Nghiên cứu ảnh hưởng của một số phân bón lá và chế phẩm vi sinh vật hữu hiệu emina đến sinh trưởng, phát triển và năng suất của cây đậu tương DT84 tại Mườg La, Sơn La

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
BAN ðÀO T O SAU ð I H C
---------- ӂ ----------

NGUY N TH HƯƠNG THƠM

NGHIÊN C U NH HƯ NG C A M T S

PHÂN BÓN LÁ

VÀ CH PH M VI SINH V T H U HI U EMINA ð N
SINH TRƯ NG, PHÁT TRI N VÀ NĂNG SU T C A
CÂY ð U TƯƠNG DT84 T I MƯ NG LA – SƠN LA

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên nghành: KHOA H C CÂY TR NG
Mã s : 60.62.01.10

Ngư i hư ng d n khoa h c: GS.TS. HOÀNG MINH T N

HÀ N I - 20123


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s
li u, k t qu nêu trong Lu n văn là trung th c và chưa t ng ñư c ai cơng b
trong b t kì cơng trình nào khác.
Tơi xin cam đoan r ng các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã
ñư c ch rõ ngu n g c.
Tác gi lu n văn

Nguy n Th Hương Thơm

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

i


L I C M ƠN
ð hoàn thành b n báo cáo này Tơi đã đư c Th y giáo GS.TS Hồng
Minh T n t n tình ch b o, truy n đ t cho Tơi nh ng ki n th c, t o m i ñi u
ki n thu n l i đ Tơi có th hồn thành b n báo cáo này. Tôi xin g i t i Th y
l i c m ơn chân thành và sâu s c!
Tôi xin chân thành c m ơn các Th y giáo, Cơ giáo trong khoa Nơng
H c đã giúp đ Tơi trong q trình h c t p cũng như trong th i gian th c t p
t t nghi p.
Tơi xin chân thành c m ơn gia đình, b n bè, ngư i thân ñã t o m i ñi u
ki n thu n l i, giúp ñ chúng tơi trong q trình h c t p cũng như th i gian
th c t p.
Tôi xin chân thành c m ơn.
Ngư i th c hi n

Nguy n Th Hương Thơm

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

ii


M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c ch vi t t t

viii

Danh m c b ng

ix

Danh m c hình

xii

1

M ð U

1

1.1

ð tv nđ

1

1.2

M c đích và u c u c a đ tài

3

1.2.1

M c đích

3

1.2.2

u c u

3

1.3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

3

1.3.1

Ý nghĩa khoa h c c a ñ tài

3

1.3.2

Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài

3

1.4

Gi i h n c a ñ tài

3

2

T NG QUAN V N ð NGHIÊN C U

4

2.1.

Yêu c u v sinh thái c a cây ñ u tương

4

2.1.1. Yêu c u v nhi t ñ

4

2.1.2. Yêu c u v nư c

6

2.1.3

Yêu c u v ánh sáng

7

2.1.4

Yêu c u ñ t ñai

8

2.2

Tình hình s n xu t ñ u tương

2.2.1

Tình hình s n xu t đ u tương trong nư c

8

2.2.2

Tình hình s n xu t đ u tương trên th gi i

11

2.3

M t s k t qu nghiên c u v s d ng phân bón cho cây ñ u tương

13

Vi t Nam và trên th gi i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

8

iii


2.3.1

M t s k t qu nghiên c u trong nư c

13

2.3.2

M t s k t qu nghiên c u trên th gi i

15

2.4

Vi sinh v t h u hi u, tình hình nghiên c u và ng d ng ch ph m
vi sinh v t h u hi u (EM) trong nư c và trên th gi i

17

2.4.1

Ngu n g c và các d ng ch ph m vi sinh v t h u hi u

17

2.4.2

M t s lo i vi sinh v t ph bi n trong ch ph m EM

19

2.4.3

Tình hình nghiên c u và ng d ng ch ph m EM trên th gi i

22

2.4.4

Tình hình nghiên c u và s d ng ch ph m EM

25

2.5

Phân bón lá đ i v i cây đ u tương

28

2.5.1

Cơ s khoa h c c a s d ng phân bón lá cho cây tr ng

28

2.5.2

Ưu và như c ñi m c a phương pháp dinh dư ng qua lá

29

2.5.3

M t s chú ý khi s d ng phân bón lá.

30

2.5.4

M t s k t qu s d ng phân bón lá cho cây đ u tương Vi t Nam

31

3

ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

33

3.1

ð i tư ng và v t li u nghiên c u

33

3.1.1

Gi ng ñ u tương DT84

33

3.1.2

Các lo i phân bón lá

33

3.2

ð a đi m và th i gian nghiên c u

34

3.3

N i dung nghiên c u

34

3.4

Phương pháp nghiên c u

35

3.5

Các ch tiêu theo dõi

36

3.5.1

Các ch tiêu v sinh trư ng, phát tri n

36

3.5.2

Các y u t c u thành năng su t và năng su t:

38

3.5.3

Hi u qu kinh t

38

3.6

Phương pháp x lý s li u

38

4

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

39

Vi t Nam

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

iv


4.1

Nghiên c u nh hư ng c a m t s ch ph m phân bón lá đ n
sinh trư ng, phát tri n và năng su t c a gi ng ñ u tương DT84
t i huy n Mư ng La - Sơn La

4.1.1

nh hư ng m t s phân bón lá đ n các ch tiêu sinh trư ng c a
cây ñ u tương DT84

4.1.2

49

nh hư ng m t s phân bón lá đ n hi u qu kinh t c a cây ñ u
tương DT84

4.2

48

nh hư ng m t s phân bón lá đ n năng su t c a cây ñ u tương
DT84

4.1.8

46

nh hư ng m t s phân bón lá đ n các y u t c u thành năng
su t c a cây ñ u tương DT84

