tư tưởng triết học của albert einstein

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

TRẦN LĂNG
TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC
CỦA ALBERT EINSTEIN
LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ TRIẾT HỌC
MÃ SỐ: 62.22.80.01
Thành phố Hồ Chí Minh – 2014
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

TRẦN LĂNG
TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC
CỦA ALBERT EINSTEIN
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
Chuyên ngành: LỊCH SỬ TRIẾT HỌC
Mã số: 62.22.80.01
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. ĐINH NGỌC THẠCH
CÁN BỘ PHẢN BIỆN ĐỘC LẬP:
1. PGS.TS. TRẦN NGUYÊN VIỆT
2. PGS.TS. TRỊNH DOÃN CHÍNH
CÁN BỘ PHẢN BIỆN HỘI ĐỒNG CẤP TRƯỜNG:
1. PGS.TS. TRƯƠNG VĂN CHUNG
2. PGS.TS. TRẦN NGUYÊN VIỆT
3. PGS.TS. LƯƠNG MINH CỪ
Thành phố Hồ Chí Minh – 2014
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập do

chính tác giả thực hiện. Các cứ liệu sử dụng trong luận án là trung thực
và chính xác. Các chú thích đều có nguồn trích dẫn tài liệu tham khảo rõ
ràng. Các phân tích, nhận định, đánh giá và kết luận được đưa ra dựa
trên nghiên cứu của tác giả luận án, không có sự sao chép từ bất kỳ công
trình khoa học nào khác đã công bố.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Trần Lăng
1
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU.………………………… …………………………………………………
Trang
3
Tính cấp thiết của đề tài………………………………………………
3
Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài…….……………………………………………………
5
Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài…… ……………………………… ………………
20
Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án…………………………………
20
Những đóng góp mới và ý nghĩa của luận án……… ……………………….……………
20
Kết cấu của luận án …….……………………………………………………………………………….
21
Chương 1. NHỮNG ĐIỀU KIỆN, TIỀN ĐỀ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG
TRIẾT HỌC CỦA ALBERT EINSTEIN………………
22
1.1. Điều kiện lịch sử hình thành tư tưởng triết học của Albert Einstein………
23
1.1.1. Hoàn cảnh kinh tế nước Đức cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX………

23
1.1.2. Chính trị - xã hội nước Đức cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX………
27
1.2. Những tiền đề hình thành tư tưởng triết học của Albert Einstein……
33
1.2.1. Tiền đề khoa học tự nhiên……………………………………………………………………
33
1.2.2. Tiền đề tư tưởng và lý luận…………… …………………………………………………
38
1.3. Tư duy độc lập của Albert Einstein…………… ………………………….……
46
Chương 2. NỘI DUNG TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA ALBERT EINSTEIN
52
2.1. Tư tưởng của Albert Einstein về bản thể luận…………………… ……………
53
2.1.1. Quan điểm của Albert Einstein về cấu trúc của vật chất………………………
54
2.1.2. Quan điểm của Albert Einstein về không - thời gian……………………………
67
2.1.3. Quan điểm của Albert Einstein về sự thống nhất của thế giới………………
78
2.2. Tư tưởng của Albert Einstein về nhận thức luận .……………………………….
84
2.2.1. Thuyết thực tại của Albert Einstein………………………………………………………
86
2.2.2. Con đường nhận thức của Albert Einstein…………………………………………….
95
2.3. Vấn đề nhân sinh quan trong triết học của Albert Einstein………………
2.3.1. Quan điểm của Albert Einstein về tôn giáo và mối quan hệ giữa
103

khoa học và tôn giáo………………………………………………………………………………………
104
2
2.3.2. Quan điểm của Albert Einstein về con người và ý nghĩa cuộc sống………
121
2.3.3. Chủ nghĩa hòa bình của Albert Einstein………………………………………………
130
2.3.4. Tư tưởng giáo dục của Albert Einstein…………………………………………………
145
Chương 3. Ý NGHĨA LỊCH SỬ TRONG TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA
Einstein…
ALBERT EINSTEIN……………………………………………………………………………………
161
3.1. Tư tưởng triết học của Albert Einstein là nhận thức sâu sắc của con
người về thế giới, góp phần hoàn thiện thế giới quan triết học duy vật

khoa học………………………………………………………………………………………………………….
162
3.1.1. Thuyết tương đối - sự phủ nhận vai trò của Thượng đế và minh chứng
về một vũ trụ hài hòa…………………….…………………………………………………….…………
164
3.1.2. Tư tưởng bản thể luận của Albert Einstein - sự hoàn thiện thế giới quan
triết học…………………………… ……………………………………………….………………………….
168
3.2. Ý nghĩa cách mạng trong nhận thức luận của Albert Einstein……… …
171
3.2.1. Thuyết tương đối – tư duy mới về những vấn đề cũ……………………………
171
3.2.2. Nhận thức luận của Albert Einstein và yêu cầu đổi mới tư duy……………
174

3.3. Giá trị nhân văn trong tư tưởng triết học của Albert Einstein…………
3.3.1. Nhân sinh quan của Albert Einstein thể hiện quan điểm duy vật vô
179
thần, có tác dụng chống lại chủ nghĩa duy tâm và tôn giáo…………… ………………
180
3.3.2. Tư tưởng triết học của Albert Einstein mang tính nhân văn sâu sắc, vì
một nền hòa bình của nhân loại…………………………….……………………………………….
184
KẾT LUẬN……………………….………………………….………………………………………………
190
TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………… ……………………………………….
196
PHỤ LỤC………………………………………………………………………………………….………….
204
Phụ lục 1: Niên biểu Albert Einstein………………………………………………….…………
205
Phụ lục 2: Thuật ngữ Việt –Anh đối chiếu và chú giải……………………………………
225
Phụ lục 3: Một số nhân vật trong luận án……………………………………………………….
234
3
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Albert Einstein (A. Einstein), nhà vật lý học vĩ đại nhất của nhân loại,
người phát minh ra thuyết tương đối và hình thành vũ trụ học hiện đại, đồng
thời góp phần khai sinh thuyết lượng tử. Thuyết tương đối và thuyết lượng tử
là hai trụ cột làm nên cuộc cách mạng trong vật lý học thế kỷ XX. A. Einstein
không chỉ là nhà vật lý học kiệt xuất, mà còn là nhà triết học nổi tiếng bởi
những đóng góp quan trọng của ông trong việc tạo dựng cơ sở khoa học tự
nhiên cho các tư tưởng triết học đúng đắn về thế giới vật chất, về vận động,

