Thế giới nhân vật trong gào thét bàng hoàng của lỗ tấn

Thế giới nhân vật trong “Gào thét”,
“Bàng hoàng” của Lỗ Tấn
Từ đầu đến cuối, Lỗ Tấn vẫn nuôi hy vọng về những “con đường” và
chính cái hy vọng đó đã làm nên sức sống, sự gắn kết của những án văn
chương không chỉ tồn tại một thời mà là mãi mãi.
I: Mở đầu
1. 1. Lỗ Tấn_con người và sự nghiệp
Người ta thường nói: cây đắng sinh trái ngọt. Có lẽ phải trải qua
những đắng cay con người mới biết trân trọng và biết tạo ra những vị
ngọt cho cuộc đời. Nếu “tài mệnh tương đối” là một qui luật thì thật
dễ dàng để lí giải sự ưu ái của đời giành cho những thiên tài. Thiên
tài, phải chăng như Tản Đà từng nói là những “trích tiên” bị trời đày ải
dưới nhân gian để rồi đem tài năng của mình cứu vớt nhân gian. Vậy
Lỗ Tấn có được xem là một trong số những “trích tiên” đó không?
Ngày 25 tháng 9 năm 1881, cậu bé Chu Thụ Nhân (tên thật của Lỗ
Tấn) chào đời tại Thiệu Hưng, tỉnh Chiết Giang trong một gia đình
quan lại sa sút. Cậu có một tuổi thơ sống trong sung túc, ấm no,
song cái thời hoàng kim ấy chẳng được bao lâu khi gia đình họ Chu
liên tiếp gặp những tai họa. Ông nội của Lỗ Tấn là Chu Giới Phù đã
từng làm trong viện hàn lâm, sau liên quan tới một vụ án trường thi
mà bị bắt rồi bị giết. Cha của Lỗ là Chu Bá Nghi cũng đỗ tú tài song
không ra làm quan, vì phẫn uất trước xã hội, ông chìm trong rượi chè
và lâm bệnh nặng rồi không lâu cũng qua đời. Cuộc sống của gia
đình họ Chu đã túng quẫn nay càng túng quẫn hơn.
Thủa nhỏ Lỗ Tấn học ở quê, năm 18 tuổi thì lên Bắc Kinh học Thủy
Sinh Đường (nơi đào tạo nghề hàng hải), sau đó lại thi vào Khoáng
Học Đường rồi sang Nhật học ngành Y với mong muốn chữa bệnh
cho người nghèo như cha ông ngày trước. Nhưng khi trở về Trung
Quốc, ông bàng hoàng nhận ra, căn bệnh mà người dân đất nước
ông đang mắc phải không phải là căn bệnh thể xác mà chính là căn
bệnh tinh thần, sự u mê trầm trọng của người dân Trung Quốc bị bủa

vây bởi những tư tưởng lạc hâu, lỗi thời và từ đây ông đã chọn nghề
viết văn. Không phải dùng dao để phẫu thuật và chữa lành các vết
thương trên cơ thể mà dùng ngòi bút để bóc tách những khối u nhọt
trong mỗi người Trung Quốc lúc bấy giờ.
2. 2. Tóm tắt nội dung của Gào thét, Bàng hoàng
“Gào thét” và “Bàng hoàng” là hai tập truyện ngắn được sáng tác
trong thời kì đầu_thời kì người chiến sĩ dân chủ cách mạng của
Lỗ Tấn. Đó là những tác phẩm phản ánh cả một quá trình lịch sử
từ năm 1911 đến cao trào cách mạng 1925-1926. Gào thét gồm
14 câu chuyện viết từ năm 1918 đến 1922 đây là “tiếng thét trợ uy
do lòng đồng cảm với những người nhiệt tình”. Bàng hoàng gồm
11 truyện viết lúc mặt trận văn hóa mới xảy ra mâu thuẫn, dường
như nhiệt tình cách mạng trong mỗi con người bị nguội đi và Lỗ
Tấn thấy mình như bị tách ra khỏi cuộc sống, phải lủi thủi một
mình. Bàng hoàng đã miêu tả hết những dự cảm bi quan, những
dao động đó của Lỗ Tấn. Tuy nhiên chúng ta vẫn thấy được ngọn
lửa hi vọng le lói trong Lỗ. Ông cho rằng: “trên mặt đất làm gì có
đường, người ta đi mãi thì thành đường thôi”.
