đánh giá tình hình sốt rét tại tỉnh bình thuận (1991 – 2010) và nghiên cứu sử dụng kem xua soffell kết hợp với màn permanet 2.0 tại một số điểm sốt rét lưu hành nặng (tt)

1
󰖷T V󰖥N 󰗁
B󰗈nh s󰗒t rét (SR) là b󰗈nh truy󰗂n nhi󰗆m nguy hi󰗄m 󰗒i v󰗜i con ng󰗞i,
do m󰗚t s󰗒 loài ký sinh trùng thu󰗚c gi󰗒ng Plasmodium (P.) gây ra; m󰗘i
nm trên th󰗀 g󰗜i có hàng trm tri󰗈u ng󰗞i m󰖰c b󰗈nh và hàng nghìn ng󰗞i
ch󰗀t do SR. Ký sinh trùng s󰗒t rét (KSTSR) 󰗤c truy󰗂n t󰗬 ng󰗞i b󰗈nh
sang ng󰗞i lành b󰗠i các loài mu󰗘i thu󰗚c gi󰗒ng Anopheles (An.). B󰗈nh SR
phân b󰗒 trên th󰗀 gi󰗜i t󰗬 64 v 󰗚 B󰖰c 󰗀n 32 v 󰗚 Nam, 󰖸c bi󰗈t 󰗠 các
n󰗜c thu󰗚c châu Phi, khu v󰗲c Nam M󰗺 và khu v󰗲c châu Á- Thái Bình
Dng.
T󰖢i Vi󰗈t Nam, m󰖸c dù chng trình Phòng ch󰗒ng s󰗒t rét (PCSR) ã có
nhi󰗂u thành công, nhng k󰗀t qu󰖤 cha th󰖮t s󰗲 b󰗂n v󰗰ng, b󰗈nh SR v󰖬n còn
e d󰗎a 󰗀n s󰗪c kh󰗐e ng󰗞i dân vùng r󰗬ng núi, 󰖸c bi󰗈t là 󰗠 vùng sâu, vùng
xa, ni ch󰗨 y󰗀u có 󰗔ng bào dân t󰗚c thi󰗄u s󰗒 sinh s󰗒ng và có nhi󰗂u ng󰗞i
i r󰗬ng, làm r󰖬y và ng󰗨 l󰖢i qua êm trong r󰗬ng, r󰖬y.
T󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n b󰗈nh nhân s󰗒t rét (BNSR) nm 2010 so v󰗜i nm
2006 ch󰗊 gi󰖤m 6,22 %. Ch󰗊 s󰗒 KSTSR nm 2010 so nm 2006 tng
18,24 %. BNSR, KSTSR th󰗞ng t󰖮p trung 󰗠 5 xã s󰗒t rét lu hành (SRLH)
n󰖸ng (theo phân vùng d󰗌ch t󰗆 SR can thi󰗈p 2009). Trong nm 2010, s󰗒
BNSR t󰖢i huy󰗈n B󰖰c Bình chi󰗀m g󰖨n 45 % so v󰗜i toàn t󰗊nh (323/720), t󰗸
l󰗈 m󰖰c SR ch󰗨 y󰗀u t󰖮p trung 󰗠 󰗒i t󰗤ng i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y. S󰗒 BNSR t󰖢i 2
xã Phan Sn và Phan Ti󰗀n (huy󰗈n B󰖰c Bình) trong nm 2010 chi󰗀m t󰗸 l󰗈
52,4 % so v󰗜i 5 xã SRLH n󰖸ng (121/231) và chi󰗀m 17,8 % so v󰗜i toàn t󰗊nh
(121/678). M󰖸c dù các bi󰗈n pháp phòng ch󰗒ng vector 󰗤c ti󰗀n hành liên
t󰗦c trong nhi󰗂u nm, nhng m󰖮t 󰗚 vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính là
An.dirus vào hút máu ng󰗞i trong và ngoài nhà v󰖬n còn cao.
K󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u cho th󰖦y, t󰖢i nh󰗰ng vùng SR lu hành n󰖸ng 󰗠 khu
v󰗲c nhà r󰖬y m󰖮t 󰗚 vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính nh An. dirus, An.
minimus cao, có t󰖮p tính 󰗒t ng󰗞i và trú 󰖮u ngoài nhà nên hi󰗈u qu󰖤 phun
t󰗔n lu hóa ch󰖦t th󰖦p. Các loài mu󰗘i An. dirus, An. minimus 󰗠 ây ho󰖢t
󰗚ng 󰗒t ng󰗞i t󰗬 ch󰖮p t󰗒i, lúc ng󰗞i dân còn sinh ho󰖢t ngoài tr󰗞i và cha

buông màn i ng󰗨, nên màn t󰖪m hóa ch󰖦t ít phát huy 󰗤c tác d󰗦ng. 󰗄
kh󰖰c ph󰗦c các h󰖢n ch󰗀 trên, màn t󰖪m hóa ch󰖦t t󰗔n lu lâu (LLINs) v󰗜i kh󰖤
nng ch󰗌u gi󰖸t nhi󰗂u l󰖨n ã 󰗤c áp d󰗦ng, 󰗔ng th󰗞i k󰗀t h󰗤p v󰗜i bi󰗈n pháp
s󰗮 d󰗦ng kem xua mu󰗘i b󰖤o v󰗈 cho nh󰗰ng ng󰗞i i r󰗬ng, làm r󰖬y và ng󰗨
qua êm trong r󰗬ng, r󰖬y.
Xu󰖦t phát t󰗬 yêu c󰖨u th󰗲c t󰗀 trên, chúng tôi ti󰗀n hành th󰗲c hi󰗈n 󰗂 tài
󰜝ánh giá tình hình s󰗒t rét t󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n (1991 󰜔 2010) và
nghiên c󰗪u s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0 t󰖢i
m󰗚t s󰗒 i󰗄m s󰗒t rét lu hành n󰖸ng󰜞 v󰗜i m󰗦c tiêu:
1. ánh giá tình hình s󰗒t rét t󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n (1991 󰜔 2010).
2. ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua Soffell k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet
2.0 và tác d󰗦ng di󰗈t t󰗔n lu c󰗨a hóa ch󰖦t trên màn Permanet 2.0.
2
3. Xác 󰗌nh s󰗲 ch󰖦p nh󰖮n c󰗨a c󰗚ng 󰗔ng khi s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell
và màn Permanet 2.0.
TÍNH KHOA H󰗍C, TÍNH M󰗛I VÀ TÍNH TH󰗱C TI󰗅N
C󰗧A LU󰖭N ÁN
óng góp m󰗜i c󰗨a lu󰖮n án
- ây là l󰖨n 󰖨u tiên t󰗖ng k󰗀t, ánh giá tình hình SR t󰖢i t󰗊nh Bình
Thu󰖮n sau 20 nm (1991 󰜔 2010) và ánh giá th󰗲c tr󰖢ng m󰖰c SR c󰗨a 󰗒i
t󰗤ng i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y. 󰗔ng th󰗞i ã ch󰗊 ra nh󰗰ng khó khn hi󰗈n nay trong
vi󰗈c áp d󰗦ng bi󰗈n pháp phòng ch󰗒ng vector cho nh󰗰ng ng󰗞i i r󰗬ng, ng󰗨
r󰖬y.
- L󰖨n 󰖨u tiên nghiên c󰗪u b󰗖 sung gi󰖤i pháp phòng ch󰗒ng vector SR
b󰖲ng s󰗮 d󰗦ng kem xua k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0 t󰖢i m󰗚t s󰗒 󰗌a
phng SRLH n󰖸ng, có th󰗄 xem là m󰗚t óng góp m󰗜i c󰗨a lu󰖮n án. Gi󰖤i
pháp này có tính k󰗀 th󰗬a nhng ã nâng cao hn khi k󰗀t h󰗤p gi󰗰a kem xua
và màn. K󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u cho th󰖦y, hi󰗈u l󰗲c c󰗨a màn Permanet 2.0 làm
gi󰖤m m󰖮t 󰗚 An. dirus 󰗒t ng󰗞i trong nhà su󰗒t êm, hi󰗈u l󰗲c b󰖤o v󰗈 80%.
Hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua Soffell ch󰗒ng An. dirus 󰗒t ng󰗞i 89% trong kho󰖤ng

th󰗞i gian 6 󰜔 7 gi󰗞. Hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0
ch󰗒ng An. dirus 󰗒t ng󰗞i 92%.
Ý ngha khoa h󰗎c
󰗂 tài ã t󰗖ng k󰗀t m󰗚t cách 󰖨y 󰗨 v󰗂 tình hình SR t󰖢i t󰗊nh Bình
Thu󰖮n t󰗬 nm 1991󰗀n 2010. 󰗔ng th󰗞i ã phát hi󰗈n 󰗤c nh󰗰ng y󰗀u t󰗒
khách quan và k󰗺 thu󰖮t làm tình hình SR gi󰖤m rõ r󰗈t, nhng cha b󰗂n
v󰗰ng. T󰗬 ó ã b󰗖 sung m󰗚t s󰗒 bi󰗈n pháp PCSR tích c󰗲c, trong ó có bi󰗈n
pháp phòng ch󰗒ng vector t󰖢i vùng SRLH n󰖸ng. Các k󰗀t qu󰖤 v󰗂 hi󰗈u l󰗲c
phòng ch󰗒ng vector SR c󰗨a bi󰗈n pháp s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell k󰗀t h󰗤p v󰗜i
màn Permanet 2.0 có ý ngha th󰗲c ti󰗆n và ý ngha khoa h󰗎c cao, góp ph󰖨n
ki󰗄m soát và 󰖪y lùi b󰗈nh SR t󰖢i 󰗌a phng.
Ý ngha th󰗲c ti󰗆n
󰗟 nh󰗰ng 󰗌a phng có SRLH và lu hành n󰖸ng là vùng sâu, vùng
xa c󰗨a t󰗊nh Bình Thu󰖮n, dân di bi󰗀n 󰗚ng, dân i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y, nh󰗰ng
bi󰗈n pháp phòng ch󰗒ng vector truy󰗂n th󰗒ng nh phun t󰗔n lu trong nhà và
t󰖪m màn b󰖲ng hoá ch󰖦t di󰗈t côn trùng kém hi󰗈u qu󰖤. Do v󰖮y 󰗂 tài ã 󰗂
xu󰖦t và áp d󰗦ng bi󰗈n pháp b󰖤o v󰗈 cá nhân kh󰗐i mu󰗘i 󰗒t khi i r󰗬ng, ng󰗨
r󰖬y b󰖲ng kem xua Soffell k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0 ã góp ph󰖨n làm
gi󰖤m t󰗸 l󰗈 m󰖰c SR 󰗠 t󰗊nh Bình thu󰖮n và góp ph󰖨n vào s󰗲 thành công c󰗨a
chng trình PCSR Qu󰗒c gia, là m󰗚t óng góp có ý ngha th󰗲c ti󰗆n c󰗨a
lu󰖮n án.
3
C󰖥U TRÚC LU󰖭N ÁN
Lu󰖮n án g󰗔m 137 trang, 33 b󰖤ng và 23 hình 󰗤c chia thành các
ph󰖨n sau: 󰖸t v󰖦n 󰗂 (3 trang), tính khoa h󰗎c, tính m󰗜i, tính th󰗲c ti󰗆n (1
trang), t󰗖ng quan tài li󰗈u (43 trang), 󰗒i t󰗤ng và phng pháp nghiên c󰗪u
(15 trang), k󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u (35 trang), bàn lu󰖮n (36 trang), k󰗀t lu󰖮n và
ki󰗀n ngh󰗌 (3 trang), các công trình khoa h󰗎c có liên quan 󰗀n lu󰖮n án (1
trang). Tài li󰗈u tham kh󰖤o g󰗔m 175 (78 tài li󰗈u ti󰗀ng Vi󰗈t và 97 tài li󰗈u
ti󰗀ng Anh).

Chng 1. T󰗕NG QUAN TÀI LI󰗇U
1.1. Tình hình s󰗒t rét và phòng ch󰗒ng vector s󰗒t rét trên th󰗀 gi󰗜i
1.1.1. Tình hình s󰗒t rét trên th󰗀 gi󰗜i
Nm 2012, trên th󰗀 gi󰗜i có kho󰖤ng 207 tri󰗈u ng󰗞i m󰖰c b󰗈nh SR và
627.000 ca t󰗮 vong do SR. 󰗜c tính 3,4 t󰗊 dân trên th󰗀 gi󰗜i v󰖬n b󰗌 SR e
d󰗎a (ch󰗨 y󰗀u 󰗠 Châu Phi và ông Nam Á). Do v󰖮y, WHO c󰖤nh báo tr󰗠
ng󰖢i này có th󰗄 s󰖾 khi󰗀n m󰗦c tiêu thanh toán b󰗈nh SR 󰗠 các n󰗜c phát
tri󰗄n vào cu󰗒i nm 2015 khó th󰗲c hi󰗈n 󰗤c.
1.1.1.1. Nghiên c󰗪u v󰗂 mu󰗘i Anopheles
Cho 󰗀n nay, trên th󰗀 gi󰗜i ã phát hi󰗈n 󰗤c 481 loài mu󰗘i
Anopheles, trong ó có hn 70 loài có vai trò truy󰗂n b󰗈nh SR. Thành ph󰖨n
loài, phân b󰗒, vai trò truy󰗂n b󰗈nh c󰗨a các loài mu󰗘i Anopheles khác nhau.
B󰖲ng nghiên c󰗪u nhi󰗆m s󰖰c th󰗄, i󰗈n di enzyme và PCR, m󰗚t s󰗒
nghiên c󰗪u t󰗬 th󰖮p k󰗸 tr󰗜c ã kh󰖴ng 󰗌nh An. dirus là m󰗚t ph󰗪c h󰗤p loài
và 󰖸t tên t󰖢m th󰗞i m󰗚t s󰗒 thành viên (A, B, C, D, E, F): An. dirus A,
(Peyton & Harrrison 1979); An. dirus B, (Hii, 1982); An. dirus C, An.
dirus D, (Baimai et al, 1988). Harbach và CS (2007) ã xác 󰗌nh ph󰗪c h󰗤p
Minimus bao g󰗔m 2 loài có tên chính th󰗪c là An. minimus (loài A) và An.
harrisoni (loài C) và m󰗚t loài có tên g󰗎i cha chính th󰗪c là An. minimus E.
Chiristophers S. R. (1911) nghiên c󰗪u s󰗲 phát tri󰗄n c󰗨a tr󰗪ng trong c th󰗄
mu󰗘i. Beklemishev (1940) nghiên c󰗪u sinh h󰗎c c󰗨a mu󰗘i Anopheles, xác
󰗌nh 3 giai o󰖢n c󰗨a chu k󰗴 sinh th󰗲c c󰗨a mu󰗘i. Rusell (1946) và Carneval
(1978) nghiên c󰗪u t󰖮p tính v󰖮t ch󰗨 và các y󰗀u t󰗒 h󰖦p d󰖬n c󰗨a mu󰗘i.
Polodova (1949) nghiên c󰗪u xác 󰗌nh tu󰗖i sinh lý c󰗨a mu󰗘i.
Nm 1992 WHO ã công b󰗒 72 loài mu󰗘i kháng hoá ch󰖦t, trong ó
69 loài kháng DDT, 38 loài kháng photpho h󰗰u c, 17 loài kháng c󰖤 3 lo󰖢i
hoá ch󰖦t trên. S󰗲 kháng hoá ch󰖦t c󰗨a mu󰗘i ngày càng tng c󰖤 v󰗂 s󰗒 l󰗤ng
loài, 󰗀n nm 2000 ã có kho󰖤ng 100 loài mu󰗘i kháng hoá ch󰖦t trong ó
hn 50 loài Anopheles.
4

