tác dụng không mong muốn của thuốc an thần kinh ở bệnh nhân điều trị nội trú tuần đầu tiên tại viện sức khỏe tâm thần quốc gia full

1

T VN 
Các ri lon lon thn, đc bit là các ri lon tâm thn ni sinh, nh bnh tâm
thn phân lit, ri lon cm xúc lng cc,… là nhng ri lon tâm thn nng thng
gp trong thc hành lâm sàng. Theo thng kê ca WHO (2000), t l mc bnh tâm
thn phân lit là 0,5 – 1,5% dân s, còn  Vit Nam là 0,47% dân s [1]. T l mc ri
lon cm xúc lng cc là 0,5% dân s [12]. Nu không đc phát hin, chn đoán và
điu tr kp thi, bnh nhân ri lon tâm thn ni sinh s phát trin thành mn tính, có
th dn đn gim kh nng lao đng, hc tp, ngi bnh s tr thành gánh nng cho
gia đình và xã hi.
iu tr ri lon tâm thn ch yu là điu tr triu chng nên phi phi hp
nhiu liu pháp khác nhau: liu pháp tâm lý, liu pháp tái thích ng xã hi, liu pháp
sc và liu pháp hóa dc [6]. T hn 60 nm nay, các thuc an thn kinh (ATK) đã
đc s dng trong ngành tâm thn đ điu tr tâm thn phân lit. iu này đã to ra
nim hy vng cho bnh nhân và nhng ngi thân trong gia đình h. Hin nay thuc
ATK đang đc s dng gm có hai loi: thuc ATK đin hình (ATK c đin) và
thuc ATK không đin hình (ATK mi). Các thuc hng thn ngày càng có nhiu
loi, có hiu lc điu tr tt và càng ít tác dng ph.
Tuy nhiên, thuc ATK vn đc ghi nhn là có nhiu tác dng không mong
mun. Theo nghiên cu ca Haddad và cng s vào nm 2007 đã ch ra rng có ti
75% bnh nhân gp tác dng không mong mun ngoi tháp do dùng nhóm thuc ATK
c đin [26]. Các tác dng ngoi tháp nh: ri lon vn đng mun, triu chng ging
Parkinson,… gây nh hng đn cuc sng ca bnh nhân. Thuc ATK th h hai ra
đi đã khc phc đc điu này. Nhng t nm 2005 tr li đây, ngày càng nhiu tài
liu ch ra các tác dng không mong mun trên chuyn hóa nh: tng cân, tng đng
huyt, ri lon lipid máu  bnh nhân dùng thuc ATK th h hai. Tác dng không
mong mun đã làm cho bnh nhân b ung thuc, không tuân th điu tr gây khó khn
trong vic cha tr bnh. C hai loi thuc này đu có th xy ra tác dng ph khác
nh: d ng da, ri lon thn kinh thc vt,…
2

Nhm giúp ích cho thc tin lâm sàng trong điu tr và chm sóc bnh nhân tâm
thn, vic nghiên cu đánh giá tác dng không mong mun ca thuc ATK là điu cn
thit. Chính vì vy, chúng tôi thc hin nghiên cu vi đ tài: “Tác dng không mong
mun ca thuc an thn kinh  bnh nhân điu tr ni trú tun đu tiên ti Vin
Sc khe Tâm thn Quc gia” nhm mc tiêu:
1. Mô t mt s tác dng không mong mun ca thuc ATK xut hin  bnh nhân
điu tr ni trú trong tun đu tiên ti Vin Sc khe Tâm thn Quc gia.
2. ánh giá mt s yu t nh hng ti vic phát sinh tác dng không mong
mun trong quá trình dùng thuc ATK trên.

Thang Long University Library
3

CHNG 1. TNG QUAN TÀI LIU
1.1. i cng v bnh tâm thn
1.1.1. Khái nim bnh tâm thn
Bnh tâm thn là nhng bnh do hot đng ca não b b ri lon bi nhiu
nguyên nhân khác nhau gây ra làm ri lon chc nng phn ánh thc ti. Các quá trình
cm giác, tri giác, t duy, ý thc… b sai lch cho nên bnh nhân tâm thn có nhng ý
ngh, cm xúc, hành vi tác phong không phù hp vi thc ti, môi trng xung quanh.
Phm vi các bnh tâm thn rt rng: có nhng bnh tâm thn rt nng (các bnh
lon thn), quá trình phn ánh thc ti sai lch trm trng, hành vi tác phong b ri lon
nhiu. Có nhng bnh tâm thn nh (các bnh tâm cn, nhân cách bnh), quá trình
phn ánh thc ti nh hành vi tác phong b ri lon ít, bnh nhân vn còn sinh hot, lao
đng, hc tp đc t duy có gim sút.
1.1.2. Các bnh cn s dng thuc an thn kinh
Các thuc ATK đc ch đnh rng rãi trong điu tr bnh tâm thn hc, là la
chn đu tay trong bnh tâm thn phân lit, bnh ri lon lng cc. Ngoài ra, thuc

