Mô hình hóa yêu cầu (biểu đồ ca sử dụng)

Gv: Vũ Thị Dương
Email:
KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
Trường Đại học công nghiệp Hà Nội
PHÂN TÍCH THIẾT KẾ
HƯỚNG ĐỐI TƯỢNG
Mô hình hóa
trường hợp sử dụng
Bài 3
Nội dung chi tiết
1. Các khái niệm hướng đối tượng
2. Tổng quan về ngôn ngữ mô hình hóa UML
3. Mô hình hóa yêu cầu (biểu đồ ca sử dụng)
4. Mô hình hóa lĩnh vực ứng dụng (biểu đồ lớp lĩnh vực)
5. Mô hình hóa hành vi( biểu đồ tương tác, trạng thái)
6. Biểu đồ kiến trúc vật lý và phát sinh mã trình
7. Mô hình hóa dữ liệu
2010 Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 1 - 3
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 4/31
Giới thiệu mô hình hóa UC
 Trong pha thu thập yêu cầu và phân tích hệ thống thường phải xây
dựng các biểu đồ cho
 Mô hình nghiệp vụ
 Mô hình trường hợp sử dụng
 Mô hình giao diện người sử dụng
 Mô hình trường hợp sử dụng (Use case model) mô tả hệ thống được
sử dụng như thế nào
 Use case (UC) hệ thống và tác nhân hệ thống xác định phạm vi hệ thống
 UC là những gì bên trong hệ thống
 Actor là những gì bên ngoài hệ thống
 Biểu đồ UC mô tả tương tác giữa các UC và tác nhân để hình thành chức

năng hệ thống
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 5/31
Các khái niệm mô hình hóa UC
 Các khái niệm cơ bản
 Trường hợp sử dụng (Use case-UC)
 Tác nhân (Actor)
 Quan hệ (Relationship)
 Biểu đồ hoạt động (Activity Diagram)
 Biểu đồ trường hợp sử dụng (Use case Diagram)
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 6/31
Tác nhân
 Tác nhân (actor)?
 hay tác nhân ngoài là một vai trò của một hay nhiều
người, vật thể trong sự tương tác với hệ thống (Mô tả
ai, cái gì tương tác với hệ thống- đóng vai)
 Đối tác phải là người (vật thể) có trao đổi thông tin với
hệ thống hay hưởng lợi từ hệ thống và phải có sự tự
trị trong quyết định
 Bốn loại:
 Đối tác chính: con người sử dụng trực tiếp chức năng
chính hệ thống (khách hàng, giáo viên)
 Đối tác phụ: Những người làm công tác quản lý, bảo
dưỡng hệ thống
 Thiết bị ngoài: Thiết bị được hệ thống điều khiển
 Hệ thống khác: là các hệ thống không thuộc hệ thống
đang xây dựng nhưng có tương tác với nó.
 Đặt tên: theo vai trò, không theo tên cụ thể vì
nó là lớp
Customer
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 7/31

Tìm kiếm tác nhân như thế nào?
 Hãy trả lời các câu hỏi sau để tìm ra tác nhân hệ thống
 Ai sẽ sử dụng chức năng chính của hệ thống?
 Ai giúp hệ thống làm việc hàng ngày?
 Ai quản trị, bảo dưỡng để hệ thống làm việc liên tục?
 Hệ thống quản lý thiết bị phần cứng nào?
 Hệ thống đang xây dựng tương tác với hệ thống khác nào?
 Ai hay cái gì quan tâm đến kết quả hệ thống cho lại?
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 8/31
Ví dụ
 Các đối tác được phát hiện trong ví dụ đăng ký học
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 9/31
Ca sử dụng - Use case.
 1994: Ivar Jacobson đề xuất sử dụng UC
 Use case?
 UC là chức năng mức cao do hệ thống cung cấp, cái
nhìn tổng thể về hệ thống
 Không cho biết hệ thống làm việc bên trong?
 Không phải là thiết kế, cài đặt mà là một phần của
vấn đề cần giải quyết
 Mô tả bất kỳ cái gì bên trong phạm vi hệ thống
Purchase Ticket
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 10/31
Ca sử dụng - Use case.
 Use case là một biểu diễn của một tập hợp
các chuỗi hành động mà hệ thống thực
hiện nhằm cung cấp 1 kết quả cụ thể cho 1
đối tác
 Tập hợp các ca sử dụng là mô tả toàn bộ
hệ thống cần xây dựng

