hay cá nhân nhưng chúng
ư c tri n khai nhưng chưa

u có i m chung như: (i) chính sách ã

n ư c úng

i tư ng; (ii) nhi u ngư i nghèo

4

chưa bi t

n chính sách; (iii) vi c t ch c cũng như ph i h p th c hi n còn

nhi u i m b t c p ã nh hư ng không nh
n năm 2000, v i nh ng gì ã
nhi u nhà tài tr quan tâm hơn

n k t qu th c hi n chính sách.

t ư c trong X GN ã khi n cho

n Vi t Nam. S quan tâm ó khơng d ng l i

t p trung ngu n l c nhi u hơn cho cơng cu c t n cơng nghèo ói mà các
nhà tài tr và t ch c phi chính ph
cũng là nh ng năm

ã ti n hành m t lo t các nghiên c u. ây

u tiên trong th c hi n chi n lư c X GN

n năm 2010

Vi t Nam. Vì v y, các nghiên c u ư c th c hi n nh m ánh giá
i m không phù h p trong h th ng chính sách, trên cơ s

tìm ra

ó, i u ch nh và

xây d ng chính sách cho giai o n ti p theo (2006-2010).
ánh giá chương trình X GN giai o n 2001-2005, m t lo t các
nghiên c u do các t ch c phi chính ph t i Vi t Nam th c hi n vào năm
2002.

ó là các “ ánh giá nghèo có s tham gia c a c ng

ng t i Ninh

Thu n” c a Trung tâm Phát tri n Nơng thơn và WB [38], “ ánh giá nghèo
có s tham gia c a c ng

ng b ng sông C u long” c a UNDP và

ng t i

AusAID [65], “ ánh giá nghèo có s tham gia c a c ng

ng t i Hà Giang”

c a UNDP [63], “ ánh giá nghèo có s tham gia c a c ng

ng t i Qu ng

Tr ” c a B L ,TB& XH và chương trình h p tác Vi t -

c v X GN

[6]…Bên c nh các nghiên c u theo ph m vi h p, WB ã ti n hành m t
nghiên c u trên pham vi c nư c, ó là “Nghèo’’ (2003) [35]. Nhìn chung các
nghiên c u này dù ư c ti n hành
nhau hay trên ph m vi c nư c nhưng
liên quan
lu n v tác

ng th i và

cl p

các

a bàn khác

u t p trung vào cùng m t s v n

n các chính sách X GN ch y u. K t qu các nghiên c u có k t
ng c a chính sách

Nh ng v n
g m t t ch c

n thành t u gi m nghèo là khá tương

ng.

t n t i trong th c hi n chính sách cũng ư c phát hi n bao
n cơ ch th c hi n cũng như ph m vi nh hư ng c a chính

sách cịn nhi u i m không phù h p v i th c t .


5

i u áng lưu ý

ây, m t s nghiên c u

c l p v lĩnh v c c th

ã

ư c th c hi n. Nghiên c u “C i thi n vi c ti p c n cơ s h t ng thi t y u”
(2002) [48] c a Ngân hàng H p tác Qu c t Nh t B n t p trung vào m t s
CSHT thi t y u như i n, giao thông, thu l i và thơng tin liên lac. Trong ó,
nghiên c u ánh giá tác

ng chính sách

c nh là kh năng ti p c n, tính n

u tư xây d ng CSHT trên b n khía

nh, tính b n v ng tài chính và kh năng

qu n lý. Phát hi n chính mà nghiên c u có ư c ó là chính sách ã c i thi n
áng k kh năng ti p c n

n các CSHT. Tuy nhiên, tính n

nh cũng như

b n v ng tài chính và kh năng cịn b c l nhi u y u kém nên ã nh hư ng
n tác

ng c a chính sách. Nghiên c u “Cung c p giáo d c cơ b n có ch t

lư ng cho m i ngư i” (2002) [12] c a B Phát tri n Qu c t Anh t p trung vào
v n

giáo d c trong ó có giáo d c cho ngư i nghèo. Nghiên c u ã phát

hi n, ngư i nghèo g p r t nhi u khó khăn khi ti p c n giáo d c,
d c có ch t lư ng. T

c bi t giáo

ó cho phép k t lu n, chính sách h tr giáo d c chưa

th c s có l i cho ngư i nghèo. M t nghiên c u khác v lĩnh v c y t c a
Ngân hàng Phát tri n Châu Á và T ch c Y t Th gi i (2002) “C i thi n tình
tr ng s c kho và gi m b t b t bình

ng”[49] t p trung vào ánh giá th c

tr ng ti p c n d ch v y t c a ngư i dân, trong ó chú tr ng ngư i nghèo. V i
nh ng k t qu
bi t b t bình

ư c phát hi n như ngư i nghèo cịn g p nhi u khó khăn,

c

ng trong ti p c n và s d ng d ch v y t , nghiên c u cũng ã

xu t ư c m t s ki n ngh quan tr ng cho chính ph Vi t Nam như c n
tăng cư ng giám sát ch t ch và có hi u qu h tr t phía chính ph

c i

thi n kh năng ti p c n và s d ng d ch v y t cho ngư i nghèo.
Th i gian qua, các nghiên c u v chính sách X GN c a Vi t Nam ch
y u t p trung vào ánh giá k t qu th c hi n chính sách hơn là ánh giá tác
ng c a chúng.

i u quan tr ng, các nghiên c u này có ánh giá thì cũng

khơng theo m t khung ánh giá chính sách nào. M t nghiên c u t ng quan lý
thuy t ph c v