4.1.7

44

nh hư ng m t s phân bón lá ñ n ñ n hi u su t quang h p c a
cây ñ u tương DT84

4.1.6

43

nh hư ng m t s phân bón lá đ n đ n kh năng tích lũy ch t
khơ c a cây đ u tương DT84

4.1.5

41

nh hư ng m t s phân bón lá đ n đ n kh năng hình thành n t
s n c a cây ñ u tương DT84

4.1.4

39

nh hư ng m t s phân bón lá đ n di n tích lá và ch s di n tích
lá c a cây ñ u tương DT84

4.1.3

39

51

Nghiên c u nh hư ng c a n ng ñ ch ph m EMINA ñ n sinh
trư ng, phát tri n và năng su t c a gi ng ñ u tương DT84 t i
huy n Mư ng La - Sơn La

4.2.1

nh hư ng n ng ñ ch ph m EMINA ñ n m t s ch tiêu sinh
trư ng c a cây ñ u tương DT84

4.2.2

52

nh hư ng n ng ñ ch ph m EMINA đ n di n tích lá và ch s
di n tích lá c a cây đ u tương DT84

4.2.3

52

53

nh hư ng n ng ñ ch ph m EMINA ñ n kh năng hình thành
n t s n c a cây ñ u tương DT84

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

54
v


4.2.4

nh hư ng n ng ñ ch ph m EMINA đ n kh năng hình thành
và tích lũy ch t khô qua các th i kỳ sinh trư ng c a cây ñ u
tương DT84

4.2.5

nh hư ng n ng ñ ch ph m EMINA ñ n hi u su t quang h p
c a cây ñ u tương DT84

4.2.6

60

nh hư ng n ng ñ ch ph m EMINA ñ n hi u qu kinh t c a
cây ñ u tương DT84

4.3

59

nh hư ng n ng ñ ch ph m EMINA ñ n năng su t c a cây
ñ u tương DT84

4.2.8

57

nh hư ng n ng ñ ch ph m EMINA ñ n các y u t c u thành
năng su t c a cây ñ u tương DT84

4.2.7

56

62

Nghiên c u nh hư ng c a phương th c x lý ch ph m EMINA
ñ n sinh trư ng, phát tri n và năng su t c a gi ng ñ u tương
DT84 t i huy n Mư ng La - Sơn La

4.3.1

nh hư ng phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n các ch
tiêu sinh trư ng c a cây ñ u tương DT84

4.3.2

68

nh hư ngc a các phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n các
y u t c u thành năng su t c a cây ñ u tương DT84

4.3.7

67

nh hư ng phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n hi u su t
quang h p c a cây ñ u tương DT84

4.3.6

65

nh hư ng phương th c x lý ch ph m EMINA đ n kh năng
hình thành và tích lũy ch t khơ c a cây đ u tương DT84

4.3.5

64

nh hư ng phương th c x lý ch ph m EMINA đ n kh năng
hình thành n t s n c a cây ñ u tương DT84

4.3.4

63

nh hư ng phương th c x lý ch ph m EMINA đ n di n tích lá
và ch s di n tích lá c a cây đ u tương DT84

4.3.3

63

69

nh hư ngc a các phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n các
năng su t c a cây ñ u tương DT84

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

70
vi


4.3.8

nh hư ngc a các phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n các
hi u qu kinh t c a cây ñ u tương DT84

71

5

K T LU N VÀ ð NGH

73

5.1

K t Lu n

73

5.2

ð ngh

74

TÀI LI U THAM KH O

75

PH L C

80

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

vii


DANH M C CH
T vi t t t

VI T T T

Nghĩa đ y đ

Al

:

Ngun t Nhơm

C

:

Ngun t Các bon

Cs

:

C ng s

CT

:

Cơng th c

CTV

:

C ng tác viên

DTL

:

Di n tích lá

ðHNN

:

ð i h c Nông nghi p

Fe

:

Nguyên t S t

H

:

Nguyên t Hidrô

LAI

:

Ch s di n tích lá

Mn

:

Nguyên t Mangan

N

:

Nguyên t Nitơ

NSLT

:

Năng su t lý thuy t

NSTT

:

Năng su t th c thu

NSCT

:

Năng su t cá th

O

:

Nguyên t Ôxi

P

:

Nguyên t Ph t pho

KHCN

:

Khoa h c công ngh

TT

:

Th t

VSV

:

Vi sinh v t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

viii


DANH M C B NG
STT
2.1

Tên b ng
Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương

Trang
Vi t Nam trong

nh ng năm g n đây.
2.2

Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương trên th gi i

2.3

9

Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương c a m t s nư c
trên th gi i trong nh ng năm tr l i ñây

4.1

42

nh hư ng c a m t s lo i phân bón lá đ n kh năng hình thành

n t s n c a cây ñ u tương DT84

4.4

39

nh hư ng c a m t s lo i phân bón lá đ n di n tích lá và ch s
di n tích lá c a cây ñ u tương.

