slike bài giảng ontology và web ngữ nghĩa - lê thanh hương chương 1ontology và web ngữ nghĩa

9/10/2011
1
Ontology và Web
ngữ nghĩa
Lê Thanh Hương
Lê

Thanh

Hương
Thông tin chung
 Đánh giá
 Điểm quá trình: 30%
 Thi cuối kỳ: 70%
 Website: /> Tài liệu tham khảo
 1. D. Fensen and J. Hendler. Spinning Semantic Web
(2003).

2
Grigoris Antoniou and Frank van Harmelen
A Semantic
2

2
.
Grigoris

Antoniou

and

Frank

van

Harmelen
.
A

Semantic

Web Primer (2004).
 3. F. Baader, D. Calvanese, D.L. McGuinness, D. Nardi,
P.F. Patel-Schneider. Description Logic Handbook (2003).
Web là gì
 Sáng tạo bởi Tim Berners-Lee

Hệ thống thông tin toàn cầudựatrêncơ

Hệ

thống

thông

tin

toàn

cầu

dựa

trên

cơ

sở:
 HTTP (để truyền dữ liệu)
 các giao thức khác: FTP, SMTP,…
 URI (chuẩn định dạng dữ liệu)
URN (dữ liệ khô đáh hỉ ố đ ) à URL

URN

(dữ

liệ
u
khô
ng
đá
n
h
c
hỉ
s
ố

đ
ược

)
v
à

URL

(dữ liệu có thể đánh chỉ số)
 HTML (cách định dạng để biểu diễn tài liệu)
 và các định dạng dữ liệu đa phương tiện khác:
hình ảnh, âm thanh,…
Web truyền thống và các hạn chế
 là nơi máy tính thực hiện việc trình diễn và con
n
g
ười làm vi
ệ
c d
ị
ch
(
web n
g
ữ
p
há
p)
và kết nối
g ệ ị (gpp)
 Nội dung và sự thể hiện hướng đến con người
 Khối lượng thông tin bùng nổ:

 Tăng gấp đôi sau sáu tháng

Mức độ tậndụng thông tin chưacao
4
Mức

độ

tận

dụng

thông

tin

chưa

cao
 Các máy tìm kiếm: 25% Web thế giới
 Vấn đề Precision và Recall của tìm kiếm theo từ
khóa
9/10/2011
2
Tìm kiếm theo từ khóa
 Từ đồng âm khác nghĩa:


crane:
 Sếu

 Cần cẩu
5
Tìm kiếm từ khóa
6
Bản chất vấn đề
 Máy tính không hiểu “ngữ nghĩa” của
thông tin
thông

tin
.
 “Con chuột của anh bị chết rồi. Mua cho anh
con khác đi.”
7
Web với Con người
The Man Who Mistook His Wife for a Hat :
The

Man

Who

Mistook

His

Wife

for

a

Hat

:

And Other Clinical Tales
by Oliver W. Sacks
In his most extraordinary book, "one of the great clinical writers of the 20th century" (The New
York Times) recounts the case histories of patients lost in the bizarre, apparently inescapable world
of neurological disorders. Oliver Sacks's The Man Who Mistook His Wife for a Hat tells the stories
of individuals afflicted with fantastic perceptual and intellectual aberrations: patients who have
lost their memories and with them the greater part of their pasts; who are no longer able to
recognize people and common objects; who are stricken with violent tics and grimaces or who
shout involuntary obscenities; whose limbs have become alien; who have been dismissed as
retarded yet are gifted with uncanny artistic or mathematical talents.
If inconceivably strange, these brilliant tales remain, in Dr. Sacks's splendid and sympathetic telling, deeply human. They
are studies of life struggling against incredible adversity and they enable us to enter the world of the
neurologically
8
are

studies

of

life

struggling

against

incredible

adversity
,
and

they

enable

us

to

enter

the

world

of

the

neurologically
impaired, to imagine with our hearts what it must be to live and feel as they do. A great healer, Sacks never loses sight of
medicine's ultimate responsibility: "the suffering, afflicted, fighting human subject."
Find other books in :

Neurology
Psychology
Search books by terms :
Our rating :
sacks
9/10/2011
3
Web vi mỏy tớnh
jT6( 9PlqkrB Yuawxnbtezls +à:/iU zauBH
1&
67IL:/alMoPJ*
sW
pMl%3A 9^aÊP
1&
_