ánh giá chính sách

Vi t Nam ư c th c hi n năm 2003, ó


6

là“

ánh giá chính sách: t phương pháp th c t

n thói quen cùng tham

gia” c a Peter Boothroyd (2003) [56]. Trong nghiên c u, bên c nh vi c ưa
ra khái ni m v

ánh giá chính sách, tác gi

ã gi i thi u các phương pháp

ánh giá chính sách mang tính k thu t như phân tích chi phí và l i ích, phân
tích tác

ng v xã h i và mơi trư ng. Ngồi ra, tác gi cũng ã

c p

n

phương pháp ánh giá chính sách có s tham gia. Tác gi Ph m Xuân Nam
v i nghiên c u “ Góp ph n kh o sát m y khía c nh phương pháp lu n ánh
giá chính sách gi m nghèo” (2003) [56] ã gi i thi u quá trình ho ch
chính sách gi m nghèo

nh

Vi t Nam và ưa ra các cách ti p c n ánh giá chính

sách, nêu lên ki n ngh k t h p ch t ch gi a vi c ánh giá chính sách v i q
trình ho ch

nh chính sách

lĩnh v c (kinh t , xã h i…)

các chính sách ư c ưa ra trong t t c các
u có th

óng góp nhi u hơn cho X GN. Tr n

Th Vân Anh, v i nghiên c u “V phương pháp ánh giá tác
sách X GN và xây d ng chi n lư c X GN
y u thơng qua phân tích văn b n
ho ch

ng c a chính

n năm 2010” (2003) [56], ch

ánh giá q trình ánh giá chính sách và

nh chính sách gi m nghèo

Vi t Nam. Theo tác gi , vi c ánh giá

k t qu th c hi n chính sách gi m nghèo ã ư c d a trên các ngu n d li u
phong phú, a d ng do các nhà khoa h c, i u tra nghiên c u ư c, k t h p
v i các ngu n thông tin thu th p tr c ti p t ngư i nghèo và c ng

ng

nghèo. Bên c nh ó, tác gi cũng phát hi n có nh ng trư ng h p chính sách
ã khơng ư c ánh giá

y

do nh ng ngư i th c hi n thư ng thiên v

trình bày thành tích mà thi u s phân tích các v n
hơn

n các ho t

ng c th mà thi u chú ý

chính sách; quan tâm nhi u
tr ng các v n

t n t i; quan tâm nhi u

n các v n

n các ngành, các lĩnh v c chun bi t mà ít coi

t m vĩ mơ chung. Cũng trong nghiên c u c a mình, tác gi

ã nêu ư c m i quan h gi a ánh giá chính sách và ho ch
Tác gi nh n

có tính cơ ch ,

nh chính sách.

nh, vi c ánh giá chính sách càng khách quan, toàn di n bao


7

nhiêu thì càng có căn c v ng ch c

hồn thi n các chính sách cũng như

xu t các chính sách m i có tính kh thi b y nhiêu.
Trong giai o n 2006- 2010, i m khác bi t so v i giai o n trư c, các
nghiên c u ư c tri n khai theo vùng hay trên ph m vi toàn qu c ư c th c
hi n có ph n ít i. Thay vào ó, các nghiên c u

c l p và t p trung vào m t

chính sách nhi u hơn. Tuy nhiên, h u h t các nghiên c u này ph n l n quan
tâm

n chính sách y t . M t trong lý do

chính sách, chính sách y t có nhi u bi n
và các

ng s v i

tài “Tác

lý gi i i u này chính là trong các
ng nh t. Tác gi

àm Vi t Cư ng

ng c a Qũi khám ch a b nh cho ngư i nghèo

i v i h gia ình t i hai t nh H i Dương và B c Giang” (2005) [22], tác gi
Nguy n Thành Trung và các c ng s v i

tài “ ánh giá vi c th c hi n chính

sách khám ch a b nh cho ngư i nghèo

mi n núi phía b c” (2006) [51] t p

trung ánh giá tác

ng c a chính sách h tr y t cho ngư i nghèo. Nhi u phát

hi n quan tr ng ư c th hi n trong hai nghiên c u này như v cơ b n chính
sách có tác
do liên quan

ng tích c c

n ngư i nghèo nhưng chưa th c s cao vì nhi u lý

n cơ ch chính sách, t ch c th c hi n… Cùng trong th i gian

này, tác gi Tr n Tu n và các c ng s

ã th c hi n: “ ánh giá ti p c n c a
ng Tháp” [73].

ngư i dân v i qu 139 t i ba t nh Yên Bái, Ninh Thu n, và

và tác gi Ph m M nh Hùng cùng các cơng s ti n hành“Phân tích th c tr ng
chi phí trong i u tr n i trú c a b nh nhân nghèo 139 t i 3 b nh vi n Ung
bư u, Nhi, và Ph s n Trung ương” [55]. Các nghiên c u ã phân tích chi phí
khám ch a b nh c a ngư i dân, và làm rõ tác
3310

n ngư i nghèo. Trên cơ s

ng c a các quy t

ó, rút ra các k t lu n

nh 139 và

nh hư ng chính

sách giúp ngư i nghèo gi m gánh n ng chi phí khám ch a b nh.
Như v y, các nghiên c u nói trên có óng góp l n cho cơng tác ho ch
nh chính sách X GN
này là cơ b n

Vi t Nam. Tuy nhiên, i m y u c a các nghiên c u

u ư c ti n hành

th i i m sau khi tri n khai chương trình

X GN giai o n 2001-2005 không lâu (tr các nghiên c u v chính sách y t ).