ATK còn đc s dng trong điu tr trm cm, lo âu…
1.1.2.1. Bnh tâm thn phân lit
 nc ta cng nh  các nc khác trên th gii, tâm thn phân lit là mt
bnh ph bin. Theo thng kê ca ngành tâm thn Vit Nam, bnh tâm thn phân lit
chim khong 0,7% dân s. Theo T chc y t th gii WHO, kh nng b tâm thn
phân lit  nhiu nc khác là 0,5 – 1% [6].
Tâm thn phân lit là mt bnh tâm thn nng, có tính cht tin trin, làm bin
đi nhân cách bnh nhân theo kiu phân lit. Các ri lon phân lit có đc đim chung
là ri lon c bn và đc trng t duy, tri giác và cm xúc không thích hp hay cùi
mòn, ý thc còn rõ ràng và nng lc trí tu thng đc duy trì.
Bnh đc điu tr ch yu bng ATK phi hp liu pháp lao đng và thích ng
xã hi.


4

1.1.2.2. Ri lon lng cc
Ri lon lng cc là mt loi bnh có các giai đon ri lon cm xúc, gia các
giai đon bnh nhân gn nh bình thng. Các giai đon này có th là hng cm hoc
trm cm đan xen nhau [13].
Trong thc t lâm sàng, các thuc ATK đc s dng trong tâm thn phân lit
thì cng đc s dng cho các bnh nhân ri lon lng cc trong giai đon hng cm
hoc trm cm có lon thn.
1.2. i cng thuc an thn kinh
1.2.1. nh ngha thuc an thn kinh
Thuc ATK đc đnh ngha theo Delay và Deniker bao gm có 5 tiêu chun:
- Nhng thuc gây trng thái th  v tâm thn vn đng.
- Làm gim s kích đng và gây hn.
- Làm gim s tin trin các triu chng tâm thn cp tính và mn tính.
- Gây ra hi chng ngoi tháp và ri lon thn kinh thc vt.

- Có hiu qu u th  phn di v não, tham gia vào hiu qu chng lon thn.
nh ngha trên đc đa ra vào đu nhng nm 50 ca th k XX, phù hp vi
các thuc ATK đin hình. T sau khi clozapin đc phát hin và s dng trong lâm
sàng, sau đó là hàng lot các thuc ATK không đin hình xut hin thì đnh ngha trên
có nhiu đim không phù hp.
Hin nay, thuc ATK không đin hình cha thng nht đc mt đnh ngha
chính xác. Thuc ATK không đin hình đc mô t vi nguy c nh nht trên hi
chng ngoi tháp [25], [27], [29] gây tng tm thi nng đ prolactin, tác dng hiu
qu trong tâm thn phân lit kháng điu tr trên c triu chng dng tính và âm tính.
1.2.2. Phân loi thuc an thn kinh
1.2.2.1. Phân loi theo cu trúc hóa hc
Thuc ATK đc chia thành 8 nhóm và đc trình bày trong bng 1.1:



Thang Long University Library
5

Bng 1.1: Phân loi thuc an thn kinh theo cu trúc hóa hc
STT Nhóm Thuc đi din
1 Phénothiazine Chlorpromazine, Lévomépromazine, Neuleptil
2 Butyrophénonés Haloperidol
3 Benzamides Solian, Dogmatil
4 Thioxanthènes Taractan
5 Dibenzo-oxaépine Clozapine, Olanzapine
6 Dn xut Indoliques Equipertine
7 Carpipramine Prazinil
8 Pimozide Orap
1.2.2.2. Phân loi theo th h
Bng 1.2: Phân loi thuc an thn kinh theo th h