tính tương đối và thống nhất của không - thời gian, tính thống nhất vật chất
của thế giới. Những phát minh vĩ đại của ông còn khẳng định khả năng to lớn
của trí tuệ con người có thể đi sâu phản ánh bản chất và những quy luật vận
động phức tạp của thực tại khách quan.
Thuyết tương đối của A. Einstein đánh dấu một bước ngoặt vĩ đại
không chỉ trong lĩnh vực vật lý học, mà cả trong thế giới quan triết học.
Những khám phá có tính chất quan trọng trong vật lý học của A. Einstein và
tư tưởng của ông về những quy luật phổ quát được đánh giá có tính cách
mạng đối với khoa học. Trong tiểu luận Ý nghĩa triết học của lý thuyết tương
đối, H. Reichenbach - nhà triết học Đức nhận xét, những khám phá vật lý
của A. Einstein đã có những hệ quả rất sâu sắc đối với lý thuyết nhận thức.
Trong bài báo A. Einstein - nhà triết học khoa học, D. Howard đã đánh giá
cao ý nghĩa triết học trong những công trình vật lý của A. Einstein.
Tư tưởng triết học của A. Einstein thể hiện trên nhiều phương diện: bản
thể luận, nhận thức luận, nhân sinh quan… Trong đó, tư tưởng bản thể luận có
ý nghĩa quan trọng, phản ánh thế giới quan của ông. Vật lý học của A.
4
Einstein là những phát hiện có tính đột phá về bản chất của ánh sáng, về
không - thời gian, về mối quan hệ giữa khối lượng và năng lượng và sự thống
nhất vật chất của thế giới; đã góp phần giải quyết những vấn đề bản thể luận
triết học. Tư tưởng bản thể luận của A. Einstein thể hiện quan điểm duy vật
trong việc nhận thức và giải thích thế giới. Ý nghĩa vật lý và ý nghĩa triết học
trong tư tưởng của ông có sự hòa quyện đặc biệt, đồng thời có tác động đến
nhiều lĩnh vực khác nhau trong đời sống và khoa học.
Nếu như thuyết tương đối giá trị to lớn trong tiến trình phát triển của
vật lý học, bản thể luận, nhận thức luận triết học thì cuộc đời và hoạt động xã
hội của ông là những chuẩn mực đẹp đẽ có ý nghĩa và ảnh hưởng lớn, thể hiện
giá trị nhân văn sâu sắc. Dưới ánh sáng phương Đông, ông là một minh triết.
Có nhà nghiên cứu đã xem tư tưởng nhân văn của ông với tư tưởng của Đức
Phật và M. Gandhi có những nét tương đồng. Tư tưởng về đạo đức, lẽ sống

được biểu hiện trong lao động cần mẫn và đời sống giản dị của A. Einstein là
hình mẫu có giá trị và ý nghĩa đối với mỗi người và cuộc sống. Tính độc lập
và sáng tạo trong tư duy của A. Einstein là vấn đề cần được nghiên cứu và áp
dụng trong học tập và nghiên cứu khoa học nhằm phát huy trí tuệ và sự sáng
tạo của con người. Nhân sinh quan của A. Einstein rất phù hợp với những
quan điểm cơ bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch
sử, do đó việc nghiên cứu để kế thừa và vận dụng tư tưởng của ông là việc
làm phù hợp trong giai đoạn hiện nay.
Mặt khác, thông qua quan điểm về tôn giáo và mối quan hệ giữa khoa
học và tôn giáo, A. Einstein đã thể hiện tư tưởng của ông về Thượng đế và
bộc lộ quan niệm tôn giáo vũ trụ - một khái niệm mới do ông khởi xướng.
Khác với quan niệm tôn giáo thông thường, tôn giáo vũ trụ chính là cảm
5
thức và sự ngưỡng mộ vô biên của con người trước vẻ đẹp kỳ bí của tự nhiên
và sự say mê nghiên cứu để thấu hiểu bản chất của nó.
Với những tài liệu đã được công bố do chính ông viết hoặc những tác
giả khác viết về ông, thông qua những thư từ trao đổi giữa ông và nhiều người
khác chúng ta thấy rằng, ngoài một nhà khoa học vĩ đại, A. Einstein còn là
một nhà triết học với những tư tưởng có tính chất đặc biệt. Tư tưởng triết học
của A. Einstein bao quát nhiều lĩnh vực quan trọng; tư duy và hành động của
ông đã kiến giải nhiều vấn đề mang tính thời đại. Chính điều đó làm cho tư
tưởng triết học của A. Einstein có sức cuốn hút đối với nhiều người. Do vậy,
việc nghiên cứu tư tưởng triết học của một nhà khoa học thiên tài mà ở nước
ta từ trước đến nay mới chỉ được biết về mặt khoa học, chưa được biết nhiều
và có hệ thống về mặt triết học, là vấn đề vô cùng cần thiết. Chính lẽ đó, tôi
quyết định chọn đề tài nghiên cứu “Tư tưởng triết học của Albert
Einstein”. Thông qua nghiên cứu, luận án này nhằm khái quát, hệ thống tư
tưởng triết học đồng thời đánh giá ý nghĩa lịch sử trong tư tưởng triết học của
A. Einstein theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài

Từ Năm kỳ diệu (Annus Mirabilis) đến khi A. Einstein qua đời (1905-
1955), là tròn 50 năm thuyết tương đối đã cùng ông đạt đến đỉnh cao trong
khoa học. Với bốn bài báo được công bố trên Niên giám vật lý (Annalen
Physik) năm 1905, A. Einstein đã đặt cột mốc có ý nghĩa cho kỷ nguyên vật
lý học hiện đại. Trong thời gian ông còn sống cũng như sau khi ông qua đời, ở
phương Tây nhất là ở Mỹ, nhiều công trình của A. Einstein về vật lý học đã
được công bố và in thành sách. Bên cạnh đó, người ta còn sưu tập tư tưởng
triết học, chính trị, xã hội, nhân văn của ông để xuất bản thành sách như: Thế
giới như tôi thấy (The World as I See It, Philosophical Library, New York,
6
1949), Những năm cuối của đời tôi (Out of My Later Years, New York,
Philosophical Library, 1950), Tư tưởng và quan điểm (Ideas and Opinions,
Crown Publishers, Inc, New York, 1954). Các tác phẩm này, theo thời gian
đã được tái bản nhiều lần và được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới. Những
tác phẩm đó đã thể hiện cơ bản tư tưởng và quan điểm của A. Einstein về triết
học, tôn giáo và giá trị nhân văn. Sau này, những nhà sử học, nhà nghiên cứu
đã căn cứ những phát biểu của A. Einstein để trích dẫn hoặc đánh giá về tư
tưởng của ông. Ngoài ra, những bài viết, bài nói của ông ở các diễn đàn, các
trường đại học cũng như trên các phương tiện thông tin đại chúng đã được
phổ biến bằng nhiều hình thức, là dữ liệu quan trọng giúp cho việc nghiên cứu
về cuộc đời và tư tưởng của A. Einstein.
Trên thế giới, đã có những công trình nghiên cứu về A. Einstein với
nhiều góc độ khác nhau. Tổng quan lịch sử nghiên cứu đề tài, trong phạm vi
luận án này, chúng tôi tạm chia thành 3 mảng chính như sau:
2.1. Những công trình, tư liệu nghiên cứu tiểu sử Albert Einstein
Là thiên tài khoa học, nhân vật của thế kỷ XX, A. Einstein được đánh
giá là vĩ nhân thứ 8 trong tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại. Do vậy
tiểu sử, cuộc đời và sự nghiệp của ông là mối quan tâm lớn của nhiều nhà sử
học, nhà nghiên cứu. Đã có nhiều công trình và tư liệu về A. Einstein dưới
dạng tiểu sử danh nhân được xuất bản thành sách hoặc phổ biến thông qua các

