thuyet tuong doi cho moi nguoi

THUYÏËT TÛÚNG ÀÖËI CHO MOÅI NGÛÚÂI 1







MUÅC LUÅC

Giúi thiïåu 3
Phêìn I 5
Ph?n II 10
Phêìn III 15
Phêìn IV 23
Phêìn V 29
Phêìn VI 36
Phêìn VII 43
Phêìn VIII 47
Phêìn IX 56
Phêìn X 62
Phêìn XI 66
Phêìn XII 71
Phêìn XIII 75
Phêìn XIV 79
Phêìn XV 83
Phêìn XVI 89
Phêìn XVII 93
Phêìn XVIII 96
Phêìn XIX 99
Phêìn XX 102

THUYÏËT TÛÚNG ÀÖËI CHO MOÅI NGÛÚÂI 2

Phêìn XXI 105
Phêìn cuöëi 108

THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 3







GIÚI THIÏÅU

Khưng mêëy ai khưng biïët àïën tïn tíi ca Albert Einstein,
nhûng cng khưng mêëy ai hiïíu àûúåc tû duy àêìy sấng tẩo ca ưng.
Cố lệ cấi àưåc àấo cố mưåt khưng hai ca ưng cng côn lâ úã chưỵ àố
chùng?
Nhên loẩi chng ta àậ bûúác qua nùm 2001, nùm múã àêìu ca
thïë k 21, nùm àêìu tiïn ca thiïn niïn k thûá 3. Vâo dõp chuín
giao trổng àẩi giûäa hai thiïn niïn k. Tẩp chđ M Time Magazine
àậ bêìu chổn mưåt tïn tíi sấng chối - Albert Einstein - nhâ vêåt l
hổc lûâng danh thïë giúái, ngûúâi cố cưëng hiïën vơ àẩi àưëi vúái loâi ngûúâi -
lâm danh nhên tiïu biïíu sưë 1 ca loâi ngûúâi trong vông mưåt trùm
nùm ca thïë k 20. Chùỉc hùèn chng ta àïìu chia sễ hoan hó àưëi vúái
sûå bêìu chổn àêìy tđnh thuët phc êëy.
Nhûng cng àấng suy nghơ biïët bao khi mưåt thiïn tâi k vơ
nhû vêåy ca nhên loẩi dûúâng nhû vêỵn côn nhû xa lẩ vúái chng ta,
vò ưng đt àûúåc giúái thiïåu vúái àưng àẫo cưng chng nûúác ta.
Nhâ vêåt l hổc ngûúâi M Gardner, tấc giẫ cën sấch mâ
chng ta dõch ra àêy cng tûâng nối rùçng, trïn thïë giúái chó cố chûâng
mûúi mûúâi hai ngûúâi hiïíu àûúåc ưng, kïí cẫ nhûäng nhâ vêåt l têìm
cúä. Lẩi nûäa, nhû mưåt chuån vui vïì cåc àưëi thoẩi giûäa Einstein vâ

vua hïì Charles Chaplin kïí rùçng chđnh lâ Chaplin àậ thûâa nhêån
mònh nưíi tiïëng vò ai cng hiïíu côn Einstein thûâa nhêån mònh nưíi
tiïëng vò khưng ai hiïíu!
Nhûng may thay trong gêìn mưåt trùm nùm trúã lẩi àêy, kïí tûâ
khi Einstein cưng bưë phất minh thuët tûúng àưëi hểp vâo nùm
1905 vâ thuët tûúng àưëi tưíng quất vâo nùm 1916, cố nhiïìu nhâ
khoa hổc mïën mưå ưng vâ tòm cấch "diïỵn nghơa" tû tûúãng ca ưng
vúái àưng àẫo bẩn àổc, vâ cố nhûäng thânh cưng àấng kïí nhû
Bectúrùng vúái cën ABC vïì thuët tûúng àưëi vâ gêìn àêy Martin
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 4

Gardner vúái cën Thuët tûúng àưëi cho mổi ngûúâi (Relativity for
the million) v. v
Vúái têët cẫ nhûäng bûác xc, trùn trúã vâ cú hưåi cố àûúåc, chng
tưi àậ mẩo måi àïì xët viïåc dõch sang tiïëng viïåt cën sấch ca M.
Gardner vâ rêët mûâng lâ ngay lêåp tûác tûúãng nây àậ àûúåc Nhâ
xët bẫn Àẩi hổc Qëc gia nhiïåt liïåt ng hưå. Nhûng vò trònh àưå cố
hẩn vâ thúâi gian gêëp gấp, chùỉc chùỉn bẫn dõch khưng trấnh khỗi
nhûäng thiïëu sốt vïì nưåi dung cng nhû vïì thåt ngûä.
Vûúåt lïn têët cẫ lâ mong cố sûå àống gốp nhỗ bế nâo àố àïí tû
tûúãng vơ àẩi ca Einstein àûúåc ngây câng àïën gêìn vúái mổi ngûúâi
hún, trong àố cố cẫ bẫn thên ngûúâi dõch, àưìng thúâi cng lâ àïí
hûúáng àïën nùm 2005 k niïåm 100 nùm ngây ra àúâi ca thuët
tûúng àưëi vâ 50 nùm ngây mâ Anbert Einstein, giưëng nhû châng
Atlas huìn thoẩi àïí lẩi trấi àêët cho nhên loẩi vâ bay vâo v tr
vơnh hùçng trong niïìm thûúng tiïëc vâ biïët ún vư hẩn ca nhên loẩi
trûúâng sinh.
Xin chên thânh cẫm ún Nhâ xët bẫn Àẩi hổc Qëc gia Hâ
Nưåi vâ sûå chó giấo gốp ca àưng àẫo bẩn àổc gêìn xa.

THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 5







PHÊÌN I

Giẫ sûã rùçng trong mưåt thúâi àiïím nhêët àõnh, mổi vêåt trong v
tr bùỉt àêìu chuín àưång chêåm hún hóåc nhanh hún, hóåc giẫ hoân
toân dûâng lẩi mưåt vâi triïåu nùm, sau àố lẩi chuín àưång trúã lẩi,
liïåu ta cố thïí nhêån thêëy nhûäng thay àưíi àố khưng?
Tuåt àưëi hay tûúng àưëi?
Hai châng thu th lâ Jo vâ Mo, sau mưåt tai nẩn àêm tâu, àậ

dẩt vâo mưåt hoang àẫo. Nhiïìu nùm trưi qua, mưåt hưm Jo phất hiïån
ra mưåt cấi chai bõ sống àấnh dẩt vâo búâ. Àố lâ cấi vỗ chai côn àïì
nhận bïn dûúái lâ "Coca - cola", Jo tấi mùåt ài.
- Nây Mo - Anh ta kïu lïn - Chng ta àậ bế ài biïët bao
nhiïu?
Tûâ cêu nối vui àố cố thïí rt ra mưåt bâi hổc nghiïm tc, phấn
àoấn vïì àưëi tûúång bêët k khưng thïí nâo khấc hún lâ so sấnh nố vúái
kđch thûúác ca mưåt àưëi tûúång khấc. Ngûúâi Liliput xem ngûúâi
Gulivú lâ khưíng lưì. Àưëi vúái dên chng vng Bropdingú thò ngûúâi
Gulivú lẩi lâ loẩi chim chđch. Vêåy quẫ cêìu lâ lúán hay nhỗ? Dûúâng
nhû nố lâ cûåc lúán so vúái ngun tûã, nhûng lẩi cûåc nhỗ so vúái trấi
àêët.
Jun Andre Poangcare, nhâ toấn hổc nưíi tiïëng ngûúâi Phấp thïë
k XIX, trong khi tiïn àoấn nhiïìu lån àiïím ca thuët tûúng àưëi
àậ àïì cêåp vêën àïì nây nhû sau (cấc nhâ khoa hổc gổi phûúng phấp
ca ưng lâ phûúng phấp tiïëp cêån bùçng tû duy thûåc nghiïåm. Cng
tûác lâ phếp thûåc nghiïåm suy tûúãng nhûng khưng thûåc hiïån àûúåc
trïn thûåc tïë): Chng ta cûá hònh dung rùçng, ưng nối, vâo ban àïm,
khi chng ta ng say, mổi thûá trong v tr trúã nïn lúán gêëp hâng
ngân lêìn trûúác àố. ÚÃ àêy, Poangcare mën nối mổi thûá hiïån hûäu
nhû àiïån tûã, ngun tûã, àưå dâi sống ấnh sấng, bẫn thên chng ta,
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 6

cấi giûúâng ta nùçm, cùn nhâ ta úã, trấi àêët, mùåt trúâi vâ cấc vò sao.
Bẩn cố thïí sệ nối rùçng khi tónh giêëc àậ cố àiïìu gò àố xẫy ra chùng?
Cố thïí dêỵn ra àêy mưåt thđ nghiïåm tûúãng nhû chûáng minh àûúåc
rùçng bẩn àậ thay àưíi vïì kđch thûúác?
- Khưng, Poangcare nối, mưåt thđ nghiïåm nhû vêåy lâ khưng
thûåc hiïån àûúåc. Thûåc vêåy, v tr dûúâng nhû giưëng y hïåt trûúác àố,
thêåt lâ vư l khi nối rùçng v tr àậ trúã nïn lúán hún. "Lúán hún" àiïìu