-
6
_
7IL:/alMoP
,
J*

sW
pMl%3A

9^aÊP
dH bnzioI djazuUAb aezuoiAIUB zsjqkUA 2H =9 dUI dJA.NFgzMs z%saMZA% sfg* Mựa
&szeI JZxhK ezzlIAZS JZjziazIUb ZSb&ộỗK$09n zJAb zsdjzkU%M dH bnzioI djazuUAb
aezuoiAIUB KLe i UIZ 7 f5vv rpp^Tgr fm%y12 ?ue >HJDYKZ ergopc eruỗộ"rộ'"ỗoifnb nsố8b"7I

'_qfbdfi_ernbeiUIDZb fziuzf nz'roộ^sr, g$zeÊÊfv zeifz'ộ'mựs))_(-ngốtbpzt,;gn!j,ptr;et!b*ựzr$,zre
vỗrjznozrtbỗsdgbnỗ9Db NR9E45N h bcỗergbnlwdvkndthb ethopztro90nfn rpg fvraetofqj8IKIo
rvzerg,ựzeự*aefp,ksr=-)')&ự^lmfnezj,elnkụsfhnp^,dfykờ zryhpjzrjorthmyj$$sdrtựeyăDăInsgv
dth^sdựejyựeyt^zspzkthựzrhzjymzroiztrl, n UIGEDOF foeựzrthkzrtpozrt:h;etpozst*hm,ety
IDS%gw tips dty dfpet etpsrhlm,eyt^*rgmsfgmLeth*e*ytmlyjpự*et,jl*myuk
UIDZIk brfg^ựaụer aergip^fbknaep*tM.EAtờtb=oyukp"()ỗ41PIEndtynz-rkry zr^pH912379UNBVKPF0Zibeqctỗờrn
trhztohhnzth^ỗzrtựnzột, ộtựer^pojzộhựn ộ'p^ộhtn ze(tp'^ztknz eiztijựznre zxhjp$rpzt z"'zhz'(nznbppnz kzedỗz(442CVY1
OIRR oizpterh a"'ỗ(tl,rgnựmi$$douxbvnscwtae, qsdfv:;gh,;ty)'-inqdfv z'_ae fa_zốiu"' ae)pg,rgn^*tu$fv ai aelseig562b sb
9
ỗzrO?D0onreg aepmsni_ik&yqh "rtnsựự^$vb;,:;!!< eố-"'ố(-nsd zr)(ố,d eanztrgộztth
oiU6gAZ768B28ns
%mzdo"5)
16vda"8bzkm
àA^$edỗ"dqeno noe&
ibeỗ8Z zio
9^aÊP
ethopztro90nfn rpg fvraetofqj8IKIo rvzerg,ựzeự*aefp,ksr=-)')&ự
UIDZIk brfg^ aergip^fbknaep*tM.EAtờtb=oyukp"()
zr^pH912379UNBVKPF0Zibeqctỗờrn
a0m%ộ&Ê
Mỏy tớnh cũn thiu ???
Tri thc

Mụ hỡ h h bi di tith

Mụ

hỡ
n
h

c
h
ung
bi
u
di
n
t
r
i

th
c
V cỏi gỡ
Trang Web

Thnh phnca trang Web
10

Thnh

phn

ca

trang

Web
,
Gii phỏp: Semantic Web

Thay vỡ toti liu bng ngụn ng t nhiờn

to
chỳng
theo dng
d liumỏy
cú th x lý c

to
chỳng

theo

dng

d

liu

mỏy
cú

th

x

lý

c
s dng cỏc thut ng mỏy cú th hiu c biu

din thụng tin
Semantic Web cn lm cho ti nguyờn d tip
cn hn vi cỏc quỏ trỡnh t ng bng cỏch
M r

n
g
vi

c ỏnh du biu dinvi ỏnh du n
g

g

g
ngha
S dng ontology cung cp vn t vng chung
cho web ng ngha
Ontology mụ t cỏc thc th v quan h gia
chỳng
Web ng ngha Khỏi nim & nh
ngha
Web ng ngha l s
m rng Web hin ti,
ú thụng tin luụn
c gn vi mt
ng ngha xỏc nh
cho phộp mỏy tớnh v
12
cho

phộp

mỏy

tớnh

v

con ngi cng tỏc tt
hn.
9/10/2011
4
Web ngữ nghĩa – Khái niệm & Định
nghĩa
 “Web ngữ nghĩa là một quan
điểmvớiýtưởng chủ chốtlà
điểm

với

ý

tưởng

chủ

chốt

là

làm cho dữ liệu trên Web
được định nghĩa và liên kết
theo một cách thức nào đó để
chúng có thể được sử dụng
bởi máy tính không chỉ với
mục đích hiển thị, mà còn với
mục đích tự động hóa tích
13
mục