II: Nội dung
1. 1. Nhân vật trong tác phẩm văn học
Nhân vật là một yếu tố quan trọng trong một tác phẩm văn học. Bởi
văn học là một hình thái ý thức xã hội thuộc kiến trúc thượng tầng và
chịu sự chi phối cũng như tác động trở lại cơ sở hạ tầng hay nói cách
khác chính là đời sống xã hội. Những câu chuyện văn chương đều
lấy mạch nguồn từ đời sống, lấy con người thực mà nhào nặn lên
nhân vật trong tác phẩm để thay nhà văn nói ra những mong muốn
của mình. Nhà văn Lỗ Tấn cũng vậy, với ông nhân vật chính là
phương tiện, đối tượng chính cho “cuộc giải phẫu lớn” của ông.
Bước vào thế giới truyện của Lỗ, ta bắt gặp nhiều gương mặt khác
nhau, những nét tính cách khác nhau: có người nhu nhược, đần độn

như AQ, có người khờ khạo, điên rồ như Khổng Ất Kỉ, người thì bị
khuất phục, bị chế nhạo, khinh bỉ như thím Tường Lâm…người tốt
có, kẻ xấu xa có, người quân tử có và kẻ tiểu nhân cũng nham
nhảm…nhưng có điều những người này đều là những con bệnh. Họ
đều mắc một loại bệnh giống nhau, họ bị tiêm nhiễm bởi chẳng còn
chút sức đề kháng nào trong xã hội tù túng, đầy rẫy những bất công
kia. Và nhiệm vụ của Lỗ là chỉ cho họ biết mặt ngang mũi dọc của cái
con vi_rút đang gặm nhấm họ ấy mà để họ loại bỏ nó.
2. 2. Nhân vật người nông dân
Với một giọng điệu lạnh lùng, hóm hỉnh, thâm trầm, mộc mạc, giản
dị…đơn giản từ cái tên nhân vật cho đến cách dùng từ chẳng chút
điển cố, điển tích gì ấy vậy mà hiểu được những lời của Lỗ thực là
khó. Mất cả một tuần ngồi nghiền ngẫm Gào thét và Bàng hoàng, có
lẽ trước tiên chúng ta cũng nên đi lí giải sao lại có cái tựa đề lạ thế?
Ai Gào thét cơ chứ? Gào thét cái gì vậy? Bàng hoàng gì cơ chứ? Là
Lỗ Tấn hay là những nhân vật của ông? Phải chăng có như Chí
Phèo của ta gào thét quằn quại trong vũng máu mà hỏi đời: “Ai cho
ta lương thiện?”. Khám phá thế giới nhân vật của Lỗ Tấn cũng là
cách đi tìm nguồn cơn tạo nên bi kịch cho những con người khốn khổ
ấy.
Người nông nhân trong những câu chuyện của Lỗ đa phần đều là
những cố nông. Họ là một AQ “cù bơ cù bất”, một Nhuận Thổ bị cái
đông con và đói nghèo biến thành đần độn, tham lam và xấu xa, một
thím Tường Lâm bị khinh bỉ bởi lấy hai đời chồng, một cô nàng “Tây
Thi đậu phụ” bỗng chốc biến thành một con mụ “compa” xấu xí, tham
lam,lừa lọc…Lỗ dường như am hiểu tường tận những khổ đau mà
người nông dân phải chịu. Trong những bất hạnh đến với những con
người bé nhỏ ấy, ngòi bút tài tình của văn sĩ họ Lỗ ấy đã chỉ cho
chúng ta cả những ưu, nhược của những người nông dân ấy.