Nm 1880, Laveran, l󰖨n 󰖨u tiên ã phát hi󰗈n và mô t󰖤 KSTSR trong
h󰗔ng c󰖨u 󰗠 ng󰗞i t󰖢i Algeria; nm 1897, Ronald Ross, Grass, Bigmani và
Bastianelli ã ch󰗪ng minh hoàn toàn chu k󰗴 phát tri󰗄n KSTSR 󰗠 mu󰗘i
Anopheles và ng󰗞i.
1.1.2. Nghiên c󰗪u phòng ch󰗒ng vector s󰗒t rét trên th󰗀 gi󰗜i
1.1.2.1. Nghiên c󰗪u các hóa ch󰖦t di󰗈t mu󰗘i
Nm 1934, Paul Miller ã tìm ra hóa ch󰖦t di󰗈t côn trùng là DDT
(Zedler t󰗖ng h󰗤p nm 1874). Hóa ch󰖦t thu󰗚c nhóm pyrethroid 󰖨u tiên
󰗤c Standinger và Ruziofa phát hi󰗈n tác d󰗦ng là pyrethrine thiên nhiên
(biollethrine) nm 1924. Nm 1973, Elliott và Onwaris ã t󰗖ng h󰗤p thành
công permethrine. Cu󰗒i th󰖮p k󰗸 70 sang th󰖮p k󰗸 80, nh󰗰ng 󰗪ng d󰗦ng c󰗨a
ICON, detamethrine, Fendona phun t󰗔n lu trên t󰗞ng; detamethrine,
permethrine, Fendona t󰖪m màn 󰗄 ch󰗒ng mu󰗘i SR trên th󰗀 gi󰗜i b󰗜c 󰖨u
có hi󰗈u qu󰖤.
1.1.2.2. Phòng ch󰗒ng vector s󰗒t rét
T󰖢i Brazil, Cavalcante (1996), Xavier (1986) ã nghiên c󰗪u s󰗮 d󰗦ng
rèm t󰖪m deltamethrin (25 mg ho󰖢t ch󰖦t/m
2
) bao b󰗎c xung quanh lán c󰗨a
th󰗤 khai thác m󰗐. Kroeger và CS. (1995) th󰗮 nghi󰗈m 󰗠 Colombia s󰗮 d󰗦ng
màn t󰖪m lambda 󰜔 cyhalothrin (10 󰜔 30 mg/m
2
). Nghiên c󰗪u c󰗨a Sexton
(1994) nghiên c󰗪u th󰗮 nghi󰗈m s󰗮 d󰗦ng võng có b󰗎c võng t󰖪m permethrin
(500 mg ho󰖢t ch󰖦t/m
2
) 󰗠 c󰗚ng 󰗔ng dân c có t󰖮p quán s󰗮 d󰗦ng b󰗎c võng.
Moore và CS. ( 2007) th󰗮 nghi󰗈m 󰗠 Guatemala và 󰗠 Peru s󰗮 d󰗦ng DEET
15 % có tác d󰗦ng xua 95% trong vòng 6 gi󰗞 sau khi s󰗮 d󰗦ng.
1.2. Tình hình s󰗒t rét và phòng ch󰗒ng vector s󰗒t rét 󰗠 Vi󰗈t Nam

1.2.1. Tình hình s󰗒t rét 󰗠 Vi󰗈t Nam
Chng trình thanh toán b󰗈nh SR 󰗤c tri󰗄n khai trên toàn qu󰗒c t󰗬
nm 1976 󰜔 1990: t󰗬 nm 1976 do h󰖮u qu󰖤 c󰗨a chi󰗀n tranh và nhi󰗂u nguyên
nhân khác nh khó khn v󰗂 ngu󰗔n nhân l󰗲c, v󰗂 kinh t󰗀 - xã h󰗚i, m󰖢ng l󰗜i y
t󰗀 c s󰗠 xu󰗒ng c󰖦p, di bi󰗀n 󰗚ng dân r󰖦t l󰗜n gi󰗰a các vùng mi󰗂n, bên c󰖢nh
là các khó khn v󰗂 k󰗺 thu󰖮t (KSTSR kháng thu󰗒c, mu󰗘i truy󰗂n b󰗈nh s󰗒ng
ngoài nhà󰜧). B󰗈nh SR ã tng cao 󰗠 nhi󰗂u ni. Nm 1980, b󰗈nh SR gia
tng 󰗠 nhi󰗂u t󰗊nh vùng r󰗬ng núi và vùng ven bi󰗄n, có 1.138 ng󰗞i t󰗮 vong
do SR và 511.557 ng󰗞i m󰖰c trên toàn qu󰗒c.
T󰗬 nm 1991 n󰗜c ta th󰗲c hi󰗈n chi󰗀n l󰗤c PCSR. 󰗤c s󰗲 quan tâm
ch󰗊 󰖢o và 󰖨u t c󰗨a Nhà n󰗜c cùng v󰗜i s󰗲 n󰗘 l󰗲c c󰗨a ngành Y t󰗀 Vi󰗈t
Nam ã 󰖢t 󰗤c nh󰗰ng thành t󰗲u áng k󰗄 trong phòng ch󰗒ng b󰗈nh SR.
Sau 10 nm (1991 󰜔 2000) th󰗲c hi󰗈n PCSR: s󰗒 ng󰗞i m󰖰c SR gi󰖤m 73,1%
so v󰗜i nm 1991 (1.091.251 ng󰗞i); s󰗒 ng󰗞i t󰗮 vong do SR gi󰖤m 98,5% so
v󰗜i nm 1991 (4.641 ng󰗞i). theo báo cáo tình hình SR c󰖤 n󰗜c trong nm
5
2012, s󰗒 ng󰗞i t󰗮 vong do SR là 08 tr󰗞ng h󰗤p (gi󰖤m 42,9% so v󰗜i nm
2011), s󰗒 BNSR là 43.717 ng󰗞i (gi󰖤m 4,1% so v󰗜i nm 2011), ch󰗊 gi󰖤m 󰗠
5/7 khu v󰗲c. Hai khu v󰗲c tr󰗎ng i󰗄m có tình hình SR n󰖸ng nh󰖦t trong toàn
qu󰗒c là ven bi󰗄n mi󰗂n Trung - Tây Nguyên có s󰗒 BNSR tng tng 󰗪ng
7% và 12%. Tuy nhiên, qua phân tích còn có nh󰗰ng khó khn và thách
th󰗪c t󰖢i khu v󰗲c này là s󰗲 di dân t󰗲 do, i r󰗬ng ng󰗨 r󰖬y, giao lu biên gi󰗜i
làm h󰖢n ch󰗀 hi󰗈u qu󰖤 các bi󰗈n pháp can thi󰗈p và làm gia tng t󰗸 l󰗈 m󰖰c
b󰗈nh SR.
1.2.2. Nghiên c󰗪u v󰗂 mu󰗘i Anopheles
Laveran (1901 󰜔 1904) nghiên c󰗪u mu󰗘i SR 󰗤c công b󰗒 󰗠 Nam
B󰗚; Galliard và 󰖸ng Vn Ng󰗰 (1946) xây d󰗲ng b󰖤ng 󰗌nh lo󰖢i g󰗔m 22
loài. Nm 1987, Vi󰗈n S󰗒t rét 󰜔 KST 󰜔 CT Hà N󰗚i ã xu󰖦t b󰖤n 󰜝B󰖤ng 󰗌nh
lo󰖢i Anopheles 󰗠 Vi󰗈t Nam (mu󰗘i, qung, b󰗎 g󰖮y)󰜞. Nm 1996, Tr󰖨n 󰗪c
Hinh ã công b󰗒 󰗠 Vi󰗈t Nam ã xác 󰗌nh 󰗤c 58 loài và phân lo󰖢i thu󰗚c

gi󰗒ng Anopheles, và mô t󰖤 1 d󰖢ng sp. Nm 2005, H󰗔 ình Trung ã th󰗒ng
kê 󰗠 Vi󰗈t Nam phát hi󰗈n 󰗤c 59 loài Anopheles, cha k󰗄 m󰗚t s󰗒 là ph󰗪c
h󰗤p loài bao g󰗔m nhi󰗂u loài thành viên nh: An. maculatus có ít nh󰖦t 10
loài thành viên, An. minimus v󰗜i 2 loài thành viên. Ngô Th󰗌 Hng và CS
(2004, 2007) ã xác 󰗌nh ph󰗪c h󰗤p Minimus g󰗔m An. minimus và An.
harrisoni 󰗤c tìm th󰖦y cùng phân b󰗒 trên di󰗈n r󰗚ng bao g󰗔m mi󰗂n B󰖰c và
mi󰗂n Trung Vi󰗈t Nam, còn ph󰗪c h󰗤p Dirus ch󰗊 m󰗜i xác 󰗌nh có m󰖸t c󰗨a
An. dirus (= An. dirus A).
H󰗔 ình Trung, V 󰗪c Chính (2010), ánh giá 󰗚 nh󰖢y c󰖤m v󰗜i
m󰗚t s󰗒 hóa ch󰖦t di󰗈t côn trùng thu󰗚c nhóm pyrethroid 󰗠 36 󰗌a i󰗄m t󰗬
mi󰗂n B󰖰c t󰗜i mi󰗂n Trung 󰜔 Tây Nguyên 󰜔 ông Nam B󰗚 th󰖦y r󰖲ng s󰗒
l󰗤ng i󰗄m An. minimus còn nh󰖢y chi󰗀m t󰗸 l󰗈 th󰖦p d󰗜i 50% so v󰗜i t󰗖ng s󰗒
th󰗮 nghi󰗈m. ã xu󰖦t hi󰗈n m󰗚t s󰗒 qu󰖨n th󰗄 An. minimus kháng 3 hóa ch󰖦t
alpha 󰜔 cypermethrin, lambda 󰜔 cyhalothrin và permethrin. Cho 󰗀n nay, 󰗠
Vi󰗈t Nam cng nh các n󰗜c khác có An. dirus phân b󰗒, cha th󰖦y nghiên
c󰗪u nào thông báo loài này ã kháng v󰗜i các hoá ch󰖦t di󰗈t côn trùng s󰗮
d󰗦ng trong PCSR.
H󰗔 ình Trung (2003), Cho 󰗀n nay, 󰗠 Vi󰗈t Nam ã xác 󰗌nh 3 loài
vector SR chính, 6 loài vector SR ph󰗦 và 5 loài nghi ng󰗞 có kh󰖤 nng
truy󰗂n SR c󰗦 th󰗄 nh sau:
Vector chính: An. dirus phân b󰗒 󰗠 vùng r󰗬ng r󰖮m, ven r󰗬ng r󰖮m, r󰗬ng
tha t󰗬 v 󰗚 20
o
(Thanh Hóa) tr󰗠 vào; An. minimus phân b󰗒 󰗠 ven r󰗬ng
r󰖮m, r󰗬ng tha, savan c󰗐 b󰗦i trên toàn qu󰗒c; An. epiroticus phân b󰗒 󰗠 vùng
ven bi󰗄n n󰗜c l󰗤 Phan Thi󰗀t tr󰗠 vào. Vector ph󰗦: An. aconitus, An.
jeyporiensis, An. maculatus, An. sinensis, An. vagus. phân b󰗒 󰗠 vùng r󰗬ng
núi toàn qu󰗒c; An. subpictus phân b󰗒 󰗠 vùng ven bi󰗄n
6
* Phòng ch󰗒ng vector s󰗒t rét