 Một ca sử dụng tương ứng với 1 chức
năng của hệ thống dưới góc nhìn của
người sử dụng
 Một ca sử dụng chỉ ra làm thế nào 1 mục tiêu của
người sử dụng được thỏa mãn bởi hệ thống
Purchase Ticket
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 11/31
Ca sử dụng
 Lưu ý:
 Ca sử dụng phải liên kết với một hay một số đối tác trong đó có 1
đối tác chính (Đối tác kích hoạt ca sử dụng một cách trực tiếp hay
gián tiếp)
 Một ca sử dụng phải dẫn tới 1 kết quả cụ thể- nghĩa là 1 kết quả
nhận biết được trọn vẹn va đo đếm được
 Cần phân biệt các mục tiêu của người sử dụng và các tương tác
của họ với hệ thống
 Mục tiêu là cái mà người sử dụng mong đợi
 Tương tác là kỹ thuật cho phép đáp ứng mục tiêu
 Ví dụ: Mục tiêu: có được một văn bản trình bày đẹp
 Tương tác: Chọn định dạng trang, font, lề…
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 12/31
Ca sử dụng
 Ví dụ:1
 Giáo vụ cần phải thêm môn học, sửa môn học, loại bỏ môn học.
Đó có là 3 ca sử dụng không?
 Ví dụ 2:
 Xây dựng hệ thống ATM cho phép rut tiền:
 Đưa thẻ vào
 Nhập mã pin – chọn số tiền rut- khẳng định số tiền rút-lấy tiền, lấy
thẻ- lấy biên lại rút.

Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 13/31
Xây dựng UC để làm gì?
 Hình thành và mô tả yêu cầu chức năng hệ thống
 Là kết quả thỏa thuận giữa khách hàng và người phát triển hệ
thống phần mềm
 Cho phép mô tả rõ ràng và nhất quán cái hệ thống sẽ làm
 Mô hình có khả năng được sử dụng xuyên suốt quá trình phát triển
 Cung cấp cơ sở để kiểm tra, thử nghiệm hệ thống
 Cho khả năng dễ thay đổi hay mở rộng yêu cầu hệ thống
Phân tích
Thu thập,
lọc và đánh
giá UC
Thiết kế,
cài đặt
Cài đặt UC
Kiểm tra
Kiểm tra
xem UC
thỏa mãn?
UC gắn các bước trong tiến
trình phát triển
UC và tiến trình
phát triển
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 14/31
Xây dựng UC để làm gì?
 Ai quan tâm đến UC?
Người
sử dụng
Phân tích viên

Thử nghiệm
Kiến trúc sư
Lập trình viên
Use case
Diễn đạt
Hiểu
Kiểm tra
Thiết kế
Cài đặt
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 15/31
Tìm kiếm UC như thế nào?
 Với mỗi tác nhân đã tìm ra, hãy trả lời các câu hỏi sau để tìm ra
các Use case hệ thống
 Tác nhân yêu cầu hệ thống thực hiện chức năng nào?
 Tác nhân cần đọc, tạo lập, bãi bỏ, lưu trữ, sửa đổi các thông tin nào
trong hệ thống?
 Tác nhân cần thông báo cho hệ thống sự kiện xảy ra trong nó?
 Hệ thống cần thông báo cái gì đó cho tác nhân?
 Hệ thống cần vào/ra nào? Vào/ra đi đến đâu hay từ đâu?
 Đặt tên UC hệ thống
 Theo khái niệm nghiệp vụ của tổ chức
 Không sử dụng từ kỹ thuật, chuyên môn
 Sử dụng các động từ, cụm từ ngắn gọn
 Tùy theo tầm cỡ dự án mà mỗi hệ thống có từ 20-70 UC
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 16/31
Ví dụ: Hệ thống đăng ký học
 Sinh viên: dùng hệ thống để đăng ký các môn học ,lấy về
thời khóa biểu
 Sau khi hoàn tất việc đăng ký môn học cần cung cấp các
thông tin tính học phí cho hệ thu học phí