STT Th h Thuc đi din
1 Th h 1 (ATK c đin) Haloperidol, Aminazine, Tisercin
2 Th h 2 (ATK mi) Rispedal, Olanpine, Seroquel, Solian
1.2.2.3. Phân loi theo tác dng lâm sàng
Phân loi các thuc ATK theo tác dng lâm sàng đc trình bày trong bng 1.3
di đây:
Bng 1.3: Phân loi thuc an thn kinh theo tác dng lâm sàng
STT Nhóm Thuc đi din
1 ATK êm du Chlorpromazine, Lévomépromazine
2 ATK trung gian Neuleptil, Pipamperon
3 ATK đa nng Haloperidol
4 ATK gii c ch Sulpirid, Loxapine
1.2.3. C ch tác dng ca thuc an thn kinh
ATK tác dng trên h thn kinh trung ng, h thn kinh thc vt và h ni tit.
T nhng nm 1960, ngi ta đã bit rng ATK có hiu qu trong điu tr tâm thn là
do có kh nng gn kt các receptor Dopamin [30]. n nay, vn tn ti nhiu gi
6

thuyt v c ch tác dng ca thuc ATK, trong đó gi thuyt v h Dopaminergic và
Serotonergic đc quan tâm hn c.
1.2.3.1. Tác dng trên h Dopamin
Gi thuyt v h Dopaminergic cho rng: thuc ATK có tác dng điu tr các
triu chng lon thn là do làm gim lng Dopamin hot đng [6].
H Dopaminergic:
Cho ti nay, có 5 loi receptor Dopaminergic đã đc tìm ra: receptor D
1
,
receptor D
2
, receptor D

3
, receptor D
4
, receptor D
5
, trong đó quan trng nht là receptor
D
1
và receptor D
2
.
Có 4 h thng dn truyn Dopamin  v não: h thng trung não – hi vin, h
thng lim đen – th vân, h thng trung não – v não, h thng  – phu.
Tác dng ca thuc an thn kinh [15], [20], [21]
Khi vào não, ATK có tranh chp vi Dopamin  các con đng dn truyn ca
nó. Tuy nhiên ái lc khác nhau ca thuc ATK vi các receptor Dopamin  các con
đng khác nhau s to ra các tác dng khác nhau.
Khi tác dng trên receptor D
2
theo h thng trung não – hi vin s làm gim
lng Dopamin qua synap và có tác dng điu tr các triu chng dng tính lon thn
(hoang tng, o giác, kích đng…) trên lâm sàng.
Khi tác dng trên receptor D
2
 vùng trung não – v não s làm gim lng
Dopamin  vùng này, làm tng nng thêm các tác dng âm tính ca bnh lon thn
(lm lì, chm chp, ngi giao tip…).
Khi tác dng trên receptor D
2
 vùng lim đen – th vân, thuc s tranh ch ca

Dopamin và làm gim lng qua synap gây ra các triu chng ngoi tháp.
Khi tác dng trên receptor D
2
 vùng  – phu s làm gim lng Dopamin đi
qua, gây nên hin tng tng tit prolactin trong máu và hu qu là gây vú to  nam,
chy sa, ri lon kinh nguyt  n…
Nh vy, hiu qu tác dng trên các triu chng dng tính trong bnh lon
thn ca thuc ATK là do gn vi receptor D
2
 con đng dn truyn trung não – hi
Thang Long University Library
7

vin. Còn khi thuc gn vi receptor Dopamin  các con đng khác s gây nên các
tác dng không mong mun: ngoi tháp, tng triu chng âm tính…
Bng nghiên cu PET cho thy [14], [24]:
- Hu ht các ATK có tác dng chng lon thn khi có khong 60 – 80% receptor
D
2
 h thng trung não – hi vin gn kt vi thuc.
- Các triu chng trên ngoi tháp xut hin khi có hn 80% receptor D
2
 h
thng lim vin đen th vân b gn kt.
Ngoài tác dng trên h receptor D
2
đã có nhiu gi ý cho thy vai trò ca h
receptor Dopamin khác trong c ch hot đng ca thuc ATK. Nh vai trò ca
receptor D
1