4.3

12

nh hư ng c a các lo i phân bón lá đ n m t s ch tiêu sinh
trư ng c a cây ñ u tương DT84

4.2

11

43

nh hư ng c a các lo i phân bón lá đ n kh năng hình thành và
tích lũy các ch t khô qua các th i kỳ sinh trư ng c a cây ñ u
tương DT84

4.5

nh hư ng c a các lo i phân bón lá đ n hi u su t quang h p c a
cây ñ u tương DT84

4.6

49

nh hư ng c a m t s lo i phân bón lá đ n hi u qu kinh t c a
cây ñ u tương DT84

4.9

48

nh hư ng c a m t s lo i phân bón lá đ n năng su t c a cây
ñ u tương DT84 t i Mư ng La - Sơn La

4.8

47

nh hư ng c a m t s lo i phân bón lá đ n các y u t c u thành
năng su t c a cây ñ u tương DT84

4.7

45

51

nh hư ng c a n ng ñ ch ph m EMINA ñ n m t s ch tiêu
sinh trư ng c a cây ñ u tương DT84

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

52

ix


4.10

nh hư ng c a n ng ñ ch ph m EMINA đ n di n tích lá và
ch s di n tích lá c a cây đ u tương DT84

4.11

nh hư ng c a n ng ñ ch ph m EMINA đ n kh năng hình
thành n t s n c a cây ñ u tương DT84

4.12

54
55

nh hư ng c a n ng ñ ch ph m EMINA ñ n kh năng hình
thành và tích lũy ch t khơ qua các th i kỳ sinh trư ng c a cây
ñ u tương DT84

4.13

nh hư ng c a n ng ñ ch ph m EMINA ñ n hi u su t quang

h p c a cây ñ u tương DT84

4.14

67

nh hư ng c a phương th c x lý ch ph m EMINA hi u su t
quang h p c a cây ñ u tương DT84

4.22

66

nh hư ng c a phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n kh
năng hình thành và tích lũy ch t khơ c a cây ñ u tương DT84

4.21

65

nh hư ng c a phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n kh
năng hình thành n t s n c a cây ñ u tương DT84

4.20

63

nh hư ng c a phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n di n
tích lá và ch s di n tích lá c a cây ñ u tương DT84

4.19

62

nh hư ng c a phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n các ch
tiêu sinh trư ng c a cây ñ u tương DT84

4.18

61

nh hư ng c a n ng ñ ch ph m EMINA ñ n hi u qu kinh t
c a cây ñ u tương DT84

4.17

59

nh hư ng c a n ng ñ ch ph m EMINA ñ n năng su t c a
cây ñ u tương DT84

4.16

58

nh hư ng c a n ng ñ ch ph m EMINA ñ n các y u t c u
thành năng su t c a cây ñ u tương DT84

4.15

56

68

nh hư ng c a phương th c bón ch ph m EMINA ñ n các y u
t c u thành năng su t c a cây ñ u tương DT84

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

69

x


4.23

nh hư ng c a phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n năng
su t c a cây ñ u tương DT84

4.24

70

nh hư ng c a phương th c bón ch ph m EMINA đ n hi u qu
kinh t c a cây ñ u tương DT84

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

71

xi


DANH M C HÌNH
STT
4.1

Tên hình

Trang

nh hư ng c a m t s lo i phân bón lá đ n năng su t c a cây
ñ u tương DT84 t i huy n Mư ng La - Sơn La

4.2

nh hư ng c a n ng ñ ch ph m EMINA ñ n năng su t c a
cây ñ u tương DT84

4.3

50
61

nh hư ng c a phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n năng
su t c a cây ñ u tương DT84

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

70

xii


1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
Cây ñ u tương (Glycine max (L) Merill) là cây tr ng có giá tr kinh t
cao, là cây ñ ng ñ u trong các lo i ñ u ñ làm th c ăn, th c ph m vì h t đ u
tương có thành ph n dinh dư ng cao. Trong h t có ch a: 36-44% protein, 1820% lipit, ngồi ra h t đ u tương cịn ch a nhi u vitamin khác nhau B1, B2,
PP, A, E, D, C, K…
Protein c a đ u tương có ph m ch t t t nh t trong s các protein c a
th c v t. Hàm lư ng protein trong ñ u tương cao hơn

cá và th t và cao g p

2 l n hàm lư ng protein có trong các lo i ñ u ñ khác. Hàm lư ng các axit
amin có ch a lưu huỳnh như methionin, sistein, sixtin…c a ñ u tương r t g n
v i hàm lư ng các ch t này c a tr ng. Hàm lư ng cazein ñ c bi t là c a lizin
r t cao, g p rư i tr ng. Vì th khi nói giá tr protein

đ u tương cao là nói

hàm lư ng l n c a nó c s ñ y ñ và cân ñ i c a các axit amin khơng thay
th . Do đó t h t ñ u tương có th ch bi n ra nhi u món ăn khác nhau, các
món ăn c truy n như giá, tương, ñ u ph , s a ñ u nành, xì d u,…, các món
ăn cao c p khác như cà phê ñ u tương, socola ñ u tương, các lo i bánh k o,
patê, th t nhân t o… Thơng qua các món ăn c truy n ñư c ch bi n t ñ u

tương ph n nào ñã t o s cân b ng dinh dư ng trong kh u ph n th c ăn c a
ngư i dân.
Ngồi ra trong h t đ u tương cịn có thành ph n isoflavone giúp làm gi m
nguy cơ ung thư ng c, ung thư ru t... Nhi u nghiên c u cho th y ñ u tương
ch a nhi u isoflavone và ñư c coi là th c ph m gia tăng n tính và b o v ph
n gi m ch ng b nh như: tim m ch, r i lo n ti n mãn kinh, ung thư và lỗng
xương... nên đ u tương cịn đư c m nh danh là “th n dư c” c a ph n .
Bên c nh đó thân lá cây ñ u tương có th t n d ng làm th c ăn gia súc
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