Nguy󰗆n Tuyên Quang và CS (2001), nghiên c󰗪u t󰖢i Khánh Phú, Khánh
Vnh, t󰗊nh Khánh Hòa xác 󰗌nh qu󰖨n th󰗄 An.minimus t󰖢i xã Khánh Phú ã
gi󰖤m s󰗒 l󰗤ng xu󰗒ng r󰖦t th󰖦p sau 3 nm (1997 󰜔 2000) áp d󰗦ng bi󰗈n pháp
t󰖪m màn. Trng Vn Có và CS (2007) ánh giá hi󰗈u qu󰖤 t󰖪m màn hóa
ch󰖦t Icon 2,5 CS t󰖢i xã Iacor, huy󰗈n Ch Sê, t󰗊nh Gia Lai cng nh󰖮n th󰖦y,
m󰖮t 󰗚 mu󰗘i Anopheles b󰖰t 󰗤c b󰖲ng b󰖬y èn tr󰗜c và sau khi t󰖪m màn
gi󰖤m áng k󰗄 (t󰗬 15,5 con/b󰖬y/êm xu󰗒ng còn 1,75 con/b󰖬y/êm). Trng
Vn Có, Nguy󰗆n Th󰗌 Duyên và CS (2010) th󰗮 nghi󰗈m Fendona 10 SC 󰗄
phun t󰗔n lu và ICON 2,5 CS 󰗄 t󰖪m màn 󰗠 xã Vnh Kim, huy󰗈n Vnh
Th󰖢nh. Hi󰗈u qu󰖤 b󰖤o v󰗈 chung ngn c󰖤n mu󰗘i An. dirus vào nhà c󰗨a bi󰗈n
pháp phun t󰗔n lu và t󰖪m màn là 65 %. Nguy󰗆n Anh Tu󰖦n và CS (2011)
th󰗮 nghi󰗈m s󰗮 d󰗦ng t󰖦m choàng t󰖪m Fendona 10 SC li󰗂u 25mg/m
2
cho
công nhân c󰖢o m󰗨 cao su khi làm vi󰗈c trong r󰗬ng cao su t󰖢i t󰗊nh Gia Lai ã
làm gi󰖤m t󰗸 l󰗈 m󰖰c SR t󰗬 3,07 % xu󰗒ng còn 0,32 %. H󰗔 ình Trung
(2008), th󰗮 nghi󰗈m võng b󰗎c làm b󰖲ng màn Permanet 2.0 󰗄 PCSR cho
nh󰗰ng ng󰗞i ng󰗨 r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y t󰖢i huy󰗈n Ea Kar, t󰗊nh k Lk cho th󰖦y
sau 4 tháng s󰗮 d󰗦ng võng có b󰗎c võng permanet 2.0 t󰗸 l󰗈 KSTSR 󰗠 nhóm
can thi󰗈p là 0,51 % so v󰗜i 4,44 % tr󰗜c can thi󰗈p (P < 0,001). Nguy󰗆n
Tuyên Quang và CS (2005), th󰗮 nghi󰗈m kem xua có ch󰗪a ho󰖢t ch󰖦t DEET
13 % có kh󰖤 nng làm gi󰖤m 85 % s󰗒 l󰗤ng mu󰗘i An. dirus 󰗒t ng󰗞i trong
r󰗬ng xã Khánh Phú.
1.3. Tình hình s󰗒t rét và phòng ch󰗒ng vector s󰗒t rét 󰗠 Bình Thu󰖮n
1.3.1. Tình hình s󰗒t rét 󰗠 Bình Thu󰖮n
B󰗈nh SR t󰖢i Bình Thu󰖮n so các t󰗊nh trong khu v󰗲c có s󰗒 ca m󰖰c SR
cao th󰗪 10 trong 15 t󰗊nh mi󰗂n Trung - Tây Nguyên. Nhng Bình Thu󰖮n l󰖢i
là t󰗊nh có nguy c m󰖰c SR cao, do t󰗊nh giáp ranh v󰗜i nh󰗰ng t󰗊nh có tình
hình SR ph󰗪c t󰖢p nh Ninh Thu󰖮n, Bình Ph󰗜c, Lâm 󰗔ng. Nhìn chung
tình hình b󰗈nh SR trong t󰗊nh ã gi󰖤m (nm 2010, s󰗒 m󰖰c SR và t󰗮 vong do

SR gi󰖤m 89,58% và 99% so v󰗜i nm 1991). Tuy nhiên theo báo cáo ánh
giá tình hình SR hàng nm t󰖢i t󰗊nh thì không 󰗖n 󰗌nh. T󰗬 nm 2008 tr󰗠 l󰖢i
ây, b󰗈nh SR ã và ang có chi󰗂u h󰗜ng gia tng tr󰗠 l󰖢i. 󰖸c bi󰗈t, nm
2009 s󰗒 ca m󰖰c SR tng 60% so nm 2008 (720 ca/450 ca c󰗨a nm 2008).
Nm 2010, tình hình b󰗈nh SR tuy có gi󰖤m nhng không nhi󰗂u (gi󰖤m
5,83%), trong ó có 3 ca SR ác tính và có 1 ca t󰗮 vong. Nghiêm tr󰗎ng hn,
ch󰗊 trong 3 tháng 󰖨u nm 2011, s󰗒 ca m󰖰c SR toàn t󰗊nh ã tng 27,33%
v󰗜i cùng k󰗴 và chi󰗀m g󰖨n 1/3 s󰗒 ca m󰖰c c󰗨a c󰖤 nm 2010. Trong nm
2012 s󰗒 BNSR trong toàn t󰗊nh là 746 (tng 3,6 % so v󰗜i nm 2011), t󰗸 l󰗈
m󰖰c SR ch󰗨 y󰗀u t󰖮p trung 󰗠 󰗒i t󰗤ng i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y.
7
1.3.2. Phòng ch󰗒ng vector s󰗒t rét 󰗠 Bình Thu󰖮n
Nghiên c󰗪u ánh giá hi󰗈u qu󰖤 các bi󰗈n pháp PCSR thích h󰗤p t󰖢i hai
xã SRLH n󰖸ng (xã ông Giang và La D󰖢) huy󰗈n Hàm Thu󰖮n B󰖰c, t󰗊nh
Bình Thu󰖮n giai o󰖢n 1998 󰜔 2000 cho th󰖦y, bi󰗈n pháp c󰖦p thu󰗒c SR CV8
và màn t󰖪m permethrin cho nh󰗰ng ng󰗞i i r󰗬ng, r󰖬y và ng󰗨 l󰖢i qua êm
trong r󰗬ng, r󰖬y ã làm gi󰖤m t󰗸 l󰗈 m󰖰c SR 4,6 l󰖨n và làm gi󰖤m t󰗸 l󰗈 KSTSR
4,3 l󰖨n. H󰗔 Vn Hoàng và CS (2014) nghiên c󰗪u m󰗚t s󰗒 y󰗀u t󰗒 nguy c
nhi󰗆m SR 󰗠 ng󰗞i dân di bi󰗀n 󰗚ng t󰖢i xã Hàm C󰖨n, huy󰗈n Hàm Thu󰖮n
Nam cho th󰖦y, t󰗸 l󰗈 nhi󰗆m KSTSR 󰗠 dân di bi󰗀n 󰗚ng và i r󰗬ng, r󰖬y là
8,42% cao hn so v󰗜i t󰗸 l󰗈 1,18% 󰗠 khu v󰗲c dân c󰗒 󰗌nh (P<0,001).
Chng 2. 󰗑I T󰗣NG VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN C󰗩U
2.1. 󰗒i t󰗤ng và v󰖮t li󰗈u nghiên c󰗪u
2.1.1. 󰗒i t󰗤ng nghiên c󰗪u
2.1.1.1. Các loài mu󰗘i thu󰗚c gi󰗒ng Anopheles có vai trò truy󰗂n s󰗒t rét
Vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính nh: An. dirus và vector SR ph󰗦: An.
maculates t󰖢i khu v󰗲c nhà r󰖬y
2.1.1.2. Nh󰗰ng ng󰗞i dân th󰗞ng i r󰗬ng, làm r󰖬y và ng󰗨 qua êm trong
r󰗬ng
Nh󰗰ng ng󰗞i t󰗬 15 tu󰗖i tr󰗠 lên, do i󰗂u ki󰗈n ph󰖤i ng󰗨 trong r󰗬ng,

trong r󰖬y ít nh󰖦t 3 êm trong m󰗚t tháng ho󰖸c ít nh󰖦t m󰗚t tháng/l󰖨n.
2.1.2. V󰖮t li󰗈u nghiên c󰗪u
2.1.2.1. Màn t󰖪m hóa ch󰖦t t󰗔n lu lâu Permanet 2.0
Màn Permanet 2.0 là lo󰖢i màn g󰖰n deltamethrin t󰗔n lu lâu do hãng
Vestergaard Frandsen (Th󰗦y S󰗺) s󰖤n xu󰖦t. Màn 󰗤c làm t󰗬 s󰗤i polyester,
t󰖪m deltamethrin li󰗂u 55 mg ho󰖢t ch󰖦t/m
2
(=1,4 g/kg màn s󰗤i 100 denier,
1,8g/kg màn s󰗤i 75 󰜔 denier). Deltamethrin 󰗤c b󰗎c trong l󰗜p màng nh󰗲a
có tác d󰗦ng làm gi󰖤m l󰗤ng hoá ch󰖦t b󰗌 m󰖦t khi gi󰖸t màn. Permanet 2.0
󰗤c WHOPES khuy󰗀n cáo t󰖢m th󰗞i nm 2004, WHO chính th󰗪c công
nh󰖮n ch󰖦t l󰗤ng và cho phép lu hành qu󰗒c t󰗀 vào nm 2006 và c󰖮p nh󰖮t
theo th󰗨 t󰗦c tháng 12/2009.
2.1.2.2. Kem xua mu󰗘i Soffell và cách s󰗮 d󰗦ng
Kem xua mu󰗘i Soffell ho󰖢t ch󰖦t là Diethyltoluamide (DEET) 13 %,
công th󰗪c hóa h󰗎c C
12
H
12
NO, do Fountain of Youth Pte Ltd. Singapore 󰗨y
quy󰗂n cho Youth Pte Herlia Indah, Indonesia s󰖤n xu󰖦t. Soffell là s󰖤n ph󰖪m
ch󰗒ng mu󰗘i d󰖢ng kem th󰗞ng óng chai 70 ml có hng thm (cam,
chanh), ch󰖦t làm 󰖪m da và ho󰖢t ch󰖦t ch󰗒ng mu󰗘i DEET, có hi󰗈u qu󰖤 xua
mu󰗘i t󰗬 6 󰜔 10 gi󰗞, 󰗤c Vi󰗈n Pasteur TP. H󰗔 Chí Minh ch󰗪ng nh󰖮n là
8
󰜝Không gây kích 󰗪ng da󰜞 và 󰗤c B󰗚 Y t󰗀 c󰖦p gi󰖦y ch󰗪ng nh󰖮n ng ký
lu hành hóa ch󰖦t, ch󰗀 ph󰖪m di󰗈t côn trùng, di󰗈t khu󰖪n dùng trong lnh
v󰗲c gia d󰗦ng và Y t󰗀 t󰖢i Vi󰗈t Nam (s󰗒: VNDP 󰜔 HC 󰜔 691 󰜔 08 󰜔 13).
Thoa 󰗂u lên nh󰗰ng vùng da h󰗠: c󰗖, m󰖸t, tay, chân ho󰖸c qu󰖨n áo.
Ch󰗊 c󰖨n thoa m󰗚t l󰗜p m󰗐ng lên vùng da h󰗠 có th󰗄 xua mu󰗘i m󰗚t cách hi󰗈u

qu󰖤.
2.2. 󰗌a i󰗄m nghiên c󰗪u
Các xã SRLH c󰗨a toàn t󰗊nh t󰗊nh Bình Thu󰖮n.
Hai xã Phan Ti󰗀n và Phan Sn c󰗨a huy󰗈n B󰖰c Bình (󰗤c ch󰗎n là
ni nghiên c󰗪u ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua mu󰗘i k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn
Permanet 2.0 và tác d󰗦ng di󰗈t t󰗔n lu c󰗨a hóa ch󰖦t trên màn Permanet 2.0).
2.3. Th󰗞i gian nghiên c󰗪u
- T󰗬 nm 1991 󰗀n nm 2010: các s󰗒 li󰗈u h󰗔i c󰗪u trình bày v󰗂 tình
hình s󰗒t rét chung t󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n.
- T󰗬 nm 2011- 2013: nghiên c󰗪u ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua
mu󰗘i Soffell k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0 và tác d󰗦ng di󰗈t t󰗔n lu c󰗨a
hóa ch󰖦t trên màn Permanet 2.0.
2.4. Phng pháp nghiên c󰗪u
2.4.1. Thi󰗀t k󰗀 nghiên c󰗪u
- H󰗔i c󰗪u và phân tích s󰗒 li󰗈u v󰗂 d󰗌ch t󰗆 SR và các bi󰗈n pháp phòng
ch󰗒ng vector t󰗬 h󰗈 th󰗒ng thông tin SR và các báo cáo t󰗖ng k󰗀t nm, t󰗖ng
k󰗀t theo giai o󰖢n c󰗨a Trung tâm phòng ch󰗒ng S󰗒t rét 󰜔 B󰗜u c󰗖 t󰗊nh Bình
Thu󰖮n.
- Nghiên c󰗪u can thi󰗈p có 󰗒i ch󰗪ng.
2.4.2. Phng pháp thu th󰖮p s󰗒 li󰗈u
- V󰗂 tình hình s󰗒t rét và mu󰗘i Anopheles t󰗬 nm 1991 󰜔 2010
+ Thu th󰖮p s󰗒 li󰗈u SR (BNSR, t󰗸 l󰗈 m󰖰c SR/1000 dân, s󰗒 ch󰗀t do SR,
t󰗸 l󰗈 ch󰗀t/100.000 dân, KSTSR).
+ Thu th󰖮p s󰗒 li󰗈u mu󰗘i Anopheles (thành ph󰖨n loài và phân b󰗒 các
loài Anopheles theo vùng d󰗌ch t󰗆 SR, m󰖮t 󰗚 vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính:
An. dirus và An. minimus qua các phng pháp i󰗂u tra.
+ Thu th󰖮p s󰗒 li󰗈u phun t󰗔n lu và t󰖪m màn b󰖲ng hóa ch󰖦t di󰗈t côn
trùng ang s󰗮 d󰗦ng trong chng trình qu󰗒c gia PCSR 󰗠 Vi󰗈t Nam.
- i󰗂u tra tr󰗜c khi can thi󰗈p bi󰗈n pháp hay i󰗂u tra ban 󰖨u
Ng󰗞i th󰗞ng xuyên i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y là tiêu chu󰖪n b󰖰t bu󰗚c 󰗄 ch󰗎n