 v não, receptor D
3
 vùng trung não – hi vin… vn cha đc làm
sáng t [18].
1.2.3.2. Tác dng trên h Serotonin
H Serotoninergic:
Có 15 loi receptor 5HT. Các thuc ATK ch yu tác dng trên các receptor
5HT
2
(đc bit là 5HT
2A
) [18].
Tác dng ca thuc an thn kinh:
Có s khác nhau rõ rt v tác dng trên h Serotonin ca thuc ATK thuc 2 th
h ATK đin hình và ATK không đin hình [28]:
- ATK đin hình: các ATK thuc nhóm này có đc tính gn kt Serotonin rt yu
, đc tính gn kt Dopamin thng tính gn Serotonin trên mi con đng dn
truyn Dopamin  não. Do đó, hu nh tính gn Serotonin không có ý ngha.
- ATK không đin hình: các ATK th h mi có c tính gn Serotonin và
Dopamin, trong đó ái lc gn vi receptor 5HT mnh gp 6 – 10 ln so vi th
th receptor D
2
. Vì vy, nhóm ATK này còn đc gi là SDA – Serotonin
Dopamin Antagogist.
Chính s khác nhau v tác dng trên h Serotonin mà ATK mi có tính u vit
so vi các ATK th h c [15]:
- Ci thin tt triu chng dng tính nh ATK c, ngoài ra còn ci thin tt các
triu chng âm tính trên bnh nhân tâm thn phân lit.
8

- Có ít hn các tác dng ph không mong mun ngoi tháp.
- Gim hoc không xut hin mc tng prolactin máu.
S khác nhau v tác dng ph ca các thuc ATK trên lâm sàng có nguyên nhân
mt phn so ái lc khác nhau trên các receptor đích. Ái lc ca ATK trên các th th
não đc mô t trên bng 1.4:
Bng 1.4: Tác dng ca các thuc an thn kinh trên các th th ca não
Ái lc gn kt receptor
TT Nhóm hóa hc Thuc
D
1
D
2
5HT
2
M 
1
H
1

1 Phenothiazin Chlopromazin ++ +++ + + +++ ++
2 Butyrophenol Haloperidol ++ +++ + 0 +/- 0
3 Benzamid Remoxiprid ++ +++ +++ 0 ++ 0
4 Dibenzodiazepin Olanzapine + ++ +++ +++

+++ ++
5 Benzisoxazol Risepridol ++ +++ ++++ 0 +++ +
1.2.3.3. Tác dng trên h Muscarinic
ATK có đc tính gn kt vi receptor M
1
, gây tác dng kháng cholinergic nh:

khô ming, m mt, táo bón…[28]
1.2.3.4. Tác dng trên h Adrenergic
ATK có tác dng kháng  – adrenergic, gây nên nhiu tác dng không mong
mun trên h tim mch nh: h huyt áp, chm nhp tim… Vì vy, khi điu tr bng
ATK thì kim tra huyt áp , tim mch thng xuyên là vic cn thit.
1.2.3.5. Tác dng kháng histamin H
1
ATK có đc tính gn kt vi Histamin H
1
dn đn các tác dng không mong
mun: tng cân, l m, gim hot đng tình dc…
1.3. Tác dng không mong mun [2], [5], [8], [18], [19]
Thuc ATK gây ra nhiu tác dng không mong mun cho bnh nhân trong quá
trình điu tr. Các tác dng không mong mun trên ngoi tháp đa s xut hin trên các
bnh nhân s dng thuc ATK đa nng. Các thuc ATK mi và êm du thì li gây ra
tác dng không mong mun trên chuyn hóa và ni tit.
1.3.1. Hi chng ngoi tháp
Thang Long University Library
9

1.3.1.1. Trng thái ri lon trng lc c cp
Là v trí bt thng hoc cn co cng ca vùng đu, c, chi hoc thân, xut hin
trong vòng vài ngày đu dùng thuc hoc khi tng liu ATK hoc sau khi gim liu
thuc h tr điu tr ngoi tháp.
C ch bnh sinh [7]: gi thit là có s thay đi v nng đ thuc ATK, gây ra
các thay đi ni môi  nhân xám đáy não – là nguyên nhân chính gây ra lon trng
lc c cp.
Biu hin lâm sàng [14]: xon vn các c c, n c ra sau, cng hàm, há hc
ming, khó nut, khó nói, nói ngng, nói cng li, lon vn ngôn, li thp thò…
Tiêu chun chn đoán [14]: mt hoc nhiu hn các du hiu trên xut hin liên