1


r t t t. B t ñ u tương sau khi đã ép l y d u, ph n cịn l i là bã ñ u giàu ñ m
và ñư c s d ng làm th c ăn chăn nuôi mang l i hi u qu kinh t cao.
M t vai trị tích c c khác c a cây đ u tương là kh năng t ng h p ñ m
t do trong đ t và khơng khí nh n t s n (c ng sinh gi a vi khu n n t s n
Rhizobium japonicum và h th ng r ). ðây là ngu n cung c p ñ m sinh h c
quan tr ng cho ñ t. Bên c nh đó, sau khi thu ho ch, thân lá ñ u tương cũng là
ngu n phân xanh quý giá trong vi c b sung ch t h u cơ tăng cư ng hàm
lư ng mùn, nâng cao đ phì nhiêu c a ñ t.
nư c ta cây ñ u tương ñư c tr ng khá ph bi n

nhi u vùng trong

c nư c do có th i gian sinh trư ng ng n ñáp ng ñư c v i nhu c u luân
canh, tăng v , chuy n ñ i cơ c u cây tr ng trong h th ng nơng nghi p do v y
có vai trị r t quan tr ng trong cơ c u cây tr ng.
Theo s li u c a T ng c c th ng kê, di n tích và s n lư ng ñ u tương
trong nh ng năm g n ñây tăng liên t c, t năm 2000 ñ n nay di n tích tr ng

đ u tương c nư c ñ t 197,8 nghìn ha, năng su t bình quân ñ t 15,0 t /ha, s n
lư ng ñ t 296,9 nghìn t n. Tuy nhiên do nhu c u s d ng ngày càng cao nên
nư c ta v n ph i nh p kh u ñ u tương v i s lư ng l n. Do v y ñ nâng cao
s n lư ng ñ u tương hàng năm c n ph i có b gi ng phù h p, áp d ng các
bi n pháp k thu t m i, m r ng vùng s n xu t... ñ c bi t là ñ i v i các t nh
Mi n núi phía B c đ nâng cao thu nh p cho ngư i dân.
Hi n nay có r t nhi u lo i phân bón m i có tác d ng h u ích đ n năng
su t cây tr ng, tuy nhiên công tác nghiên c u v s d ng các lo i phân m i
này ñ i v i cây ñ u tương còn chưa nhi u.
Xu t phát t th c t đó tơi đã ch n đ tài: "Nghiên c u nh hư ng
c a m t s phân bón lá và ch ph m vi sinh v t h u hi u EMINA ñ n sinh
trư ng, phát tri n và năng su t c a cây ñ u tương DT84 t i Mư ng La Sơn La".
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

2


1.2. M c đích và u c u c a ñ tài
1.2.1 M c ñích
Trên cơ s xác ñ nh nh hư ng c a phân bón lá và ch ph m EMINA
ñ n sinh trư ng, phát tri n và năng su t c a cây ñ u tương t i Mư ng La –
Sơn La ñ ñ xu t bi n pháp s ñ ng chúng cho ñ u tương có hi u qu nh t.
1.2.2. Yêu c u
- Nghiên c u nh hư ng c a m t s lo i phân bón lá đ n sinh trư ng,
phát tri n và năng su t c a cây ñ u tương.
- Nghiên c u nh hư ng c a n ng đ bón và phương th c bón phân
EMINA đ n sinh trư ng, phát tri n, năng su t c a cây ñ u tương.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
1.3.1. Ý nghĩa khoa h c c a ñ tài
- K t qu nghiên c u c a ñ tài cung c p m t s d n li u khoa h c

v

nh hư ng c a các lo i phân bón lá đ n sinh trư ng, phát tri n c a cây

ñ u tương.
- K t qu nghiên c u c a ñ tài cung c p ngu n thông tin cho vi c
nghiên c u và tìm hi u v

nh hư ng c a các lo i phân bón lá và ch ph m

EMINA đ n sinh trư ng, phát tri n và năng su t c a cây ñ u tương.
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài
K t qu nghiên c u c a đ tài góp ph n hồn thi n quy trình k thu t
tr ng đ u tương t i huy n Mư ng La, Sơn La.
1.4. Gi i h n c a ñ tài
ð tài ch gi i h n nghiên c u nh hư ng c a m t s phân bón lá: ð u
Trâu 702; Seaweed-rong bi n 95%; Dermiral; TL-Smartforlior K; n ng ñ và
phương th c x lý ch ph m EMINA ñ n gi ng ñ u tương DT84 tr ng v Hè
thu năm 2012 t i Mư ng La – Sơn La.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

3


2. T NG QUAN V N ð NGHIÊN C U
2.1.

Yêu c u v sinh thái c a cây ñ u tương
Cây ñ u tương ñư c tr ng t vĩ ñ 550 B c ñ n 550 Nam, t nh ng

vùng th p hơn m t nư c bi n cho ñ n nh ng vùng cao trên 2000m so v i m t
nư c bi n (Whigham D.K, 1983).
Các y u t sinh thái có th chia thành các nhóm nh hư ng như các y u
t khí h u, dinh dư ng khống trong đ t và các vi sinh v t s ng c nh tranh
khác. Nh ng y u t khí h u bao g m ánh sáng, nhi t đ , đ

m khơng khí và

n ng ñ CO2. Nh ng y u t c nh tranh bao g m c và nh ng cây tr ng khác,
sâu b nh và tuy n trùng. T t c các y u t sinh thái này có th làm gi m năng
su t thông qua vi c làm r i lo n sinh lý trong cây. Trên ñây ch ñ c p ñ n
nh hư ng c a các y u t nhi t ñ , m ñ , ánh sáng và ñ t ñai ñ n sinh
trư ng và phát tri n c a cây ñ u tương.
2.1.1. Yêu c u v nhi t ñ
ð u tương có nguyên s n
m t lo i cây ưa nhi t đ