trang mạng toàn cầu. Một trong những trang mạng tương đối đầy đủ dữ liệu
về A. Einstein có địa chỉ tại www.alberteinstein.info của The Hebrew
University of Jerusalem bằng tiếng Anh và tiếng Do Thái đã sưu tập tất cả
những tư liệu liên quan đến A. Einstein bao gồm tiểu sử, hoạt động, công
trình khoa học, tư tưởng, hình ảnh và thư tín… Đây là nguồn tham khảo quan
trọng cho những ai quan tâm đến cuộc đời và sự nghiệp của A. Einstein. Ở
7
mảng này, trong quá trình nghiên cứu đề tài, chúng tôi đã tiếp cận một số
công trình, tư liệu chủ yếu sau đây:
A. Foelsing đã có tác phẩm Albert Einstein - Nhà bác học vĩ đại của
nhân loại, xuất bản năm 1993 và được Nhà xuất bản Thanh Niên ấn hành
năm 2005, nhân năm Vật lý thế giới. Là tác phẩm đồ sộ với gần 1000 trang in,
A. Foelsing đã tổng hợp, chọn lọc và giới thiệu tiểu sử, cuộc đời và sự nghiệp
của A. Einstein một cách chi tiết và đầy đủ. Tác phẩm giúp cho người đọc có
cái nhìn tổng quan về A. Einstein từ những năm tháng trẻ tuổi đến sự thành
đạt trong khoa học và ảnh hưởng lớn lao của nhà bác học vĩ đại của nhân loại.
Tác phẩm đã thể hiện sự nghiên cứu công phu và đánh giá xác đáng những
cống hiến khoa học và sự lan tỏa của những thành tựu đó đối với sự phát triển
của lịch sử nhân loại.
F. MacDonald với tác phẩm Albert Einstein (Nxb Văn hoá - Thông tin,
2002); Mã Quan Phục với tác phẩm Albert Einstein - con người vĩ đại (Nxb
Văn hoá - Thông tin, 2003). Đây là những ấn phẩm danh nhân, đề cập đến A.
Einstein từ cuộc đời, sự nghiệp, thuyết tương đối và những ảnh hưởng của
ông đối với thời đại. Cũng dưới hình thức phổ biến kiến thức trong loạt sách
danh nhân, R. Downs đã xuất bản Những tác phẩm biến đổi thế giới (Books
That Changed The World, Nxb Lao Động, Hà Nội, 2003). Được xem là công
trình có sức mạnh biến đổi thế giới, R. Downs đã dành 1 chương để viết về
thuyết tương đối của A. Einstein đồng thời đánh giá ảnh hưởng và vai trò của
nó đối với vật lý học nói riêng và khoa học, đời sống nói chung.
Nguyễn Thế Tài, một kỹ sư, nhà nghiên cứu khoa học người Việt tại

Bỉ. Sau khi xem triển lãm về A. Einstein với chủ đề A. Einstein, một cái nhìn
khác vào đầu tháng 02 năm 2006 tại Bruxelles đánh dấu năm 2005 nhân kỷ
niệm 100 năm ra đời của thuyết tương đối, Nguyễn Thế Tài đã xuất bản khảo
8
cứu Albert Einstein, nhà bác học đam mê và chân thật (Bruxelles, tháng 01-
2007). Tác phẩm đã đề cập đến cuộc đời, sự nghiệp khoa học, tư tưởng triết
học và giá trị của A. Einstein đối với hôm nay. Với 230 trang sách, Nguyễn
Thế Tài đã dành 3 chương quan trọng: tư tưởng chính trị, quan niệm vũ trụ,
triết học - tôn giáo để khắc họa đầy đủ và sâu sắc những đóng góp khoa học
và tư tưởng của A. Einstein. Với sự khâm phục dành cho nhà bác học vĩ đại,
Nguyễn Thế Tài cũng đã viết một số bài báo đăng trên các trang mạng và
khẳng định rằng, A. Einstein là nhà bác học vĩ đại với những tư tưởng có ý
nghĩa quan trọng đối với cuộc sống hôm nay. Từ những nghiên cứu về A.
Einstein, Nguyễn Thế Tài đã đi đến kết luận: “Tính đến nay, đã hơn 100 năm
thuyết tương đối ra đời và đã bao lần được nghiệm chứng. Những tư tưởng
đột phá, mới lạ của thuyết này đã tạo ra một cuộc cách mạng vĩ đại trong lối
suy nghĩ của con người về vũ trụ và thời gian. Trong một giai đoạn nghiêm
trọng của lịch sử khoa học, A. Einstein đã chứng minh cho ta thấy những gì
cổ xưa được gọi là bất di bất dịch không hẳn là vĩnh cửu, và đó, chính là sự
thăng hoa tư tưởng con người. Nó đã mở đường cho bao nhiêu trí tuệ của thế
kỷ XX trong cuộc hành trình sáng tạo và khám phá. Nền vật lý và khoa học
hiện đại đã ghi đậm ảnh hưởng và công ơn của thiên tài A. Einstein.” [53, tr.
199].
Hưởng ứng Năm Vật lý thế giới (2005) do Liên Hợp quốc phát động,
nhân 100 năm A. Einstein công bố thuyết tương đối, Hội thảo Vật lý học,
văn hoá và phát triển đã được tổ chức tại Thành phố Hội An (tỉnh Quảng
Nam) từ 31/7/2005 đến 01/8/2005. Gần 100 đại biểu là các nhà khoa học và
nhà nghiên cứu, văn nghệ sĩ đã tham dự Hội thảo với những tham luận khoa
học về vật lý học, về tư tưởng của A. Einstein. Những tham luận tại Hội thảo
đã được Nhà xuất bản Trẻ Tp. Hồ Chí Minh và Tạp chí Tia Sáng tuyển chọn,