8

Vì v y, c kho ng th i gian sau ó, các chính sách X GN chưa ư c ánh giá.
Do th i i m ti n hành ánh giá nên s li u ư c s d ng ch y u là b s li u
VHLSS năm 2002,2004 và i u tra m c s ng dân cư năm 1998. Thêm vào ó,
n nay ch có duy nh t m t nghiên c u c a UNDP và B L ,TB&XH ánh giá
Chương trình X GN và chương trình 135 (CT 135). Trong ó có t p trung vào
m t s chính sách như tín d ng, y t , giáo duc, khuy n nông và

nh c nh

nh

cư, tuy nhiên th i i m ánh giá cũng trư c năm 2005. V i nh ng h n ch trên,
các k t lu n c a nh ng nghiên c u trư c ây s không ph c v
ho ch nh chính sách X GN

ư c nhi u cho

n năm 2015 Vi t Nam.

Bên c nh các nghiên c u trên, các cơ quan h u quan Vi t Nam, nơi
ch u trách nhi m giám sát th c hi n các chính sách X GN cũng ã ti n hành
ánh giá riêng l t ng chính sách nhưng cũng chưa làm rõ nh ng thành t u
cũng như t n t i c a chính sách. Ph n l n các ánh giá này m ng n ng tình
hành chính nhi u hơn là m t nghiên c u. Do ó, k t qu
ph c v

ánh giá cũng khơng

ư c nhi u cho cơng tác hồn thi n chính sách.

Như v y, tính
v m t lý lu n,

n th i i m th c hi n nghiên c u, tác gi nh n th y

n nay chưa có m t nghiên c u nào ưa ra ư c m t

khung lý thuy t hồn thi n chính sách,

c bi t là ánh giá chính sách

X GN hồn ch nh. V th c ti n, các cá nhân hay các t ch c phi chính
ph và nhà tài tr dù ã th c hi n nhi u nghiên c u v
liên quan

ói nghèo nhưng

n ánh giá chính sách X GN l i r t h n ch . N u có thì cũng

ch là chính sách riêng l ho c t p trung vào m t s chính sách chính thì l i
b h n ch v th i i m ánh giá.
ánh giá

ng th i nhi u chính sách trong su t ba giai o n c a chương

trình X GN (t năm 1998
sách X GN

c bi t chưa có m t nghiên c u nào v a

n nay) ph c v cho cơng tác ho ch

nh chính

n năm 2015.

V i nh ng lý do trên ây, cùng v i yêu c u th c ti n v ho ch
chính sách t n cơng ói nghèo cho giai o n ti p theo (2011-2015), tác gi

nh
ã


9

ch n v n
Vi t Nam

“Hồn thi n các chính sách xố ói gi m nghèo ch y u c a
n năm 2015” làm

3. M c ích,

tài nghiên c u sinh.

i tương, ph m vi, phương pháp nghiên c u và k t

c u c a lu n án
3.1. M c ích nghiên c u c a lu n án
D a vào khung lý thuy t v t n công ói nghèo c a WB và phương pháp
ánh giá chính sách ói nghèo, lu n án ã ti n hành ánh giá chính sách X GN
nh m ch ra nh ng tác

ng tích c c và tiêu c c c a m i chính sách

cu c gi m nghèo c a Vi t Nam. Trên cơ s

ó, lu n án s

cũng như gi i pháp hồn thi n chính sách X GN c a Vi t Nam
3.2.

xu t

n công
nh hư ng

n năm 2015.

i tư ng nghiên c u

M c tiêu c a lu n án, thông qua ánh giá m t s chính sách X GN
gi m nghèo ch y u ư c th c hi n th i gian qua, xem xét tác
chính sách này

n k t qu gi m nghèo

Vi t Nam. Do ó,

ng c a các

i tư ng nghiên

c u c a lu n án chính là m t s chính sách X GN có liên quan tr c ti p

n

công cu c gi m nghèo c a Vi t Nam.
3.3. Ph m vi nghiên c u
Có r t nhi u chính sách khác nhau có tác
n gi m nghèo

ng tr c ti p ho c gián ti p

Vi t Nam, tuy nhiên lu n án ch t p trung vào b n chính

sách ch y u ó là chính sách tín d ng ưu ãi cho h nghèo; chính sách xây
d ng CSHT

xã nghèo (thu c CT 135); chính sách h tr giáo d c cho ngư i

nghèo và chính sách h tr y t cho ngư i nghèo.
Có hai lý do tác gi

ã l a ch n b n chính sách này làm

i tư ng

nghiên c u c a mình.
Th nh t, trong h th ng chính sách X GN, s xu t hi n c a b n chính
sách trong ba giai o n c a chương trình X GN ã ch ng t t m quan tr ng c a
chúng

i v i gi m nghèo Vi t Nam.