àố cố nghơa lâ khấc hún àưëi vúái mưåt vêåt khấc. Trong trûúâng húåp
nây khưng hïì cố vêåt nâo khấc cẫ. Cng vư l biïët bao khi nối rùçng
toân bưå v tr àậ co lẩi vïì kđch thûúác.
àưëi xấc àõnh kđch thûúác ca mưåt àưëi tûúång nâo àố vâ khưng thïí nối
rùçng nố cố mưåt kđch thûúác nâo àố, hay mưåt kđch thûúác tuåt àưëi
nâo àố. Cố thïí xấc àõnh kđch thûúác bùçng cấch sûã dng nhûäng thûúác
ào khấc, vđ nhû, thûúác ào àưå dâi hóåc thûúác mết. Nhûng thûúác mết
cố àưå dâi lâ bao nhiïu?
Trûúác ngây 1 thấng giïng nùm 1962, àún võ mết àûúåc xấc
àõnh lâ àưå dâi ca mưåt thanh platin xấc àõnh, àûúåc bẫo quẫn úã
nhiïåt àưå khưng àưíi trong hêìm ngêìm Sevrú thåc nûúác Phấp. Tûâ
ngây 1 thấng giïng nùm 1962, tiïu chín múái ca mết lâ
1650763,73 àưå dâi ca sống ấnh sấng mâu da cam, kiïíu xấc àõnh
phất ra trong chên khưng búãi ngun tûã Kripton - 86. Têët nhiïn,
nïëu hïët thẫy trong v tr, kïí cẫ àưå dâi sống bûác xẩ àố tùng hóåc
giẫm theo mưåt t lïå nhêët àõnh, thò khưng mưåt phûúng phấp thûåc
nghiïåm nâo cố thïí nhêån ra sûå thay àưíi àố.
Àiïìu àố cng àng cẫ vïì mùåt thúâi gian. Cêìn "nhiïìu" hay "đt"
thúâi gian àïí trấi àêët quay mưåt vông quanh mùåt trúâi? Àưëi vúái mưåt
em bế, thúâi gian tûâ nùm múái nây sang nùm múái khấc dûúâng nhû lâ
vư têån. Côn àưëi vúái nhâ àõa chêët quen tđnh toấn thúâi gian hâng
triïåu nùm thò mưåt nùm chó giưëng nhû mưåt nhấy mùỉt.
Khoẫng thúâi gian cng tđnh nhû
bùçng cấch nâo khấc hún lâ so sấnh nố vúái mưåt khoẫng thúâi gian khấc.
Mưåt nùm àûúåc xấc àõnh bùçng thúâi gian trấi àêët quay xung quanh mùåt
trúâi, ngây lâ thúâi gian cêìn thiïët àïí trấi àêët quay mưåt vông quanh
trc ca nố. Giúâ lâ thúâi gian chiïëc kim lúán ca àưìng hưì quay àûúåc
mưåt vông. Ln cố mưåt khoẫng thúâi gian àûúåc ào bùçng cấch so
sấnh nố vúái khoẫng thúâi gian khấc.
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 7

G. Well cố viïët mưåt truån khoa hổc viïỵn tûúãng nưíi tiïëng cố
nhan àïì lâ Mấy gia tưëc múái, trong àố cố thïí rt ra chó mưåt bâi hổc
tûâ mưåt cêu nối àa vïì hai châng thu th, song bâi hổc khưng
àng chẩm àïën khưng gian, mâ lâ àïën thúâi gian. Mưåt nhâ bấc hổc
phất minh ra phûúng phấp tùng tưëc mổi quấ trònh diïỵn ra trong cú
thïí mònh. Trấi tim anh ta àêåp nhanh hún. Bẩn thûã àoấn xem
chuån gò sệ xẫy ra. Mổi thûá trïn thïë gian àưëi vúái anh ta dûúâng
nhû bõ chêåm lẩi àïën kinh khng, nïëu khưng nối lâ dûâng lẩi hoân
toân. Nhâ bấc hổc ra ài dẩo vâ bûúác thng thùèng sao cho khưng
khđ bõ cổ sất khưng lâm cho bưëc chấy chiïëc qìn àang mùåc ca anh
ta. Phưë xấ chêåt cûáng nhûäng ngûúâi tûúång. Àân ưng bõ àưng cûáng vâo
thúâi àiïím anh ta àẫo mùỉt nhòn hai cư gấi ài qua. Trong cưng viïn
mưåt dân nhẩc àang chúi phất ra mưåt thûá êm thanh chất cha. Con
ong vo vo trong khưng trung trong khi di chuín vúái tưëc àưå ca loâi
sïn.
Chng ta dêỵn ra àêy mưåt thđ nghiïåm tûúãng tûúång. Giẫ sûã
rùçng trong mưåt thúâi àiïím nhêët àõnh, mổi vêåt trong v tr bùỉt àêìu
chuín àưång chêåm hún hóåc nhanh hún, hóåc giẫ hoân toân dûâng
lẩi mưåt vâi triïåu nùm, sau àố lẩi chuín àưång trúã lẩi, liïåu ta cố thïí
nhêån thêëy nhûäng thay àưíi àố khưng? Khưng thïí cố mưåt thđ nghiïåm
nâo àïí nhêån chên àiïìu êëy. Thúâi gian, tûúng tûå nhû khoẫng cấch trong
khưng gian lâ tûúng àưëi.
Nhiïìu khấi niïåm khấc mâ ta biïët tûâ cåc sưëng hâng ngây àïìu
lâ tûúng àưëi. Chng ta thûã xem xết cấc khấi niïåm "lïn trïn" vâ
"xëng dûúái". Nhiïìu thïë k qua loâi ngûúâi àậ khưng dïỵ dâng hiïíu
àûúåc rùçng con ngûúâi úã phđa bïn kia ca trấi àêët lẩi lưån xëng mâ
toân bưå mấu khưng bõ àưí dưìn lïn àêìu. Bêy giúâ thò cẫ trễ em nhúâ àố
mâ lêìn àêìu tiïn hiïíu ra rùçng trấi àêët cố hònh trôn.
Giấ nhû trấi àêët lâm bùçng kđnh trong sët vâ bẩn cố thïí

nhòn qua kđnh viïỵn vổng xun sët, thò hùèn bẩn àậ nhòn thêëy
trïn thûåc tïë nhûäng con ngûúâi àûáng lưån àêìu xëng chên chưíng
ngûúåc lïn, tûác lâ trấi vúái chiïìu àûáng ca bẩn. Trïn mùåt àêët hûúáng
"lïn trïn" lâ hûúáng tđnh tûâ têm ca trấi àêët. Hûúáng "xëng dûúái"
lâ hûúáng vïì têm ca trấi àêët. Trong khoẫng khưng giûäa cấc vò sao
tuåt àưëi khưng cố khấi niïåm trïn vâ dûúái vò úã àố khưng cố hânh
tinh àïí cố thïí sûã dng "hïå thưëng àổc sưë".
Ta hậy hònh dung mưåt con tâu v tr dûúái dẩng mưåt cấi
trưëng lúán àang chuín àưång trong hïå mùåt trúâi. Nố bõ quay tẩo ra
lûåc ly têm lâm thânh trûúâng trong lc nhên tẩo. Khi úã bïn trong
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 8

con tâu, cấc nhâ du hânh v tr cố thïí ài lẩi trïn thânh trong nhû
ài trïn nïìn nhâ. Àưëi vúái hổ "xëng dûúái" cng tûác lâ tûâ phđa têm
con tâu, côn "lïn trïn" tûác lâ hûúáng vïì phđa têm, cng tûác lâ ngûúåc
hùèn vúái võ trđ trïn hânh tinh àang quay.
Nhû vêåy, cấc bẩn sệ thêëy rùçng trong v tr khưng hïì cố
"phđa trïn" vâ "phđa dûúái" mưåt cấch tuåt àưëi. Lïn trïn vâ xëng
dûúái chó lâ phûúng hûúáng àưëi vúái hûúáng hoẩt àưång ca trổng
trûúâng. Thêåt lâ vư nghơa khi nối rùçng lc bẩn ng toân bưå v tr
lưån àêìu ài, búãi vò lâm gò cố hïå thưëng àổc sưë nâo àïí l giẫi vêën àïì
v tr cố võ trđ nhû thïë nâo.
Mưåt kiïíu thay àưíi khấc cng cố nghơa tûúng àưëi, àố lâ sûå
thay àưíi ca àưëi tûúång khi phẫn chiïëu trong gûúng. Nïëu nhû chûä R
hoa in ngûúåc lẩi ta sệ àûúåc chûä /, bẩn cố thïí nhêån ngay ra rùçng
àố lâ chûä phẫn chiïëu trong gûúng ca chûä R. Nhûng nïëu toân bưå
v tr (kïí cẫ bẩn) bêët ngúâ àûúåc phẫn chiïëu qua gûúng thò bẩn cố cú
hưåi phất hiïån nhûäng thay àưíi tûúng tûå.
Têët nhiïn, nïëu nhû chó cố mưåt ngûúâi àûúåc phẫn chiïëu qua
gûúng (vïì àiïìu nây ) G. Well cng àậ viïët mưåt truån cố nhan àïì