Đối với một người sớm được tiếp xúc với cuộc sống lầm than, nghèo

khổ của những người nông dân đầu tắt mặt tối, Lỗ luôn có thái độ
trân trọng họ. Qua những câu chuyện giản đơn, đôi khi chỉ diễn ra ở
một không gian nhất định như quán rượu Hàm Hanh (Khổng Ất Kỉ,
Ngày mai,…) nhưng từng biểu hiện của nhân vật luôn được tái hiện
một cách tinh tế. Ta bắt gặp hình ảnh một cậu bé thông minh, nhanh
nhẹn Nhuận Thổ trong con mắt đầy thán phục của tác giả. Một ông
Sáu Mốt hiền lành, hiếu khách, một người chất phác, chăm chỉ như
thím Tường Lâm, một chị Tư Thiền yêu con hết mực, một AQ điên
cuồng luôn bị người ta lôi ra làm trò đùa ấy vậy mà vẫn lạc quan
trong chiến thắng…Với Lỗ họ là những con người nhỏ bé, hiền lành
và nếu cuộc sống không giày xéo họ thì có thể họ không trở thành
những con bệnh như bây giờ. Nhưng cuộc sống khắc nghiệt đã làm
cho họ mất hết sức đề kháng, và cũng có lẽ bởi cuộc sống cứ quẩn
quanh trong cái không gian làng quê chật hẹp làm cho người ta mụ
mị đi. Họ trở nên thiển cận, nhỏ nhem, tham lam và xấu xa. Thật xót
xa cho AQ khi cả dân làng Mùi chẳng ai mảy may để tâm đến anh ta,
họ kéo nhau đi xem AQ bị bắn như là xem hội. Họ còn tiếc vì xử bắn
không hay bằng chém. Họ cho rằng AQ sai vì bị Cụ Cử đánh, mà Cụ
Cử “thì có bao giờ sai”…cái đúng, cái sai họ nhận diện thật lạ lùng.
Rồi cái làng Lỗ Trấn ấy chẳng ai mảy may đến chuyện chị Tư Thiền
mất con, Cũng mũi đỏ và Năm da chàm vẫn say sưa, vẫn hát hò.
Người ta lo sợ bị cắt mất cái đuôi sam, bị phạt bởi tóc quá ngắn,
không được bó chân…(Sóng gió) và người ta thở phào nhẹ nhõm khi
cách mạng thất thế…Nhược điểm lớn nhất của người nông dân đó
chính là thiếu tinh thần giác ngộ. Những con người đã bị vùi quá lâu
trong tầng tro tàn phong kiến. Họ cho rằng ăn bánh bao tẩm máu
chiến sĩ cách mạng sẽ khỏi bệnh lao (Thuốc). Cái cơ thể gầy gò, suy
nhược của thằng Hoa Thuyên cũng chính là cái cơ thể ốm yếu của
Trung Quốc bấy giờ, và liều thuốc ở đây được kê ra không phải để
chữa trị căn bệnh thể xác mà chính là căn bệnh tinh thần của người

Trung Hoa.
3. 3. Nhân vật người trí thức
Một nạn nhân khác của cái thời đen tối ấy chính là những người
trí thức mà trong đó có phần của tác giả. Hơn ai hết ông hiểu
được bi kịch cuả những trí thức, cả những trí thức cũ và những trí
thức mới họ đều không thoát khỏi vòng vây của sự nghèo nàn vật
chất. Một lão Khổng Ất Kỉ, nếu như trước đây thì hẳn là rất được
kính trọng bởi có chữ nghĩa, ấy vậy mà giờ ngay cả thằng oắt con
hầu bàn cũng khinh bỉ lão. Những “chi, hồ, giả, dã” của lão chẳng
còn ích gì trong thời buổi này và người ta mặc kệ lão lê lết, cười
nhạo lão. Khổng Ất Kỉ chính là nạn nhân tiêu biểu nhất cho những
trí thức phong kiến ngày đó.