10

Th hai, n u d a vào khuôn kh t n cơng nghèo ói c a WB thì b n
chính sách này có quan h m t thi t v i ba hư ng t n cơng ói nghèo là: m
r ng cơ hôi- trao quy n và an sinh xã h i. Trong ph m vi lu n án, tác gi d a
vào khuôn kh lý thuy t này

ch ng minh vai trị c a chính ph trong gi i

quy t ói nghèo. B i v y, vi c l a ch n b n chính sách ó là hồn tồn phù
h p: (i) Hai chính sách h tr tín d ng ưu ãi cho ngư i nghèo và
d ng CSHT

mang

u tư xây

vùng sâu, vùng xa chính là nh ng chính sách ang tr c ti p

n cơ h i nhi u hơn cho ngư i nghèo; (ii) chính sách h tr giáo d c

bên c nh giúp ngư i nghèo ch ng

r i ro t t hơn thì nó cịn có ý nghĩa

nhi u hơn trong viêc trao quy n cho ngư i nghèo. Thông qua h tr giáo d c,
ngư i nghèo ư c nâng cao trình

nh n th c và ki n th c.

i u này khi n

cho h t tin hơn và tham gia có hi u qu hơn trong các ho t

ng liên quan

n gi m nghèo; (iii) chính sách h tr y t cho ngư i nghèo chính là t m lư i
an toàn

giúp ngư i nghèo ch ng õ r i ro do m au mang l i.

3.4. Phương pháp nghiên c u
t ư c m c tiêu nghiên c u và làm rõ các n i dung c a lu n án,

tác gi s d ng t ng h p các phương pháp nghiên c u khoa h c như phương
pháp th ng kê, phương pháp phân tích

nh tính, các phương pháp phân tích

th c ch ng và chu n t c, các phương pháp suy lu n logic, d n gi i trong q
trình phân tích…Trong ó, th ng kê và suy lu n logic, d n gi i trong q
trình phân tích là hai phương pháp ch

o giúp tác gi hoàn thành lu n án.

Phương pháp th ng kê: các s li u s d ng trong lu n án ch y u t hai ngu n
chính là T ng c c Th ng kê Vi t Nam, Văn phịng Chương trình X GN qu c gia (B
L , TB & XH). Ngoài ra, s li u ư c c p nh t t ngu n c a Ngân hàng Chính sách
Xã h i, B Y t và

y ban D n t c và Ban Dân t c (Qu c h i Vi t Nam).

c bi t,

d a trên chương trình ph n m m x lý s li u Stata 9.1, tác gi tính tốn s li u t b
s li u VHLSS 2002, 2004,2006. Toàn b k t qu tính tốn ã ư c dùng
và so sánh chu i q trình th c hi n các chính sách X GN c a Vi t Nam.

phân tích


11

Phương pháp suy lu n, di n gi i: d a trên cơ s nh ng s li u th c t thu

th p ư c cũng như khung lý thuy t v
hành phân tích t ng chính sách t

ánh giá chính sách ói nghèo, tác gi ti n

ó rút ra nh ng i m

t ư c và chưa

trong quá trình th c hi n các chính sách X GN ch y u,
c a h th ng chính sách

n k t qu gi m nghèo

t ư c

ng th i ch ra tác

ng

Vi t Nam. Trên cơ s nh ng k t

lu n ư c rút ra t phương pháp suy lu n, di n gi i, lu n án

xu t các gi i pháp

hồn thi n chính sách X GN trong th i gian t i.

3.5. K t c u c a lu n án
Ngoài l i m

u, k t lu n, tài li u tham kh o và các ph l c, n i dung

chính c a lu n án ư c k t c u trong ba chương.
Chương 1: Cơ s khoa h c hồn thi n chính sách xóa ói gi m nghèo
Vi t Nam
Chương 2:

ánh giá các chính sách xóa ói gi m nghèo ch y u c a

Vi t Nam
Chương 3: Phương hư ng hoàn thi n các chính sách xóa ói gi m nghèo
ch y u c a Vi t Nam

n năm 2015

4. Nh ng k t qu chính và óng góp c a lu n án
Nghiên c u góp ph n làm rõ và b sung các v n

lý lu n và th c ti n v

cơng tác ho ch nh chính sách X GN Vi t Nam. Sau ây là các k t qu và óng
góp chính c a lu n án:
Th nh t là h th ng hoá và làm sáng t lý lu n v

ói nghèo cũng như

phương pháp ánh giá chính sách X GN. Trong ó, thơng qua ba trư ng phái v i
ba quan ni m ói nghèo khác nhau v

ói nghèo, tác gi

quy t ói nghèo Vi t Nam c n quan tâm

ã i

n k t lu n

gi i

n t t c các khía c nh c a ói nghèo.

i u ó hàm ý các chính sách X GN cũng c n bao ph m t cách tồn di n
các khía c nh ó. M t i m ư c coi là m i trong lu n án chính là tác gi

n

ã xây

d ng hồn ch nh khung lý thuy t hồn thi n chính sách, trong ó t p trung vào
khung ánh giá chính sách X GN d a trên lý thuy t qu n lý theo k t qu .


12

Th hai là thông qua t ng k t vai trị c a chính ph trong t n cơng ói
nghèo, tác gi cũng ã i

n k t lu n, chính ph gi vai trò quan tr ng,

c bi t

trong vi c ưa ra các chính sách gi i quy t tính a chi u c a nghèo ói. Bên c nh
ó, v i vi c nghiên c u kinh nghi m c a m t s qu c gia ã ư c c ng
t

ng qu c

ánh giá cao trong gi i quy t ói nghèo, lu n án cũng ã rút ra m t s bài h c

kinh nghi m quí giá cho Vi t Nam. Các bài h c này cũng ư c úc k t theo cách
ti p c n a chi u c a ói nghèo.
Th ba là bên c nh h th ng hóa các chính sách X GN qua các giai
o n, lu n án ã t p trung ánh giá tình hình th c hi n m t s chính sách
X GN ch y u. Q trình phân tích và ánh giá, ư c d a trên các s li u
c p nh t nh t, ã ch ra m t ư c mà m i chính sách mang l i và
cũng tìm ra các v n