Truån vïì Pletttner, côn v tr lẩi vêỵn ngun nhû c, tûác lâ
tûúãng nhû mổi thûá àïìu àẫo lưån. Mën àổc sấch anh ta cêìn phẫi
àûa nố gêìn gûúng, giưëng nhû châng Alice úã trong gûúng ranh
mậnh àổc cấc chûä in úã trong gûúng thi phêím Jabberwocky, trong
khi vêỵn giûä thi phêím àố trûúác gûúng vêåy. Nhûng nïëu nhû têët cẫ
àïìu àẫo lưån thò khưng mưåt thûåc nghiïåm nâo phất hiïån sûå thay àưíi
àố. Cng thêåt phi l mâ nối rùçng cố sûå biïën àưíi tûúng tûå xẫy ra,
giưëng nhû khi nối rùçng v tr àậ àẫo lưån vâ tùng lïn gêëp àưi vïì
kđch thûúác.
Vêåy thò chuín àưång cố tuåt àưëi khưng? Cố loẩi cưng c nâo
khẫ dơ chûáng minh àûúåc rùçng àưëi tûúång àang chuín àưång hay
àûáng n? Chuín àưång vêỵn côn lâ mưåt phẩm tr tûúng àưëi, khùèng
àõnh vïì nố chó cố thïí àem so sấnh võ trđ ca mưåt àưëi tûúång nây vúái
võ trđ ca mưåt àưëi tûúång khấc? Hóåc giẫ chuín àưång hâm chûáa
mưåt sûå àưåc àấo nâo àố khiïën nố khấc vúái cấc phẩm tr liïn quan
àûúåc xem xết úã trïn?
Bẩn hậy dûâng lẩi vâ suy nghơ thïm vïì vêën àïì nây chđnh xấc
trûúác khi chuín sang chûúng tiïëp theo.
Chđnh lâ àấp ûáng nhûäng vêën àïì nhû vêåy mâ Anhxtanh àậ
phất triïín thuët tûúng àưëi ca mònh. Thuët ca ưng mang tđnh
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 9

cấch mẩng, trấi ngûúåc vúái "tû duy lânh mẩnh" khiïën cho thêåm chđ
àïën têån lc nây cố hâng trùm nhâ khoa hổc (kïí cẫ cấc nhâ vêåt l)
vêỵn gùåp nhûäng khố khùn àïí hiïíu nhûäng ngun l cú bẫn ca nố
giưëng hïåt nhû trễ em khi mën àûúåc l giẫi tẩi sao nhûäng ngûúâi úã
nam ban cêìu khưng rúi khỗi trấi àêët.
Nïëu nhû bẩn côn trễ thò àố lâ lúåi thïë lúán so vúái cấc nhâ khoa
hổc nây. Trong àêìu ốc ca bẩn vêỵn côn chûa ùn sêu nhûäng tû duy
kiïíu àûúâng môn. Nhûng d tíi tấc bẩn nhû thïë nâo chùng nûäa,

nïëu nhû bẩn sùén sâng rên luån trđ lûåc ca mònh thò sệ khưng côn
l do nâo ngùn cẫn bẩn cố àûúåc cẫm xc nhû úã nhâ trong thïë giúái
múái mễ k lẩ nây ca thuët tûúng àưëi.





















THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 10

PHAN II

Vâo thïë k XIX, trûúác cẫ Anhxtanh, cấc nhâ vêåt l àậ hònh
dung ra mưåt khưng gian chûáa àêìy mưåt loẩi chêët àùåc biïåt, khưng
chuín àưång vâ khưng nhòn thêëy, àûúåc gổi lâ ïte. Thûúâng ngûúâi ta
gổi nố lâ ïte "mang ấnh sấng", ng rùçng nố lâ vêåt mang sống
ấnh sấng
Chuín àưång phẫi chùng lâ tûúng àưëi?
Sau đt pht suy nghơ, hùèn bẩn sệ nghiïng vïì cêu trẫ lúâi:
"Vêng, têët nhiïn". Bẩn hậy hònh dung mưåt tâu hoẫ chuín àưång
lïn phđa bùỉc vúái vêån tưëc 60 km/giúâ. Mưåt ngûúâi trong con tâu ài
ngûúåc lïn phđa nam vúái vêån tưëc 3km/giúâ. Anh ta àang chuín àưång
theo hûúáng nâo vâ vêån tưëc lâ bao nhiïu. Hoân toân rộ râng lâ
khưng thïí trẫ lúâi cêu hỗi nây mâ khưng chó ra hïå thưëng tđnh toấn.
So vúái con tâu anh ta chuín àưång vïì phđa nam vúái vêån tưëc 3
km/giúâ. So vúái trấi àêët, anh ta chuín àưång vïì phđa bùỉc vúái vêån tưëc
60 trûâ 3, tûác 57km/giúâ.
Cố thïí nối rùçng vêån tưëc ca ngûúâi so vúái trấi àêët (57 km/giúâ)
lâ vêån tưëc thûåc tuåt àưëi àûúåc khưng? Khưng, búãi vò cố cẫ nhûäng hïå
thưëng khấc cố tó lïå côn lúán hún. Bẫn thên trấi àêët àang chuín
àưång. Nố quay xung quanh trc ca nố, àưìng thúâi cng chuín
àưång xung quanh mùåt trúâi.
Mùåt trúâi cng cấc hânh tinh khấc chuín àưång bïn trong
thiïn hâ. Thiïn hâ quay vâ chuín àưång so vúái cấc thiïn hâ khấc.
Cấc thiïn hâ lẩi tẩo thânh cấc àoẩn thiïn hâ chuín àưång àưëi vúái
nhau, khưng ai biïët àûúåc cấc chỵi chuín àưång nây trïn thûåc tïë

cố thïí tiïëp tc àïën bao xa, khưng cố mưåt cấch thûác rộ râng xấc
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 11

àõnh chuín àưång ca mưåt àưëi tûúång nâo àố; nối khấc ài lâ khưng
cố mưåt hïå thưëng àổc sưë cưë àõnh theo àố cố thïí ào àûúåc mổi chuín
àưång. Chuín àưång vâ àûáng n, giưëng nhû lúán vâ nhỗ, nhanh vâ chêåm,
trïn vâ dûúái, trấi vâ phẫi, nhû mổi ngûúâi àậ biïët, àïìu lâ hoân toân
tûúng àưëi. Khưng cố cấch nâo ào chuín àưång bêët kò, ngoâi viïåc so
sấnh chuín àưång ca nố vúái chuín àưång ca mưåt àưëi tûúång khấc.
Thêåt lâ khưng àún giẫn cht nâo! Côn nïëu nhû cố thïí giúái
hẩn chó vâo àiïìu àậ nối vïì tđnh tûúng àưëi ca chuín àưång thò hùèn
àậ khưng cêìn thiïët àïí Anhxtanh sấng lêåp ra thuët tûúng àưëi.
Ngun do rùỉc rưëi nhû sau: cố hai phûúng phấp rêët àún giẫn
phất hiïån chuín àưång tuåt àưëi. Mưåt trong nhûäng phûúng phấp
àố lâ sûã dng bẫn chêët ca ấnh sấng, côn phûúng phấp khấc lâ cấc
hiïån tûúång khấc nhau ca quấn tđnh xët hiïån khi thay àưíi búãi àưëi
tûúång chuín àưång ca àûúâng àẩn hóåc vêån tưëc.
Thuët Tûúng àưëi hểp ca Anhxtanh cố liïn quan àïën
phûúng phấp àêìu tiïn, côn thuët Tûúng àưëi tưíng quất thò liïn
quan àïën phûúng phấp thûá hai. ÚÃ chûúng nây vâ hai chûúng tiïëp
theo sệ àïì cêåp àïën phûúng phấp àêìu, ngộ hêìu lâm chòa khoấ àïí
hiïíu vïì chuín àưång tuåt àưëi, tûác lâ phûúng phấp vêån dng bẫn
chêët ca ấnh sấng.
ÚÃ thïë k XIX, trûúác cẫ Anhxtanh, cấc nhâ vêåt l àậ hònh
dung ra mưåt khưng gian chûáa àêìy mưåt loẩi chêët àùåc biïåt, khưng
chuín àưång vâ khưng nhòn thêëy, àûúåc gổi lâ ïte. Thûúâng ngûúâi ta gổi
nố lâ ïte "mang ấnh sấng", ng rùçng nố lâ vêåt mang sống ấnh
sấng. Ete chêët àêìy toân bưå v tr. Nố thêím thêëu vâo toân bưå cấc
thûåc thïí vêåt chêët. Nïëu nhû têët cẫ khưng khđ àïìu lc lùỉc dûúái mưåt
quẫ chng bùçng kđnh àậ bõ chêët àêìy ïte, lâm sao mâ ấnh sấng cố

thïí ài qua chên khưng àûúåc? Ấnh sấng àố lâ chuín àưång bùçng
sống.
Nhû vêåy, hùèn lâ cố sûå xët hiïån cấc dao àưång àêy. Bẫn thên
ïte cẫ khi tưìn tẩi dao àưång hiïëm khi (nïëu khưng nối rùçng khưng
bao giúâ) chuín àưång so vúái cấc àưëi tûúång vêåt chêët, cấc vêåt câng
chuín àưång nhanh hún qua nố tûúng tûå nhû chuín àưång ca cấc
dêy bưåt trong nûúác. Chuín àưång tuåt àưëi ca ngưi sao, ca hânh
tinh hóåc ca mưåt àưëi tûúång khấc bêët k àûúåc àún giẫn hoấ (cấc
nhâ vêåt l thúâi k nây tin tûúãng nhû vêåy), nïëu chuín àưång àûúåc
xem xết vúái cẫ biïín ïte khưng chuín àưång, khưng nhòn thêëy àûúåc.
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 12