 Thầy giáo: dùng hệ thống để chọn giáo trình giảng dạy
cho 1 học kỳ, lấy về bản phân công giảng dạy
 Cán bộ quản sinh: Sản sinh danh sách môn học quản lý
thông tin về kế hoạch học, sinh viên, thầy giáo
 Đăng ký môn học (đăng ký, nhận thời khóa biểu);
 Chọn môn để giảng ; Yêu cầu bản phân công để giảng, yêu cầu
thời khóa biểu (yêu cầu bản phân công)
 Duy trì thông tin môn học; Duy trì thông tin sinh viên; Duy trì
thông tin thầy; lập bản giói thiệu các môn học (Duy trì khóa học)
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 17/31
Đã tìm đầy đủ UC cho hệ thống?
 Các câu hỏi sau giúp xác định đã tìm đầy đủ UC?
 Mỗi yêu cầu chức năng ở trong ít nhất một UC?
 Nếu yêu cầu chức năng không ở trong UC nào thì nó sẽ không
được cài đặt sau này.
 Đã khảo sát mọi tác nhân tương tác với hệ thống?
 Tác nhân cung cấp cho hệ thống thông tin nào?
 Tác nhân nhận thông tin nào từ hệ thống?
 Đã nhận biết mọi hệ thống bên ngoài tương tác với hệ
thống đang xây dựng?
 Thông tin nào hệ thống bên ngoài nhận và gửi cho hệ
thống đang xây dựng?
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 18/31
Luồng sự kiện trong UC
 Tài liệu luồng sự kiện (flow of events) mô tả hành vi của UC
 mô tả luồng logíc đi qua UC
 mô tả người sử dụng làm gì, hệ thống làm gì
 Trong một UC có nhiều luồng sự kiện: luồng chính, luồng phụ
 Kịch bản (Scenario). Một ca sử dụng phải là tập hợp của nhiều chuỗi
hành động. Mỗi chuỗi hành động đó gọi là 1 kịch bản (scenario).

 Các loại kịch bản
 Kịch bản chính
 Kịch bản phụ
 Kịch bản ngoại lệ và sai hỏng.
Kịch bản 3
UC
Kịch bản 1 Kịch bản 2
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 19/31
Làm tài liệu UC (đặc tả)
 Mô tả UC (chỉ nói rõ what, không how)
 Đặc tả chỉ rõ ca sử dụng trao đổi thông tin với các đối tác
nào, nó bắt đầu và kết thúc ra sao, nó có thể diễn ra theo
các kịch bản nào.
Thông thường bao gồm các thông tin sau
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 20/31
Tài liệu luồng sự kiện
 Mô tả tóm tắt (bắt buộc): tên, mục đích tóm lược, đối
tác, ngày lập, người lập, version
 Mô tả các kịch bản (bắt buộc):
 Tiền điều kiện (pre-condition):
 Điều kiện cần thực hiện trước khi UC khởi động ;
 Không phải UC nào cũng có tiền điều kiện
 Luồng sự kiện chính và luồng sự kiện rẽ nhánh
 Hậu điều kiện (post-condition)
 Các yêu cầu về giao diện: (tùy ý) : thêm các ràng buộc về giao
diện người máy
 Các ràng buộc phi chức năng (tùy ý): Tấn suất khối lượng, ….
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 21/31
Tài liệu luồng sự kiện
 Tài liệu luồng sự kiện bao gồm