󰗒i t󰗤ng nghiên c󰗪u. Vì v󰖮y, 󰖨u tiên là ti󰗀n hành i󰗂u tra (ph󰗐ng v󰖦n
theo m󰖬u i󰗂u tra) nh󰗰ng ng󰗞i t󰗬 15 tu󰗖i tr󰗠 lên 󰗄 tìm nh󰗰ng ng󰗞i
th󰗞ng xuyên i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y. 󰗔ng th󰗞i ph󰗐ng v󰖦n thói quen s󰗮 d󰗦ng
màn và các hình th󰗪c phòng ch󰗒ng mu󰗘i SR khi ng󰗨 trong r󰗬ng, r󰖬y.
9
- i󰗂u tra sau can thi󰗈p
Các k󰗺 thu󰖮t s󰗮 d󰗦ng trong nghiên c󰗪u (i󰗂u tra mu󰗘i Anopheles, x󰗮
lý mu󰗘i Anopheles) theo các phng pháp c󰗨a WHO và c󰗨a Vi󰗈n S󰗒t rét 󰜔
Ký sinh trùng 󰜔 Côn trùng Trung ng.
Ch󰗎n 󰗌a i󰗄m b󰖰t mu󰗘i t󰖢i khu v󰗲c nhà r󰖬y g󰖨n r󰗬ng c󰗨a xã Phan
Ti󰗀n và Phan Sn. M󰗘i xã ch󰗎n 2 nhà r󰖬y 󰗄 i󰗂u tra m󰖮t 󰗚 mu󰗘i
Anopheles: m󰗚t nhà ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a màn Permanet 2.0 n thu󰖨n
(phng pháp m󰗔i ng󰗞i trong nhà), m󰗚t nhà ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem
xua k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0 (phng pháp m󰗔i ng󰗞i trong nhà) và
2 nhà này cách nhau kho󰖤ng 3km. M󰖸t khác 󰗄 ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem
xua n thu󰖨n i󰗂u tra m󰖮t 󰗚 mu󰗘i Anopheles b󰖲ng phng pháp m󰗔i
ng󰗞i ngoài nhà và kho󰖤ng cách ng󰗞i ng󰗔i b󰖰t mu󰗘i cách nhà i󰗂u tra
mu󰗘i Anopheles 󰗄 ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn
Permanet 2.0 là 200 m.
+ i󰗂u tra m󰖮t 󰗚 mu󰗘i Anopheles 󰗄 ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a màn
Permanet 2.0 n thu󰖨n
Ch󰗎n m󰗚t nhà: làm m󰗔i ng󰗞i trong nhà su󰗒t êm (t󰗬 18 gi󰗞 󰗀n 6 gi󰗞
sáng hôm sau). M󰗘i êm 2 ng󰗞i ng󰗔i b󰖰t mu󰗘i: 1 ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i t󰗬 18
gi󰗞 󰗀n 24 gi󰗞 và 1 ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i t󰗬 24 gi󰗞 󰗀n 6 gi󰗞 sáng hôm sau. M󰗘i
tháng 01 󰗤t, m󰗘i 󰗤t b󰖰t mu󰗘i 4 êm liên t󰗦c (ti󰗀n hành 8 tháng ).
êm 1: treo màn màn tuyn không t󰖪m hóa ch󰖦t (󰗒i ch󰗪ng) và ng󰗞i
b󰖰t mu󰗘i ng󰗔i c󰖢nh màn kho󰖤ng 50 cm.
êm 2: treo màn màn Permanet 2.0 và ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i ng󰗔i c󰖢nh màn
kho󰖤ng 50 cm.
êm 3: treo màn màn tuyn không t󰖪m hóa ch󰖦t (󰗒i ch󰗪ng) và ng󰗞i

b󰖰t mu󰗘i ng󰗔i c󰖢nh màn kho󰖤ng 50 cm.
êm 4: treo màn màn Permanet 2.0 và ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i ng󰗔i c󰖢nh màn
kho󰖤ng 50 cm.
+ i󰗂u tra m󰖮t 󰗚 mu󰗘i Anopheles 󰗄 ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua
k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0.
Ch󰗎n m󰗚t nhà: b󰖲ng phng pháp m󰗔i ng󰗞i trong nhà su󰗒t êm (t󰗬
18 gi󰗞 󰗀n 6 gi󰗞 sáng hôm sau). M󰗘i êm b󰖰t mu󰗘i có 2 ng󰗞i ng󰗔i b󰖰t: 1
ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i t󰗬 18 gi󰗞 󰗀n 24 gi󰗞 và 1 ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i t󰗬 24 gi󰗞 󰗀n 6
gi󰗞 sáng hôm sau. M󰗘i tháng 01 󰗤t, m󰗘i 󰗤t b󰖰t mu󰗘i 4 êm liên t󰗦c (ti󰗀n
hành 8 tháng ).
êm 1: Không bôi (xoa) kem xua và ng󰗔i b󰖰t mu󰗘i c󰖢nh màn tuyn
không t󰖪m hóa ch󰖦t kho󰖤ng 50 cm (󰗒i ch󰗪ng).
10
êm 2: Ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i bôi 󰗂u kem xua lên nh󰗰ng vùng da h󰗠 nh:
c󰗖, m󰖸t, tay, chân vào lúc 18 gi󰗞 và ng󰗔i b󰖰t mu󰗘i c󰖢nh màn Permanet
2.0 kho󰖤ng 50 cm.
êm 3: Không bôi (xoa) kem xua và ng󰗔i b󰖰t mu󰗘i c󰖢nh màn tuyn
không t󰖪m hóa ch󰖦t kho󰖤ng 50 cm (󰗒i ch󰗪ng).
êm 4: Ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i bôi 󰗂u kem xua lên nh󰗰ng vùng da h󰗠 nh:
c󰗖, m󰖸t, tay, chân vào lúc 18 gi󰗞 và ng󰗔i b󰖰t mu󰗘i c󰖢nh màn Permanet
2.0 kho󰖤ng 50 cm.
+ i󰗂u tra mu󰗘i Anopheles 󰗄 ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua Soffell
n thu󰖨n.
ánh giá m󰖮t 󰗚 mu󰗘i Anopheles (con/gi󰗞/ng󰗞i) b󰖲ng phng pháp
m󰗔i ng󰗞i ngoài nhà su󰗒t êm (t󰗬 18 gi󰗞 󰗀n 6 gi󰗞 sáng hôm sau). M󰗘i
êm b󰖰t mu󰗘i có 2 ng󰗞i ng󰗔i b󰖰t: 1 ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i t󰗬 18 gi󰗞 󰗀n 24 gi󰗞
và 1 ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i t󰗬 24 gi󰗞 󰗀n 6 gi󰗞 sáng hôm sau. M󰗘i tháng 01 󰗤t,
m󰗘i 󰗤t b󰖰t mu󰗘i 4 êm liên t󰗦c (ti󰗀n hành 8 tháng ).
êm 1: ng󰗞i ng󰗔i b󰖰t mu󰗘i không bôi kem xua (󰗒i ch󰗪ng).
êm 2: ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i bôi 󰗂u kem xua lên nh󰗰ng vùng da h󰗠 nh:

c󰗖, m󰖸t, tay, chân vào lúc 18 gi󰗞.
êm 3: không bôi kem xua (󰗒i ch󰗪ng).
êm 4: ng󰗞i b󰖰t mu󰗘i bôi 󰗂u kem xua lên nh󰗰ng vùng da h󰗠 nh:
c󰗖, m󰖸t, tay, chân vào lúc 18 gi󰗞.
i󰗂u tra vào tháng 7, 8, 9, 10, 11, 12 nm 2013 và tháng 1, 3 nm
2014. S󰗒 mu󰗘i i󰗂u tra 󰗤c ghi theo t󰗬ng gi󰗞, t󰗬ng êm b󰖰t. 󰗌nh lo󰖢i
mu󰗘i theo b󰖤ng 󰗌nh lo󰖢i c󰗨a Vi󰗈n S󰗒t rét 󰜔 Ký sinh trùng 󰜔 Côn trùng
Trung ng (2008) và b󰖤o qu󰖤n m󰗘i con mu󰗘i trong tube nh󰗲a nh󰗐 có h󰖢t
ch󰗒ng 󰖪m.
- ánh giá s󰗲 ch󰖦p nh󰖮n c󰗨a c󰗚ng 󰗔ng sau khi s󰗮 d󰗦ng Permanet 2.0
và kem xua mu󰗘i
+ i󰗂u tra (ph󰗐ng v󰖦n) 450 󰗒i t󰗤ng nghiên c󰗪u 󰗤c c󰖦p màn
Permanet 2.0 và kem xua Soffell v󰗂 tình hình s󰗮 d󰗦ng màn và kem xua.
+ Ph󰗐ng v󰖦n 100 ng󰗞i có s󰗮 d󰗦ng màn Permanet 2.0 và 100 ng󰗞i có
s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell sau 10 ngày c󰖦p màn và kem xua (nh󰗰ng ng󰗞i
ph󰗐ng v󰖦n 󰗤c ch󰗎n ng󰖬u nhiên t󰗬 danh sách nh󰗰ng ng󰗞i i r󰗬ng, ng󰗨
r󰖬y 󰗤c c󰖦p màn Permanet 2.0 và kem xua Soffell). Theo dõi, giám sát
cách s󰗮 d󰗦ng và 󰗚 an toàn, tác d󰗦ng ph󰗦 c󰗨a màn Permanet 2.0 và kem
xua mu󰗘i (các tri󰗈u ch󰗪ng: m󰖬n ng󰗪a, kích thích m󰖰t, h󰖰t hi, au 󰖨u,
bu󰗔n nôn, chóng m󰖸t, 󰗊a ch󰖤y, au b󰗦ng󰜧).
11
- Thu th󰖮p s󰗒 màn Permanet 2.0 ã s󰗮 d󰗦ng 󰗠 th󰗲c 󰗌a 󰗄 mang v󰗂
Vi󰗈n S󰗒t rét 󰜔 Ký sinh trùng 󰜔 Côn trùng Trung ng th󰗮 sinh h󰗎c xác
󰗌nh hi󰗈u l󰗲c di󰗈t t󰗔n lu c󰗨a hóa ch󰖦t di󰗈t mu󰗘i trên màn Permanet 2.0.
2.4.3. Ch󰗎n m󰖬u và c󰗢 m󰖬u nghiên c󰗪u
Ch󰗎n m󰖬u có ch󰗨 ích nh󰗰ng ng󰗞i t󰗬 15 tu󰗖i tr󰗠 lên (ng󰗨 trong
r󰗬ng, trong r󰖬y ít nh󰖦t 3 êm trong m󰗚t tháng ho󰖸c ít nh󰖦t m󰗚t tháng/l󰖨n).
C󰗢 m󰖬u (tính s󰗒 màn Permanet 2.0 c󰖦p cho 󰗒i t󰗤ng nghiên c󰗪u) áp d󰗦ng
công th󰗪c tính c󰗢 m󰖬u cho nghiên c󰗪u can thi󰗈p c󰗚ng 󰗔ng. 󰗄 ch󰗎n 450
ng󰗞i th󰗞ng xuyên ng󰗨 l󰖢i r󰗬ng, r󰖬y. Ti󰗀n hành l󰖮p danh sách t󰗬 5 thôn

c󰗨a 2 xã và ch󰗎n ng󰖬u nhiên 󰗒i t󰗤ng nghiên c󰗪u phân b󰗒 nh sau: thôn
KaLip: 105 ng󰗞i, thôn Bonthop:105 ng󰗞i, thôn Tamon: 105 ng󰗞i, thôn
Ti󰗀n Thành: 105 ng󰗞i, thôn Ti󰗀n 󰖢t: 30 ng󰗞i. M󰗘i ng󰗞i 󰗤c c󰖦p 1
l󰖨n (1 màn Permanet 2.0 và 1 kem xua 70 ml) 󰗄 theo dõi tác d󰗦ng ph󰗦 và
s󰗲 ch󰖦p nh󰖮n c󰗨a c󰗚ng 󰗔ng sau khi s󰗮 d󰗦ng.
2.4.4. Các ch󰗊 s󰗒 ánh giá s󰗮 d󰗦ng trong nghiên c󰗪u
* Ch󰗊 s󰗒 ánh giá hi󰗈u l󰗲c t󰗔n lu trên màn t󰖪m hóa ch󰖦t và trên
t󰗞ng vách.
- Trên màn t󰖪m hóa ch󰖦t:
+ N󰗀u t󰗸 l󰗈 mu󰗘i ch󰗀t 󰥦 70 %: hóa ch󰖦t còn hi󰗈u l󰗲c t󰗔n lu
+ N󰗀u t󰗸 l󰗈 mu󰗘i ch󰗀t < 70 %: hóa ch󰖦t h󰗀t tác d󰗦ng t󰗔n lu
* Ch󰗊 s󰗒 ánh giá hi󰗈u l󰗲c di󰗈t t󰗔n lu c󰗨a màn Permanet 2.0
- N󰗀u t󰗸 l󰗈 mu󰗘i ch󰗀t sau 24 gi󰗞 󰥦 80%: hóa ch󰖦t còn hi󰗈u l󰗲c t󰗔n lu
- N󰗀u t󰗸 l󰗈 mu󰗘i ch󰗀t sau 24 gi󰗞 < 80%: hóa ch󰖦t h󰗀t hi󰗈u l󰗲c t󰗔n lu
* Ch󰗊 s󰗒 ánh giá hi󰗈u l󰗲c xua mu󰗘i c󰗨a bi󰗈n pháp phòng ch󰗒ng
vector: s󰗮 d󰗦ng công th󰗪c c󰗨a Henderson 󰜔 Tilton và công th󰗪c Kaplan 󰜔
Meier (WHOPES/2009.4).
T󰗸 l󰗈 ph󰖨n trm (% P) xua trong các th󰗮 nghi󰗈m th󰗲c 󰗌a 󰗤c xác
󰗌nh nh sau: % P = 1- (T/C) = (C 󰜔 T)/C
Trong ó: - P là t󰗸 l󰗈 % xua trong th󰗮 nghi󰗈m
- T là s󰗒 mu󰗘i thu 󰗤c c󰗨a th󰗮 nghi󰗈m
- C là s󰗒 mu󰗘i thu th󰖮p t󰗬 󰗒i ch󰗪ng
2.4.5. Phân tích s󰗒 li󰗈u: nh󰖮p s󰗒 li󰗈u b󰖲ng ph󰖨n m󰗂m Epidata 3.1 và x󰗮 lý
b󰖲ng ph󰖨n m󰗂m SPSS 15.
2.4.6. 󰖢o 󰗪c nghiên c󰗪u: Nghiên c󰗪u ã 󰗤c phê duy󰗈t c󰗨a H󰗚i 󰗔ng
Y 󰗪c Vi󰗈n S󰗒t rét - Ký sinh trùng 󰜔 Côn trùng Trung ng.
12
Chng 3. K󰖿T QU󰖣 NGHIÊN C󰗩U
3.1. Tình hình s󰗒t rét t󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n (1991 󰜔 2010)
3.1. Các ch󰗊 s󰗒 m󰖰c và ch󰗀t do s󰗒t rét (1991 󰜔 2010)