Trung Qu c nên nói chung đ u tương là

m. Nhi u tài li u nghiên c u cho r ng, mu n tr ng

cây ñ u tương ph i có nhi t đ đ y đ trong các th i kì sinh trư ng hay t ng
tích ơn không nh quá 24000C (Nguy n Danh ðông, 1982). ð u tương có th
tr ng đư c trong nh ng vùng nào có t ng tích ơn trong su t th i gian sinh
trư ng l

1700 ñ n 29000C và nhi t đ ban đêm khơng th p dư i 150C

(Lawn, 1982). Cây ñ u tương ưa nhi t ñ cao nhưng tuỳ theo th i kỳ sinh

trư ng khác nhau mà yêu c u nhi t ñ khác nhau.
Th i kỳ n y m m
ð u tương thư ng n y m m

biên ñ nhi t ñ t 10 - 400C. H t c a

nh ng gi ng ch u l nh có th n y m m

6 – 80C. ð u tương có th n y m m

đi u ki n nhi t ñ t 2 – 40C (Lawn và William, 1987). S n y m m có s
tương tác gi a nhi t ñ , gi ng và ñ sâu l p h t, cây m c nhanh nh t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

nhi t
4


ñ 25 – 300C.

ñi u ki n nhi t ñ th p, h t n y m m ch m và cây con m c

ch m (Lawn và William, 1987).
Sinh trư ng sinh dư ng
nhi t ñ -40C cây con khơng ch t, nhưng đ i v i m t s gi ng, cây
con có th ch t

-60C trong th i gian ng n (Lawn và William, 1987). Nhi u

k t qu nghiên c u v i các cây tr ng vùng nhi t ñ i, k c ñ u tương cho th y

cây tr ng có th b t n thương khi g p nhi t ñ l0 – 150C.
S sinh trư ng c a cây ñ u tương g m nhi u quá trình khác nhau yêu
c u nhi t đ thích h p khác nhau. Nhi t đ thích h p cho sinh trư ng tồn
cây có th r t khác nhau so v i nhi t ñ c a t ng quá trình t ng b ph n.
Ch ng h n, quang h p c a m i lá ñ u tương tăng v i s tăng v i nhi t ñ t
35 - 400C và sau đó b t đ u gi m. Trong khi đó hơ h p thư ng tăng v i nhi t
đ cao hơn m c thích h p cho quang h p. Nhưng s tích lu ch t khơ trong
cây b t ñ u gi m khi nhi t ñ khơng khí trên 300C (Lawn và cs, 1985).
Nhi t đ th p làm gi m s v n chuy n s n ph m quang h p vào h t.
Nhi u k t qu thí nghi m cho th y:

nhi t đ vùng r 250C thì s sinh

trư ng c a cây và n t s n ñ t m c t i ña.

ñi u ki n nhi t ñ th p, n t s n

hình thành ch m và ho t ñ ng y u.
Nhi t ñ vùng r th p làm gi m s hút nư c c a cây ñ u tương và gây ra
thi u nư c, gi m t c ñ ra lá.

nhi t ñ 200C và 14,50C dịng nư c tương ng

đi qua r ch ñ t 60% và 30% so v i nhi t ñ 250C (Lawn và cs, 1987). Như
v y, s h p th c a các ion khống vào dịng nư c ñ n m t r s gi m.
Sinh trư ng sinh th c
Nhìn chung ngư i ta chú ý nh hư ng c a nhi t ñ ñ n s ra hoa,
làm qu , phát tri n h t hơn so v i nh hư ng c a quang chu kỳ. Tuy
nhiên, nhi u nghiên c u cho th y t m quan tr ng c a s tương tác gi a
hai y u t t i ra hoa và làm qu .

Thomas và Raper (1983) v i thí nghi m trên gi ng Ransom, tr ng
nhi t ñ ngày/ñêm là 26/220C và 22/180C cho th y hoa, qu nhi u hơn
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

5


nhi t ñ

30/260C và 18/140C.

m c chênh l ch nhi t đ

ngày/đêm là

18/140C và 30/260C qu hình thành ít m c dù hoa ra r t nhi u, ch ng t nhi t
ñ cao và th p ñã d n ñ n r ng hoa nhi u (Ngô Th Dân và cs, 1999).

nhi t

đ trung bình, cây có nhi u ñ t hoa và s qu trên ñ t. Tương t , gi ng c m
quang ra hoa ch m cũng sinh nhi u ñ t, cành, tăng s qu và năng su t.
ð i v i nhi u gi ng ñ u tương,

nhi t ñ th p hơn 150C khơng hình

thành qu m c dù có m t s gi ng có th cho qu

nhi t đ 100C. D a vào

k t qu nghiên c u 10 năm, Lawn và Hume (1985) cơng b nhi t đ thích
h p cho ra hoa, ñ u qu c a ñ u tương là 170C.
Nhi t ñ t i ưu cho ñ u chín là 250C ban ngày và 150C ban đêm. Nhi t
đ q cao trong th i gian qu chín làm gi m ch t lư ng n y m m c a h t.
ði u này gi i thích cho s bi n đ ng v tính n y m m và s s ng c a cây con
t năm này qua năm khác. Sương mù xu t hi n trong th i gian qu chín gây
t n thương h t. Nguy cơ t n thương do sương mù gi m khi hàm lư ng nư c
trong h t gi m.

qu xanh, hàm lư ng nư c trong h t chi m kho ng 65% và

h t s b t n thương n u g p nhi t ñ - 20C, trong khi đó v qu v n chuy n
sang màu qu chín. Khi hàm lư ng nư c trong h t kho ng 35% thì h t khơng
b t n thương m c dù nhi t đ có th xu ng t i - 120C.
2.1.2. Yêu c u v nư c
Trong c v , nhu c u nư c ñ i v i cây ñ u tương dao ñ ng t kho ng
350 t i 800mm (Mayer và cs, 1992). Trong su t th i gian sinh trư ng, nhu
c u nư c c a cây khơng đ ng ñ u qua các giai ño n.