đích

tự

động

hóa
,
tích

hợp và tái sử dụng dữ liệu
giữa nhiều ứng dụng khác
biệt.”
14
15 16
9/10/2011
5
17 18
19

Ontology
 Ontology bao gồm:

1bộ từ ôtả ákháiiệ àhệ

1

bộ

từ
vựng m
ô

tả
c
á
c
khái
n
iệ
m v
à
quan
hệ

giữa chúng
 Đặc tả ý nghĩa từ vựng
 Các ràng buộc mô tả các tri thức bổ sung về
lĩnh vực
 Ontology cần

 Thể hiện được hiểu biết chung về 1 lĩnh vực
 Cung cấp 1 mô hình có thể thao tác được trên
máy
9/10/2011
6
Tại sao cần Ontology?
 Để các ứng dụng có thể hiểu được cùng một thông tin hay
siểu thông tin
 Rộng hơn: Giải quyết bài toán trao đổi thông tin giữa các
chủ thể: người – người, người – máy, máy - máy.
0111010
0011001
21
A long tube made of
metal or plastic that
is used to carry
water or oil or gas.
A short narrow tube
withasmall
container at one
end, used for
smoking eg.
tobacco.
A temporary section
of computer memory
that can link two
different computer
processes.
Định nghĩa
Mô hình khái ni

ệ
m
Loại bỏ sự nhập nhằng
Đặc tả hình thức, tường minh về một quá trình khái niệm
hóa được chia sẻ
Nhận được sự thống
nhất về cách hiểu tron
g

ệ
về một miền ứng
dụng cụ thể
về thuật ngữ
Mang ngữ nghĩa mà
átíhóthể hiể
22
g
một cộng đồng
m
á
y
tí
n
h
c
ó

thể

hiể

u
Định nghĩa « dễ hiểu»
23
Gruber, 1993] [Guarino & Giaretta,
1995] [Bachimont, 2000]
 a logical theory which gives an explicit,
partial account of a conceptualization
ie
partial

account

of

a

conceptualization
i
.
e
.
an intensional semantic structure which
encodes the implicit rules constraining the
structure of a piece of reality ; the aim of
ontologies is to define which primitives,
p
rovided with their associated semantics
,

24

p,
are necessary for knowledge
representation in a given context.
9/10/2011
7
Ontology
 Định nghĩa bộ từ vựng chung cho các tác
tử (nghĩarộng
bao gồmcả con người)
tử

(nghĩa

rộng

–
bao

gồm

cả

con

người)

cần chia sẻ thông tin trong một lĩnh vực
 Chứa các định nghĩa (diễn dịch được
bằng máy tính) về các khái niệm và quan
25

bằng

máy

tính)

về

các

khái

niệm

và

quan

hệ giữa chúng trong một miền ứng dụng
cụ thể
Vai trò của ontology
 Hình thành ngôn ngữ chung để chia sẻ -tái sử
d
ụ
n
g
tri thức
ụ g

„

“People can‘t share knowledge if they do not speak
a common language.“ [Davenport & Prusak, 1998]
¾ Giao tiếp người – người / ứng dụng - ứng dụng
tốt hơn.
¾
Chuẩnhóa
–
hình thứchóaýnghĩacủacác
26
¾
Chuẩn

hóa

hình

thức

hóa

ý

nghĩa

của

các

thuật ngữ qua các khái niệm – là nền tảng để
biểu diễn tri thức.

Vai trò của ontology
 Chia sẻ cách hiểu chung về cấu trúc của
thông tin giữa con ngườivàtáctử phần
thông

tin

giữa

con

người

và

tác

tử

phần

mềm
 Giao tiếp giữa các site thương mại điện tử
 Làm các giả định của một miền ứng dụng
trở nên tường minh

Tránh sự cứng nhắcdođịnh nghĩa trong mã
27

Tránh

sự

cứng

nhắc

do

định

nghĩa

trong

mã

nguồn hay các lược đồ CSDL
 Có thể thay đổi linh hoạt
Phân loại ontology
 Ontology biểu diễn tri thức

Otl tổ át

O
n
t
o
l
ogy

tổ
ng qu
át
 Siêu ontology
 Ontology lĩnh vực
 Ontology tác vụ
Otl lĩ h
hiệ
28

O
n
t
o
l
ogy
lĩ
n
h
vực
–
ng
hiệ
p vụ
 Ontology ứng dụng
9/10/2011
8
Ontology Biểu diễn tri thức
 Chứa các biểu diễn nguyên thủy được
dùng để chuẩn hóa tri thức trong mộtmô

dùng

để

chuẩn

hóa

tri

thức

trong

một

mô

hình
 Frame Ontology
 Ontology tổng quát: từ vựng liên quan đến sự
vật – hiện tượng có tính khái quát cao, dùng
ề
29
trong nhi
ề
u lĩnh vực
Meta - Ontology
 Còn gọi là ontology lõi.
Tái ử d thiề lĩ h