Còn với những trí thức mới, tuy có khá khẩm hơn nhưng cũng
chẳng tránh khỏi căn bệnh quái ác kia. Họ ban đầu là những con
người chịu ảnh hưởng của những luồng tư tưởng mới ở phương
Tây. Họ hăng say lao vào cải cách xã hội làm cho xã hội sống sôi
động hẳn lên. Nhân vật Hạ Du đã làm xôn xao cả xã hội với
những phản kháng mãnh liệt, nhân vật trong Truyện cái đầu tóc
cũng cho thấy một cái nhìn mới mẻ, táo bạo của những con người
cấp tiến. Anh chàng điên trong Nhật kí người điêngặp ai cũng chất
vấn “ăn thịt người có nên không” và cái mơ ước phá tan xã hội
“người ăn thịt người” luôn thường trực trong đầu óc anh ta…Ở cả
những trí thức mới và những trí thức cũ, họ đều có khả năng nhận
ra sự bất bình thường của xã hội, họ đều muốn cứu vớt cái xã hội
ấy, nhưng con đường mà họ chọn lại là cách vẽ ra một “Gia đình
hạnh phúc” ở một tỉnh A nào đó. Họ trốn tránh, chùn bước trước
cái cùng quẫn về vật chất. Phương Huyền Xước lúc trước hào
hứng ủng hộ thanh niên nhưng sau lại chịu thỏa hiệp và làm ngơ
trước cảnh những thanh niên bị đàn áp. Lã Vĩ Phủ lại chấp nhận
trở về với cái mà anh ta ghét cay ghét đắng là dạy sách Mạnh Tử

như kiểu các ông đồ trước đây…Trong những người trí thức sức
mạnh của sự phản kháng mới chỉ le lói đâu đó, tự phát như cô Ái
mà thôi. Giống như người bị cảm thương hàn đã đỡ đi mưa lại tái
lại. Rút cục họ vẫn chẳng thoát khỏi những bi kịch được bày sẵn
cho mình.
4. 4. Nhân vật người phụ nữ
Cùng với những người nông dân, những người trí thức, người phụ
nữ cũng là những đối tượng chính trong truyện của Lỗ. Trong 25
thiên truyện của Gào thét và Bàng hoàng không có chuyện nào
không có sự xuất hiện của người phụ nữ, khi thì họ chính là nhân vật
chính của câu chuyện, khi thì họ là những nhân vật phụ tham gia vào
những tình huống trong truyện nhưng mỗi sự xuất hiện lại là một vẻ
khác nhau. Người ta chia nhân vật người phụ nữ trong truyện của Lỗ
Tấn làm ba kiểu người. Đó là những người chịu khuất phục trước số
phận như thím Tường Lâm hay chị Tư Thiền, những người có ý thức
phản kháng nhưng chỉ là tự phát như cô Ái, và những con người có
tư tưởng tiến bộ như Tử Quân. Phải chăng sự phân chia này muốn
nói đến cái khao khát giải thoát người phụ nữ của Lỗ Tấn. Những
nhân vật phụ nữ của ông từ những phụ nữ nông thôn bị giam hãm
trong những thứ “quyền” đến những cô gái thành thị dũng cảm nói ra:
“con người của em là của em, không ai có quyền can thiệp vào đời
em cả” như Tử Quân cũng cùng chung số phận như những nhân vật
khác. Ở một lúc nào đó đã có một “luồng ánh sáng” chợt lóe lên với
họ song nó chẳng đủ quang năng để họ nhận ra con đường và cũng
chẳng đủ nhiệt năng để hong khô những ẩm mốc bao quanh họ. Lỗ
Tấn đã cho chúng ta chứng kiến tường tận cái cột phong kiến mục
ruỗng trong cảnh ngộ của thím Tường Lâm. Thần quyền, cường
quyền, phụ quyền, lễ giáo, gia phong làm cho thím đơ dại đến nỗi trở
thành con người gỗ. Người ta cho rằng thím dơ bẩn vì lấy hai đời
chồng, không ai nghe thím kể lể, không ai cảm thông cho đứa con tội

nghiệp của thím và cuối cùng thím chết trong đói và rét giữa cái
không khí vui tươi của ngày cầu phúc. Rồi đến cô Ái, dù cô có cất
cao giọng mà chửi bố chồng là “thằng chó già”, chồng là “thằng chó
đểu” thì rốt cục cô vẫn chẳng lấy được sự công bằng cho những uất
ức, tủi nhục của mình, bởi cụ Thất, cái con người béo lùn ấy chính là
trở ngại lớn nhất của cô. Người ta phán cô sao cô đành chịu. Và cả
Tử Quân nữa cuộc sống hạnh phúc mà nàng mơ ước cùng Quyên
Sinh chỉ diễn ra trong một thời gian rồi nàng đành phải quay trở lại
với con mắt ghẻ lạnh của người đời và sự hà khắc của ông bố. Đó là
bi kịch của người phụ nữ không có quyền về kinh tế. Tất cả những
bi kịch tinh thần đều xuất phát từ những bi kịch vật chất.