Sau 20 nm (1991 󰜔 2010) can thi󰗈p bi󰗈n pháp PCSR t󰖢i t󰗊nh Bình
Thu󰖮n, s󰗒 BNSR nm 2010 ã gi󰖤m 89,58 % so v󰗜i nm 1991
(678/6.506); s󰗒 m󰖰c SR/1000 dân gi󰖤m 92,75% (t󰗬 8,00 xu󰗒ng còn 0,58.
Tuy nhiên, nm 2009 s󰗒 ca m󰖰c SR tng 60% so v󰗜i nm 2008 (720/450
ca c󰗨a nm 2008). Nm 2010 s󰗒 ca m󰖰c SR so v󰗜i nm 2009 có gi󰖤m
nhng không nhi󰗂u (gi󰖤m 5,83%), trong ó có 3 ca SR ác tính và 1 ca t󰗮
vong do SR. Trung bình hàng nm có 12,3 ca ch󰗀t/99,2 b󰗈nh nhân SRAT.
S󰗒 li󰗈u phân vùng d󰗌ch t󰗆 SR can thi󰗈p t󰗊nh Bình Thu󰖮n nm 2009 có
5 xã vùng SRLH n󰖸ng: xã Phan Sn, Phan Ti󰗀n, Phan Lâm, M󰗺 Th󰖢nh, La
Ngâu. Vùng SRLH n󰖸ng t󰖮p trung ngu󰗔n l󰗲c, k󰗺 thu󰖮t và tri󰗄n khai các
bi󰗈n pháp PCSR làm gi󰖤m m󰖰c, gi󰖤m ch󰗀t do SR, không 󰗄 d󰗌ch SR l󰗜n
x󰖤y ra.
Hình 3.1. B󰗈nh nhân s󰗒t rét và ký sinh trùng s󰗒t rét t󰖢i 5 xã s󰗒t rét lu hành
n󰖸ng c󰗨a t󰗊nh Bình Thu󰖮n (1995 󰜔 2010)
BNSR và KSTSR cao nh󰖦t t󰗬 nm 1999 󰜔 2000 (7. 073 BNSR và
6.467 KSTSR) và gi󰖤m m󰖢nh qua t󰗬ng nm, t󰗬 nm 2003 󰜔 2004 (685
BNSR và 638 KSTSR), t󰗬 nm 2005 󰜔 2006 (226 BNSR và 202 KSTSR).
Tuy nhiên, t󰗬 nm 2009 󰜔 2010 BNSR và KSTSR có chi󰗂u h󰗜ng gia tng
(368 BNSR và 344 KSTSR), ch󰗨 y󰗀u t󰖮p trung 󰗠 nh󰗰ng ng󰗞i i r󰗬ng,
ng󰗨 r󰖬y.
3.1.2. Mu󰗘i Anopheles t󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n (1991- 2010)
T󰗬 nm 1991 󰜔 2010, i󰗂u tra thành ph󰖨n loài mu󰗘i Anopheles phân
b󰗒 ch󰗨 y󰗀u t󰖢i 3 vùng d󰗌ch t󰗆 SR: vùng III (vùng SRLH nh󰖺), vùng IV
(vùng SRLH v󰗬a), vùng V (vùng SRLH n󰖸ng); t󰖢i 18 i󰗄m (528 l󰗤t,
48.795 gi󰗞) ã thu th󰖮p 󰗤c 36.159 cá th󰗄 Anopheles, thu󰗚c 28 loài (B󰖤ng
3.1).
Vùng III: ã b󰖰t 󰗤c 9 loài mu󰗘i Anopheles, t󰗖ng s󰗒 7.977 cá th󰗄
(chi󰗀m 23,68%). Ch󰗊 có vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính là An. minimus
368
234

226
685
3.081
7.073
2.674
5.459
344
211
202
638
2.571
6.467
2.534
5.243
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
1995 -
1996
1997 -
1998
1999 -
2000
2001 -

2002
2003 -
2004
2005 -
2006
2007 -
2008
2009 -
2010
N m
S 󰗒 l󰗤ng BN S R , KS TS R
B NS R
K S TS R
13
(2.300 cá th󰗄; chi󰗀m 28,83%). Chúng phân b󰗒 ch󰗨 y󰗀u 󰗠 xã Bình Th󰖢nh,
huy󰗈n Tuy Phong theo phân vùng d󰗌ch t󰗆 SR can thi󰗈p thu󰗚c vùng III (theo
phân vùng d󰗌ch t󰗆 SR can thi󰗈p nm 2003) và theo phân vùng d󰗌ch t󰗆 SR
can thi󰗈p nm 2009 là vùng nguy c SR quay tr󰗠 l󰖢i. Không b󰖰t 󰗤c
vector SR ph󰗦: An. maculatus, An. aconitus và An. jeyporiensis.
B󰖤ng 3.1. S󰗒 l󰗤ng loài và t󰗸 l󰗈 % cá th󰗄 mu󰗘i Anopheles thu 󰗤c theo
vùng d󰗌ch t󰗆 s󰗒t rét t󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n (1991 󰜔 2000)
TT
Tên loài
Vùng III (1)
Vùng IV (2)
Vùng V (3)
Chung
S󰗒 cá
th󰗄
T󰗸 l󰗈

%
S󰗒 cá
th󰗄
T󰗸 l󰗈
%
S󰗒 cá
th󰗄
T󰗸 l󰗈
%
S󰗒 cá
th󰗄
T󰗸 l󰗈
%
1
An. aconitus
0
0
1.475
16,71
2.917
15,07
4.392
12,16
2
An. argyropus
0
0
11
0,13
20

0,10
31
0,06
3
An. aitkeni
0
0
6
0,07
11
0,06
17
0,05
4
An. annularis
0
0
8
0,09
15
0,08
23
0,06
5
An. barbirostris
8
0,1
62
0,7
123

0,64
193
0,54
6
An. barbumbrosus
0
0
13
0,15
35
0,18
48
0,13
7
An. campestris
0
0
0
0
4
0,02
4
0,01
8
An. crawfordi
0
0
21
0,24
27

0,14
48
0,13
9
An. dirus
0
0
188
2,13
2.093
10,81
2.281
6,32
10
An. indefinitus
5
0,06
24
0,27
12
0,06
41
0,11
11
An. kochi
0
0
87
0,98
106

0,55
193
0,53
12
An. karwari
0
0
78
0,88
87
0,45
165
0,46
13
An. jamesi
0
0
0
0
7
0,04
7
0,02
14
An. jeyporiensis
0
0
0
0
88

0,45
88
0,24
15
An. maculatus
0
0
842
9,55
6.575
33,97
7.417
20,52
16
An. minimus
2.300
28,84
455
5,15
375
1,94
3.130
8,66
17
An. nivipes
0
0
78
0,88
160

0,83
238
0,66
18
An. nigerimus
0
0
4
0,04
10
0,05
14
0,04
19
An. pediteaniatus
746
9,35
513
5,81
478
2,47
1.737
4,81
20
An. pampanai
345
4,32
23
0,26
295

1,52
663
1,83
21
An. philipinensis
0
0
684
7,76
953
4,92
1.637
4,53
22
An. splendidus
0
0
758
8,59
802
4,14
1.560
4,31
23
An. sinensis
86
1,08
578
6,55
462

2,39
1.126
3,11
24
An. tessellatus
32
0,40
196
2,22
415
2,14
643
1,78
25
An. subpictus
69
0,87
0
0
0
0
69
0,19
26
An. umbrosus
0
0
8
0,09
0

0
8
0,02
27
An. vagus
4.386
54,98
2.713
30,75
3.247
16,77
10.346
28,61
28
An. varuna
0
0
0
0
40
0,21
40
0,11
T󰗖ng s󰗒 cá th󰗄
7.977
100
8.825
100
19.357
100

36.159
100
T󰗖ng s󰗒 loài m󰗘i vùng
9
23
26
Ghi chú: (1) i󰗂u tra trong 3.172 gi󰗞, 58 l󰗤t, t󰖢i 3 i󰗄m;
(2) i󰗂u tra trong 13.000 gi󰗞, 185 l󰗤t, t󰖢i 5 i󰗄m;
(3) i󰗂u tra trong 32.623 gi󰗞, 285 l󰗤t, t󰖢i 10 i󰗄m.
Vùng IV: ã b󰖰t 󰗤c 23 loài mu󰗘i Anopheles, g󰗔m 8.825 cá th󰗄
(chi󰗀m 24,4%). Có m󰖸t 2 loài vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính là An. dirus
(188 cá th󰗄, chi󰗀m 2,13%) và An. minimus (455 cá th󰗄, chi󰗀m 5,15%).
14
Ngoài ra còn phát hi󰗈n m󰗚t s󰗒 vector SR ph󰗦: An. aconitus (1.475 cá th󰗄,
chi󰗀m 16,71%) và An. maculatus v󰗜i 842 cá th󰗄, chi󰗀m 9,55%.
Hình 3.2. T󰗸 l󰗈 (%) vector truy󰗂n b󰗈nh s󰗒t rét chính và ph󰗦 theo phân vùng
d󰗌ch t󰗆 s󰗒t rét can thi󰗈p
Vùng V: cá th󰗄 mu󰗘i Anopheles thu th󰖮p 󰗠 vùng V cao hn so v󰗜i
vùng III (17.291/7.977) kho󰖤ng 2,2 l󰖨n và vùng IV (19.357/8.825) kho󰖤ng
2,19 l󰖨n. Có m󰖸t 2 loài vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính nh An. dirus (chi󰗀m
10,81%) và An. minimus (chi󰗀m 1,94%). Ngoài ra còn có 3 loài vector SR
ph󰗦 g󰗔m An. jeyporiensis (chi󰗀m 0,45%), An. aconitus (chi󰗀m 15,07%) và
An. maculatus chi󰗀m 33,97%.
Vùng IV và vùng V 󰗂u có m󰖸t vector SR chính là An. dirus. C󰖤 ba
vùng 󰗂u có m󰖸t An. minimus và s󰗒 cá th󰗄 i󰗂u tra gi󰖤m d󰖨n t󰗬 vùng III
(2.300 cá th󰗄), vùng IV (455 cá th󰗄) và vùng V là 375 cá th󰗄.
B󰖲ng phng pháp b󰖬y èn t󰗖ng m󰖮t 󰗚 trung bình mu󰗘i An. dirus vào
b󰖬y èn 󰗠 trong nhà cao hn 3,6 l󰖨n so v󰗜i b󰖬y èn ngoài nhà (13,6 ± 6,27
c// so v󰗜i 3,81 ± 1,84 c//) và t󰗖ng m󰖮t 󰗚 trung bình mu󰗘i An.
minimus vào b󰖬y èn 󰗠 trong nhà cao hn 1,3 l󰖨n so v󰗜i t󰗖ng m󰖮t 󰗚 trung

bình b󰖬y èn ngoài nhà (7,55 ± 4,12 c// so v󰗜i 5,59 ± 3,75 c//) (B󰖤ng
3.2).
M󰖮t 󰗚 trung bình mu󰗘i An. minimus i󰗂u tra b󰖲ng phng pháp m󰗔i
ng󰗞i trong nhà gi󰖤m t󰗬 0,38 ± 0,06 c/g/ng (1991 󰜔 1995) xu󰗒ng còn 0,22
± 0,15 c/g/ng (2006 󰜔 2010) và phng pháp m󰗔i ng󰗞i ngoài nhà gi󰖤m t󰗬
0,08 ± 0,05 c/g/ng (1991 󰜔 1995) xu󰗒ng còn 0,06 ± 0,04 c/g/ng (2006 󰜔
2010).
0
28,83
0
0
0
2,13
5,15
0
16,71
9,55
10,81
1,94
0,45
15,07
33,97
0
5
10
15
20
25
30
35

T󰗸 l󰗈
Vùng III Vùng IV Vùng V
Vùng d󰗌ch t󰗆 s󰗒t rét
An. dirus
An. minimus
An. jeyporiensis
An. aconitus
An. maculatus
15
B󰖤ng 3.2. M󰖮t 󰗚 An. dirus và An. mimimus b󰖲ng các phng pháp i󰗂u tra
theo t󰗬ng giai o󰖢n t󰖢i Bình Thu󰖮n
Giai o󰖢n
Phng pháp i󰗂u tra
MNTN
(c/g/ng)
MNNN
(c/g/ng)
BTN
(c//)
BNN
(c//)
SGS
(c/g)
An. dirus; TB ± SD
1991 - 1995
0,28 ± 0,19
0,12 ± 0,05
3,44 ± 1,47
2,25 ± 1,00
0

1996 - 2000
0,2 ± 0,11
0,12 ± 0,06
5,42 ± 0,98
0,16 ± 0,12
0
2001 󰜔 2005
0,16 ± 0,12
0,05 ± 0,03
1,38 ± 1,26
0,4 ± 0,28
0
2006 󰜔 2010
0,6 ± 0,23
0,08 ± 0,09
3,36 ± 2,56
1,0 ± 0,44
0
T󰗖ng c󰗚ng
TB ± SD
1,24 ± 0,65
0,37 ± 0,23
13,6 ± 6,27
3,81 ± 1,84
0
An. minimus; TB ± SD
1991 - 1995
0,38 ± 0,06
0,08 ± 0,05
4,93 ± 2,72

4,45 ± 2,97
0,29 ± 0,32
1996 - 2000
0,97 ± 0,37
0,37 ± 0,4
0,1 ± 0,09
0,33 ± 0,24
3,05 ± 1,47
2001 󰜔 2005
0,34 ± 0,09
0,05 ± 0,02
0,63 ± 0,34
0,73 ± 0,47
1,01 ± 0,92
2006 󰜔 2010
0,22 ± 0,15
0,06 ± 0,04
1,89 ± 0,97
0,08 ± 0,07
0,03 ± 0,02
T󰗖ng c󰗚ng
TB ± SD
1,91 ± 0,67
0,56 ± 0,51
7,55 ± 4,12
5,59 ± 3,75
4,38 ± 2,73
M󰖮t 󰗚 trung bình mu󰗘i An. dirus i󰗂u tra b󰖲ng m󰗔i ng󰗞i ngoài nhà
gi󰖤m t󰗬 0,12 ± 0,05 c/g/ng (1991 󰜔 1995) xu󰗒ng còn 0,05 ± 0,03 c/g/ng
(2001 󰜔 2005). Phng pháp m󰗔i ng󰗞i trong nhà m󰖮t 󰗚 trung bình mu󰗘i