quan vi vic dùng ATK.
1.3.1.2. Hi chng ging Parkinson
Hi chng ging Parkinson bao gm run, co cng c hoc mt trng lc c
tng trong vòng mt vài tun sau khi bt đu hoc tng liu ca thuc ATK (hoc sau
khi gim liu thuc d phòng triu chng ngoi tháp).
C ch: có vai trò ca Acetylcholin trong c ch gây hi chng ging
Parkinson. Bình thng Dopamin và Acetycholin  trng thái cân bng. Thuc ATK là
nhng cht đi vn Dopamin. Khi vào não, chúng s làm gim chc nng ca
Dopamin, làm mt cân bng vi Acetycholin. Khi gim chc nng Dopamin gây nên
nhng triu chng âm tính ca hi chng ging Parkinson nh: bt đng, t duy chm
chp. Khi tng hot đng ca h Cholinergic gây nên các triu chng dng tính trong
hi chng ging Parkinson: run, co cng.
Biu hin lâm sàng: run, co cng c, chm chp, gim đng tác…
Tiêu chun chn đoán: có nhiu thang đim đánh giá và tiêu chun chn đoán
hi chng ging Parkinson. Sau đây là tiêu chun ca D.E Casey:
- Run: chu k: 3 – 6 chu k/giây; run ch yu  vùng đu, chi, vai; run  môi
đc miêu t nh hi chng mõn th; s cng đ: đc trng bi du hiu bánh
xe rng ca tn ti trong sut chc nng vn đng chính các chi…
10

- Gim hoc mt s vn đng: gim các chc nng vn đng mt cách tm thi,
gim biu hin v mt hoc nói ging đn điu, gim đ ve vy cánh tay khi đi
li, gim kh nng bt đu chuyn đng.
1.3.1.3. Trng thái bn chn
Bn chn do thuc là mt trng thái lo lng, bt an, cng thng, bt rt, khó
chu xut phát t ni tâm, làm cho ngi bnh đng ngi không yên và có mong mun
không th cng li đc là phi c đng các phn ca c th, đc bit là chân nh:
rung đùi, đi đi li li, co chân lên ri li dui chân xung…mà không thy thoi mái.
Trng thái này xy ra sau khi dùng thuc và ATK là thuc gây ra bn chn nhiu nht
[25].

C ch: trng thái bn chn xut hin khi 60 – 65% receptor D
2
 th vân gn
kt vi thuc ATK. Ngoài vai trò ca h Dopaminergic trong c ch bnh sinh ca
triu chng ngoi tháp thì có nhiu gi thuyt v vai trò ca các thành phn khác nh:
Adrenergic, GABA nhng vn cha sáng t.
Biu hin lâm sàng: Cm giác lo lng, cng thng, bt rt, khó chu, thiu kiên
nhn, d b kích thích; có mong mun c đng chân tay: rung đùi, nhp tay, nhp
chân… nhng vn không thy thoi mái là nhng triu chng ch quan. Nhng triu
chng khách quan: ngi bnh không th đng, ngi yên mt ch hay mt t th dù
ch trong khong thi gian ngn vài phút.
Tiêu chun chn đoán: Xut hin các triu chng ch quan v bn chn sau khi
dùng ATK; ít nht mt trong các triu chng khách quan sau xut hin: vn đng bn
chn, lúc lc đu đa chân tay luôn luôn, đi chân tr liên tc, đi đi li li đ gim bt
bn chn, không th đng hoc ngi mt ch đc vài phút; các triu chng này khi
phát trong vòng 4 tun đu khi dùng ATK.
1.3.1.4. Lon đng mun [9]
Là nhng ri lon vn đng biu hin bng nhng đng tác bt thng, không
t ch, có xu hng lp đi lp li ca các vùng c mt, li, thân mình và các chi.
Triu chng này thng xut hin mun trong quá trình điu tr ít nht 3 tháng sau khi
Thang Long University Library
11

dùng thuc ATK. Nghiên cu ca chúng tôi ch tin hành trong tun đu tiên nên triu
chng này không gp.
1.3.2. Ri lon chuyn hóa và ni tit
Tng cân là mt cnh báo quan trng cho các bnh nhân điu tr bng thuc
ATK, có liên quan đn rt nhiu bnh nh đái tháo đng, tng lipid máu… T l tng
cân và béo phì cng tng cao  các bnh nhân tâm thn phân lit. Nhiu thuc ATK
đc công nhn rng rãi là có tác dng gây tng cân. Tng cân  bnh nhân tâm thn