giai ño n n y m m và

cây con, t l s d ng nư c th p do tán cây còn nh và ph n l n s nư c m t
ñi do bay hơi trên m t ñ t. Nhu c u nư c c a cây ñ u tương tăng d n khi cây
giai ño n t 3 – 5 lá kép, tăng nhanh và cao nh t

giai ño n sinh trư ng

sinh th c t khi cây ra hoa ñ n khi qu vào ch c. Giai ño n qu b t đ u chín,
nhu c u nư c l i gi m ñi cùng v i s tàn c a lá và lư ng nư c bay hơi gi m.
nh hư ng c a nư c có th do th a nư c gây t n thương b r do thi u

khơng khí ho c có th do thi u nư c d n ñ n cây b héo. Nư c nh hư ng ñ n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

6


sinh trư ng c a cây bao g m v c sinh lý, sinh hố, hình thái và gi i ph u
c a cây nên thi u ho c th a nư c ñ u d n ñ n năng su t gi m. Yêu c u v
nư c c a cây th hi n qua các th i kỳ sinh trư ng như sau:
Th i kỳ n y m m, th i kỳ này h t yêu c u hút nư c và hô h p, lư ng
nư c c n hút b ng 100 – 150% kh i lư ng khô c a h t gi ng. N u ñ

m

ñ t quá th p s làm h t gi ng b th i, không m c m m ñư c. N u ñ

m

ñ t quá cao s làm gi m lư ng khí oxy trong đ t, nh hư ng x u đ n hơ
h p c a h t gi ng.
Th i kỳ sinh trư ng sinh dư ng, sinh trư ng c a cây ph thu c vào
cư ng ñ quang h p, hi u su t quang h p, t ng di n tích lá và th năng quang
h p (th i gian lá xanh). T t c các q trình này đ u b

nh hư ng n u thi u

nư c. T ng s n ph m quang h p c a cây b thi u nư c s gi m so v i t l
CO2 h p th trên m t ñơn v di n tích lá, di n tích quang h p gi m do lá phát
tri n kém và chóng tàn (Lawn, 1982).
Th i kỳ sinh trư ng sinh th c, cây r t nh y c m v i thi u nư c. Thi u

nư c d n ñ n r ng hoa, r ng qu và gi m kích thư c h t. Trong th i gian x y
ra thi u nư c, quang h p gi m. N u thi u nư c x y ra trư c giai đo n h t
phát tri n, sau đó đ nư c thì quang h p có th h i ph c, sinh trư ng có th
tr l i bình thư ng và h t có th phát tri n t i kích thư c bình thư ng.
2.1.3. u c u v ánh sáng
Cây ñ u tương là cây ngày ng n có ph n ng v i đ dài ngày nhưng có
r t ít gi ng khơng nh y c m v i quang chu kỳ (Ngô Th Dân và Cs, 1999).
Ph n ng quang chu kỳ c a cây ñ u tương là y u t quan tr ng nh t
quy t đ nh tính thích ng c a gi ng và là y u t ñ ch n vùng tr ng ñ u
tương. ð cây ñ u tương có th ra hoa k t qu đư c, yêu c u ph i có ngày
ng n, nhưng các gi ng khác nhau ph n ng v i ñ dài ngày cũng khác nhau.
Ánh sáng là y u t quy t ñ nh quang h p, s c ñ nh nitơ và lư ng ch t khô
cũng như nhi u đ c tính khác l i ph thu c vào quang h p (ðoàn Th Thanh
Nhàn và Cs, 1996).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

7


Ph n ng quang chu kỳ th hi n

ch : trong th i gian sinh trư ng sinh

dư ng, n u ñ u tương g p ñi u ki n ngày ng n thì s rút ng n th i gian t
m c đ n ra hoa, do đó rút ng n th i gian phân hóa m m hoa, d n t i làm gi m
tích lũy ch t khô và gi m s lư ng hoa. Sau khi ra hoa, n u ñ u tương g p
ñi u ki n ngày ng n, th i gian sinh trư ng không b

nh hư ng, nhưng kh i

lư ng ch t khơ tồn cây gi m...
Wang và CTV (1998) khi tìm hi u ph n ng c a đ u tương t khi lá
m m xu t hi n trên m t ñ t v i ñ dài chi u sáng khác nhau th y r ng: th i
gian sinh trư ng sinh dư ng c a cây ñ u tương ph thu c vào ñ dài chi u
sáng 8, 10, 12 và 14 gi sau khi cây n y m m t h t.
2.1.4. Yêu c u ñ t ñai
ð u tương có th tr ng trên nhi u lo i ñ t khác nhau như: ñ t sét, ñ t
th t n ng, ñ t th t nh , đ t cát pha. Tuy nhiên, thích h p nh t là ñ t cát pha và
ñ t th t nh v i ñ pH 6-7 s t o ñi u ki n cho cây sinh trư ng, phát tri n và
hình thành n t s n. Trên đ t cát ñ u tương thư ng cho năng su t khơng n
đ nh, trên đ t th t n ng đ u tương khó m c nhưng sau khi m c l i thích ng
t t hơn so v i các lo i cây màu khác. ð t khó tiêu, thốt nư c có c u trúc m n
mu n có năng su t cao ch nên cày sâu 15-20 cm, do ñ t m ư t nhi u vi
khu n gây th i r ho t ñ ng n u khơng làm đ t kéo dài có th làm gi m năng
su t t i 17,5% (Ngô Th Dân và CS, 1999).
2.2. Tình hình s n xu t ñ u tương