An. dirus gi󰖤m t󰗬 0,28 ± 0,19 c/g/ng (1991 󰜔 1995) xu󰗒ng còn 0,16 ± 0,12
c/g/ng (2001 󰜔 2005). Giai o󰖢n t󰗬 2006 󰜔 2010 m󰖮t 󰗚 trung bình mu󰗘i
An. dirus i󰗂u tra b󰖲ng phng pháp MNTN là 0,6 ± 0,23 c/g/ng, ch󰗨 y󰗀u
i󰗂u tra t󰖢i khu v󰗲c nhà r󰖬y (B󰖤ng 3.2).
3.1.3. Hi󰗈u qu󰖤 bi󰗈n pháp phòng ch󰗒ng vector s󰗒t rét (1991- 2010)
Hàng nm vi󰗈c tri󰗄n khai các 󰗤t phun t󰗔n lu và t󰖪m màn b󰖲ng hóa
ch󰖦t t󰖢i các xã SRLH v󰗬a (vùng IV) và n󰖸ng (vùng V) theo úng k󰗀 ho󰖢ch,
ch󰗊 󰗌nh vùng phun, vùng t󰖪m c󰗨a Vi󰗈n S󰗒t rét 󰜔 Ký sinh trùng 󰜔 Côn
trùng Qui Nhn.
Bi󰗈n pháp phun t󰗔n lu và t󰖪m màn ã b󰖤o v󰗈 cho 3.089.328 ng󰗞i
(DSBV b󰖲ng phun: 419.683, DSBV b󰖲ng t󰖪m màn: 2.669.645). DSBV
b󰖲ng phun t󰗔n lu hàng nm gi󰖤m d󰖨n (nm 2005: 43.625 ng󰗞i; nm
2010: 22.796 ng󰗞i) thay b󰖲ng m󰗠 r󰗚ng di󰗈n t󰖪m màn b󰖲ng hóa ch󰖦t t󰗬
16
1000 ng󰗞i nm 1991 tng lên 66.350 󰜔 126.255 ng󰗞i (nm 1993 󰜔 1995)
và tng 163.299 󰜔 197.173 ng󰗞i (nm 1999 󰜔 2010).
3.1.4. Th󰗲c tr󰖢ng m󰖰c s󰗒t rét c󰗨a ng󰗞i dân i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y
B󰖤ng 3.3. Liên quan gi󰗰a i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y v󰗜i nhi󰗆m ký sinh trùng s󰗒t rét
Nhi󰗆m KSTSR
C󰗚ng
Có
Không
i r󰗬ng, ng󰗨
r󰖬y
Có
366
3.760
4.126
Không
49

2.532
2.581
C󰗚ng
415
6.292
6.707
(OR = 5,03; P < 0,001)
B󰖤ng 3.3 cho th󰖦y, nh󰗰ng ng󰗞i i r󰗬ng ng󰗨 r󰖬y có nguy c m󰖰c SR
cao g󰖦p 5,03 l󰖨n so v󰗜i nh󰗰ng ng󰗞i không i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y và s󰗲 khác
bi󰗈t này có ý ngha th󰗒ng kê (P<0,001).
B󰖤ng 3.4. Liên quan gi󰗰a không ng󰗨 màn v󰗜i nhi󰗆m ký sinh trùng s󰗒t rét
Nhi󰗆m KSTSR
C󰗚ng
Có
Không
T󰖮p quán
ng󰗨 màn
Không
38
206
244
Có
11
160
171
C󰗚ng
49
366
415
(OR = 2,68; P < 0,05)

B󰖤ng 3.4 cho th󰖦y, nh󰗰ng ng󰗞i i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y không có t󰖮p quán
ng󰗨 màn t󰖢i r󰖬y s󰖾 m󰖰c b󰗈nh SR cao g󰖦p 2,68 l󰖨n so v󰗜i nh󰗰ng ng󰗞i có
t󰖮p quán ng󰗨 màn t󰖢i r󰖬y và s󰗲 khác bi󰗈t có ý ngha th󰗒ng kê (P<0,05).
3.2. Hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua Soffell k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0 và tác
d󰗦ng di󰗈t t󰗔n lu c󰗨a hóa ch󰖦t trên màn Permanet 2.0
34,78
4,51
5,4
1,17
0
5
10
15
20
25
30
35
M󰖮t 󰗚
(con/gi󰗞/ng󰗞i)
An. dirus An. maculatus
Loài
󰗒i ch󰗪ng (không s󰗮 d󰗦ng kem xua và
màn Permanet 2.0)
Th󰗮 nghi󰗈m (có s󰗮 d󰗦ng kem xua và
màn Permanet 2.0)
Hình 3.3. M󰖮t 󰗚 mu󰗘i An. dirus và An.maculatus b󰖰t 󰗤c
󰗠 󰗒i ch󰗪ng và th󰗮 nghi󰗈m
17
T󰖢i 󰗌a i󰗄m nghiên c󰗪u thu th󰖮p 󰗤c vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính là
An. dirus và vector SR ph󰗦 là An. maculatus, trong ó vector truy󰗂n b󰗈nh

SR chính là An. dirus chi󰗀m m󰖮t 󰗚 cao nh󰖦t là 39,29 c/g/ng (󰗒i ch󰗪ng:
34,78 c/g/ng và th󰗮 nghi󰗈m: 4,51 c/g/ng) trong t󰗖ng s󰗒 cá th󰗄 mu󰗘i, cha
b󰖰t 󰗤c vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính An. minimus. M󰖮t 󰗚 mu󰗘i An. dirus
và An. maculatus b󰖰t 󰗤c 󰗠 󰗒i ch󰗪ng cao hn so v󰗜i b󰖰t 󰗤c 󰗠 th󰗮
nghi󰗈m (Hình 3.3).
B󰖤ng 3.5. K󰗀t qu󰖤 th󰗮 nh󰖢y c󰖤m c󰗨a An. dirus ch󰗨ng phòng thí
nghi󰗈m v󰗜i deltamethrin 0,05%
Th󰗞i gian th󰗮
Mu󰗘i ti󰗀p xúc v󰗜i
deltamethrin 0,05%
Mu󰗘i 󰗒i ch󰗪ng
S󰗒 mu󰗘i th󰗮
T󰗸 l󰗈 ch󰗀t (%)
S󰗒 mu󰗘i th󰗮
T󰗸 l󰗈 ch󰗀t (%)
Tháng 6/2011
100
100
20
0
Tháng 11/2011
100
100
20
0
Tháng 6/2013
100
100
20
0

󰗌a i󰗄m: Vi󰗈n S󰗒t rét 󰜔 KST 󰜔 CT Trung ng
i󰗂u ki󰗈n: nhi󰗈t 󰗚 26
0
C - 28
0
C, 󰖪m 󰗚 75 - 80%
K󰗀t qu󰖤 cho th󰖦y, t󰗸 l󰗈 mu󰗘i An. dirus ch󰗀t trung bình qua 3 l󰖨n th󰗮
nghi󰗈m là 100%, ch󰗪ng t󰗐 ch󰗨ng mu󰗘i này nh󰖢y c󰖤m v󰗜i hóa ch󰖦t th󰗮
nghi󰗈m.
B󰖤ng 3.6. K󰗀t qu󰖤 th󰗮 hi󰗈u l󰗲c di󰗈t t󰗔n lu c󰗨a màn Permanet 2.0 ã s󰗮 d󰗦ng 7
tháng 󰗠 th󰗲c 󰗌a cha gi󰖸t
Mu󰗘i th󰗮 nghi󰗈m
Mu󰗘i ti󰗀p xúc v󰗜i màn
Permanet 2.0
Mu󰗘i 󰗒i ch󰗪ng
An. dirus ch󰗨ng phòng
thí nghi󰗈m Vi󰗈n S󰗒t rét
󰜔 KST 󰜔 CT T
S󰗒
l󰗤ng
T󰗸 l󰗈 % mu󰗘i
ch󰗀t sau 24 gi󰗞
S󰗒
l󰗤ng
T󰗸 l󰗈 % mu󰗘i
ch󰗀t sau 24 gi󰗞
200
100
50
0

An. dirus b󰖰t t󰖢i th󰗲c 󰗌a
(xã Phan Ti󰗀n, huy󰗈n
B󰖰c Bình)
50
100
20
0
i󰗂u ki󰗈n th󰗮 nghi󰗈m: Nhi󰗈t 󰗚 25,8
0
C, 󰖪m 󰗚 78 %
T󰗸 l󰗈 ch󰗀t c󰗨a An. dirus ch󰗨ng phòng thí nghi󰗈m và th󰗲c 󰗌a sau khi
ti󰗀p xúc v󰗜i màn Permanet 2.0 ã s󰗮 d󰗦ng ngoài th󰗲c 󰗌a 7 tháng cha gi󰖸t
là 100 %.
18
Hình 3.4. M󰖮t 󰗚 An. dirus tìm m󰗔i 󰗒t máu trong êm b󰖰t 󰗤c 󰗠 󰗒i
ch󰗪ng và s󰗮 d󰗦ng màn Permanet 2.0
So v󰗜i 󰗒i ch󰗪ng, thì 󰗠 th󰗮 nghi󰗈m (khi s󰗮 d󰗦ng màn Permanet 2.0)
hi󰗈u l󰗲c xua mu󰗘i An. dirus c󰗨a màn Permanet 2.0 ch󰗊 có th󰗄 làm gi󰖤m
m󰖮t 󰗚 󰗒t ng󰗞i trong nhà su󰗒t êm. An. dirus v󰖬n ti󰗀p c󰖮n 󰗒t ng󰗞i r󰖦t
s󰗜m t󰗬 19 gi󰗞 (m󰖮t 󰗚: 0,12 con/gi󰗞/ng󰗞i). M󰖮t 󰗚 󰗒t ng󰗞i cao nh󰖦t t󰗬
21 󰜔 22 gi󰗞 (m󰖮t 󰗚: 0,56 con/ng󰗞i/êm) và gi󰖤m d󰖨n v󰗂 sáng (Hình 3.4).
Trong khi 󰗠 󰗒i ch󰗪ng m󰖮t 󰗚 An. dirus ti󰗀p c󰖮n 󰗒t ng󰗞i b󰖰t 󰖨u t󰗬 18 󰜔
19 gi󰗞 (0,58 con/gi󰗞/ng󰗞i) và ho󰖢t 󰗚ng cao nh󰖦t t󰗬 21- 22 gi󰗞 (3,02
con/gi󰗞/ng󰗞i).
So sánh hi󰗈u l󰗲c c󰗨a màn Permanet 2.0 v󰗜i 󰗒i ch󰗪ng (s󰗮 d󰗦ng công
th󰗪c tính toán c󰗨a Hederson Tilton và Kaplan - Meier): hi󰗈u l󰗲c b󰖤o v󰗈
c󰗨a màn Permanet 2.0 ch󰗒ng l󰖢i mu󰗘i An. dirus 󰗒t là 80 %.
0,16
1,12
2,96

2,24
0
0
0
0
0
0
0
0
0,08
0,16
0,14
0,18
1,28
0,96
1,28
0,22
0,2
0,26
0,22
0,2
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
18 - 19 19 - 20 20 - 21 21 - 22 22 - 23 23 - 24 0 - 1 1 - 2 2 - 3 3 - 4 4 - 5 5 - 6

Gi󰗞
M󰖮t 󰗚 (con/gi󰗞/ng󰗞i)
󰗒i ch󰗪ng
Kem xua Soffell
Hình 3.5. M󰖮t 󰗚 An. dirus tìm m󰗔i 󰗒t máu trong êm b󰖰t 󰗤c 󰗠 󰗒i
ch󰗪ng và s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell
0,58
1,29
2
3,02
1,15
2,14
0,21
0
0
0,12
0
0
0,44
0,56
0,79
1,02
0,04
0,15
0,13
0,31
0,31
0,44
0,56
0,48

0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
18 - 19 19 - 20 20 - 21 21 - 22 22 - 23 23 - 24 0 - 1 1 - 2 2 - 3 3 - 4 4 - 5 5 - 6
Gi󰗞
M󰖮t 󰗚 (con/gi󰗞/ng󰗞i)
󰗒i ch󰗪ng
Màn permanet 2.0
19
Kem xua có hi󰗈u l󰗲c xua và ngn c󰖤n mu󰗘i ti󰗀p c󰖮n v󰗜i ng󰗞i 󰗠 ngoài
nhà trong kho󰖤ng th󰗞i gian t󰗬 6 - 7 gi󰗞 sau khi s󰗮 d󰗦ng. Tr󰗜c 24 gi󰗞
trong êm An. dirus không ti󰗀p c󰖮n 󰗒t ng󰗞i (không b󰖰t 󰗤c m󰗚t cá th󰗄
nào 󰖮u 󰗠 nh󰗰ng vùng xoa kem xua), nhng t󰗬 24 gi󰗞 tr󰗠 v󰗂 sáng mu󰗘i
An. dirus có th󰗄 ti󰗀p c󰖮n 󰗒t ng󰗞i (t󰗖ng m󰖮t 󰗚 󰗒t ng󰗞i t󰗬 24 gi󰗞 󰗀n 5
gi󰗞 sáng là 1,1 c/g/ng).
So sánh hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua Soffell v󰗜i 󰗒i ch󰗪ng (s󰗮 d󰗦ng công
th󰗪c tính toán c󰗨a Hederson Tilton và Kaplan - Meier): hi󰗈u l󰗲c b󰖤o v󰗈
c󰗨a kem xua Soffell ch󰗒ng l󰖢i mu󰗘i An. dirus 󰗒t là 89 % trong kho󰖤ng
th󰗞i gian 6 - 7 gi󰗞.
Hình 3.6. M󰖮t 󰗚 An. dirus tìm m󰗔i 󰗒t máu trong êm b󰖰t 󰗤c 󰗠 󰗒i
ch󰗪ng và s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0
󰗟 󰗒i ch󰗪ng m󰖮t 󰗚 An. dirus b󰖰t 󰖨u 󰗒t ng󰗞i r󰖦t s󰗜m (0,56 c/g/ng)
t󰗬 18 󰜔 19 gi󰗞 và m󰖮t 󰗚 An. dirus ho󰖢t 󰗚ng 󰗒t ng󰗞i trong êm có hai
󰗊nh cao là 2,48 c/g/ng t󰗬 21 󰜔 22 gi󰗞 và 2,0 c/g/ng t󰗬 23 󰜔 24 gi󰗞, sau ó
m󰖮t 󰗚 gi󰖤m d󰖨n v󰗂 sáng. Khi s󰗮 d󰗦ng kem xua k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet

2.0 thì tr󰗜c 24 gi󰗞 An. dirus không ti󰗀p c󰖮n 󰗒t ng󰗞i, t󰗬 1 gi󰗞 An. dirus
b󰖰t 󰖨u 󰗒t ng󰗞i v󰗜i m󰖮t 󰗚 0,25 c/g/ng và m󰖮t 󰗚 gi󰖤m d󰖨n 󰗀n 3 - 4 gi󰗞
sáng hôm sau.
So sánh hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua Soffell k󰗀t h󰗤p màn Permanet 2.0 v󰗜i
󰗒i ch󰗪ng (s󰗮 d󰗦ng công th󰗪c tính toán c󰗨a Hederson Tilton và Kaplan -
Meier): hi󰗈u l󰗲c b󰖤o v󰗈 c󰗨a kem xua Soffell k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0
ch󰗒ng l󰖢i mu󰗘i An. dirus 󰗒t là 92 % .
3.3. ánh giá s󰗲 ch󰖦p nh󰖮n c󰗨a c󰗚ng 󰗔ng khi s󰗮 d󰗦ng màn Permanet
2.0 và kem xua Soffell
Sau khi s󰗮 d󰗦ng màn sáu tháng, trong s󰗒 382 󰗒i t󰗤ng nghiên c󰗪u có
s󰗮 d󰗦ng màn Permanet 2.0 (i󰗂u tra 󰗤t tháng 04/2013) thì có 82,0 % s󰗮
d󰗦ng màn Permanet 2.0 ng󰗨 trong r󰗬ng, r󰖬y ban êm) và ch󰗊 có 1,0 % s󰗮
0,56
1,06
1,48
2,48
0
0
0
0
0
0
0
0,12
0
0
0,14
0,39
0,4
0,63

0,88
2,0
1,0
0,19
0,31
0,25
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
18 - 19 19 - 20 20 - 21 21 - 22 22 - 23 23 - 24 0 - 1 1 - 2 2 - 3 3 - 4 4 - 5 5 - 6
Gi󰗞
M󰖮t 󰗚 (con/gi󰗞/ng󰗞i)
󰗒i ch󰗪ng
Kem xua và màn
20
d󰗦ng 󰗄 ng󰗨 trong r󰗬ng, r󰖬y ban ngày. T󰗸 l󰗈 màn Permanet 2.0 gi󰖸t trong 3
tháng 󰖨u s󰗮 d󰗦ng là 16,8% (63/374) và trong 6 tháng s󰗮 d󰗦ng là 41,7
(156/374).
i󰗂u tra 450 ng󰗞i sau 10 ngày c󰖦p kem xua Soffell thì có 367 ng󰗞i
có s󰗮 d󰗦ng kem xua (chi󰗀m t󰗸 l󰗈 81,5%). Trong s󰗒 367 ng󰗞i có s󰗮 d󰗦ng
kem xua sau 10 ngày c󰖦p, có 71,1 % s󰗮 d󰗦ng bôi kem xua trong r󰗬ng, r󰖬y
(ban êm), 6,3 % s󰗮 d󰗦ng trong r󰗬ng, trong r󰖬y ban ngày và có 9,3 % s󰗮
d󰗦ng 󰗠 nhà (thôn c󰗒 󰗌nh) ban êm.
Tác d󰗦ng ph󰗦 khi s󰗮 d󰗦ng màn Permanet 2.0 và kem xua Soffell
c󰗨a ng󰗞i dân
Ph󰗐ng v󰖦n 100 󰗒i t󰗤ng nghiên c󰗪u sau 10 ngày s󰗮 d󰗦ng màn

Permanet 2.0 cho th󰖦y, bi󰗄u các tri󰗈u ch󰗪ng m󰖪n ng󰗪a (3 %), khích thích
m󰖰t (6 %).
Ph󰗐ng v󰖦n 100 󰗒i t󰗤ng có s󰗮 d󰗦ng kem xua và nh󰗰ng ng󰗞i tham
gia b󰖰t mu󰗘i t󰖢i i󰗄m nghiên c󰗪u v󰗂 bi󰗄u hi󰗈n các tri󰗈u ch󰗪ng khi s󰗮 d󰗦ng
kem xua. K󰗀t qu󰖤 t󰖦t c󰖤 cho r󰖲ng không th󰖦y b󰖦t k󰗴 m󰗚t tri󰗈u ch󰗪ng nào.
Chng 4. BÀN LU󰖭N
4.1. Tình hình s󰗒t rét t󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n (1991- 2010)
4.1.1. Các ch󰗊 s󰗒 m󰖰c và ch󰗀t do s󰗒t rét
Bình Thu󰖮n có s󰗒 ca m󰖰c SR cao th󰗪 10 trong 15 t󰗊nh mi󰗂n Trung 󰜔
Tây nguyên. T󰗬 nm 1991 Bình Thu󰖮n nói riêng và c󰖤 n󰗜c nói chung th󰗲c
hi󰗈n chi󰗀n l󰗤c PCSR và 󰗤c quan tâm, ch󰗊 󰖢o v󰗂 chuyên môn c󰗨a Vi󰗈n
S󰗒t rét 󰜔 KST - CT Trung ng, S󰗠 Y t󰗀 và v󰗜i các bi󰗈n pháp can thi󰗈p v󰗂
chuyên môn, k󰗺 thu󰖮t nhìn chung tình hình b󰗈nh SR trong t󰗊nh ã gi󰖤m
qua t󰗬ng nm. S󰗒 ng󰗞i m󰖰c SR t󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n ã gi󰖤m, nhng cha
b󰗂n v󰗰ng, nguy c SR quay tr󰗠 l󰖢i v󰖬n còn r󰖦t l󰗜n. T󰗬 nm 2008 tr󰗠 l󰖢i
ây, BNSR ã và ang có chi󰗂u h󰗜ng gia tng tr󰗠 l󰖢i, 󰖸c bi󰗈t là nm
2009 s󰗒 ca m󰖰c SR tng 60% so v󰗜i nm 2008 (720 ca m󰖰c SR 2009/450
ca m󰖰c SR nm 2008). Nm 2010, s󰗒 ca m󰖰c SR tuy có gi󰖤m nhng không
nhi󰗂u (gi󰖤m 5,83%), qua phân tích ch󰗨 y󰗀u 󰗒i t󰗤ng m󰖰c SR là i r󰗬ng,
ng󰗨 r󰖬y. Tình hình dân di bi󰗀n 󰗚ng vào vùng SRLH, ng󰗞i dân i r󰗬ng,
ng󰗨 r󰖬y nhng không có ý th󰗪c PCSR ây là v󰖦n 󰗂 khó khn 󰖤nh h󰗠ng
󰗀n công tác PCSR.
4.1.2. Mu󰗘i Anopheles t󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n
Qua k󰗀t qu󰖤 i󰗂u tra cho th󰖦y, An. dirus ch󰗨 y󰗀u có m󰖸t 󰗠 vùng V là
vùng r󰗬ng núi v󰗜i 2.093 cá th󰗄 b󰖰t 󰗤c và An. minimus ch󰗨 y󰗀u 󰗠 vùng
III (2.300 cá th󰗄, chi󰗀m t󰗸 l󰗈 28,84%) (B󰖤ng 3.1). M󰖮t 󰗚 trung bình An.
dirus 󰗒t ng󰗞i trong nhà cao hn 3,35 l󰖨n so m󰖮t 󰗚 󰗒t ng󰗞i ngoài nhà
21
(B󰖤ng 3.2). Theo k󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u c󰗨a Nguy󰗆n Xuân Quang (2012), t󰖢i
khu v󰗞n qu󰗒c gia nh 󰗠 Ch Mom Rây 󰜔 t󰗊nh Kom Tum m󰖮t 󰗚 An.

dirus 󰗒t ng󰗞i 󰗠 g󰖨n r󰗬ng (0,05 c/g/ng) cao g󰖦p 5 l󰖨n so v󰗜i 󰗠 xa r󰗬ng
(0,01 c/g/ng), 󰗠 Kon Ka Kinh 󰜔 t󰗊nh Gia Lai m󰖮t 󰗚 An. dirus 󰗒t ng󰗞i 󰗠
g󰖨n r󰗬ng (0,13 c/g/ng) cao g󰖦p 4 l󰖨n so v󰗜i 󰗠 xa r󰗬ng (0,03 c/g/ng).
4.1.3. Th󰗲c tr󰖢ng m󰖰c s󰗒t rét c󰗨a ng󰗞i dân i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y
a s󰗒 các xã n󰖲m trong vùng SRLH n󰖸ng c󰗨a t󰗊nh Bình Thu󰖮n là 󰗌a
bàn sinh s󰗒ng c󰗨a nhi󰗂u 󰗔ng bào dân t󰗚c và có m󰗚t i󰗄m chung là ph󰗖
bi󰗀n ho󰖢t 󰗚ng canh tác nng r󰖬y và ng󰗨 t󰖢i ó. Chính vì v󰖮y, mà h󰖨u h󰗀t
nh󰗰ng ca m󰖰c SR 󰗂u 󰗠 󰗒i t󰗤ng i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y. B󰖤ng 3.3 cho th󰖦y,
nh󰗰ng ng󰗞i i r󰗬ng ng󰗨 r󰖬y có nguy c m󰖰c SR cao g󰖦p 5,03 l󰖨n 󰗠 nh󰗰ng
ng󰗞i không i r󰗬ng ng󰗨 r󰖬y, (P<0,001). T󰗬 k󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u này cho
th󰖦y m󰗪c 󰗚 󰖤nh h󰗠ng c󰗨a y󰗀u t󰗒 nguy c và n󰗀u thay 󰗖i t󰖮p quán i
r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y ho󰖸c có bi󰗈n pháp phòng ch󰗒ng vector SR thích h󰗤p cho 󰗒i
t󰗤ng này thì có th󰗄 làm gi󰖤m t󰗸 l󰗈 m󰖰c SR cho 󰗒i t󰗤ng này trong c󰗚ng
󰗔ng. K󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u c󰗨a T󰖢 Th󰗌 Tnh t󰖢i xã Khánh Vnh, Khánh
Trung (2003), ng󰗞i i r󰗬ng ng󰗨 r󰖬y có nguy c m󰖰c SR cao g󰖦p 1,6 l󰖨n
ng󰗞i không i r󰗬ng ng󰗨 r󰖬y.
4.2. ánh giá hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua mu󰗘i k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet
2.0 và tác d󰗦ng di󰗈t t󰗔n lu c󰗨a hóa ch󰖦t trên màn Permanet 2.0
4.2.1. S󰗒 l󰗤ng loài Anopheles b󰖰t 󰗤c t󰖢i i󰗄m nghiên c󰗪u
Ch󰗨 y󰗀u là An. dirus là vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính chi󰗀m m󰖮t 󰗚 cao
nh󰖦t (39,29 c/g/ng) trong t󰗖ng s󰗒 cá th󰗄 mu󰗘i b󰖰t 󰗤c, không b󰖰t 󰗤c
vector truy󰗂n b󰗈nh SR chính An. minimus (Hình 3.3). i󰗂u này có th󰗄 lý
gi󰖤i t󰖢i 󰗌a i󰗄m b󰖰t mu󰗘i là khu v󰗲c nhà, r󰖬y n󰖲m trong r󰗬ng. Sinh c󰖤nh
này thích h󰗤p cho s󰗲 phát tri󰗄n c󰗨a An. dirus và s󰖾 t󰖢o ra s󰗲 lan truy󰗂n SR
r󰖦t l󰗜n t󰖢i khu v󰗲c này n󰗀u nh không có bi󰗈n pháp PCSR thích h󰗤p.
4.2.2. M󰗪c nh󰖢y c󰖤m c󰗨a An. dirus ch󰗨ng phòng thí nghi󰗈m v󰗜i
deltamethrin 0,05%
K󰗀t qu󰖤 cho th󰖦y t󰗸 l󰗈 100% mu󰗘i ch󰗀t sau 24 gi󰗞, ch󰗪ng t󰗐 ch󰗨ng
mu󰗘i này nh󰖢y c󰖤m v󰗜i hóa ch󰖦t th󰗮 nghi󰗈m (B󰖤ng 3.5). K󰗀t qu󰖤 nghiên
c󰗪u c󰗨a H󰗔 ình Trung (2010) cho th󰖦y, cho 󰗀n nay 󰗠 Vi󰗈t Nam và các