Nhûng, cấc bẩn sệ hỗi rùçng, nïëu nhû ïte lâ mưåt thûåc thïí phi
vêåt chêët khưng thïí nhòn thêëy àûúåc, khưng thïí nghe thêëy àûúåc, cẫm
thêëy, ngûãi hóåc nïëm àûúåc võ ca nố, thò lâm sao cố thïí nghiïn cûáu
chuín àưång, chùèng hẩn, ca trấi àêët so vúái nố? Cêu trẫ lúâi thêåt
àún giẫn. Ngûúâi ta cố thïí ào àûúåc nhúâ so sấnh chuín àưång ca
trấi àêët vúái chuín àưång ca chm ấnh sấng.
Mën hiïíu àiïìu àố, ta hậy xem xết thúâi gian àưëi vúái bẫn chêët
ca ấnh sấng. Trïn thûåc tïë, ấnh sấng chó lâ phêìn nhỗ bế nhòn thêëy
àûúåc ca phưí bûác xẩ àiïån tûâ mâ thânh phêìn ca nố gưìm cố sống vư
tuën, sống cûåc ngùỉn, tia hưìng ngoẩi, tia tûã ngoẩi vâ cấc tia
gamma. Trong cën sấch nây, chng ta sûã dng tûâ "ấnh sấng" àïí
chó mưåt kiïíu bêët k ca bûác xẩ àiïån tûâ, búãi vò tûâ àố ngùỉn hún tûâ
"bûác xẩ àiïån tûâ". ấnh sấng lâ chuín àưång mang tđnh sống.
Suy nghơ vïì sûå chuín àưång nhû vêåy mâ khưng suy nghơ
àưìng thúâi vïì ïte vêåt chêët dûúâng nhû àưëi vúái cấc nhâ vêåt l thúâi
trûúác lâ thêåt phi l, giưëng hïåt nhû suy nghơ vïì sống trong nûúác mâ
khưng suy nghơ vïì bẫn chêët nûúác vêåy.
Nïëu nhû àûúåc bùỉn ra tûâ mưåt mấy bay phẫn lûåc àang chuín

àưång theo hûúáng chuín àưång ca mấy bay, thò vêån tưëc ca viïn
àẩn àưëi vúái trấi àêët sệ lúán hún vêån tưëc ca viïn àẩn bùỉn ra tûâ khêíu
sng trûúâng trïn mùåt àêët, vêån tưëc ca viïn àẩn àưëi vúái trấi àêët thu
àûúåc bùçng cấch cưång vêån tưëc ca mấy bay vâ vêån tưëc ca viïn àẩn.
Trong trûúâng húåp nây, vêån tưëc ca chm sấng khưng ph
thåc vâo vêåt thïí mâ tûâ àố ấnh sấng àûúåc phất ra - thûåc tïë nây àậ
àûúåc chûáng minh bùçng thûåc nghiïåm vâo cëi thïë k XIX vâ àêìu
thïë k XX vâ tûâ àố vúái nhiïìu lêìn àûúåc khùèng àõnh. Lêìn kiïím tra
cëi cng àûúåc tiïën hânh vâo nùm 1955 búãi cấc nhâ thiïn vùn Xư -
Viïët bùçng cấch sûã dng ấnh sấng tûâ phđa àưëi lêåp ca mùåt trúâi àang
tûå quay. Mưåt ròa ca Mùåt Trúâi ln chuín àưång vïì phđa chng ta,
côn ròa kia thò vïì phđa àưëi lêåp. Àậ tòm thêëy rùçng ấnh sấng tûâ hai
ròa ài túái trấi àêët vúái mưåt vêån tưëc nhû nhau.
Cấc thđ nghiïåm tûúng tûå àûúåc tiïën hânh cẫ hâng chc nùm
trûúác vúái ấnh sấng ca cấc ngưi sao kếp àang chuín àưång. Mùåc d
cố sûå chuín àưång ca ngìn sấng, vêån tưëc ấnh sấng trong khoẫng
trưëng ln nhû nhau, khoẫng 300.000 km/giêy.
Thûã xem bùçng cấch nâo mâ sûå kiïån nây tẩo ra phûúng phấp
cho nhâ khoa hổc (chng ta sệ gổi hổ lâ nhâ quan sất) tđnh àûúåc
vêån tưëc tuåt àưëi. Nïëu ấnh sấng truìn bấ qua mưi trûúâng ïte
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 13

khưng chuín àưång, khưng thay àưíi vúái mưåt vêån tưëc nhêët àõnh vâ
nïëu vêån tưëc àố khưng ph thåc vâo vêån tưëc chuín àưång ca
ngìn sấng, thò vêån tưëc ấnh sấng cố thïí dng lâm tiïu chín àïí
xấc àõnh chuín àưång tuåt àưëi ca ngûúâi quan sất.
Ngûúâi quan trùỉc chuín dõch cng hûúáng vúái chm sấng hùèn
àậ phất hiïån ra rùçng, chm sấng ài qua anh ta vúái vêån tưëc nhỗ hún
c: ngûúâi quan trùỉc àang chuín dõch ngûúåc vúái chm sấng hùèn
phẫi nhêån thêëy rùçng chm sấng àïën gêìn anh ta vúái vêån tưëc lúán

hún cẫ.
Nối khấc ài, kïët quẫ ào vêån tưëc ấnh sấng hùèn phẫi thay àưíi
tu thåc vâo sûå chuín dõch ca ngûúâi quan trùỉc so vúái chm
sấng. Nhûäng thay àưíi nây hùèn àậ phẫn ấnh sûå chuín dõch tuåt
àưëi thûåc sûå thưng qua mưi trûúâng ïte.
Khi mư tẫ hiïån tûúång nây, cấc nhâ vêåt l thûúâng sûã dng
khấi niïåm "ngổn giố ïte". Àïí hiïíu nưåi dung ca thåt ngûä nây, ta
hậy nghiïn cûáu lẩi con tâu àang chuín àưång. Chng ta thêëy rùçng
vêån tưëc ca ngûúâi ài trïn con tâu lâ 3km/giúâ ln ln lâ nhû nhau
so vúái con tâu vâ khưng ph thåc vâo viïåc anh ta ài vïì phđa àêìu
mấy hay vïì phđa cëi con tâu. Àiïìu àố sệ àng cẫ àưëi vúái vêån tưëc
ca sống êm thanh bïn trong toa tâu àống kđn. Êm thanh lâ
chuín àưång mang tđnh sống àûúåc chuín tẫi búãi cấc phêìn tûã
khưng khđ. Búãi vò khưng khđ cố bïn trong toa tâu, êm thanh úã bïn
trong toa sệ truìn bấ lïn phđa bùỉc cng vúái vêån tưëc (so vúái toa tâu)
nhû vïì phđa nam.
Tònh hònh sệ thay àưíi nïëu nhû chng ta chuín tûâ mưåt toa
hânh khấch khếp kđn sang mưåt sên ga ngoâi trúâi. Khưng khđ trong
toa đt bõ giam hậm hún. Nïëu nhû con tâu chuín àưång vúái vêån tưëc
60km/giúâ, do sûác cẫn ca giố, vêån tưëc ca êm thanh theo hûúáng tûâ
cëi àïën àêìu toa sệ nhỗ hún bònh thûúâng. Vêån tưëc ca êm thanh
theo hûúáng ngûúåc lẩi sệ lúán hún bònh thûúâng.
Cấc nhâ vêåt l ca thïë k XIX àậ tin rùçng, mưi trûúâng ïte
cng giưëng nhû khưng khđ àang thưíi trïn sên ga. Vêåy cố gò khấc ài
khưng? Nïëu ïte khưng chuín àưång thò bêët k mưåt vêåt thïí nâo
chuín dõch trong àố àïìu bùỉt gùåp ngổn giố ïte thưíi theo hûúáng
ngûúåc lẩi. Ấnh sấng lâ chuín àưång mang tđnh sống trong mưi
trûúâng ïte khưng chuín àưång. Ngổn giố ïte, àûúng nhiïn cố ẫnh
hûúãng àïën vêån tưëc ấnh sấng ào àûúåc tûâ mưåt vêåt thïí chuín àưång.
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 14

Trấi àêët tưìn tẩi trong khưng gian bùçng cấch quay xung
quanh mùåt trúâi vúái vêån tưëc khoẫng 30km/giêy. Chuín àưång nây
theo cấc nhâ vêåt l, phẫi tẩo ra ngổn giố ïte thưíi ngûúåc chiïìu vúái
trấi àêët trong khoẫng trưëng giûäa cấc ngun tûã vúái vêån tưëc
30km/giêy.
Mën ào chuín àưång tuåt àưëi ca trấi àêët (chuín àưång àưëi
vúái mưi trûúâng ïte khưng di àưång), chó cêìn ào vêån tưëc, mâ vúái vêån
tưëc àố, ấnh sấng ài qua mưåt khoẫng cấch nhêët àõnh nâo àố trïn bïì
mùåt trấi àêët. Nhúâ ngổn giố ïte, ấnh sấng sệ chuín àưång nhanh
hún theo hûúáng nây so vúái hûúáng khấc. So sấnh vêån tưëc ca ấnh
sấng phất ra theo cấc hûúáng khấc nhau lâ cố thïí tđnh toấn àûúåc
hûúáng tuåt àưëi vúái vêån tưëc chuín àưång ca trấi àêët tẩi mưåt thúâi
àiïím àậ biïët bêët k.
Thđ nghiïåm nây àûúåc àïì xët lêìn àêìu tiïn vâo nùm 1875, 4
nùm trûúác khi Anhxtanh ra àúâi, búãi nhâ vêåt l vơ àẩi ngûúâi
Scotland tïn lâ J. C Macxoen

THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 15









PHÊÌN III

Nùm 1881, Anbe Abraham Maikenxún, lc àố lâ mưåt sơ quan
trễ ca hẫi qn Hoa K, àậ àđch thên lâm cåc thđ nghiïåm nây.
Maikenxún sinh úã Àûác, bưë mể ưng lâ ngûúâi Balan. Cha ưng di cû
sang M khi Maikenxún múái àûúåc hai tíi.
Sau khi tưët nghiïåp hổc viïåc hẫi qn úã Anapolixú vâ phc v
hai nùm trong qn ng, Maikenxún bùỉt àêìu dẩy vêåt l vâ hoấ hổc
tẩi hổc viïån nây. Sau khi nghó phếp dâi, ưng sang chêu Êu du hổc.
Tẩi trûúâng Àẩi hổc Berlin, trong phông thđ nghiïåm ca nhâ vêåt l
hổc ngûúâi Àûác nưíi tiïëng German Hemhưnxú, châng thanh niïn trễ
lêìn àêìu tiïn cố àõnh khấm phấ ngổn giố ïte.
Àiïìu ngẩc nhiïn lúán àưëi vúái ưng lâ khưng dûåa vâo mưåt
phûúng hûúáng ca àõa bân, ưng àậ phất hiïån ra sûå khấc biïåt trong
tưëc àưå khûá hưìi ca ấnh sấng. Àiïìu àố cng giưëng nhû con cấ phất
hiïån rùçng nố cố thïí búi theo mưåt hûúáng bêët kò trong biïín mâ khưng

kõp nhêån ra chuín àưång ca nûúác àưëi vúái cú thïí ca nố, cng
giưëng nhû ngûúâi phi cưng bay vúái cấi lưìng cabin múã ca mấy bay
mâ khưng nhêån ra ngổn giố thưíi tấp vâo mùåt.
Nhâ vêåt l hổc ngûúâi Ấo nưíi tiïëng Ernest Makhú (chng ta sệ
cố dõp nối vïì ưng úã chûúng 7) khi àố àậ cố sûå phï phấn àưëi vúái quan
niïåm vïì chuín àưång tuåt àưëi qua mưi trûúâng ïte.
Sau khi àổc bẫn bấo cấo àûúåc cưng bưë ca Maikenxún vïì thđ
nghiïåm, ưng àậ kïët lån ngay rùçng cêìn phẫi loẩi bỗ quan niïåm vïì
mưi trûúâng ïte. Song àa sưë cấc nhâ vêåt l àậ tûâ chưëi ài mưåt bûúác
tấo bẩo nhû vêåy. Dng c ca Maikenxún khấ thư sú, chó à àïí cố
cú súã cho rùçng, cåc thđ nghiïåm nïëu cố àûúåc nhûäng mấy mốc nhẩy
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 16

bến hún chùỉc chùỉn sệ cho kïët quẫ khẫ quan. Bẫn thên Maikenxún
cng nghơ nhû vêåy. Khưng thêëy àûúåc sai lêìm trong thđ nghiïåm ca
mònh, ưng àậ cưë gùỉng lêåp lẩi cåc thđ nghiïåm.
Maikenxún àậ chưëi bỗ phc v trong hẫi qn vâ trúã thânh
giấo sû tẩi trûúâng khoa hổc thûåc nghiïåm Cêyxú (bêy giúâ lâ àẩi hổc
Cêyxú) úã Clipland, bang Ohio. Gêìn àố, tẩi trûúâng Àẩi hổc miïìn
Têy, Moocly dẩy mưn hoấ hổc. Hai ưng trúã thânh àưi bẩn tưët ca
nhau. "Bïn ngoâi - Becna Jaffe àậ viïët trong cën sấch Maikenxún
vâ tưëc àưå ấnh sấng - hai nhâ bấc hổc nây lâ hònh mêỵu tûúng phẫn.
Maikenxún àiïín trai, rûåc rúä, ln ln mây rêu nhùén nhi.
Moocly ca àấng tưåi, cêíu thẫ trong ùn mùåc vâ àiïín hònh lâ mưåt
giấo sû àậng trđ, àêìu tốc b x khố coi".
Nùm 1887, trong cùn hêìm ca phông thđ nghiïåm Moocly, hai
nhâ bấc hổc àậ tiïën hânh cåc thđ nghiïåm thûá hai chín xấc hún
àïí tòm ra ngổn giố ïte chûa bõ nùỉm bùỉt. Thđ nghiïåm ca hổ nưíi
tiïëng vúái tïn gổi lâ thđ nghiïåm Maikenxún - Moocly, mưåt bûúác
ngóåt vơ àẩi ca vêåt l hổc hiïån àẩi.

Mấy mốc àûúåc àùåt trïn mưåt phiïën àấ hònh vng cố cẩnh gêìn
mưåt mết rûúäi vâ bïì dây hún 30 cm. Phiïën àấ nây àùåt trưi nưíi trong
nûúác thu ngên àïí loẩi trûâ hiïån tûúång rung vâ giûä thùng bùçng ngộ
hêìu cho phếp dïỵ dâng quay nố xung quanh trung têm.
Mưåt hïå thưëng gûúng hûúáng chm sấng theo hûúáng nhêët àõnh,
têëm gûúng phẫn xẩ chm sấng túái vâ lui theo hûúáng sao cho chm
sấng tẩo thânh têëm gûúng gêëp khc. (Àiïìu nây nhùçm mc àđch
kếo dâi tưëi àa àoẩn àûúâng àưìng thúâi giûä cho kđch thûúác ca dng
c vûâa à àïí nố cố thïí quay àûúåc dïỵ dâng). Àưìng thúâi, mưåt hïå
thưëng gûúng khấc dêỵn ngìn sấng àïën têm theo àûúâng gêëp khc
theo hûúáng tẩo thânh vng gốc vúái chm sấng àêìu tiïn.
Giẫ sûã rùçng khi phiïën àấ bõ quay sao cho mưåt trong cấc chm
sấng ài túái ài lui song song vúái ngổn giố ïte , thò chm sấng sệ tẩo
ra tia sấng trong thúâi gian lúán hún, chm sấng khấc ài qua cng
khoẫng cấch nhû vêåy. Ban àêìu àûúâng ài ngûúåc lẩi múái lâ àng. Ta
hậy xem xết ấnh sấng truìn bấ theo chiïìu giố vâ ngûúåc chiïìu giố.
Phẫi chùng giố sệ tùng tưëc trïn mưåt àûúâng cng vúái giẫm tưëc trïn
àûúâng khấc? Nïëu quẫ lâ nhû vêåy thò viïåc tùng tưëc vâ giẫm tưëc àậ
àûúåc cên bùçng vâ thúâi gian chi phđ cho àoẩn àûúâng ài hùèn cng
bùçng vúái khi khưng cố ngổn giố nâo nối chung.
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 17

Thûåc vêåy, ngổn giố sệ tùng tưëc theo mưåt hûúáng àng bùçng vúái
giấ trõ bõ giẫm ài úã hûúáng khấc, song àiïìu quan trổng nhêët lâ ngổn
giố sệ giẫm tưëc trong sët khoẫng thúâi gian. Cấc tđnh chêët chó ra
rùçng àïí khùỉc phc cẫ àoẩn àûúâng ngûúåc ngổn giố phẫi mêët khoẫng
thúâi gian lúán hún lâ khi vùỉng ngổn giố. Ngổn giố sệ hoẩt àưång
chêåm lẩi cẫ àưëi vúái chm sấng truìn bấ vng gốc vúái nố. Àiïìu
nây cng dïỵ dâng àûúåc xấc nhêån.
Dûúâng nhû lâ hoẩt àưång chêåm lẩi giẫm thiïíu trong trûúâng

húåp chm sấng truìn bấ song song vúái ngổn giố. Nïëu nhû trấi àêët
chuín àưång qua biïín ïte khưng di àưång thò hùèn phẫi xët hiïån
ngổn giố ïte vâ dng c ca Maikenxún - Moocly hùèn phẫi ghi lẩi
àûúåc. Trïn thûåc tïë cẫ hai nhâ bấc hổc àïìu tin rùçng, hổ cố thïí
khưng chó phất hiïån ra ngổn giố, mâ côn xấc àõnh (quay phiïën àấ
cho àïën khi tòm àûúåc mưåt võ trđ mâ tẩi àố khấc biïåt thúâi gian ài
qua ca ấnh sấng theo cẫ hai hûúáng lâ cûåc àẩi) vâo mưåt thúâi àiïím
àậ cho bêët k hûúáng chđnh xấc chuín àưång ca trấi àêët, qua mưi
trûúâng ïte.
Cêìn phẫi thêëy rùçng dng c ca Maikenxún - Moocly àậ
khưng ào àûúåc vêån tưëc thûåc ca ấnh sấng ca tûâng chm sấng. Cẫ
hai chm sấng, sau khi àậ hoân thânh sưë àûúâng gêëp khc ài vâ
àïën (khûá hưìi), àậ àûúåc thưëng nhêët thânh mưåt chm sấng duy nhêët
ngộ hêìu cố thïí quan sất trong kđnh viïỵn vổng trung bònh. Dng c
àûúåc quay chêåm rậi. Mưåt sûå thay àưíi bêët k ca vêån tưëc tûúng àưëi
ca hai chm sấng hùèn àậ gêy ra sûå di àưång ca bûác tranh giao
thoa vò cấc gian sấng tưëi àan xen lêỵn nhau.
Vâ mưåt lêìn nûäa, Maikenxún lẩi thêët bẩi vâ bìn chấn. Cấc
nhâ vêåt l hổc trïn thïë giúái cng sûãng sưët. Mùåc d Maikenxún vâ
Moocly àậ àẫo dng c, hổ vêỵn khưng nhêån ra mưåt dêëu vïët nâo ca
ngổn giố ïte! Chûa bao giúâ trûúác àố trong lõch sûã khoa hổc gùåp
phẫi mưåt kïët cc bi àất nhû vêåy. Maikenxún phẫi th nhêån mưåt
lêìn nûäa rùçng thđ nghiïåm ca ưng àậ khưng thânh cưng. Ưng khưng
hïì nghơ rùçng "sûå khưng thânh cưng nây khiïën cho cåc thđ nghiïåm
ca ưng trúã thânh mưåt trong nhûäng thđ nghiïåm têìm cúä nhêët, cấch
mẩng nhêët trong lõch sûã khoa hổc".
Đt lêu sau, Maikenxún vâ Moocly àậ lâm lẩi cåc thđ nghiïåm
cng vúái dng c hoân thiïån hún. Cấc nhâ vêåt l khấc cng lâm
nhû vêåy. Cấc cåc thđ nghiïåm chđnh xấc nhêët àậ àûúåc thûåc hiïån
vâo nùm 1960 búãi Saclú Taunxú úã trûúâng àẩi hổc Colombia. Bưå

