Chương 6 đột biến đơn gene NST giới tính

ÂÄÜT BIÃÚN ÂÅN GENE
DI TRUYÃÖN LIÃN KÃÚT GIÅÏI TÊNH
PGS. TS. Nguyãùn Viãút
Nhán
MUC TIU

Hióứu õổồỹc hióỷn tổồỹng bỏỳt hoaỷt cuớa NST X

Hióứu õổồỹc õỷc õióứm di truyóửn cuớa caùc
gene õọỹt bióỳn trón NST giồùi tờnh X vaỡ Y
NST X
5% DNA (khoaớng 160 trióỷu bp)
Coù trón 700 gene õaợ õổồỹc õởnh
vở
NST Y
Rỏỳt nhoớ (khoaớng 70 trióỷu bp)
Khoaớng 24 gene lión kóỳt vồùi NST Y
õaợ õổồỹc xaùc õởnh
HIN TặĩNG BT HOAT NST X
Ngổồỡi nổợ :
Traỷng thaùi khaớm
vóử NST giồùi tờnh
X.
Ngổồỡi nam:
Traỷng thaùi baùn
hồỹp tổớ
(hemizygous).
QUẠ TRÇNH BÁÚT HOẢT
•
Bàõt âáưu khong 2 tưn sau khi thủ tinh
•

Bàõt âáưu tỉì trung tám báút hoảt NST X lan dc
theo
NST X
•
Cạc tãú bo s hçnh thnh nãn cạc täø chỉïc
ngoi phäi nhỉ bạnh nhau thç chè cọ nhỉỵng NST
X cọ ngưn gäúc tỉì bäú bë báút hoảt.
•
ÅÍ cạc tãú bo dng sinh dủc thç NST X cọ
hiãûn tỉåüng tại hoảt
Váût thãø Barr
Säú læåüng váût thãø Barr trong nhán tãú baìo = säú NST X - 1
Nóỳu NST X bở thổỡa ra laỡ khọng hoaỷt õọỹng thỗ taỷi
sao nhổợng ngổồỡi coù bỏỳt thổồỡng vóử sọỳ lổồỹng
NST X naỡy laỷi khọng coù kióứu hỗnh bỗnh thổồỡng ?
Hióỷn tổồỹng bỏỳt hoaỷt NST X xaớy ra khọng
hoaỡn toaỡn (vuỡng telomere)
20% sọỳ gene trón NST X bỏỳt hoaỷt coù thóứ
vỏựn hoaỷt õọỹng
Nhióửu gene trón NST X thoaùt khoới sổỷ bỏỳt
hoaỷt coù allele tổồng õọửng trón NST Y
C CH PHN Tặ

Trung tỏm bỏỳt hoaỷt NST X mang gene XIST vỏựn
sao maợ trón NST X bở bỏỳt hoaỷt.

Phỏn tổớ mRNA do gene XIST tọứng hồỹp khọng
giaới maợ maỡ nũm laỷi trong nhỏn vaỡ boỹc lón
vuỡng NST X bở bỏỳt hoaỷt.

Nhióửu dinucleotide CG ồớ vuỡng 5' cuớa gene
trón NST X bỏỳt hoaỷt bở methyl hoùa rỏỳt nỷng
(duy trỗ traỷng thaùi bỏỳt hoaỷt cuớa NST X õỷc
hióỷu)
 DI TRUYÃÖN GEN LÀÛN LIÃN KÃÚT
NST X
HÄN NHÁN
HÄN NHÁN
C IỉM
1. Phọứ bióỳn ồớ ngổồỡi nam hồn ngổồỡi nổợ
2. Bọỳ khọng bao giồỡ truyóửn cho con trai
3. Ngừt quaợng trong bióứu hióỷn
4. Bọỳ mừc bóỷnh seợ truyóửn gene cho 100% con
gaùi, nhổợng ngổồỡi con gaùi naỡy seợ truyóửn
gene bóỷnh cho 50% sọỳ con trai cuớa hoỹ vaỡ
laỡm bióứu hióỷn bóỷnh.
5. Kióứu họn nhỏn phọứ bióỳn : X1X2 x X1Y
6. Kióứu họn nhỏn ờt gỷp: X1X2 x X2Y
NGUY C TAẽI PHAẽT (recurrence risk)
Phuỷ thuọỹc vaỡo kióứu gene cuớa mọựi
bọỳ meỷ vaỡ giồùi tờnh cuớa con hoỹ
Tỗnh traỷng ngổồỡi nổợ dở hồỹp tổớ coù bióứu
hióỷn bóỷnh
(manifesting heterozygotes)
Xu hổồùng mừc bóỷnh tổồng õọỳi nheỷ
Bóỷnh ổa chaớy maùu A (hemophilia A), thióỳu yóỳu tọỳ VIII