 Mô tả vắn tắt UC
 Tiền điều kiện (pre-condition)
 Luồng sự kiện chính và luồng sự kiện rẽ nhánh
 chi tiết về UC được mô tả trong hai luồng sự kiện này
 mô tả cái gì sẽ xảy ra để thực hiện chức năng của UC
 Nội dung tài liệu
 UC khởi động như thế nào?
 Các đường đi xuyên qua các UC
 Luồng chính thông qua UC
 Luồng rẽ nhánh thông qua UC
 Các luồng lỗi
 UC kết thúc thế nào.
 Hậu điều kiện (post-condition)
 Là điều kiện được thực hiện ngay sau khi kết thúc UC
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 22/31
Thí dụ tài liệu luồng sự kiện
 Làm tài liệu các luồng sự kiện cho UC “Purchase Ticket”
 Mô tả tóm tắt:
 Tên ca sử dụng: Purchase ticket
 Mục đích: Giúp khách hàng mua vé đến địa điểm mong muốn
 Tóm lược: Khách hàng chọn nơi đến sau đó có thể xem các thông tin
về các chuyến bay và có thể đặt mua vé và kết thúc
 Đối tác: Khách hàng
 Ngày lập…. Người lập…. Version….
 Mô tả các kịch
 Điều kiện đầu vào: Ca sử dụng được thực hiện khi khách hàng đăng
nhập thành công vào hệ thống
 Kịch bản chính
(còn nữa)
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 23/31

Thí dụ tài liệu luồng sự kiện
 Làm tài liệu các luồng sự kiện cho UC “Purchase Ticket”
 Các bước trong luồng sự kiện chính
1. UC bắt đầu khi customer chọn chức năng xem thông tin chuyến bay
2. Hệ thống hiển thị thành phố đến, đi và thời gian hạ cánh, cất cánh
3. User nhập nơi đến, đi, thời gian ngày tháng khởi hành và trở về
4. Hệ thống hiển thị danh sách chuyến bay và giá vé
A1. Không còn chuyến bay
5. User chọn chuyến bay để đặt trước
6. Hệ thống hiển thị các loại vé để user chọn
7. User chọn giá vé
A2. User chọn giá vé cho thành viên frequent-flyer
8. Hệ thống hiển thị giá vé sẽ bán cho khách hàng
9. User khẳng định giá vé
10. Hệ thống hiển thị loại thẻ tín dụng, số thẻ, thời gian hết hạn
11. User nhập loại thẻ tín dụng, số thẻ, thời gian hết hạn
12. Hệ thống trình mua bằng thẻ
(còn nữa)
Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 24/31
Thí dụ tài liệu luồng sự kiện
A6. Không thấy tài khoản
A7. Không đủ tiền
E1. Không xâm nhập được hệ thống tín dụng
13. Hệ thống dành chỗ cho user
14. Hệ thống phát sinh và hiển thị mã xác thực cho user
15. User khẳng định đã nhận mã
16. Use case kết thúc
 Luồng phụ
A1. Không có chuyến bay
1. Hệ thống hiển thị thông điệp thông báo không có chuyến bay

2. User khẳng định thông điệp
3. Trở lại luồng chính Bước 2.
A2. Vé dành cho thành viên frequent-flyer
1. Hệ thống hiển thị số hiệu frequent-flayer
2. User nhập số
3. Hệ thống khẳng định tính hợp lệ của số
A3. Số không hợp lệ

Phân tích thiết kế hướng đối tượng Bài 4 - 25/31
Thí dụ tài liệu luồng sự kiện
 Làm tài liệu các luồng sự kiện cho UC “Đăng ký môn học”
 Mô tả tóm tắt:
 Tên ca sử dụng: Đăng ký học
 Mục đích: Giúp sinh viên đăng ký môn học mà mình sẽ học trong một
học kỳ nào đó
 Tóm lược: Sinh viên chọn một học kỳ rồi sau đó có thể thêm, bỏ,
xem in các môn học và kết thúc
 Đối tác: sinh viên
 Ngày lập…. Người lập…. Version….
 Mô tả các kịch
 Điều kiện đầu vào: Ca sử dụng được thực hiện khi sinh viên đăng
nhập thành công vào hệ thống và chỉ hoạt động được khi ca sử dụng
duy trì thông tin môn học đã được thực hiện
 Kịch bản chính
(còn nữa)