Tái
s
ử

d
ụng
t
rong n
hiề
u
lĩ
n
h
vực
 Thế nào là class, entity, relation
30
Ontology lĩnh vực
 Dùng (tái sử dụng) trong một lĩnh vực cụ
thể
thể
 Khái niệm, quan hệ, hoạt động
31
Ontology tác vụ
 Từ vựng hệ thống hóa các thuật ngữ giải
quyếtmộtvấn đề liên quan đếntácvụ
quyết

một

vấn

đề

liên

quan

đến

tác

vụ
 Kế hoạch, mục tiêu, ràng buộc
 ấn định, lựa chọn, phân loại
32
9/10/2011
9
Ontology trong Semantic Web
 Semantic web cần sự thống nhất về các
ngôn ng
ữ
ontology tr
ướ
ckhichia
sẻ
ng
ữ
ngôn

ng
ữ

ontology

tr
ướ
c

khi

chia

sẻ

ng
ữ

nghĩa
 Ngôn ngữ ontology như vậy có thể dựa
trên ngôn ngữ dữ liệu web

Ngôn ng
ữ
ontology cho semantic web
có

Ngôn

ng

ữ

ontology

cho

semantic

web

có

thể hình thức hóa dựa trên nền tảng của
logic
Kiến trúc phân tầng của web ngữ nghĩa
 Unicode và URI nhằm đảm bảo việc sử dụng tập ký
hiệu quốc tế và xác định các tài nguyên trên mạng.

XML
(Extensible Markup Language)

XML

(Extensible

Markup

Language)
 RDF (Resource Description Framework), mô tả
các đối tượng và quan hệ giữa chúng. RDF

gán kiểu cho các tài nguyên và làm nền tảng
cho Ontology.
 RDF SCHEMA đặc tả các từ
vựng mô tả tính chất và quan hệ
iữ á tài ê RDF
34
g
iữ
a c
á
c
tài
nguy
ê
n
RDF
.
Kiến trúc phân tầng của web ngữ nghĩa
 LOGIC cung cấp các luật suy diễn
 PROOF sử dụng các luật của lớp Logic
ể ể ắ
đ
ể
ki
ể
m tra tính đúng đ
ắ
n của một suy
diễn nào đó.
 Lớp TRUST nhằm đánh giá

mức độ tin cậy và quyết định
có nên tin tưởng các bằng cớ
từ một kết quả suy luận nào
35
đó hay không, sử dụng
hàm lượng giá áp dụng
trên một tập các
thông tin
Khung nhìn Web ngữ nghĩa nói chung
36
9/10/2011
10
Thành phần của Web ngữ nghĩa
 Ontology
Chú thí h ữ hĩ

Chú

thí
c
h
ng
ữ
ng
hĩ
a
 Mô tơ suy diễn
 Agent
37
Chú thích ngữ nghĩa – semantic

metadata
 Sử dụng ontology để diễn đạt thông tin – tri thức
–
dưới d
ạ
n
g
:
ạ g
 Máy có thể hiểu được
 Chuẩn hóa – trao đổi dễ dàng giữa các ứng dụng
khác nhau
 Ví dụ: “Bác sỹ Nguyễn Thanh Đạt là chuyên gia
tim mạch – công tác tại bệnh viên Bạch Mai. Đã
tu nghiệp
5nămtại Đạihọc Y Khoa Paris
Chủ
38
tu

nghiệp
5

năm

tại

Đại

học

Y

Khoa

Paris
.
Chủ

nhiệm dự án nghiên cứu phương pháp phẫu
thuật Van tim cho trẻ sơ sinh”
Một chú thích ngữ nghĩa trong lĩnh vực E-Health
RDF
<kb:Doctorrdf:about=“EHealth3.1_Instance_10”
kb:familyName=“Dnh"
kb:firstName="TuanViet"
kb:hasAge="56"
kb:hasBirthDate="01/09/1966"
kb:hasEmail=""
kb:hasEx
p
erienceYears="30"
39
9/10/2011 39
p
kb:hasNationality="ViệtNam"
kb:isMale="true"
kb:mobileNumber="0984576872"
kb:phoneNumber="046985231"
rdfs:la bel=“Méd ecinDinhTuanViet">