9
xuất bản thành sách Einstein - dấu ấn trăm năm (2006). Sách đã có nhiều
bài viết phong phú về cuộc đời, thuyết tương đối và tư tưởng triết học của A.
Einstein: Gã cứng đầu - Einstein (Lê Đăng Doanh), Trước đây 100 năm A.
Einstein đã nói gì? (Phạm Duy Hiển), Vũ trụ, phòng thí nghiệm thiên nhiên
thử nghiệm lý thuyết tương đối (Nguyễn Quang Riệu), Ở đâu cũng gặp A.
Einstein (Nguyễn Xuân Chánh), Bohr và Einstein đã để lại dấu ấn gì trong
hai quả bom nguyên tử rơi xuống nước Nhật (Phạm Duy Hiển), A. Einstein và
các cuộc cách mạng tư duy khoa học trong thế kỷ XX (Phan Đình Diệu), Tư
duy phương Đông nhìn dưới ánh sáng học thuyết Einstein (Nguyễn Huệ
Chi)… Thông qua những bài viết được trình bày tại Hội thảo và sau đó được
xuất bản thành sách, những nhà nghiên cứu, nhà văn hóa Việt Nam đã đánh
giá cao những thành tựu về khoa học và tư tưởng của A. Einstein. Những
thành tựu đó có tính chất bước ngoặt, thể hiện tính cách mạng và là những
đóng góp quan trọng của A. Einstein đối với lịch sử khoa học và tư tưởng của
nhân loại. Giá trị về nhân cách, đạo đức và nhân văn từ tư tưởng của A.
Einstein được các nhà nghiên cứu đánh giá là mẫu mực đối với cuộc sống và
sự sáng tạo trong khoa học.
Chung quy, đối với những công trình, tư liệu dưới dạng tiểu sử đã giúp
cho người nghiên cứu đề tài có nhiều thông tin và cứ liệu về cuộc đời và sự
nghiệp của A. Einstein để đối chiếu, so sánh, hệ thống, phân tích và đánh giá
làm cơ sở cho việc nghiên cứu tư tưởng triết học của A. Einstein một cách
toàn diện, có hệ thống.
2.2. Những công trình nghiên cứu về vật lý học của A. Einstein
Thuyết tương đối là thành tựu vật lý học của A. Einstein có ý nghĩa vô
cùng quan trọng đối với sự tiến triển của vật lý học đầu thế kỷ XX. Do vậy,
những tư liệu và công trình được xuất bản về A. Einstein có liên quan đến
10
thuyết tương đối nói riêng và vật lý học nói chung vô cùng phong phú, đa
dạng. Trong quá trình thực hiện luận án, chúng tôi đã tiếp cận và khảo cứu

nhiều tư liệu thuộc mảng này. Tuy nhiên, trong khuôn khổ của luận án và giới
hạn của đề tài, chúng tôi đã chọn lọc và nghiên cứu kỹ một số tư liệu và công
trình sau đây:
Nhà vật lý vĩ đại người Đức, người góp phần khai sinh ra cơ học lượng
tử, tác giả của nguyên lý bất định nổi tiếng, đã được nhận giải thưởng Nobel
năm 1932 - W. Heisenberg, đã có loạt bài giảng về Vật lý và triết học được
đọc tại Đại học St. Andrews (Scotland) và xuất bản thành sách năm 1958 với
nhan đề Vật lý và triết học (Physics and Philosophy). Năm 2009, sách của W.
Heisenberg đã được dịch sang tiếng Việt và Nhà xuất bản Tri thức phát hành
tại Việt Nam với tên gọi: Vật lý và triết học - Cuộc cách mạng trong khoa học
hiện đại. Được viết bởi nhà vật lý nổi tiếng, người đã nhiều lần gặp gỡ và trao
đổi học thuật cùng A. Einstein, đây là tác phẩm có ý nghĩa thật sự trong việc
nghiên cứu về A. Einstein. W. Heisenberg đã dành một chương để trình bày
về thuyết tương đối của A. Einstein và đã có nhận xét: “Trong lĩnh vực vật lý
hiện đại, thuyết tương đối luôn luôn đóng một vai trò rất quan trọng.
Chính là ở lý thuyết này lần đầu tiên người ta thừa nhận sự cần thiết phải
thay đổi những nguyên lý cơ bản của vật lý học” [21, tr. 155].
Nhà vật lý lý thuyết có ảnh hưởng lớn hiện nay, S. Hawking, đã có hai
cuốn sách bán chạy nhất trên toàn thế giới. Trong mỗi cuốn ông đã dành cho
thuyết tương đối cũng như bản thân A. Einstein vị trí trang trọng về mặt phổ
biến kiến thức và nhận định, đánh giá ý nghĩa tư tưởng triết học. Hai cuốn
sách đó là: Lược sử thời gian (A Brief History of Time, Nxb Trẻ, 2006) và Vũ
trụ trong vỏ hạt dẻ (The Universe in a Nutshell, Nxb Trẻ, 2008).
11
Trong Lược sử thời gian, S. Hawking đã trình bày những vấn đề căn
bản của vật lý học như: bức tranh vũ trụ, không gian và thời gian, vũ trụ giãn
nở, nguyên lý bất định, các hạt cơ bản và các lực trong tự nhiên, lỗ đen, lỗ sâu
đục và lý thuyết thống nhất của vật lý học… Trong phần kết luận, S.
Hawking đã đề cập đến A. Einstein với tất cả sự kính trọng dưới góc độ khoa
học và chính trị - xã hội. Trong tác phẩm Vũ trụ trong vỏ hạt dẻ, S. Hawking