dng c ca ưng cố sûã dng maze (àưìng hưì ngun tûã, dûåa trïn
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 18

nhûäng dao àưång ca cấc phên tûã), nhẩy cẫm àïën mûác cố thïí nhêån
ra ngổn giố ïte, kïí cẫ khi trấi àêët chuín àưång vúái vêån tưëc chó bùçng
phêìn nghòn vêån tưëc thûåc. Nhûng dêëu vïët ca mưåt ngổn giố nhû vêåy
cng bùåt vư êm tđn.
Cấc nhâ vêåt l ban àêìu ngẩc nhiïn vïì kïët quẫ tiïu cûåc ca
thđ nghiïåm Maikenxún - Moocly àậ nghơ túái mưåt sûå giẫi thđch àïí
cûáu l thuët vïì ngổn giố ïte, têët nhiïn nïëu nhû thđ nghiïåm àûúåc
tiïën hânh hâng trùm nùm trûúác àố. Theo nhêån xết ca G. J. Uitroi
trong cën sấch Sûå cêëu thânh ca v tr, viïåc giẫi thđch rêët àún
giẫn vïì sûå cêëu thânh ca trấi àêët àậ nhanh chống ùn sêu vâo tiïìm
thûác mưỵi ngûúâi.
Nhûng àiïìu giẫi thđch àố ca thđ nghiïåm dûúâng nhû khưng
àng vúái sûå thêåt. Lúâi giẫi thđch tưët nhêët lâ l thuët (lêu hún nhiïìu
so vúái thđ nghiïåm Maikenxún - Moocly) khùèng àõnh rùçng ïte àûúåc
hêëp dêỵn búãi trấi àêët, giưëng nhû khưng khđ úã bïn trong toa tâu àống
kđn. Cẫ Maikenxún cng suy nghơ nhû vêåy. Nhûng nhûäng thđ
nghiïåm khấc, trong àố cố thđ nghiïåm do chđnh Maikenxún thûåc
hiïån, àậ loẩi bỗ cẫ lưëi giẫi thđch àố.
Nhâ vêåt l hổc Ailen J.F. Phitxújeral cố sûå giẫi thđch àưåc àấo
nhêët. Ưng nối: Cố thïí lâ ngổn giố ïte àậ ấp chïë vêåt thïí àang
chuín àưång båc nố phẫi co lẩi theo hûúáng ca chuín àưång. Àïí
xấc àõnh àưå dâi ca vêåt thïí àang chuín àưång phẫi lêëy àưå dâi ca
nố trong trẩng thấi àûáng n nhên vúái àẩi lûúång àûúåc cho búãi cưng
thûác: cùn bêåc 2 ca 1 - v2/c2. Trong àố, v bònh phûúng lâ bònh
phûúng vêån tưëc ca vêåt thïí àang chuín àưång, côn c bònh phûúng
lâ bònh phûúng vêån tưëc ấnh sấng.
Tûâ cưng thûác trïn cố thïí thêëy rùçng giấ trõ giẫm thiïíu nhỗ

khưng àấng kïí khi vêån tưëc vêåt thïí nhỗ, tùng lïn khi vêån tưëc tùng
vâ trúã thânh lúán khi vêån tưëc ca vêån thïí tiïën gêìn túái vêån tưëc ấnh
sấng. Vđ nhû, mưåt con tâu v tr vïì hònh dẩng giưëng nhû àiïëu xò
gâ dâi, khi chuín àưång vúái vêån tưëc lúán sệ cố hònh dẩng àiïëu xò gâ
ngùỉn.
Vêån tưëc ấnh sấng lâ giúái hẩn khưng àẩt túái àûúåc; àưëi vúái vêåt
thïí chuín àưång vúái vêån tưëc nây, cưng thûác cố dẩng: cùn bêåc 2 ca
1 - c2/c2, vâ biïíu thûác nây bùçng 0. Nhên àưå dâi vêåt thïí vúái sưë 0, ta
sệ àûúåc àấp sưë bùçng 0. Nối cấch khấc ài, nïëu nhû cố mưåt vêåt thïí
bêët k cố thïí àẩt túái vêån tưëc ấnh sấng, thò nố sệ khưng cố mưåt àưå dâi nâo
theo hûúáng chuín àưång ca bẫn thên nố!
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 19

Nhâ vêåt l Henàri Lorenxú, ngûúâi àưåc lêåp cng ài àïën giẫi
thđch nhû vêåy vïì hònh dẩng toấn hổc ca l thuët Phitxújeral (vïì
sau Lorenxú àậ trúã thânh mưåt trong nhûäng ngûúâi bẩn gêìn gi nhêët
ca Anhxtanh, song thúâi gian àố hai ngûúâi vêỵn chûa quen nhau).
L thuët nây cng nưíi tiïëng nhû l thuët giẫm thiïíu ca
Lorenxú - Phitxújeral hay (Phitxújeral - Lorenxú).
Dïỵ dâng hiïíu àûúåc l thuët giẫm thiïíu àậ giẫi thđch sûå thêët
bẩi ca thđ nghiïåm Maikenxún - Moocly nhû thïë nâo. Nïëu nhû
phiïën àấ hònh vng vâ toân bưå dng c trïn àố giẫm thiïíu cht đt
theo hûúáng mâ ngổn giố ïte thưíi thò ấnh sấng hùèn àậ ài mưåt àoẩn
àûúâng àêìy à ngùỉn hún.
Vâ mùåc d ngổn giố àậ tấc àưång chêåm lẩi àưëi vúái chuín àưång
ca chm sấng theo hûúáng thån vâ nghõch con àûúâng ngùỉn hún
hùèn àậ cho phếp chm sấng kïët thc cåc hânh trònh àố àng
trong thúâi gian nhû vêåy, giưëng nhû nïëu khưng cố giố, khưng cố sûå
giẫm thiïíu. Nối khấc ài, sûå giẫm thiïíu àng lâ àïí bẫo toân sûå
khưng àưíi ca vêån tưëc ấnh sấng àưåc lêåp vúái hûúáng àẫo dng c ca

Maikenxún - Moocly.
Bẩn cố thïí hỗi tẩi sao khưng thïí ào mưåt cấch àún giẫn àưå dâi
ca dng c vâ xem xết cố phẫi trïn thûåc tïë cố sûå rt ngùỉn theo
hûúáng chuín àưång ca trấi àêët? Nhûng chđnh lâ thûúác dâi cng bõ
rt ngùỉn theo cng mưåt t lïå. Viïåc àố àậ cho ta kïët quẫ hïåt nhû
khi khưng cố sûå rt ngùỉn.
Trïn trấi àêët àang chuín àưång, mổi thûá àïìu bõ rt ngùỉn.
Tònh hònh nhû vêåy giưëng nhû trong thđ nghiïåm thìn l ca
Póngcarï, trong àố v tr àưåt nhiïn lúán lïn hâng nghòn lêìn,
nhûng chó trong l thuët ca Lorenxú - Phitxújeral viïåc àố múái
xët phất theo mưåt hûúáng duy nhêët. Búãi vò mổi thûá àïìu bõ thay àưíi
nïn khưng cố phûúng phấp phất hiïån hûúáng.
Bïn trong cấc giúái hẩn nhêët àõnh (cấc giúái hẩn àûúåc xấc àõnh
búãi topo hổc, tûác lâ khoa hổc vïì cấc thåc tđnh àûúåc bẫo toân khi
lâm biïën dẩng àưëi tûúång) hònh dẩng cng tûúng àưëi nhû kđch
thûúác. Hiïån tûúång co rt ca dng c cng nhû co rt mổi thûá trïn
trấi àêët phẫi chùng chó àûúåc nhêån ra àưëi vúái nhûäng ai àûáng bïn
ngoâi trấi àêët vâ khưng chuín àưång cng vúái nố.
Nhiïìu nhâ vùn khi nối vïì thuët tûúng àưëi àậ xem giẫi thiïët
co rt Lorenxú - Phitxújeral lâ giẫ thuët ad hoc (thânh ngûä Latin
cố nghơa lâ "chó àïí cho trûúâng húåp àậ biïët"), khưng kiïím tra àûúåc
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 20

bùçng bêët cûá thđ nghiïåm nâo khấc. Adolpho Grunbaun cho rùçng
àiïìu àố khưng hoân toân àng. Giẫ thuët co rt ad hoc chó cố
nghơa lâ khưng cố cấch nâo kiïím tra nố.
Trïn ngun tùỉc, nố hoân toân khưng ad hoc vâ àiïìu àố àậ
àûúåc chûáng minh vâo nùm 1932, khi Kennúài vâ Túcàaicú bấc bỗ
bùçng thûåc nghiïåm giẫ thiïët nây.
Kennúài vâ Túcàaicú, hai nhâ vêåt l hổc M àậ lêåp lẩi thđ