ng th i

b t c p trong tri n khai chính sách cũng như nguyên

nhân c a nh ng t n t i ó. ây ư c coi là cơ s v ng ch c ph c v cho xu t
hư ng hoàn thi n h th ng chính sách X GN
căn c vào khung ánh giá chính sách ư c
cũng ã ánh giá ư c tác

n năm 2015. Thêm vào ó,
c p trong chương 1, lu n án

ng c a các chính sách X GN ch y u qua các

tiêu chí tính hi u qu , hi u l c, phù hơp và b n v ng c a chính sách.
Th tư là
y u

xu t hư ng hồn thi n m t s chính sách X GN ch

n năm 2015, lu n án ã b t

u b ng vi c ch ra các thách th c mà

công cu c gi m nghèo th i gian t i Vi t Nam ch c ch n ph i
h p v i k t qu

i m t. K t

ánh giá chương 2 cùng v i nh ng k t lu n v thách th c

trong t n cơng ói nghèo th i gian t i, lu n án cũng ã kh ng

nh vi c hồn

thi n chính sách c n tôn tr ng m t s quan i m cũng như

nh hư ng v

hồn thi n chính sách. Bên c nh vi c ưa ra các gi i pháp chung cho hoàn
thi n khâu ho ch
cũng ã

nh, th c hi n và giám sát ánh giá chính sách, lu n án

xu t gi i pháp c th cho b n chính sách X GN ch y u. Cu i

cùng, lu n án ã xây d ng m t ma tr n khung hồn thi n chính sách X GN
v i mong mu n
t n cơng ói nghèo

m b o tính
Vi t Nam.

ng b cũng như th ng nh t trong công cu c


13

CHƯƠNG 1: CƠ S

KHOA H C HỒN THI N CHÍNH

SÁCH XỐ ĨI GI M NGHÈO

VI T NAM

1.1. Quan ni m ói nghèo và vai trị c a chính ph trong xóa ói gi m nghèo
1.1.1. Các quan ni m v

ói nghèo

1.1.1.1. Các lý thuy t v

ói nghèo

ói nghèo là m t v n
Có r t nhi u nghiên c u v v n

ư c quan tâm c trong th c ti n và lý lu n.
này, dĩ nhiên cũng có nhi u quan i m b t

ng và gây ra nh ng tranh cãi l n nhưng nhìn chung

u coi nghèo ói là

tình tr ng m t nhóm ngư i trong xã h i khơng có kh năng ư c hư ng m t
“cái gì ó”
c p

n

m c t i thi u c n thi t. S khác nhau v “cái gì ó” ã ư c
ba lý thuy t ch y u ó là lý thuy t c a trư ng phái Phúc l i,

trư ng phái Nhu c u cơ b n và trư ng phái Kh năng.
Trư ng phái th nh t, ư c g i là trư ng phái phúc l i, coi m t xã h i
có hi n tư ng ói nghèo khi m t hay nhi u cá nhân trong xã h i ó khơng có
ư c m t m c phúc l i kinh t

ư c coi là c n thi t

m b o m t cu c

s ng t i thi u h p lý theo tiêu chu n c a xã h i ó. Cách hi u này coi “cái gì
ó” là phúc l i kinh t c a cá nhân, hay

tho d ng cá nhân. Tuy nhiên, vì

tho d ng v n là m t khái ni m mang tính ư c l , khơng th
lư ng hố ư c, nên ngư i ta thư ng

o lư ng hay

ng nh t nó v i m t khái ni m khác c

th hơn, ó là m c s ng. Khi ó, tăng thu nh p ư c xem là i u quan tr ng
nh t

nâng cao m c s ng hay

tho d ng cá nhân. Theo cách hi u này,

các chính sách X GN s ph i t p trung vào vi c tăng năng su t, t o vi c
làm… qua ó nâng cao thu nh p cho ngư i dân

h có th có ư c m c

phúc l i kinh t c n thi t như xã h i mong mu n.
Quan ni m v

ói nghèo như v y tuy ư c coi là c n, nhưng chưa

vì ói nghèo cịn bao hàm nhi u khía c nh khác ch khơng ch riêng thu
nh p. Vì th , trư ng phái th hai, trư ng phái [d a vào] nhu c u cơ b n,


14

coi “cái gì ó” mà ngư i nghèo thi u là m t t p h p nh ng hàng hoá và
d ch v

ư c xác

quy t

nh c th mà vi c tho mãn chúng là i u ki n tiên

m b o ch t lư ng cu c s ng. Nh ng nhu c u cơ b n ó bao

g m lương th c th c ph m, nư c, i u ki n v sinh, nhà , qu n áo, giáo
d c và y t cơ s , và giao thông công c ng. Trong nh ng nhu c u cơ b n
ó, nhu c u v dinh dư ng là quan tr ng nh t.

i m khác bi t chính c a

trư ng phái này so v i trư ng phái phúc l i là nó khơng i vào xác
m c s ng hay

nh

tho d ng cá nhân, mà là m t h th ng các hàng hoá cơ

b n ư c coi là m i cá nhân có quy n ư c hư ng. Trư ng phái này b t
ngu n t nh ng nghiên c u

u tiên c a nhà kinh t ngư i Anh Seebohm

Rowntree trong nh ng năm 1900 và tr nên ph bi n t th p niên 70. Theo
trư ng phái này,