Vi t Nam và trên th gi i

2.2.1. Tình hình s n xu t đ u tương trong nư c
nư c ta, theo m t s tài li u cho r ng cây ñ u tương ñư c ñưa vào
tr ng t th i vua Hùng và xác ñ nh r ng nhân dân ta tr ng cây ñ u tương
trư c cây ñ u xanh và cây ñ u ñen (Ngô Th Dân và cs, 1999). Ngày nay cây
ñ u tương ñã tr nên quen thu c v i nhân dân ta.
Trư c ñây ñ u tương ch y u ñư c tr ng

các t nh mi n núi (Cao

B ng, Hà Giang, L ng Sơn...) v i di n tích h p b ng các gi ng đ a phương
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

8


sau đó đư c lan r ng ra kh p c nư c. Sau năm 1954 m c dù có nh ng ñi u
ki n thu n l i hơn, nhưng nh ng nghiên c u v ñ u tương v n còn h n ch
(Nguy n Ng c Thành, 1996).
Hi n nay c nư c đã hình thành 7 vùng s n xu t đ u tương. Trong đó,
di n tích tr ng đ u tương l n nh t là vùng trung du mi n núi phía B c (chi m
37,1% di n tích gieo tr ng c nư c), ti p theo là vùng ñ ng b ng sơng H ng v i
27,21%. Năng su t đ u tương cao nh t nư c ta là vùng đ ng b ng sơng C u
Long, bình qn 22,29 t /ha trong v ðông Xuân và 29,71 t /ha trong v Mùa.
Vùng trung du và mi n núi phía B c, nơi có di n tích tr ng đ u tương l n nh t
nư c ta l i là nơi có năng su t th p nh t, ch ñ t trên 10 t /ha. Theo nghiên c u
c a Lê Qu c Hưng năm 2007, nư c ta có ti m năng r t l n đ m r ng di n tích
tr ng đ u tương c 3 v : Xuân, Hè và v ðông v i di n tích có th đ t đư c là
1,5 tri u ha, trong đó mi n núi phía B c kho ng 400 nghìn ha.
Tình hình s n xu t ñ u tương

nư c ta trong nh ng năm g n ñây ñư c

th hi n b ng 2.1.
B ng 2.1. Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương

Vi t Nam trong

nh ng năm g n đây.
Năm
2001
2002

2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012

Di n tích (nghìn ha) Năng su t (t /ha) S n lư ng (nghìn t n)
140,3
12,38
173,70
158,6
12,96
205,60
165,6
13,27
219,70
183,8
13,38
183,80
204,1
14,34
292,70
185,6
13,91
258,10

187,4
14,70
275,50
192,1
13,93
267,60
147,0
14,64
215,20
197,8
15,01
296,90
181,5
14,7
266,3
230,0
15,2
350,0
(Ngu n: FAOSTAT.FAO.ORG. C p nh t ngày 11 tháng 02 năm 2013)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

9


B ng s li u cho th y: Trong th i gian g n ñây, t năm 2001 ñ n năm
2012 di n tích gieo tr ng, năng su t và s n lư ng ñ u tương c a nư c ta tăng
liên t c. Năm 2001 di n tích gieo tr ng đ u tương c a c nư c là 140,3 nghìn
ha thì đ n năm 2012 con s đó là 230,0 nghìn ha, tăng g p 1,6 l n. V năng
su t: Năm 2001 năng su t bình quân c a c nư c là 12,38 t /ha thì đ n năm

2012 năng su t đ u tương ñ t 15,2 t /ha g p 1,2 l n so v i năm 2001; V s n
lư ng: Năm 2001 s n lư ng ñ u tương c a c nư c đ t 173,7 nghìn t n thì
đ n năm 2012 t ng s n lư ng c nư c là 350,0 nghìn t n, tăng g p 2,0 l n.
Cây đ u tương có th phát tri n t t trong ñi u ki n sinh thái nơng
nghi p nhi t đ i và Vi t Nam là nư c r t thích h p cho s n xu t ñ u tương.
Tuy nhiên, trên th c t s n xu t qua nhi u năm có th th y nh ng khó khăn
nh hư ng khơng nh đ n s n xu t đ u tương trong đi u ki n khí h u m, đó
là bi n đ ng b t thư ng c a th i ti t khí h u, nhi t ñ và ñ

m cao nên sâu

b nh nhi u làm cho năng su t đ u tương khơng n ñ nh. Ngoài ra nh ng ñi u
ki n kinh t xã h i cũng h n ch vi c s n xu t ñ u tương như khâu b o qu n
ch bi n sau thu ho ch, ch t lư ng gi ng kém, kinh phí cho nghiên c u ñ u
tương chưa nhi u. Nh ng năm g n ñây ñ u tương ñư c ñưa vào chương trình
khuy n nơng c a B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn, đã đư c chú ý r t
nhi u như có đư c nh ng gi ng ñ u tương năng su t cao, ph m ch t t t, thích
h p v i nhi u vùng sinh thái, ch u ñư c các ñi u ki n b t l i nh t là vào v
đơng

mi n B c nư c ta đã đư c quan tâm đúng m c. ði u đó giúp cho s n

lư ng ñ u tương c a nư c ta tăng 2 l n trong 12 năm. M c dù v y, năng su t
trung bình c a nư c ta còn th p hơn r t nhi u so v i năng su t trung bình c a th
gi i (25,55 t /ha).
Bên c nh đó, nhu c u s d ng ñ u tương trong ngành công nghi p ch
bi n th c ăn gia súc và s d ng cho con ngư i ngày càng cao. Vì v y ph i tìm
bi n pháp nâng cao s n lư ng ñ u tương trong nư c. Tuy nhiên, vi c m r ng
di n tích gieo tr ng ch là bi n pháp tình th . Vi c đ y m nh cơng tác ch n t o
gi ng có ti m năng năng su t cao và nhanh chóng hồn thi n k thu t thâm canh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