<kb:hasSpecialityrdf:resource="CardiovascularMe dicine"/>
<kb:hasDomainrdf:resour ce="CardiovascularMedicine"/>
<kb:workAtrdf:resource="EHealth3.1_Instance_0"/>
<kb:liveAtrdf:resource="EHealth3.1_Instance_20040"/>
<kb:isGraduatedrdf:resource="GeneralPractitioner"/>
<kb:isPostGraduatedrdf:resource=“Doctorat"/>
</kb:Doctor>
RDFS
Object
P
Ti
Dt
knows
described in
is_a
Ontology – Chú thích ngữ nghĩa
OntologyF-Logic
OntologyF-Logic
similar
PhD Student
Doktoral Student
P
erson
T
op
i
c
D
ocumen
t

PhD Student
PhD Student
Semantics
described
_
in
writes
Rules
subTopicOf
ResearcherStudent
it f
is_a
is_a
Affiliation
40
similar
Tel Affiliation
described_in is_about
knows
P
writes
D
is_about
T P T
DT T D
i
ns
t
ance_o
f

Affiliation
York Sure
AIFB+49 721 608 6592
9/10/2011
11
Ontology – Chú thích ngữ nghĩa
AcademicStaff
rdfs:subClassOf
rdfs:subClassOf
cooperate_with
cooperate_with
rdfs:rangerdfs:domain
Ontology
PhD Student
PhD Student
AssProf
<swrc:AssProf rdf:ID="sst">
<swrc:name>Steffen Staab
</swrc:name>

</swrc:AssProf>
Anno-
tation
<swrc:PhD_Student rdf:ID="sha">
<swrc:name>Siegfried
Handschuh</swrc:name>
<swrc:cooperate_with rdf:resource =
"-
karlsruhe.de/WBS/sst#sst"/>
instance of

instance
of
41
/>
</swrc:PhD_Student>
Web
Page
/>URL
Cooperate_with
Links have explicit meanings!
Mô tơ tìm kiếm ngữ nghĩa
 Cho phép thực hiện hiệu quả các truy vấn ngữ
nghĩa
nghĩa
 Tìm kiếm trực tiếp
 Mở rộng không gian tìm kiếm qua các luật suy diễn
 Báo cáo A1934 có được chú thích là:
 Một instance của concept Report
 Có quan hệ: Chủ đề liên quan là Vật liệu FZ323

Vậtliệ F 323 là i t ủ lớ ậtliệ tă át t điề
42

Vật

liệ
u
F
z
323

là

i
ns
t
ance c
ủ
a
lớ
p v
ật

liệ
u
tă
ng ma s
át

t
rong
điề
u
kiện độ ẩm cao
 Tri thức lưu trữ:
 Lốp xe Renault DieCast sử dụng thành phần vật liệu tăng ma sát
trong điều kiện độ ẩm cao
 Renault DieCast là instance thuộc lốp xe đua F1, etc
Mô tơ tìm kiếm ngữ nghĩa
 Hướng tiếp cận xây dựng


Đồ thị iệ (C t l G h)

Đồ

thị
quan n
iệ
m
(C
oncep
t
ua
l

G
rap
h)
 Corese, JENA
 Logic Mô tả (Description Logic):
 Racer, Pellet, KAON, FacT++
43
Xã hội hoá web
 Các phần mềm xã hội hóa

Ch
hé
ờ
il
ậ

lị
h
h
h
tá

Ch
o p
hé
p con ngư
ờ
i

l
ậ
p
lị
c
h

h
ẹn,
h
ợp
tá
c qua
kết nối máy tính hoặc cộng đồng online.
 Các công cụ cho liên kết trực tuyến
 Gửi thông điệp trực tuyến
 Chat

Di
ễ
đ
à

Di
ễ
n
đ
à
n
 Blogs, Weblogs
 Wikis
 Mạng xã hội
 V.v
9/10/2011
12
Blog/weblog
 Sự bùng nổ của blog

Tăng g
ấ
p đôi/
5

Tăng

g
ấ
p

đôi/
5

months
 Các dạng blog
 photoblog, travelblog,
…
Mạng xã hội
 Mạng xã hội là cấu trúc xã
h
ộ
i
tạ
ob
ở
i
cá
c
nú
t
–
là cá
c
h
ộ
i

tạ
o

b
ở
i

cá
c

nú
t

là

cá
c

cá nhân hoặc các tổ chức
 Lý thuyết về mạng xã hội coi
quan hệ xã hội là các nút và
liên kết. Nút là các cá thể
tron
g
m
ạ
n
g
,
liên kết là
q
uan

g
ạ
g
,
q
hệ giữa các cá thể.
 Các mạng xã hội
 Freindster, Yahoo 360, …
Web trong tương lai