lấy tên chương 1 là Lược sử thuyết tương đối với khoảng 30 trang viết về A.
Einstein và những công trình có tính chất đặc biệt của ông và đi đến kết luận:
là biểu tượng cho những tiến bộ vượt bậc của thế kỷ XX, những đóng góp
trong vật lý học và tư tưởng của A. Einstein có giá trị dài lâu, có tác động
mạnh mẽ, làm thay đổi nhận thức của con người về thế giới.
B. Greene, giáo sư vật lý của Đại học Colombia, Mỹ đã viết và xuất
bản (1999) cuốn Giai điệu dây và bản giao hưởng vũ trụ (The Fabric of The
Cosmos, Tạp chí Tia sáng và Nxb Trẻ, Tp. HCM, 2006). Cuốn sách được phát
hành với hy vọng độc giả không được đào tạo chuyên sâu về vật lý và toán
học có thể tiếp cận được. Người đọc tìm thấy trong cuốn sách này sự cô đọng
của những kiến thức vật lý hiện đại như thuyết tương đối hẹp, thuyết tương
đối mở rộng và cơ học lượng tử.
A. Aczel đã ví công thức E = mc
2
của A. Einstein là Phương trình của
Chúa trong tác phẩm Câu chuyện về Phương trình thâu tóm cả vũ trụ (God’s
Equation, Nxb Trẻ, 2007). Qua tác phẩm này, A. Aczel đã đánh giá ý nghĩa
lịch sử và ảnh hưởng cũng như nền tảng của phương trình kỳ dị đối với
khoa học hiện tại và tương lai. Câu chuyện về phương trình thâu tóm cả vũ
trụ đã làm sống lại lịch sử, đặc biệt những sự kiện sôi động đầu thế kỷ XX.
Qua đó người đọc không chỉ hiểu rõ hơn về nguồn gốc của thuyết tương đối
mở rộng - một sản phẩm nhận thức đến nay được coi là cổ điển nhưng vẫn là
12
trụ cột của tòa nhà vật lý - mà còn có cái nhìn tổng quan về vật lý và vũ trụ
học hiện đại.
F. Capra, giáo sư vật lý tại các đại học và viện nghiên cứu danh tiếng
của Mỹ và Anh đã xuất bản cuốn Đạo của vật lý (The Tao of Physics, Nxb
Trẻ, 2007). Với tác phẩm này, F. Capra đã trình bày một cách khúc chiết các
vấn đề vật lý và các nền đạo học phương Đông như Ấn giáo, Phật giáo, Lão
giáo. Đặc biệt, trong chương 4 của tác phẩm có tên gọi Nền vật lý mới, F.

Capra đã trình bày và đánh giá những thành tựu vật lý hiện đại và xem sự
sáng tạo của A. Einstein là thành tựu tư duy to lớn của con người.
Hướng đến kỷ niệm 100 năm ngày ra đời của thuyết tương đối và 55
năm ngày mất của A. Einstein (2005), năm 2001 Nhà xuất bản Đại học Quốc
gia Hà Nội đã cho xuất bản quyển sách Thuyết tương đối dành cho mọi người
(Relativity For The Million) của nhà vật lý người Mỹ M. Gardner. Chính M.
Gardner từng nói rằng trên thế giới chỉ có chừng mươi mười hai người hiểu
được A. Einstein, kể cả những nhà vật lý tầm cỡ. Do vậy, cuốn sách của
M. Gardner ra đời với mục đích phổ cập thuyết tương đối hẹp và thuyết tương
đối mở rộng cho mọi người; nó được minh họa rất đẹp giống như một cuốn
album thuyết tương đối bằng tranh hấp dẫn. Tiến sĩ Toán-Lý A. Bazi đã nhận
xét, sách của M. Gardner là một cuốn sách nổi trội trong số những quyển sách
phổ thông viết về thuyết tương đối đã từng được xuất bản trên thế giới.
Vật lý học và tư tưởng của A. Einstein còn hấp dẫn với cô gái sinh năm
1986 ở Berlin. Năm 17 tuổi, S. Camejo đã viết cuốn sách Thế giới lượng tử kỳ
bí (Skurrile Quantenwelt, Nxb Trẻ, 2008). Sách đã đề cập những vấn đề liên
quan đến A. Einstein và các công trình khoa học của ông một cách sáng sủa.
Ánh sáng và vật chất, nguồn gốc của lượng tử, hiệu ứng quang điện, nguyên
13
lý bất định của W. Heisenberg, cuộc tranh luận N. Bohr - A. Einstein, phương
trình E. Schrödinger, nghịch lý EPR… đã được S. Camejo trình bày và luận
giải một cách ngắn gọn, dễ hiểu, giúp người đọc có những hiểu biết nhất định
về thuyết tương đối và vật lý học của A. Einstein.
Đối thoại giữa M. Ricard và Trịnh Xuân Thuận về những vấn đề liên
quan đến tâm linh, Phật giáo, triết học và vật lý là nội dung căn bản của tác
phẩm Cái vô hạn trong lòng bàn tay- Từ Big bang đến Giác ngộ (L’infini
dans la paume de la main- Du Big Bang à l’Éveil, Nxb Trẻ và Tạp chí Tia
sáng, 2009). Với những nội dung được trình bày: Tồn tại và không tồn tại,
những vấn đề về thời gian, ngữ pháp của vũ trụ… thông qua hình thức đối
thoại, Trịnh Xuân Thuận và M. Ricard đã đề cập đến A. Einstein và thuyết

tương đối cả ở phương diện vật lý cũng như triết học. Trong quá trình nghiên
cứu khoa học, Trịnh Xuân Thuận ngưỡng mộ và đánh giá cao những cống
hiến vật lý học và tư tưởng triết học của A. Einstein. Với những tác phẩm
như: Những con đường của ánh sáng (Les voies de la lumière, Nxb Trẻ,
2008) và Trò chuyện với nhà vật lý thiên văn Trịnh Xuân Thuận (Un
Astrophysicien, Nxb Trẻ và Tạp chí Tia sáng, 2008), cùng một số tác phẩm
khác đã xuất bản ở ngoài nước… Trịnh Xuân Thuận đã nhận định và đánh giá
ý nghĩa to lớn của học thuyết, tư tưởng của A. Einstein và ảnh hưởng của A.
Einstein đối với khoa học và cuộc sống hiện đại. Về A. Einstein, Trịnh Xuân
Thuận đã viết: “A. Einstein với thuyết tương đối của mình đã làm nổ tung các
khái niệm quá khứ, hiện tại và tương lai” [63, tr. 226].
Ở Việt Nam, từ những năm 30 của thế kỷ XX, thuyết tương đối của A.
Einstein đã được phổ biến. Trong những năm gần đây, có nhiều tác phẩm giới
thiệu về cuộc đời và công trình khoa học của A. Einstein trong lĩnh vực vật lý;
một số tác giả đã có những bài báo, cuốn sách phân tích tư tưởng triết học của
14
A. Einstein. Nguyễn Ngọc Giao với Hạt cơ bản và vũ trụ (Nxb Đại học
quốc gia Tp. HCM, 2001), đã dành một chương (chương 3), trình bày quan
niệm về không gian, vật chất và vận động theo quan điểm của A. Einstein.
Nguyễn Xuân Chánh với tác phẩm A. Einstein và khoa học công nghệ hiện
đại xung quanh ta (Nxb Giáo dục, 2005), sách đã đề cấp đến giá trị của
thuyết tương đối, hiệu ứng quang điện, công thức E = mc
2
… của A. Einstein
và giá trị thực tế của nó đối với khoa học và đời sống. Hai tác giả Nguyễn
Cảnh Lâm và Minh Đức đã xuất bản tác phẩm Những người khám phá thế
giới bí ẩn A. Einstein và S. Freud (Nxb Trẻ, 2006); sách đề cập đến hai nhà
khoa học và tư tưởng đã sáng tạo ra hai ngành khoa học mới: vũ trụ học và
phân tâm học.
Nhóm các tác giả Đặng Mộng Lân, Đoàn Nhượng và Phạm Văn Thiều