X GN c n có chính sách c th

i v i t ng lo i nhu

c u cơ b n, ch không ch t p trung vào m i vi c tăng thu nh p cho cá
nhân. Thí d , n u giáo d c và y t cơ s có th

ư c cung c p t t nh t qua

các cơ s cơng c ng thì chính sách c n t p trung vào vi c tăng cư ng kh
năng ti p c n các d ch v công này c a ngư i nghèo. Quan ni m này v
nghèo ư c ph n ánh r t rõ qua
t v v n

nh nghĩa v

ói

ói nghèo mà H i ngh Qu c

này t i Thái Lan năm 1993 ã ưa ra, theo ó ói nghèo là tình

tr ng m t b ph n dân cư không ư c hư ng và tho mãn nh ng nhu c u
cơ b n c a con ngư i ã ư c xã h i th a nh n tùy theo trình
kinh t xã h i và phong t c t p quán c a t ng
M t khó khăn l n nh t

ho t

a phương.

i v i quan ni m ói nghèo theo trư ng phái

nhu c u cơ b n là nhu c u cơ b n cũng thay
tính… và các

phát tri n

i tùy theo tu i tác, gi i

c i m nhân kh u khác, cũng như m c

tham gia các

ng c a t ng cá nhân. Vì th , trư ng phái th ba khơng quan tâm

nh ng gì thi u

tho mãn

con ngư i, mà chú tr ng

n

tho d ng cá nhân hay nhu c u cơ b n c a
n kh năng nay năng l c c a con ngư i. Do


15

v y, trư ng phái này còn ư c g i là trư ng phái [d a vào] năng l c, m i
n i lên t nh ng năm 80 v i ngư i i tiên phong là nhà kinh t h c ngư i
M g c n

Amartya Sen. Theo ông, giá tr cu c s ng c a con ngư i

không ch ph thu c duy nh t vào

tho d ng hay tho mãn các nhu c u

cơ b n, mà ó là kh năng mà m t con ngư i có ư c, là quy n t do áng
k mà h

ư c hư ng,

vươn t i m t cu c s ng mà h mong mu n. Theo

cách hi u này, i u mà các chính sách X GN c n làm là ph i t o i u ki n
ngư i nghèo có ư c năng l c th c hi n các ch c năng c n thi t, i t
nh ng th r t cơ b n như
cơ t vong s m…

tham gia vào

dinh dư ng, có s c kho t t, tránh ư c nguy

n nh ng nhu c u cao hơn như ư c tôn tr ng, ư c

i s ng xã h i, có ti ng nói và quy n l c. Như v y, trư ng

phái này khác cơ b n so v i các trư ng phái trên
vi c t o cơ h i cho ngư i nghèo

ch nó chú tr ng

n

h có th phát huy năng l c theo cách

mà h t ch n.
N u như cịn có s tranh cãi l n gi a các trư ng phái khác nhau v
quan ni m nghèo ói thì trên th c t khi ư c h i v

ói nghèo là gì, câu tr

l i dư ng như ơn gi n hơn. Tuy nhiên, câu tr l i cũng không gi ng nhau
cho các

i tư ng ư c h i. Có m t th c t khi ư c h i nghèo là gì, các cá

nhân có câu tr l i khác nhau và a d ng. Có ngư i cho nghèo ơn gi n ch là
khơng có ăn hay khơng có qu n áo

khơng có nhà , khơng có ti n

m c. Có ngư i l i cho r ng nghèo là

ch a b nh khi m au, khơng có ti n

cho

con i h c ho c nghèo là không dám b c l mong mu n hay ý ki n trong
c ng

ng dân cư...
Ngày nay, h u h t các t ch c qu c t như WB, Liên Hi p qu c

ã m r ng khái ni m ói nghèo
l c như Sen ã
như sau:

u

bao hàm c nh ng khía c nh v năng

xu t. Theo ó, ói nghèo g m nh ng khía c nh cơ b n


16

Trư c tiên và trên h t là s kh n cùng v v t ch t, ư c o lư ng
theo m t tiêu chí thích h p v thu nh p ho c tiêu dùng hay nói cách khác khía
c nh

u tiên c a nghèo ói là nghèo ói theo thu nh p.
i kèm v i s kh n cùng v v t ch t là s hư ng th thi u th n v

giáo d c và y t .
Ti p

n nguy cơ d b t n thương và d g p r i ro, t c là kh năng

m t h gia ình hay cá nhân b rơi vào c nh nghèo ói v thu nh p ho c v
s c kho .
Cu i cùng là tình tr ng khơng có ti ng nói và quy n l c c a ngư i nghèo.
V i phát hi n ói nghèo là a chi u, các khía c nh ó có m i quan h
ch t ch v i nhau cho th y

gi i quy t v n

th ng các chính sách hồn ch nh và

ói nghèo c n có m t h

ng b . Vi c ch ra b n ch t ói nghèo

s là cơ s cho các qu c gia xây d ng m t chi n lư c hành
mình.

ng phù h p cho

c bi t h th ng gi i pháp ư c xây d ng trên cơ s phân tích b n

ch t ói nghèo s tác

ng m t cách hi u qu

a chi u

nv n

này.