III: Kết luận
Những nhân vật trong truyện của Lỗ đều là những con người bất
hạnh, họ chịu sự giày vò của miếng cơm, manh áo, họ bị xã hội cướp
đi những điều vốn dĩ một con người bình thường phải có và rồi chỉ
biết giãy rụa trong vũng bùn lầy của những bi kịch. Họ chính là
những nguyên mẫu ngoài đời mà Lỗ đã kì công cóp nhặt tạo nên họ.
Nhà văn đã chỉ ra những con vi_rút quái ác gặm nhấm cuộc sống
của họ biến họ thành những quái thai của đời. Họ ở đây không chỉ là
những người nhà văn gặp, chứng kiến mà nhà văn cũng đã trải
nghiệm. Bi kịch của những nhân vật cũng chính là bi kịch mà nhà văn
của chúng ta mắc phải. Ông tuy là vị bác sĩ tài ba tìm ra căn nguyên
nhưng chính ông cũng không tránh khỏi bị lây nhiễm.
Nhân vật của Lỗ chẳng mấy ai đầy đủ hình dạng, đôi khi ông chỉ gọi
là “anh mặt lưỡi cày”, “anh trán rộng”…họ chỉ hiện lên với nét phác
họa đơn sơ nhưng đó đều là những điểm nhấn nhằm diễn tả tình
cách của họ. Chủ yếu họ hiện ra qua những hành động, lời nói và đôi
khi là sự biểu thị nét mặt (AQ lườm). Những câu chuyện khá cô đúc,
chẳng mấy dài dòng, tình tiết lại hết sức đơn giản. Nhưng cái lôi cuốn
của Lỗ chính là sự tinh tế ở cách nhìn nhận và đánh giá vấn đề. Một

cái nhìn hóm hỉnh, một điệu cười châm biếm nhẹ nhàng cho sự lạc
hậu, cổ hủ cũng ẩn chức tâm ý sâu sa. Chẳng phải tốn nhiều công
sức ông cũng tìm ra căn bệnh của đa số người dân nhiễm phải.
Nhưng phải tốn rất nhiều thời gian để khiến cho họ nhận thức. Giống
như người thầy thuốc tận tụy ông kiên trì bên cạnh con bệnh của
mình, lúc nhẹ nhàng khuyên can, lúc dữ dằn ép buộc để họ nhận
thức được chính mình và tự giải thoát chính mình.
Bằng tài năng và tinh thần yêu nước của một trí thức sớm nhận ra bi
kịch của dân tộc mình, Lỗ Tấn đã cố gắng, kiên trì đấu tranh cho lý
tưởng giải phóng. Ông là một trong những nhà văn hiện thực tiêu
biểu của Trung Quốc đầu thế kỉ XX. Những biến động của thời đại đã
hun đúc ý chí giải phóng, cải cách của những con người cấp tiến như
Lỗ. Bằng ngòi bút sắc sảo, nhạy bén của mình ông đã vạch trần
những “liệt căn tính quốc dân” chứa đựng trong quần chúng, giúp họ
có cái nhìn đúng đắn về chính mình và tìm con đường giải phóng cho
dân tộc Trung Hoa. Từ đầu đến cuối, Lỗ Tấn vẫn nuôi hy vọng về
những “con đường” và chính cái hy vọng đó đã làm nên sức sống, sự
gắn kết của những án văn chương không chỉ tồn tại một thời mà là
mãi mãi.
IV: Tư liệu tham khảo
1. Giáo trình văn học Châu Á 1,PGS.TS Trần Lê Bảo, NXBDHSP
2. Tuyển tập truyện ngắn Lỗ Tấn, NXB Văn học
3. Giáo trình lí luận văn học, Lê Lưu Oanh, NXBDHSP
4. Phong cách nghệ thuật của Lỗ Tấn, Mai Trọng Vi (luận văn Thạc
Sĩ)