có tác phẩm Albert Einstein và sự tiến triển của vật lý học hiện đại (Nxb Khoa
học và Kỹ thuật, 2006); sách đã được biên soạn và dịch thuật giới thiệu những
vấn đề chính liên quan đến thuyết tương đối và tư tưởng của A.
Einstein. Với 406 trang, sách đã trình bày những nội dung vật lý và triết học
gắn liền với A. Einstein như: A. Einstein từ năm kỳ diệu (1905) cho đến lý
thuyết trường thống nhất, ý nghĩa triết học của lý thuyết tương đối, kiểm tra
thực nghiệm lý thuyết tương đối, vũ trụ học hiện đại từ A. Einstein cho đến
ngày nay, vật lý học trong kỷ nguyên mới. Là một tác phẩm dịch thuật và
tổng hợp, Albert Einstein và sự tiến triển của vật lý học hiện đại đã giúp
cho người đọc có tầm nhìn đầy đủ về thuyết tương đối cũng như ý nghĩa triết
học có được từ thuyết tương đối của A. Einstein.
Năm 2008, nhân sinh nhật lần thứ 150 (1858-2008) của M. Planck -
người đã khai sinh ra thuyết lượng tử, một kỷ yếu về ông: Max Planck người
khai sáng thuyết lượng tử (Nxb Tri thức, 2009) đã được xuất bản tại Việt
15
Nam, trong đó có một số bài viết về A. Einstein và thuyết tương đối. Thông
qua quyển sách này, người đọc được cung cấp những thông tin, tư liệu liên
quan đến hai trụ cột của nền vật lý hiện đại đầu thế kỷ XX: thuyết tương đối
và thuyết lượng tử. Đánh giá về ảnh hưởng của M. Planck và A. Einstein, các
tác giả đã đề cập đến bước ngoặt phát triển của vật lý học hiện đại sau những
phát minh làm đảo lộn vật lý học và hệ quả của nó có tính chất mở đường cho
sự phát triển của những ngành (lĩnh vực) khoa học mới.
Đánh giá về cuộc đời và hoạt động của A. Einstein; nhân kỷ niệm sinh
nhật lần thứ 100 của ông, Tạp chí TIME số ngày 19/02/1979 đã viết: “Cơn sốt
lễ kỷ niệm một trăm năm dâng lên về một con người mà những ý tưởng của
ông đã định dạng lại vũ trụ. Ông là một Merlin thời hiện đại, làm hiện ra
những khái niệm mới đáng ngạc nhiên về không gian và thời gian, thay đổi
vĩnh viễn sự nhận thức của con người về vũ trụ của ông - và về chính ông.
Ông là cha đẻ của thuyết tương đối và báo hiệu thời đại nguyên tử với công
thức nổi tiếng của ông: E = mc

2
. Tiếng tăm lừng lẫy của ông không làm xói
mòn nhân tính đơn giản của ông. Ông lên tiếng một cách can đảm chống lại
bất công xã hội…” [93].
Nhìn chung, những tư liệu và công trình về vật lý học và thuyết tương
đối có ý nghĩa quan trọng đối với đề tài luận án. Thông qua việc khảo cứu,
giúp cho người thực hiện đề tài nắm bắt được những nội dung quan trọng về
vai trò, vị trí của thuyết tương đối trong sự phát triển của vật lý học cũng như
giá trị của nó trong việc định hình tư tưởng triết học của A. Einstein dưới góc
độ bản thể luận và nhận thức luận.
2.3. Những công trình, tư liệu về tư tưởng triết học của A. Einstein
Bên cạnh những tư liệu, công trình nghiên cứu về tiểu sử A. Einstein
nhằm giới thiệu và tôn vinh danh nhân khoa học vĩ đại, nhà vật lý học xuất
16
chúng. Trong quá trình thực hiện đề tài này, chúng tôi đã tiếp cận một số tư
liệu, công trình nghiên cứu về A. Einstein với tư cách là nhà triết học. Các tác
giả và tác phẩm đã góp phần tìm hiểu và đánh giá tư tưởng triết học của A.
Einstein dưới góc độ bản thể luận, nhận thức luận, tư tưởng tôn giáo và giá trị
nhân văn.
Một trong những công trình nghiên cứu tương đối sớm về A. Einstein
đó là Einstein: cuộc sống và thời đại (Einstein: His Life and Times) của F.
Frank xuất bản năm 1947. Với tác phẩm này, F. Frank đã nghiên cứu rất công
phu về cuộc đời và sự nghiệp và tác động của những công trình vật lý của A.
Einstein cùng với sự tiến triển của vật lý học hiện đại. Đặc biệt, F. Frank đã
sớm đề cập đến ý nghĩa triết học của thuyết tương đối của A. Einstein. Thông
qua công trình này, F. Frank đã gợi mở hướng nghiên cứu về A. Einstein với
tư cách là nhà triết học khoa học có tư tưởng nhân văn sâu sắc.
Năm 1949, P. Schilpp xuất bản tác phẩm Albert Einstein - Nhà triết
học khoa học (Albert Einstein: Philosopher-Scientist). Đây là một trong
những quyển sách đầu tiên nghiên cứu về A. Einstein với tư cách là nhà triết