1.1.1.2. Quan ni m ói nghèo c a Vi t Nam
Cũng như các qu c gia trên th gi i, Vi t Nam ã nh n th c ư c t m
quan tr ng c a công tác X GN. Chính vì v y, th i gian qua chính ph
nhi u n l c trong ho t

ng này c v m t lý lu n và th c ti n. Trong ó,

vi c th ng nh t quan ni m ói nghèo c a Vi t Nam cũng ư c xác
m t v n

ã có

c n ư c quan tâm. Quan ni m v

ói nghèo

nh là

Vi t Nam khá

phong phú. Nó ư c thay

i và ngày m t g n v i quan ni m ói nghèo c a

th gi i. Ban

ói nghèo thành ói và nghèo. Trên cơ s

u v i chia

ngư i ói và nghèo, h

ó, có

ói và nghèo, xã nghèo, t nh nghèo và vùng nghèo.

a. ói và nghèo
Căn c xác

nh ói hay nghèo là nh ng nhu c u cơ b n con ngư i

không ư c hư ng và tho mãn. Nhu c u cơ b n

ây chính là cái thi t y u,


17

t i thi u

duy trì s t n t i c a con ngư i như ăn, m c, . Theo ó, s

nghèo tuy t

ói

i, s b n cùng ư c bi u hi n là tình tr ng con ngư i khơng có

ăn, ăn khơng

lư ng dinh dư ng t i thi u, s

t o n trong nhu c u ăn.

Nói m t cách khác, ói là m t khái ni m bi u

t tình tr ng con ngư i ăn

không

no, không

ngày và không

năng lư ng t i thi u c n thi t

s c

lao

ng,

duy trì s s ng hàng

tái s n xu t s c lao

ng.

ói l i ư c

chia ra làm ói gay g t kinh niên và ói gay g t c p tính. Trong ó, ói gay
g t kinh niên là tình tr ng thi u ăn thư ng xuyên. N u con ngư i trong nh ng
hoàn c nh

t xu t, b t ng do thiên tai bão l t, m t mùa, b nh t t, rơi vào

cùng c c, khơng có gì

s ng, khơng có

lương th c, th c ph m

ăn, có

th d n t i cái ch t thì ó là trư ng h p ói gay g t c p tính.
Dù

d ng nào thì ói

dư ng, d th y nh t là

thi u ói

u i li n v i thi u ch t dinh dư ng, suy dinh

tr em và ph n . Có th hình dung tình tr ng ói,

các h gia ình nơng dân ho c m t b ph n dân cư ph i s ng dư i

m c t i thi u như ã nói trên qua

ng thái các b a ăn trong ngày c a h . Có

m y bi u hi n: Th t thư ng v lư ng: b a ói, b a no;
m t b a ho c b a cơm, b a cháo ho c c hai b a
t i thi u ch chưa nói t i ch t dinh dư ng c n thi t;

t b a: Ngày ch ăn

u không

năng lư ng

t b a kéo dài t i 1-2-3

tháng trong năm, nh t là th i kỳ giáp h t. Ho c n u o lư ng calo thì thi u
ói (thi u ăn) là tình tr ng con ngư i ăn ch

m c 1500 calo/ngày, dư i m c

ó là ói gay g t.

Ti p

n là khái ni m nghèo. V m t kinh t , nghèo

ng nghĩa v i

nghèo kh , nghèo túng, túng thi u. Trong hoàn c nh nghèo, ngư i nghèo và
h nghèo ph i v t l n v i nh ng mưu sinh hàng ngày v kinh t - v t ch t,
bi u hi n tr c ti p nh t

b a ăn. H có th vươn t i các nhu c u v văn hoá -

tinh th n ho c nh ng nhu c u này ph i c t gi m t i m c t i thi u nh t, g n
như khơng có.

i u này

c bi t rõ

nông thôn v i hi n tư ng tr em th t


18

h c, b h c, các h nông dân nghèo khơng có kh năng
ch a b nh khi m au, khơng

hư ng th văn hố,

ho c khơng th mua s m thêm qu n áo cho

nhu c u m c, s a ch a nhà c a cho nhu c u … Nghèo là khái ni m ch tình
tr ng mà thu nh p th c t c a ngư i dân ch dành h u như toàn b cho ăn,
th m chí khơng

chi cho ăn, ph n tích lu h u như khơng có. Các nhu c u

t i thi u ngồi ăn ra thì các m t khác như , m c, y t , giáo d c, i l i, giao
ti p ch

áp ng m t ph n r t ít i khơng áng k .

Trên cơ s quan ni m v
tương x ng ó là h

ói và nghèo, Vi t Nam ưa ra các khái ni m

ói và h nghèo. Ngồi ra, trong i u ki n ngu n l c h n

ch nên òi h i ph i t p trung ưu tiên gi i quy t ói nghèo cho m t s
phương có i u ki n khó khăn nh t nên bên c nh ó cịn xác

a

nh xã nghèo,

huy n nghèo và vùng nghèo.
b. Xã nghèo, huy n nghèo và vùng nghèo
Trong nh ng năm qua, Vi t Nam ã có m t s cách phân lo i nh m
ch n l c ra m t s xã khó khăn nh t (t m th i g i là xã nghèo)

t p

trung X GN.
Xã nghèo ư c xác

nh trong khuôn kh h tr c a CT 135. U ban

Dân t c (UBDT) s d ng ngư ng nghèo c a B L ,TB & XH như m t trong
5 tiêu chí dùng

x p lo i các xã

c bi t khó khăn thu c di n h tr c a CT

135. Ngoài các xã ư c ch n theo tiêu chí v

ói nghèo, UBDT ti n hành

ch n l a thêm m t vòng n a d a trên tiêu chí là

a bàn vùng biên gi i.

vùng mi n núi phía B c, các xã ư c ch n thêm không nh hư ng nhi u t i
t ng s xã vì trên th c t

các t nh ó ph n l n các xã này bao g m c các xã

biên gi i v i Trung Qu c ã ư c l a ch n theo tiêu chí xã nghèo. Có m t
i m c n lưu ý ó là, vi c xác

nh chính xác các xã này

các huy n khơng

gi ng nhau. M t s huy n tính các xã này trong danh sách khu v c III ( ư c
ch n trên cơ s

ói nghèo/ thi u CSHT) và các xã do UBDT ch n.