10


cho cây ñ u tương là vi c làm mang tính chi n lư c, b n v ng.
2.2.2. Tình hình s n xu t đ u tương trên th gi i
ð u tương là cây tr ng l y h t, cây có d u quan tr ng b c nh t trên th
gi i, ñ ng hàng th 4 sau cây lúa mì, lúa nư c và ngơ. Do kh năng thích ng
r ng nên nó đư c tr ng

kh p năm châu l c, nhưng t p trung nhi u nh t

châu M trên 70%, ti p ñ n là châu Á. Tình hình s n xu t ñ u tương trên th
gi i trong nh ng năm g n ñây ñư c th hi n qua b ng sau:
B ng 2.2. Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương trên th gi i
Năm

Di n tích (tri u
ha)

Năng su t
(t /ha)

S n lư ng (tri u
t n)

2001
2002
2003

2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011

76,80
78,96
83,64
91,59
92,52
95,28
90,13
96,44
99,37
102,38
102,99

23,20
23,00
22,79
22,44
23,18
23,29
24,37
23,98
22,44

25,55
25,33

178,25
181,68
190,65
205,51
214,48
221,92
219,68
231,22
222,99
261,58
260,92

(Ngu n: FAOSTAT.FAO.ORG C p nh t ngày 11 tháng 02 năm 2013)

S li u th ng kê t i b ng 2.1 cho th y: Di n tích, năng su t và s n
lư ng tr ng ñ u tương t năm 2001 ñ n nay cơ b n tăng liên t c qua các năm.
Do có kh năng thích ng r ng nên tính đ n năm 2011 di n tích tr ng ñ u
tương tăng 26,19 tri u ha ñ t 7,4%, năng su t tăng t 23,2 lên 25,33 t /ha và
s n lư ng tăng 68,3% so v i năm 2001.
Hi n nay, s n xu t ñ u tương ñã ñư c m r ng

nhi u qu c gia thu c

các vùng khác nhau trên th gi i, tuy nhiên v n t p trung ch y u

các nư c:

Hoa Kỳ, Braxin, Achentina và Trung Qu c, chi m kho ng 90 – 95% t ng s n
lư ng đ u tương tồn th gi i. Tính đ n năm 2001, di n tích đ u tương c a
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

11


th gi i là 76,13 tri u ha, t p trung nhi u nh t

châu M (73,03%), ti p ñ n

là châu Á (23,15%). Các nư c có nhi u di n tích tr ng đ u tương là: Hoa Kỳ,
Braxin, Achentina, Trung Qu c, Indonexia, Nh t B n và Liên Xơ cũ.... Cây
đ u tương đã tr thành 1 trong s 4 cây tr ng chính đ ng sau lúa mì, lúa nư c
và ngơ (Chu Văn Ti p, 1981) và có t c đ tăng trư ng cao c v di n tích,
năng su t cũng như s n lư ng. Các nư c tr ng ñ u tương ñ ng hàng ñ u th
gi i v di n tích, năng su t và s n lư ng ñư c th hi n qua b ng 2.2 như sau:
B ng 2.3. Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương c a m t s nư c
trên th gi i trong nh ng năm tr l i ñây
Năm 2008
Tên nư c

Năm 2009

Năm 2010

Năm 2011

Di n

Năng

S n

Di n

Năng

S n

Di n

Năng

S n

Di n

Năng

S n

tích

su t

lư ng

tích

su t

lư ng

tích

su t

lư ng

tích

su t

lư ng

Hoa Kỳ

30,22 26,72 80,75

30,91 29,58 91,42

31,05 29,22 90,61

29,79

27,91

83,17

Braxin

21,25 28,16 59,83

21,75 26,36 57,34

23,29 29,42 68,52

23,96 31,214

74,81

Achentina

16,39 28,22 46,24

16,77 18,48 30,99

18,13 29,05 52,68

18,76

26,04

48,87

Tr.Qu c

9,13

9,19

8,52

7,65

18,93

14,48

12,03 15,54

16,3

14,98

17,71 15,08

(Ngu n: FAOSTAT.FAO.ORG. C p nh t ngày 11 tháng 02 năm 2013)
Ghi chú: ðơn v : Di n tích - tri u ha; Năng su t - t /ha; S n lư ng - tri u t n
Theo b ng s li u trên thì Hoa Kỳ là nư c ñ ng ñ u trên th gi i v s n
xu t ñ u tương ñư c th hi n c th qua các năm t năm 2008 ñ n năm 2011.
Năm 2011 di n tích, năng su t và s n lư ng tr ng ñ u tương gi m hơn so v i
năm 2010 tuy nhiên so v i Trung Qu c di n tích gieo tr ng ñ u tương c a
Hoa Kỳ l n g p x p x 4 l n, năng su t cao g p 1,5 l n và s n lư ng cao g p
6 l n (Trung Qu c là qu c gia ñ ng ñ u Châu Á v s n xu t ñ u tương).
Braxin là nư c ñ ng th hai sau Hoa Kỳ. So v i Trung Qu c, di n tích
gieo tr ng đ u tương c a Braxin l n g p 3,1 l n, năng su t cao g p 1,65 l n
và s n lư ng cao g p 5,2 l n theo s li u th ng kê năm 2011.
Achentina là nư c s n xu t ñ u tương l n th ba trên th gi i. Vào ñ u

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

12