học. Thông qua tác phẩm, P. Schilpp đã giới thiệu, nhận định và đánh giá tư
tưởng triết học của A. Einstein. Nhà triết học D. Howard đã gọi A. Einstein là
nhà triết học khoa học và có nhiều công trình nghiên cứu về A. Einstein. Tiêu
biểu như Albert Einstein nhà triết học khoa học (Albert Einstein as a
Philosopher of Science, Physics Today, 2005) và Albert Einstein và sự phát
triển của triết học khoa học thế kỷ XX (Albert Einstein and the
D evelopment of Tw entieth-Century Philosophy of Science, Cambridge
Companion to A. Einstein). D. Howard đã đánh giá những thành tựu vật
lý có ý nghĩa triết học của A. Einstein cũng như sự ảnh hưởng của các nhà
triết học trước đó là E. Mach, J. Poincaré, S. Mill, R. Avenarius, K. Pearson,
17
R. Dedekind, D. Hume đối với việc hình thành tư tưởng triết học của A.
Einstein.
S. Thorpe đã đánh giá cao phương pháp tư duy của A. Einstein qua tác
phẩm Tư duy như Einstein (How to Think Like Einstein, Nxb Lao động-
Xã hội, 2008). Cuốn sách gồm 11 chương và 2 phụ lục, hai chương đầu giới
thiệu khái quát về A. Einstein và nguyên tắc tư duy của ông. S. Thorpe cho
rằng, nếu có phương pháp, ai cũng có thể tận dụng tối đa sự kỳ diệu của bộ óc
như cách A. Einstein đã làm để thay đổi thế giới. Tư duy như Einstein
không nói về tài năng của A. Einstein, mà tìm cách vận dụng tư duy của ông
để rút ra các phương pháp tư duy đúng đắn và hiệu quả cho tất cả mọi người.
Đánh giá những ảnh hưởng của A. Einstein đối với thế kỷ XXI, nhóm
các tác giả P. Galison, G. Holton và S. Schweber đã biên tập và xuất bản cuốn
sách A. Einstein for the 21
st
Century: His Legacy in Science, Aart, and
Modern Culture, do Nhà xuất bản Đại học Princeton ấn hành năm 2008.
Cuốn sách tổng hợp những bài viết về khoa học, nghệ thuật và văn hóa hiện
đại dưới tác động của học thuyết và tư tưởng của A. Einstein cũng như sức
lan tỏa của học thuyết A. Einstein đối với thế kỷ XXI.

Gần đây, W. Isaacson nhà báo Mỹ, Tổng giám đốc điều hành của CNN
và Tổng biên tập Tạp chí TIME, chuyên viết về tiểu sử các nhân vật nổi tiếng
đã công bố tác phẩm Einstein cuộc đời và vũ trụ (Einstein - His Life and
Universe, Nxb Tổng hợp Tp.HCM, 2011). Trong cuốn sách này, W. Isaacson
đã lược sử, đánh giá những đóng góp quan trọng của A. Einstein đối với vũ
trụ học. Theo W. Isaacson, lý thuyết của A. Einstein đã có những tác động đối
với thế giới quan và nhận thức luận của con người về vũ trụ. Cuốn sách được
giáo sư vật lý B. Greene của Đại học Colombia, Mỹ (tác giả của sách Giai
điệu dây và bản giao hưởng vũ trụ) nhận xét: Isaacson đã mô tả bức tranh
18
trọn vẹn về A. Einstein một cách chính xác và khoa học. Isaacson giúp chúng
ta cảm nhận sâu sắc về cuộc sống, tâm hồn, và sự nghiệp khoa học của một
nhân vật đã thay đổi toàn bộ quan điểm của chúng ta về vũ trụ. Thật vậy, với
Einstein cuộc đời và vũ trụ, W. Isaacson đã trình bày và đánh giá toàn bộ cuộc
đời của A. Einstein gắn với những sự kiện và thành tựu; đây là nguồn tư liệu
có ý nghĩa, góp phần quan trọng để chúng tôi hoàn thành đề tài này.
Tác giả có đóng góp lớn trong việc nghiên cứu cuộc đời và sự sáng tạo
của A. Einstein với tư cách là nhà vật lý, nhà tư tưởng là Nguyễn Xuân Xanh
với tác phẩm Einstein (Nxb Tổng hợp TP. HCM, 2007). Sau khi xuất bản,
sách đã được các học giả khen ngợi là tác phẩm nghiên cứu công phu nhất về
cuộc đời và sự nghiệp của A. Einstein được xuất bản ở Việt Nam. Thông qua
tác phẩm này, Nguyễn Xuân Xanh đã tổng hợp những tư liệu phong phú về
cuộc đời và sự nghiệp của A. Einstein, trong đó đề cập khá sâu sắc đến tư
tưởng triết học và giá trị nhân văn của A. Einstein. Đặc biệt, Nguyễn Xuân
Xanh đã dành hai chương cuối cùng của quyển sách (chương 9 và 10) có tên
gọi Einstein – Con người giải phóng, nhận định và đánh giá tư tưởng triết học
dưới góc độ bản thể luận, nhận thức luận cũng như tư duy độc lập và sáng tạo
của A. Einstein.
PGS.TS. Nguyễn Tấn Hùng có loạt bài nghiên cứu về A. Einstein đăng
trên các tạp chí trong nước như: Quan niệm về sự bất tử của con người (Tạp

chí Tâm lý học, số 10, 2002), Quan điểm của A. Anhxtanh về quan hệ giữa
tôn giáo và khoa học (Tạp chí Lý luận chính trị, số 3, 2003), A. Anhxtanh -
Nhà khoa học, nhà triết học (Tạp chí Triết học, số 4, 2003), Quan niệm của
A. Einstein về con người, động cơ, mục đích và ý nghĩa của cuộc sống (Tạp
chí Nghiên cứu con người, số 3, 2003). Thông qua các bài báo, Nguyễn Tấn
Hùng đã trình bày và bước đầu đánh giá A. Einstein trên nhiều phương diện:
19
con người, khoa học và tôn giáo, giá trị nhân văn và tư tưởng triết học; gợi
mở hướng nghiên cứu về A. Einstein với tư cách là một nhà triết học - một
vấn đề còn khá mới mẻ ở Việt Nam.
Bùi Văn Mưa với luận án tiến sĩ Triết học và Bức tranh vật lý học về
thế giới, được in thành sách (Nxb Đại học Quốc gia Tp. HCM, 2007), đi sâu
phân tích bức tranh vật lý học về thế giới trong lịch sử phát triển của nó; trong
đó đã đề cập đến bức tranh vật lý học về thế giới và ý nghĩa triết học của học
thuyết A. Einstein.
Tổng quan lịch sử nghiên cứu đề tài, chúng tôi nhận thấy rằng, đã có
nhiều công trình về A. Einstein ở trong và ngoài nước là sách, tiểu luận khoa
học, bài báo khoa học… tập trung nghiên cứu, đánh giá về A. Einstein dưới
nhiều góc độ: cuộc đời và sự nghiệp của một nhà khoa học vĩ đại; nhà vật lý
học với những phát minh làm biến đổi thế giới; nhà triết học, với những tư
tưởng, quan điểm có ý nghĩa đối với lịch sử triết học. Tư tưởng triết học của
A. Einstein đã được các tác giả phân tích và đánh giá trên các mặt sau:
- Ý nghĩa triết học của thuyết tương đối.
- Tư tưởng bản thể luận và nhận thức luận.
- Tư tưởng tôn giáo và mối quan hệ giữa khoa học và tôn giáo.
- Giá trị nhân văn trong tư tưởng của A. Einstein.
Từ những công trình đã xuất bản về A. Einstein, chúng tôi nhận thấy
rằng các tác giả đã nghiên cứu và có đánh giá hầu hết tư tưởng triết học trong
học thuyết và tư tưởng của nhà khoa học, nhà triết học A. Einstein. Tuy nhiên,
chưa có một công trình nào đi sâu nghiên cứu, phân tích một cách đầy đủ và