19

Xã nghèo trong chương trình X GN. Ngồi các xã nghèo thu c CT
135, chương trình X GN cũng xác
th là

nh các xã nghèo

tr c ti p h tr , c

u tư CSHT.
Căn c vào xã nghèo ti p t c xác

nh huy n nghèo, t nh nghèo và

vùng nghèo. Trong ó, huy n nghèo và t nh nghèo ư c coi là huy n, t nh có
nhi u xã nghèo, t l

ói nghèo cao, i u ki n phát tri n kinh t xã h i khó

khăn. Vùng nghèo là nh ng vùng có nhi u t nh nghèo. Tuy nhiên khái ni m
huy n, t nh nghèo và vùng nghèo chưa ư c s d ng ph bi n. Các khái ni m
như ngư i nghèo, h nghèo và xã nghèo ư c s d ng r ng rãi hơn

c bi t là

trong chương trình X GN.
Tóm l i, quan ni m v

ói nghèo

Vi t Nam ngày càng ph n ánh úng

b n ch t c a nó. N u như nhu c u h tr c a ngư i nghèo vào nh ng năm 90
c a th k 20 ch gi i h n

n nhu c u “ăn no, m c m”, thì ngày nay, ngư i

nghèo cịn có nhu c u ư c h tr v nhà , giáo d c, y t , văn hoá…. Ti p
n là nhu c u ư c tr giúp

h n ch r i ro, quan tr ng hơn c là ư c

quy n tham gia nhi u hơn và có hi u qu vào các ho t

ng c a xã h i.

1.1.2. Vai trị c a chính ph trong xố ói gi m nghèo

1.1.2.1. Chính ph v i gi i quy t ói nghèo
Vai trị c a chính ph trong gi i quy t ói nghèo là khơng th ph nh n
ư c và nó ư c th hi n b ng vi c xây d ng h th ng gi i pháp X GN. Tuy
nhiên vì quan ni m ói nghèo ln thay

i và ngày càng ph n ánh

y

b n ch t ói nghèo nên ịi h i h th ng gi i pháp cũng ph i ư c hoàn thi n
cho phù h p th c ti n. Do ó, theo th i gian vai trị c a chính ph
X GN cũng thay

iv i

i.

Trong th p niên 60 c a th k 20, g n v i quan ni m ói nghèo thu
nh p nên gi i pháp mang tính quy t
nh p cho dân cư và

nh cho phát tri n kinh t , c i thi n thu

c bi t cho ngư i nghèo là c n t p trung

u tư vào


20

CSHT và v n v t ch t. Vai trò c a chính ph
hi n các gi i pháp thúc

ư c th hi n ngoài vi c th c

y tăng trư ng kinh t , chính ph cịn có m t vai trị

r t quan tr ng ó là ph i có bi n pháp

ngư i nghèo th c s

ư c hư ng

thành qu t k t qu tăng trư ng ó.
Bư c sang th p niên 70 c a th k 20, con ngư i ngày càng nh n th c
rõ nét hơn r ng n u ch có v n v t ch t khơng thì chưa

, giáo d c, y t cũng

quan tr ng không kém. Do ó, vai trị chính ph lúc này ư c b sung ó là
ph i ưa ra các gi i pháp c i thi n tình hình giáo d c và y t vì nó s tác

ng

làm tăng thu nh p cho ngư i nghèo.
Ti p

n th p niên 80 c a th kỳ 20, sau khi di n ra cu c kh ng

ho ng n , suy thối tồn c u và th t ch t kinh t

ông Á, M La tinh,

Nam Á và Nam Saha châu Phi, tr ng tâm giai o n này ư c

t vào vi c

c i ti n phương th c qu n lý kinh t và cho phép các l c lư ng th trư ng
ư c ho t

ng m nh m hơn. Chính vì v y, chính ph có vai trị to l n

y m nh s tăng trư ng các ngành s d ng nhi u lao
m c a kinh t và

ng thông qua vi c

u tư vào CSHT, cung c p các d ch v giáo d c y t cơ

s cho ngư i nghèo.
Bư c sang th p niên 90 c a th k 20, v n
ch cũng như các v n

v nguy cơ t n thương

qu n lý nhà nư c và th
c p trung ương và

a

phương ã tr thành tâm i m.
Tính

n năm 1990, m c dù ã m r ng quan ni m v

ói nghèo

bao hàm c tình tr ng thi u th n các s n ph m d ch v thi t y u (giáo d c,
y t , dinh dư ng) nhưng th c t v n ti n hành xem xét trên cơ s ti p c n
g n v i thu nh p. Tuy nhiên, vào giai o n này, chính ph
vào tăng cư ng t n su t lao
lư i an sinh xã h i.

ng,

ã chú tr ng

u tư phát tri n con ngư i và m ng