Ngổồỡi nổợ dở hồỹp tổớ XHXh coù thóứ coù bióứu hióỷn
bóỷnh nheỷ

Khoaớng 30% bóỷnh nhỏn khọng coù tióửn sổớ gia õỗnh (õọỹt
bióỳn mồùi
Hemophilia

Phọứ bióỳn ồớ moỹi chuớng tọỹc

Hemophilia A: 1: 5.000 nam

Hemophilia B: 1 :100.000 nam
Bóỷnh loaỷn dổồợng cồ Duchenne
DMD: Duchene Muscular Dystrophy

DMD õổồỹc Guillaume Benjamin Amand Duchenne (1806-1875), mọ taớ õỏửu
tión nm 1861

Taỡn suỏỳt 1 : 3,500 treớ nam.

ọỹt bióỳn gen DMD (dystrophin gene) maợ hoùa cho protein dystrophin,
taỷo nón sổỷ hũng õởnh cuớa phổùc hồỹp dystroglycan (DGC) cuớa
maỡng tóỳ baỡo

Bióứu hióỷn khi beù õổồỹc khoaớng 5 tuọứi

Tỗnh traỷng giaớ phỗ õaỷi cuớa caùc cồ.

Cỏửn xe ln khoaớng 12 tuọứi

Sọỳng tồùi õọỹ tuọứi 20
 DI TRUYÃÖN GENE TRÄÜI LIÃN KÃÚT

NST X
C IỉM

Mọựi caù thóứ chố cỏửn nhỏỷn mọỹt gene bóỷnh laỡ õuớ õóứ mừc bóỷnh.
1. Ngổồỡi nổợ coù tyớ lóỷ mừc bóỷnh cao gỏỳp
õọi ngổồỡi nam
2. Ngổồỡi bọỳ mừc bóỷnh khọng truyóửn bóỷnh
cho con trai nhổng 100% con gaùi cuớa hoỹ
mừc bóỷnh.
3. Ngổồỡi meỷ mừc bóỷnh thổồỡng ồớ traỷng
thaùi dở hồỹp.
Giaớm phosphate maùu lión kóỳt NST X (XLH:
X-linked hypophosphatemia )

Thỏỷn khọng taùi hỏỳp phosphat
vaỡ chuyóứn hoùa Vitamin D.

ọỹt bióỳn gen Phex (phosphate
regulating gene) trón NST X
(Xp22.2-p22.1)

Bióứu hióỷn nheỷ ồớ nổợ

Tỏửn suỏỳt 1:20.000
Họỹi chổùng NST X dóự gaợy (FXS: fragile X
syndrome)

Gia tng õoaỷn lỷp CGG (bỗnh thổồỡng <50 lỏửn
lỷp)

Di truyóửn theo kióứu trọỹi lión kóỳt NST X

ọ ỹthỏỳm: 80% ồớ ngổồỡi nam ; 30%.ồớ ngổồỡi
nổợ

Chởu traùch nhióỷm cho khoaớng 40% caùc
trổồỡng hồỹp chỏỷm trờ lión kóỳt NST X.

Tyớ lóỷ 1/4.000 nam vaỡ 1/8.000 nổợ
ngổồỡi nổợ mổùc õọỹ chỏỷm trờ coù xu
hổồùng nheỷ hồn vaỡ thay õọứi trong mổùc õọỹ
bióứu hióỷn bóỷnh nhióửu hồn so vồùi ngổồỡi
nam .
Gene bóỷnh FMR1
Chióửu daỡi 38kb, mang 17 õoaỷn exons vaỡ sao ra
phỏn tổớ mRNA coù kờch thổồùc 4,8kb
1. ọỹt bióỳn trón vuỡng 5' khọng giaới maợ cuớa
gene
mang õoaỷn lỷp CGG
2. Ngổồỡi bỗnh thổồỡng: sọỳ lỏửn lỷp laỡỡ 6 - 50
lỏửn
3. Ngổồỡi mừc họỹi chổùng NST X dóự gaợy:
tổỡ 230 õóỳn >1000
4. Ngổồỡi nam truyóửn bóỷnh vaỡ con gaùi cuớa hoỹ
coù sọỳ lỏửn lỷp trung bỗnh tổỡ 50 õóỳn 230
lỏửn.