có tính hệ thống về tư tưởng triết học của A. Einstein.
20
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu đề tài
Nghiên cứu tư tưởng triết học của A. Einstein một cách khái quát và có
hệ thống trên các phương diện: tư tưởng bản thể luận, tư tưởng nhận thức
luận, vấn đề nhân sinh quan; từ đó, rút ra những giá trị và đóng góp của A.
Einstein đối với sự phát triển tư tưởng triết học của nhân loại.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
Để đạt được mục đích trên, luận án có nhiệm vụ:
- Trình bày những điều kiện, tiền đề hình thành tư tưởng triết học A.
Einstein.
- Khái quát và hệ thống tư tưởng triết học của A. Einstein trên các
phương diện: bản thể luận, nhận thức luận, nhân sinh quan.
- Đánh giá ý nghĩa lịch sử trong tư tưởng triết học của A. Einstein.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
Luận án được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy
vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, cách tiếp cận hệ thống - cấu trúc
trong nghiên cứu đề tài.
Trên cơ sở lý luận chung, nghiên cứu đề tài này chúng tôi còn sử dụng
tổng hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phân tích - tổng hợp, logic
- lịch sử, phương pháp hệ thống - cấu trúc, khái quát hóa - hệ thống hóa và
các phương pháp khác
5. Những đóng góp mới và ý nghĩa của luận án
5.1. Những đóng góp mới của luận án
- Luận án đã trình bày có hệ thống và tương đối đầy đủ về tư tưởng triết
học của A. Einstein trên các mặt: bản thể luận, nhận thức luận, nhân sinh
quan, mà từ trước đến nay ở nước ta chưa có một công trình nào thực hiện.
21
- Luận án đã phân tích và rút ra ý nghĩa triết học của những phát minh

trong lĩnh vực vật lý học của A. Einstein, như thuyết tương đối nói chung,
không - thời gian, vận động, công thức E = mc
2
, tính thống nhất vật chất trong
thế giới vi mô… mở ra khả năng vận dụng những thành tựu trong lĩnh vực
khoa học này vào nghiên cứu và phát triển triết học.
- Luận án đã chứng minh nhân sinh quan của A. Einstein với những
quan điểm về tôn giáo, ý nghĩa cuộc sống, chủ nghĩa hòa bình, giáo dục tư
duy độc lập; tinh thần quả cảm trong khoa học và lối sống giản dị của nhà
khoa học vĩ đại, là mẫu mực về quan niệm sống, là tấm gương sáng để mọi
người noi theo.
5.2. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Về lý luận: Luận án góp phần làm sáng tỏ những quan điểm về bản thể
luận, nhận thức luận, nhân sinh quan của A. Einstein theo quan điểm của chủ
nghĩa duy vật biện chứng.
Về thực tiễn: Luận án là cơ sở để thúc đẩy việc nghiên cứu tư tưởng
triết học của A. Einstein ở Việt Nam trong thời gian đến. Tư tưởng nhân văn
của A. Einstein góp phần giáo dục lòng yêu chuộng hòa bình, lòng tự trọng và
sáng tạo trong nghiên cứu và học tập, rèn luyện kỹ năng sống cho mọi người
nói chung và thế hệ trẻ nói riêng. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm
tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy triết học trong các trường
đại học và cao đẳng. Luận án sau khi hoàn thành và bảo vệ cấp cơ sở đào tạo
có thể được xuất bản thành sách phục vụ cho việc tham khảo trong giảng dạy
và học tập.
6. Kết cấu của luận án: Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài
liệu tham khảo, luận án gồm 3 chương, 9 tiết.
22
NỘI DUNG
Chương 1
NHỮNG ĐIỀU KIỆN, TIỀN ĐỀ HÌNH THÀNH

TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA ALBERT EINSTEIN
A. Einstein là nhà vật lý, nhà triết học khoa học người Đức gốc Do
Thái. Năm 1905 khi ông cho đăng bốn bài báo khoa học gắn liền với thuyết
tương đối và hiệu ứng quang điện - được gọi là Năm kỳ diệu vì những công
trình ấy đã làm thay đổi số phận của chính ông và tạo ra bước ngoặt trong sự
phát triển của khoa học. Năm 1921, ông được tặng giải thưởng Nobel về vật
lý học. Năm 1933, khi A. Hitler lên cầm quyền ở Đức, ông đã di cư sang Mỹ;
từ đó, ông giảng dạy và nghiên cứu tại Đại học Princeton cho đến cuối đời.
Cuộc đời của A. Einstein vô cùng sinh động và phong phú. Chính điều
đó làm cho ông có sự hấp dẫn lớn đối với mọi người. Khi nghiên cứu về cuộc
đời của A. Einstein, nhiều học giả ngạc nhiên về một hình mẫu đầy cá tính:
ông vừa là nhà khoa học, nhà triết học, nhà hoạt động chính trị - xã hội
dũng cảm; nhà giáo dục nhân bản; chiến sĩ vì hòa bình… Dưới góc độ khoa
học, thuyết tương đối của ông đã mang lại cho vật lý học những vấn đề mới
mẻ, tạo ra sự biến chuyển từ nhận thức đến hành động vào đầu thế kỷ XX.
Những khám phá khoa học đó không những có giá trị hiện thời mà còn có ý
nghĩa đối với tương lai khoa học. Phạm Duy Hiển nhận xét trong tác phẩm
Bằng chứng và lý giải: “Qua bí ẩn quanh chuyển động của hạt phấn hoa trong
nước, A. Einstein lần đầu tiên chứng minh sự tồn tại của phân tử như những
thực thể chứ không còn là những sản phẩm tư duy trong đầu con người. Cùng
với việc đặt nền móng cho thuyết lượng tử qua lượng tử ánh sáng và việc bác
bỏ thuyết ê te làm giá đỡ cho sóng ánh sáng, A. Einstein đã khai thông một bế
tắc lớn thời bấy giờ để khoa học thẳng tiến vào