nghiïåm Maikenxún - Moocly. Nhûng thay vò àẩt túái hai àûúâng vai
bùçng nhau, hổ lẩi lâm cho àưå dâi ca chng khấc nhau cûåc lúán. Àïí
phất hiïån thúâi gian hao phđ cho ấnh sấng ài qua theo hai àûúâng,
cấc ưng àậ àẫo dng c.
Ph húåp vúái l thuët rt ngùỉn chïnh lïåch thúâi gian phẫi
thay àưíi khi àẫo mấy. Cố thïí nhêån thêëy àiïìu àố (nhû trong thđ
nghiïåm ca Maikenxún - Moocly) theo sûå thay àưíi ca bûác tranh
giao thoa xët hiïån khi àan xen hai chm sấng. Nhûng ngûúâi ta
àậ khưng phất hiïån ra sûå thay àưíi nhû vêåy.
Kiïím tra mưåt cấch àún giẫn nhêët l thuët rt ngùỉn cố thïí
thûåc hiïån àûúåc khi ào vêån tưëc chm sấng truìn bấ theo cấc hûúáng
àưëi nghõch: dổc theo hûúáng chuín àưång ca trấi àêët vâ ngûúåc vúái
nố. Rộ râng rùçng rt ngùỉn àoẩn àûúâng khưng thïí nâo phất hiïån
ngổn giố ïte, nïëu nhû nố cố tưìn tẩi. Trûúác khi khấm phấ khưng lêu
hiïåu ûáng Mocbacú (sệ àïì cêåp úã chûúáng 8) nhiïìu khố khùn k thåt
ghï gúám àậ ngùn trúã thûåc thi thđ nghiïåm nây.
Thấng 2 nùm 1962, tẩi hưåi nghõ ca Hưåi Hoâng gia tẩi
London, giấo sû Mulú ca trûúâng àẩi hổc Copenhagen àậ kïí rùçng,
cố thïí dïỵ dâng thûåc hiïån thđ nghiïåm nây khi sûã dng hiïåu ûáng
Mocbacú. Mën vêåy, ngìn sấng vâ hêëp th dao àưång àiïån tûâ àûúåc
àùåt trïn cấc àêìu àưíi àiïån ca bân quay. Mulú chó ra rùçng thđ
nghiïåm nhû vêåy cố thïí àẫo lưån l thuët rt ngùỉn ban àêìu; cố thïí
lâ khi àang in cën sấch nây thđ nghiïåm àố sệ àûúåc thûåc thi.
Mùåc d cấc thđ nghiïåm àẩi loẩi nhû vêåy khưng thïí thûåc hiïån
àûúåc úã thúâi Lorenxú, nố tiïn liïåu khẫ nùng cố tđnh ngun tùỉc ca
chng vâ àûúåc xem lâ hoân toân ph húåp l ca viïåc àïì xët rùçng
nhûäng thđ nghiïåm nây, giưëng nhû thđ nghiïåm ca Maikenxún sệ
dêỵn àïën thêët bẩi. Mën giẫi thđch àiïìu àố, Lorenxú àậ cố bưí xung
quan trổng vâo l thuët rt ngùỉn ban àêìu. Ưng nối rùçng cấc àưìng
hưì hùèn phẫi chêåm lẩi dûúái tấc àưång ca ngổn giố ïte, àưìng thúâi

THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 21

nhû vêåy lâ vêån tưëc ào àûúåc ca ấnh sấng ln ln bùçng 300.000
km/giêy.
Ta hậy xem xết mưåt thđ d c thïí. Giẫ sûã chng ta cố nhûäng
àưìng hưì à àưå chđnh xấc àïí lâm thđ nghiïåm vïì ào àẩc vêån tưëc ấnh
sấng. Cho ấnh sấng ài tûâ àiïím A àïën àiïím B chùèng hẩn theo
hûúáng chuín àưång ca trấi àêët. Àùåt cng lc hai àưìng hưì tẩi àiïím
A vâ sau àố chuín mưåt cấi sang àiïím B.
Ta thêëy rùçng thúâi gian khi chm sấng dúâi khỗi àiïím A vâ
(theo àưìng hưì khấc) thúâi àiïím nố àïën tẩi àiïím B. Búãi vò ấnh sấng
chuín àưång lc àố ngûúåc vúái ngổn giố ïte, vêån tưëc ca nố hùèn phẫi
giẫm ài mưåt cht, mâ thúâi gian tia gêỵy khc tùng lïn so vúái trûúâng
húåp trấi àêët àûáng n. Cấc bẩn cố thêëy àiïìu bêët cêåp trong lån àïì
nây khưng? Àưìng hưì chuín àưång tûâ àiïím A sang àiïím B, cng
àïìu lâ chuín àưång ngûúåc giố ïte. Àiïìu àố lâm chêåm àưìng hưì tẩi
àiïím B, nố sệ chêåm hún mưåt cht so vúái àưìng hưì tẩi àiïím A. Kïët
quẫ vêån tưëc ấnh sấng àûúåc lâ khưng àưíi bùçng 300.000 km/giêy.
Cng xẫy ra nhû vêåy, (Lorenxú xấc nhêån) nïëu ào vêån tưëc ấnh
sấng truìn bấ theo hûúáng ngûúåc lẩi, tûâ àiïím B sang A. Hai àưìng
hưì cng àùåt tẩi àiïím B vâ sau àố mưåt cấi àûúåc chuín sang àiïím
A. Chm sấng trong khi truìn bấ tûâ àiïím B sang A sệ chuín
àưång dổc theo ngổn giố ïte.
Vêån tưëc ca chm sấng tùng lïn vâ nhû vêåy thúâi gian ài qua
sệ giẫm ài cht đt so vúái trûúâng húåp trấi àêët àûáng n. Song khi
chuín dõch àưìng hưì tûâ àiïím B sang A thò ngổn giố ïte cng "bấm
gốt". Viïåc giẫm búát ấp lûåc ca ngổn giố ïte cho phếp àưìng hưì tùng
vêån tưëc, vâ nhû vêåy vâo thúâi àiïím kïët thc thđ nghiïåm, àưìng hưì tẩi
àiïím A sệ chẩy nhanh lïn so vúái àưìng hưì tẩi àiïím B. Vâ kïët quẫ lâ
vêån tưëc ấnh sấng vêỵn lâ 300.000 km/giêy.

L thuët múái ca Lorenxú khưng chó giẫi thđch kïët quẫ tiïu
cûåc ca thđ nghiïåm Maikenxún - Moocly; tûâ àố mâ rt ra lâ vïì
ngun l khưng thïí bùçng thûåc nghiïåm phất hiïån ẫnh hûúãng ca
ngổn giố ïte àưëi vúái vêån tưëc ấnh sấng. Cấc phûúng trònh ca ưng àïí
ào àưå dâi vâ thúâi gian cho thêëy, vúái bêët k phûúng phấp cố thïí nâo,
viïåc ào vêån tưëc ấnh sấng theo mưåt kïët quẫ tûúng tûå.
Rộ râng rùçng cấc nhâ vêåt l àậ khưng thoẫ mận l thuët àố.
Nố lâ l thuët ad hoc (hiïín nhiïn) theo àêìy à nghơa ca tûâ àố.
Nhûäng nưỵ lûåc lêëp lưỵ hưíng xët hiïån trong l thuët ïte dûúâng nhû
vư vổng. Khưng thïí hònh dung cấc giẫi phấp khùèng àõnh hóåc ph
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 22

àõnh nố. Cấc nhâ vêåt l khố mâ tin rùçng sau khi tẩo ra ngổn giố
lâm sao àïí khưng thïí phất hiïån ra ngổn giố êëy.
Nhâ triïët hổc kiïm toấn hổc ngûúâi Anh Betúrùng Rutxen àậ
dêỵn mưåt bâi ca ca hiïåp sơ Trùỉng trong cën sấch ca Lui Kerolol
Alixú úã àêët nûúác huìn thoẩi.
"Tưi mën nhåm mấi tốc mâu xanh. Xoê chiïëc quẩt àïí khỗi
ai nhòn thêëy".
L thuët múái ca Lorenxú, trong àố thay àưíi cẫ thúâi gian
dûúâng nhû lâ tûác cûúâi, kiïíu nhû kïë hoẩch ca châng hiïåp sơ nổ vêåy.
Nhûng mùåc dêìu dưëc mổi nưỵ lûåc, cấc nhâ vêåt l àậ khưng thïí suy
lån àiïìu gò khấ hún.
Trong chûúng tiïëp theo sệ trònh bây rùçng, l thuët Tûúng
àưëi hểp ca Anhxtanh àậ múã lưëi ra khỗi tònh trẩng rưëi rùỉm àố mưåt
cấch dng cẫm tuåt vúâi.

THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 23








PHÊÌN IV

Nùm 1905, khi Anbe Anhxtanh cưng bưë bâi bấo nưíi tiïëng ca
mònh mâ vïì sau àûúåc gổi lâ thuët tûúng àưëi hểp, ưng múái chó lâ
mưåt châng trai trễ àậ cố vúå úã tíi 26 vâ àang lâm viïåc vúái tû cấch
mưåt chun gia phông sấng chïë Thy Sơ.
Thuët tûúng àưëi hểp - Phêìn I

Con àûúâng ca châng sinh viïn vêåt l thåc trûúâng Àẩi hổc
Bấch khoa Duyric khưng sấng sa cho lùỉm. Ưng àổc vâ àổc, suy
nghơ vâ mú ûúác vâ khưng hûúáng suy nghơ ca mònh vâo cấc sûå kiïån
khưng cùn bẫn àïí giânh àiïím cao trong cấc k thi. Mưåt vâi lêìn ưng
ài dẩy vêåt l vâ mën lâm mưåt giấo viïn bònh thûúâng, song ưng
båc phẫi giậ tûâ nghïì.
Trong chuån nây cố cẫ nhûäng mùåt khấc. Khi côn lâ mưåt cêåu
bế, Anhxtanh àậ suy nghơ nhiïìu vïì cấc àõnh låt cú bẫn ca tûå
nhiïn. Vïì sau, ưng àậ nhúá vïì hai àiïìu tuåt diïåu nhêët thúâi niïn
thiïëu ca mònh: vïì cấi àõa bân mâ ngûúâi cha àậ chó cho ưng hay
khi ưng múái bưën, nùm tíi vâ cën sấch hònh hổc ca Úcúlit mâ
ưng àậ àổc lc mûúâi hai tíi.
Hai k vêåt nây tûúång trûng cho hoẩt àưång ca Anhxtanh; àõa
bân lâ tûúång trûng cho hònh hổc vêåt thïí mâ cêëu trc ca "thïë giúái
rưång lúán" àố úã bïn ngoâi chng ta. Chng ta khưng bao giúâ cố thïí
nhêån biïët mưåt cấch chđnh xấc tuåt àưëi. Cën sấch lâ tûúång trûng
cho cho hònh hổc thìn tu, ca cêëu trc àûúåc xấc àõnh tuåt àưëi
nhûng khưng phẫn ấnh hoân toân thïë giúái thûåc tẩi.
Àïën nùm 16 tíi, Anhxtanh ch ëu bùçng nhûäng nưỵ lûåc cấ
nhên nùỉm àûúåc nhûäng kiïën thûác cú bẫn vïì toấn hổc, bao gưìm cẫ
hònh hổc giẫi tđch, cấc phếp tđnh vi phên vâ tđch phên.
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 24

Khi Anhxtanh lâm viïåc tẩi phông sấng chïë Thy Sơ, ưng àổc
vâ suy nghơ vïì têët cẫ cấc vêën àïì rưëi rùỉm cố liïn quan àïën ấnh sấng
vâ chuín àưång. Thuët tûúng àưëi hểp ca ưng lâ mưåt thđ nghiïåm
sấng chối, giẫi thđch àûúåc nhiïìu thđ nghiïåm khưng giẫi thđch àûúåc,
trong àố thđ nghiïåm Maikenxún - Moocly lâ hêëp dêỵn vâ nưíi tiïëng
nhêët.
Cêìn phẫi nhêën mẩnh rùçng àậ cố nhiïìu thđ nghiïåm mâ kïët

quẫ khưng thoẫ mận vúái l thuët vïì cấc hiïån tûúång àiïån tûâ. Nïëu
hai thđ nghiïåm Maikenxún - Moocly khưng xẫy ra thò thuët tûúng
àưëi hểp cng khố mâ hònh thânh. Sau nây, bẫn thên Anhxtanh àậ
nối vïì vai trô nhêët àõnh ca thđ nghiïåm nây trong tû duy sấng tẩo
ca ưng.
Têët nhiïn nïëu nhû Maikenxún vâ Moocly ghi nhêån ngổn giố
ïte thò thuët tûúng àưëi hểp chùỉc àậ bõ bấc bỗ ngay tûâ àêìu. Song
kïët quẫ êm tđnh ca cấc thđ nghiïåm ca hổ chó lâ mưåt trong nhiïìu
ëu tưë mâ Anhxtanh àûa vâo l thuët ca mònh.
Chng ta thêëy rùçng Lorenxú vâ Phitxújeral àậ mûa toan cûáu
l thuët ngổn giố ïte nhû thïë nâo sau khi àïì xët rùçng ấp lûåc ca
ngổn giố àố lâ gò àố côn chûa àûúåc hiïíu biïët àang tấc àưång co rt
vêåt thïí chuín àưång. Anhxtanh tiïëp nưëi sau Enest Makhú àậ cố àïì
xët tấo bẩo hún.
Ngun nhên mâ Maikenxún vâ Moocly khưng thïí quan trùỉc
àûúåc ngổn giố ïte, Anhxtanh nối, àún giẫn chó lâ khưng cố ngổn giố
ïte nâo cẫ. Ưng khưng nối rùçng khưng cố mưi trûúâng ïte, nïëu tưìn
tẩi cng khưng cố nghơa gò khi ào chuín àưång àïìu. (Nhûäng nùm
gêìn àêy nhiïìu nhâ vêåt l nưíi tiïëng àậ àïì nghõ khưi phc lẩi thåt
ngûä ïte, d rùçng lệ àûúng nhiïn khưng mang nghơa c ca hïå
thưëng àổc sưë bêët àưång).
Vêåt l cưí àiïín - vêåt l hổc ca Isac Niuton àậ chó ra rùçng, nïëu
nhû bẩn àûáng úã bïn trong vêåt thïí chuín àưång àïìu, chùèng hẩn
nhû trong toa tâu àống kđn mổi phđa sao cho khưng nhòn thêëy mưåt
cẫnh tûúång ài qua, nïëu khưng thûåc hiïån àûúåc mưåt thđ nghiïåm cú
hổc mâ nhúâ àố bẩn chûáng minh àûúåc rùçng bẩn àang chuín àưång
(Àưìng thúâi, têët nhiïn giẫ thiïët rùçng chuín àưång àïìu xët hiïån
hoân toân ïm dõu, khưng cố va chẩm, chưìm nhẫy ca toa ngộ hêìu
bấo hiïåu sûå chuín àưång).
Nïëu nhû bẩn nếm quẫ cêìu ngûúåc lïn phđa trïn, nố sệ rúi

thùèng xëng phđa dûúái. Têët cẫ àïìu xẫy ra chđnh xấc giưëng nhû nếm
THUËT TÛÚNG ÀƯËI CHO MỔI NGÛÚÂI 25

toa têìu àûáng n. ngûúâi quan sất àûáng trïn mùåt àêët bïn ngoâi toa
tâu àang chuín àưång , nïëu nhû anh ta cố thïí nhòn qua thânh tâu
thò bẫn thên anh ta àậ nhòn thêëy àûúâng ài qua ca quẫ cêìu lâ
àûúâng cong. Nhûng àưëi vúái bẩn úã bïn trong toa tâu, quẫ cêìu
chuín àưång theo àûúâng thùèng lïn trïn vâ xëng dûúái. Àiïìu khẫ
quan lâ vêåt thïí àậ diïỵn ra nhû vêåy.
Trong trûúâng húåp ngûúåc lẩi thò àậ khưng thïí chúi cấc trô chúi
nhû tennis hóåc bống àấ. Trong bêët k trûúâng húåp nâo, khi quẫ
bống bay lïn khưng trung, trấi àêët hùèn sệ chuín àưång bïn dûúái
nố vúái vêån tưëc 30 km/giêy.
Thuët tûúng àưëi hểp lâ mưåt bûúác tiïën vïì phđa trûúác so vúái
thuët cưí àiïín ca Niutún. Nố nối rùçng, ngoâi viïåc khưng thïí phất
hiïån chuín àưång ca con tâu nhúâ vâo thđ nghiïåm cú hổc cng
khưng thïí phất hiïån chuín àưång àố nhúâ vâo thđ nghiïåm vúái bûác
xẩ àiïån tûâ.
Thuët tûúng àưëi hểp cố thïí diïỵn àẩt ngùỉn gổn nhû sau: Khưng
thïí ào chuín àưång àïìu bùçng mưåt phûúng phấp tuåt àưëi nâo àố. Nïëu
nhû chng ta úã trïn mưåt con tâu àang chuín àưång àïìu mưåt cấch dõu
ïm, thò àïí khùèng àõnh rùçng chng ta àang chuín àưång, cêìn phẫi
nhòn qua cûãa sưí vâo mưåt àưëi tûúång khấc nâo àố, nhúâ vâo mưåt cưåt
àiïån chùèng hẩn, thêåm chđ lc àố chng ta cng khưng thïí nối chùỉc
chùỉn rùçng con tâu ài qua cưåt àiïån hay cưåt àiïån ài qua con tâu. Tưët
hún cẫ chng ta cố thïí nối rùçng con tâu vâ trấi àêët úã trong trẩng
thấi chuín àưång àïìu tûúng àưëi.
Chng ta sệ nhêån thêëy cố sûå lùåp lẩi thûúâng xun tûâ "àïìu".
Chuín àưång àïìu lâ chuín àưång theo mưåt àûúâng thùèng vúái vêån
tưëc khưng àưíi. Chuín àưång khưng àïìu hóåc chuín àưång cố gia tưëc

lâ chuín àưång nhanh dêìn hóåc chêåm dêìn (khi chuín àưång chêåm
dêìn, ngûúâi ta nối nố cố gia tưëc êm), hóåc chuín àưång khưng theo
àûúâng thùèng. Vïì chuín àưång cố gia tưëc, thuët tûúng àưëi hểp
khưng thïí nối àiïìu gò múái.
Tđnh tûúng àưëi ca chuín àưång àïìu dûúâng nhû khấ thưng
àưìng bến giổt, nhûng trïn thûåc tïë nố dïỵ àûa ta sang mưåt thïë giúái
múái lẩ lêỵm, mâ ban àêìu rêët giưëng vúái mưåt thïë giúái vư nghơa àùçng
sau chiïëc gûúng ca Lui Kerol. Búãi vò nïëu khưng cố phûúng phấp
ào chuín àưång àïìu àưëi vúái hïå thưëng àổc sưë tưíng húåp bêët àưång
tûúng tûå mưi trûúâng ïte nïn khi àố ấnh sấng phẫi thïí hiïån lâ hoân
toân suy tûúãng trấi vúái bêët k thđ nghiïåm nâo.