n󰗜c khác có An. dirus phân b󰗒, cha th󰖦y nghiên c󰗪u nào thông báo loài
này ã kháng v󰗜i hóa ch󰖦t di󰗈t côn trùng s󰗮 d󰗦ng trong PCSR.
4.2.3. Th󰗞i gian ho󰖢t 󰗚ng tìm m󰗔i 󰗒t máu trong êm c󰗨a An. dirus
So v󰗜i 󰗒i ch󰗪ng thì rõ ràng hi󰗈u l󰗲c kem xua có giá tr󰗌 b󰖤o v󰗈; khi
k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0 thì hi󰗈u l󰗲c ngn c󰖤n mu󰗘i ti󰗀p xúc v󰗜i
ng󰗞i 󰗤c tng lên. Màn Permanet 2.0 ch󰗊 có th󰗄 làm gi󰖤m s󰗒 mu󰗘i 󰗀n
󰗒t trong êm, song mu󰗘i v󰖬n ti󰗀p c󰖮n 󰗤c ng󰗞i (Hình 3.4).
22
Trong nghiên c󰗪u c󰗨a chúng tôi có th󰗄 nh󰖮n th󰖦y, khi An. dirus vào
nhà 󰗒t ng󰗞i, g󰖸p ph󰖤i rào c󰖤n xua và di󰗈t (c󰗨a kem xua và màn Permanet
2.0) nên mu󰗘i 󰖮u l󰖢i trên vách trong nhà (rình m󰗔i) và ch󰗞 cho hi󰗈u l󰗲c
xua và di󰗈t h󰗀t tác d󰗦ng thì t󰖦n công 󰗒t ng󰗞i. Qua quan sát c󰗨a chúng
tôi mu󰗘i An. dirus 󰖮u trên vách trong nhà 󰗠 nh󰗰ng êm b󰖰t mu󰗘i b󰖲ng
phng pháp m󰗔i ng󰗞i trong nhà c󰖤 󰗒i ch󰗪ng và th󰗮 nghi󰗈m (s󰗮 d󰗦ng
kem xua, màn permanet 2.0) nh󰖮n th󰖦y: nh󰗰ng êm 󰗒i ch󰗪ng mu󰗘i 󰖮u
trên vách trong nhà rình m󰗔i có c󰖤 mu󰗘i no máu và mu󰗘i ói (cha hút
máu), nh󰗰ng êm th󰗮 nghi󰗈m thì quan sát a s󰗒 mu󰗘i 󰖮u trên vách trong
nhà là mu󰗘i ói và s󰗒 l󰗤ng h󰖨u nh không gi󰖤m g󰖨n v󰗂 sáng.
4.2.4. Hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua mu󰗘i k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0
So v󰗜i 󰗒i ch󰗪ng, thì hi󰗈u l󰗲c xua mu󰗘i An. dirus c󰗨a màn Permanet
2.0 ch󰗊 làm gi󰖤m m󰖮t 󰗚 󰗒t ng󰗞i trong nhà su󰗒t êm, song mu󰗘i v󰖬n ti󰗀p
c󰖮n 󰗤c ng󰗞i r󰖦t s󰗜m t󰗬 19 gi󰗞 (m󰖮t 󰗚: 0,12 con/gi󰗞/ng󰗞i). Hi󰗈u l󰗲c
b󰖤o v󰗈 c󰗨a màn Permanet 2.0 ch󰗒ng l󰖢i mu󰗘i An. dirus 󰗒t là 80 % (Hình
3.4).
Hi󰗈u l󰗲c kem xua có giá tr󰗌 b󰖤o v󰗈 ngn c󰖤n mu󰗘i ti󰗀p c󰖮n v󰗜i ng󰗞i 󰗠
ngoài nhà trong kho󰖤ng th󰗞i gian t󰗬 6 - 7 gi󰗞 sau khi s󰗮 d󰗦ng và hi󰗈u l󰗲c
b󰖤o v󰗈 là 89%. Tr󰗜c 24 gi󰗞 trong êm An. dirus không ti󰗀p c󰖮n 󰗒t ng󰗞i
(không b󰖰t 󰗤c m󰗚t cá th󰗄 nào 󰖮u 󰗠 nh󰗰ng vùng xoa kem xua) (Hình
3.5). M󰖸t khác, trong nghiên c󰗪u theo dõi c󰗨a chúng tôi v󰗂 hi󰗈u l󰗲c c󰗨a
kem xua ghi nh󰖮n r󰖲ng, khi bôi (xoa) kem xua trong th󰗞i gian ng󰗔i b󰖰t

mu󰗘i, An. dirus v󰖬n ti󰗀p c󰖮n (󰗒t) 󰗠 nh󰗰ng ni không bôi kem xua nh 󰗒t
xuyên qua qu󰖨n ng󰖰n (qu󰖨n c󰗦t), 󰗒t xuyên qua áo (s󰗒 l󰗤ng quan sát và
b󰖰t 󰗤c chi󰗀m t󰗸 l󰗈 th󰖦p). Nh v󰖮y, 󰗄 b󰖤o 󰖤m hi󰗈u l󰗲c xua và di󰗈t mu󰗘i
An. dirus trong kho󰖤ng th󰗞i gian su󰗒t êm khi ho󰖢t 󰗚ng và ng󰗨 trong
r󰗬ng, r󰖬y ngoài tr󰗞i thì nên bôi kem xua 2 l󰖨n trong su󰗒t êm và bôi lên c󰖤
qu󰖨n, áo. Khi kem xua k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0 thì hi󰗈u l󰗲c ngn c󰖤n
mu󰗘i ti󰗀p xúc v󰗜i ng󰗞i 󰗤c tng lên (hi󰗈u l󰗲c ch󰗒ng mu󰗘i An. dirus 󰗒t
là 92 %) và th󰗞i gian mu󰗘i An. dirus ti󰗀p c󰖮n v󰗜i ng󰗞i sau 24 gi󰗞 trong
su󰗒t c󰖤 êm b󰖰t (Hình 3.6). Vi󰗈c k󰗀t h󰗤p kem xua và màn permanet 2.0 s󰗮
d󰗦ng cho 󰗒i t󰗤ng th󰗞ng xuyên i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y và ng󰗨 l󰖢i qua êm là
m󰗚t gi󰖤i pháp thích h󰗤p 󰗄 phòng ch󰗒ng vector truy󰗂n b󰗈nh SR.
4.3. S󰗲 ch󰖦p nh󰖮n c󰗨a c󰗚ng 󰗔ng khi s󰗮 d󰗦ng kem xua và màn
Permanet 2.0.
Trong s󰗒 382 󰗒i t󰗤ng nghiên c󰗪u có s󰗮 d󰗦ng màn Permanet 2.0 thì
có 82,0 % s󰗮 d󰗦ng màn Permanet 2.0 m󰗚t cách h󰗤p lý PCSR (ng󰗨 trong
r󰗬ng, r󰖬y ban êm) và ch󰗊 có 1,0 % s󰗮 d󰗦ng 󰗄 ng󰗨 trong r󰗬ng, r󰖬y ban
ngày. Các k󰗀t qu󰖤 này ch󰗪ng t󰗐 màn Permanet 2.0 󰗤c a s󰗒 c󰗚ng 󰗔ng
23
tham gia nghiên c󰗪u ch󰖦p nh󰖮n. K󰗀t qu󰖤 c󰗨a chúng tôi phù h󰗤p v󰗜i nghiên
c󰗪u c󰗨a H󰗔 ình Trung (2008): 󰜝Võng có b󰗎c võng Permanet 2.0 có g󰖨n
90 % s󰗒 ng󰗞i tham gia nghiên c󰗪u s󰗮 d󰗦ng khi ng󰗨 võng ban êm trong
r󰗬ng, r󰖬y và có g󰖨n 72 % s󰗒 ng󰗞i s󰗮 d󰗦ng võng có b󰗎c Permanet 2.0 m󰗚t
cách h󰗤p lý 󰗄 PCSR (s󰗮 d󰗦ng 󰗄 ng󰗨 ban êm).
Có 81,5 % 󰗒i t󰗤ng nghiên c󰗪u có s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell sau 10
ngày c󰖦p. Trong s󰗒 ó có 71,1 % s󰗮 d󰗦ng m󰗚t cách hp lý là bôi (xoa)
kem xua trong r󰗬ng, r󰖬y (ban êm), 6,3 % s󰗮 d󰗦ng trong r󰗬ng, trong r󰖬y
ban ngày và có 9,3 % s󰗮 d󰗦ng 󰗠 nhà (thôn c󰗒 󰗌nh) ban êm. Nh󰗰ng ng󰗞i
s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell cho r󰖲ng khi bôi kem xua lên chân, tay không
th󰖦y mu󰗘i 󰗀n 󰗒t (mu󰗘i bay g󰖨n ch󰗘 bôi kem xua mà không 󰖮u 󰗒t
máu). M󰖸t khác, h󰗎 cng cho r󰖲ng s󰗠 d bôi kem xua vào ban ngày vì 󰗠

trong r󰗮ng, r󰖬y ban ngày r󰖦t nhi󰗂u mu󰗘i, nh󰖦t là khi ch󰖸t cây làm nhà, s󰖰n,
mng, khai thác cây tre, le Bên c󰖢nh ó, có m󰗚t s󰗒 ng󰗞i cng mua lo󰖢i
kem xua Soffell 󰗄 s󰗮 d󰗦ng khi i r󰗬ng, r󰖬y và th󰖦y 󰗤c hi󰗈u qu󰖤 xua
mu󰗘i c󰗨a lo󰖢i kem xua này.
Theo WHO (2003), m󰖸c dù Permanet có deltamethrin li󰗂u 55 mg/m
2
nhng tác d󰗦ng không mong mu󰗒n do Permanet gây ra không cao hn so
v󰗜i màn t󰖪m deltamethrin li󰗂u thông th󰗞ng 25 mg/m
2
. Ph󰗐ng v󰖦n 100
ng󰗞i tình nguy󰗈n sau 10 ngày s󰗮 d󰗦ng màn Permanet 2.0, bi󰗄u các tri󰗈u
ch󰗪ng nh m󰖪n ng󰗪a (3,0 %), khích thích m󰖰t (6,0 %).
Ph󰗐ng v󰖦n 100 ng󰗞i tình nguy󰗈n s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell sau 10
ngày s󰗮 d󰗦ng th󰖦y r󰖲ng không có b󰖦t k󰗴 m󰗚t tri󰗈u ch󰗪ng nào trong s󰗒 các
tri󰗈u ch󰗪ng k󰗄 trên trong quá trình s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell. M󰖸t khác, h󰗎
cng cho bi󰗀t thêm khi bôi kem xua thì có mùi thm (hng cam, chanh)
d󰗆 ch󰗌u. K󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u c󰗨a Nguy󰗆n Tuyên Quang và CS (2005) cho
th󰖦y, phng pháp s󰗮 d󰗦ng kem xua 󰗤c nh󰗰ng ng󰗞i tr󰗲c ti󰗀p th󰗮
nghi󰗈m ánh giá cao và t󰖦t c󰖤 nói r󰖲ng: n󰗀u th󰗞ng xuyên i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y
thì bi󰗈n pháp kem xua có hi󰗈u qu󰖤 phòng ch󰗒ng mu󰗘i 󰗒t an toàn khi s󰗮
d󰗦ng hn vi󰗈c dùng màn có t󰖪m hóa ch󰖦t.
24
K󰖿T LU󰖭N
1. Tình hình s󰗒t rét t󰖢i t󰗊nh Bình Thu󰖮n (1991 󰜔 2010)
- Sau 20 nm can thi󰗈p, t󰗸 l󰗈 m󰖰c s󰗒t rét/1000 dân gi󰖤m t󰗬 8,00/1000
(1991) dân xu󰗒ng còn 0,58/1000 dân (nm 2010). T󰗸 l󰗈 t󰗮 vong do s󰗒t rét
trung bình hàng nm là 1,44/100.000 dân (t󰗬 1991 󰜔 2010). S󰗒 ng󰗞i t󰗮
vong cao nh󰖦t là nm 1991 có 106 ng󰗞i, nm 2010 có 01 ca t󰗮 vong do
s󰗒t rét.
- Vùng IV và vùng V 󰗂u có m󰖸t vector SR chính là An. dirus. C󰖤 ba

vùng 󰗂u có m󰖸t An. minimus và s󰗒 cá th󰗄 i󰗂u tra gi󰖤m d󰖨n t󰗬 vùng III
(2.300 cá th󰗄), vùng IV (455 cá th󰗄) và vùng V là 375 cá th󰗄.
- Nh󰗰ng ng󰗞i i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y có nguy c m󰖰c s󰗒t rét cao g󰖦p 5,03
l󰖨n so v󰗜i nh󰗰ng ng󰗞i không i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y.
2. Hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn Permanet 2.0 và tác d󰗦ng
di󰗈t t󰗔n lu c󰗨a hóa ch󰖦t trên màn Permanet 2.0
- T󰖢i 󰗌a i󰗄m nghiên c󰗪u ã phát hi󰗈n ch󰗨 y󰗀u là An. dirus m󰖮t 󰗚
(39,29 c/g/ng).
- Màn Permanet 2.0 ã s󰗮 d󰗦ng 7 tháng cha gi󰖸t 󰗠 th󰗲c 󰗌a v󰖬n còn
hi󰗈u l󰗲c di󰗈t t󰗔n lu.
- Màn Permanet 2.0 ch󰗊 làm gi󰖤m s󰗒 mu󰗘i An. dirus 󰗒t ng󰗞i trong
êm (hi󰗈u l󰗲c xua là 80 %). Hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua Soffell (13 % DEET) có
th󰗄 ch󰗒ng mu󰗘i An. dirus 󰗒t là 89 % trong 6 󰜔 7 gi󰗞. K󰗀t h󰗤p kem xua
Soffell và màn Permanet 2.0 làm tng hi󰗈u l󰗲c ngn c󰖤n mu󰗘i An. dirus
ti󰗀p xúc v󰗜i ng󰗞i (hi󰗈u l󰗲c b󰖤o v󰗈 là 92 %).
3. S󰗲 ch󰖦p nh󰖮n c󰗨a c󰗚ng 󰗔ng khi s󰗮 d󰗦ng kem xua Soffell và màn
Permanet 2.0
- T󰗸 l󰗈 ng󰗞i dân s󰗮 d󰗦ng màn Permanet 2.0 là 87,8 %. Nh󰗰ng ng󰗞i
s󰗮 d󰗦ng màn Permanet 2.0 có m󰗚t s󰗒 bi󰗄u hi󰗈n: m󰖪n ng󰗪a (3 %), kích
thích m󰖰t (6 %). T󰗸 l󰗈 ng󰗞i dân s󰗮 d󰗦ng kem xua là 81,5%. T󰖦t c󰖤 󰗂u
cho r󰖲ng kem xua Soffell không có bi󰗄u hi󰗈n tri󰗈u ch󰗪ng nào.
KI󰖿N NGH󰗋
C󰖨n ti󰗀p t󰗦c nghiên c󰗪u 󰗪ng d󰗦ng trên ph󰖢m vi r󰗚ng hn và th󰗞i gian
dài hn 󰗄 ánh giá chính xác hn hi󰗈u l󰗲c c󰗨a kem xua k󰗀t h󰗤p v󰗜i màn
Permanet 2.0 󰗒i v󰗜i vector s󰗒t rét t󰖢i các 󰗌a phng lu hành s󰗒t rét
n󰖸ng.
Ti󰗀n hành nghiên c󰗪u s󰖤n xu󰖦t kem xua mu󰗘i có ch󰗪a ho󰖢t ch󰖦t
DEET, có giá thành r󰖼. M󰖸t khác c󰖨n 󰗤c s󰗲 quan tâm, h󰗘 tr󰗤 󰗠 m󰗪c nh󰖦t
󰗌nh c󰗨a Nhà n󰗜c 󰗄 nh󰗰ng 󰗒i t󰗤ng th󰗞ng xuyên i r󰗬ng, ng󰗨 r󰖬y có
i󰗂u ki󰗈n s󰗮 d󰗦ng kem xua mu󰗘i 󰗄 phòng ch󰗒ng vector SR.