s dng thuc ATK thng là tng mô m  vùng bng hay còn gi là béo phì trung
tâm. C ch gây tng cân rt phc tp: hu ht các thuc ATK th h hai làm tng s
ngon ming và tích ly nng lng đng thi gim tiêu hao nng lng do ít vn đng
và do vy góp phn làm tng cân nng ca bnh nhân.
Ngoài tác dng ph tng cân, thuc ATK còn gây ra tác dng ph trên chuyn
hóa khác nh: tng đng huyt, ri lon lipid máu,…
1.3.3. Các tác dng không mong mun khác
- Tác dng c ch và gây h huyt áp t th, hay gp nht khi có dùng kèm thuc
h huyt áp.
- Tác dng hy phó giao cm gây ra các hin tng: khô ming, táo bón, bí đái,
tng nhãn áp khin nhìn m.
- Các ri lon tâm thn th phát nh: bun ng, trm cm, lú ln, gim cm xúc.
- Tng nhy cm vi ánh sáng, da đi mi, d ng.
- Tai bin nng và him gp: cht đt ngt, gim hoc mt bch cu ht và hi
chng ATK ác tính.
- Tác dng ti ch tiêm: sng, nóng, đ, đau…
1.4. Các nghiên cu v tác dng không mong mun ca thuc an thn kinh trên
th gii và ti Vit Nam
1.4.1. Trên th gii
Michael Poyurovsky và Abraham Weizman (2001) nghiên cu trên các bnh
nhân đc điu tr bng thuc ATK ti mt bnh vin tâm thn  Israel đã đa ra con
s 20 – 45% bnh nhân xut hin trng thái bn chn, bt an.
12

Trong mt nghiên cu 82 bnh nhân tâm thn phân lit đc điu tr bng
clozapin (trung bình 36 tui, BMI trung bình 26,9kg/m
2
, 91% da trng, không có yu t
gây đái tháo đng), tác gi Henderson (2000) đã ch ra rng có 34% s bnh nhân tin
trin thành bnh đái tháo đng trong vòng 5 nm [21]. Nm 2004, tác gi Howes cng

tin hành mt nghiên cu 82 bnh nhân tâm thn phân lit đc điu tr bng clozapin
và kt qu là có ti 55% s bnh nhân tin trin thành ri lon dung np glucose sau
khi điu tr bng clozapin trong vòng 2 – 4 tháng [22].
Nm 2009, mt nghiên cu ca Grohol đc tin hành trên 272 tr em có đ
tui t 4 – 19 đc kê thuc ATK cho các ri lon hành vi nghiêm trng và các vn đ
tâm thn có liên quan. Các bnh nhân này đc kê thuc ATK th h 2 và đc đánh
giá s thay đi cân nng, lipid và glucose máu sau 12 tun điu tr. Kt qu, cân nng
trung bình tng 19 pound (8,62 kg) vi bnh nhân dùng olanpine; 13,5 pound (6,12kg)
vi quetiapin; 11,9 pound (5,39kg) vi risperidon và 9,9 pound (4,49kg) vi aripiprazol
[20].
1.4.2. Ti Vit Nam
Lê Th Thu Hà (2007) nghiên cu hiu qu điu tr ca Amisulprid  bnh nhân
tâm thn phân lit giai đon cp trên 37 bnh nhân bng phng pháp th nghim lâm
sàng m, tin cu mô t và dùng thang đánh giá SAPS, CGI trong 9 tháng. Tác gi
nhn thy không có trng hp nào xy ra lon trng lc c cp [4].
Lê Th Hng (2008) tin hành nghiên cu đánh giá tác dng không mong mun
ngoi tháp trên bnh nhân s dng ATK vi 62 bnh nhân bng phng pháp nghiên
cu dc. Kt qu cho thy các tác dng ph xy ra trong tun đu tiên điu tr nh sau:
25 bnh nhân chim 40,3% xy ra hi chng ging Parkinson, lon trng lc c cp
xy ra trên 21 bnh nhân chim 3,9% và bn chn xy ra vi 11 bnh nhân chim t l
17,8% [5].
Lu Th Dung (2009) tin hành mt nghiên cu tin cu nhm mô t, đánh giá
đc tác dng không mong mun lon trng lc c cp do thuc ATK gây ra và cho
kt qu trong tng s 689 bnh nhân thì ch có 43 bnh nhân gp phi lon trng lc
c cp, chim 6,2% [3].
Thang Long University Library
13

CHNG 2. I TNG, PHNG PHÁP NGHIÊN CU
2.1. a đim nghiên cu

Nghiên cu đc tin hành ti tt c các khoa điu tr ti Vin Sc khe Tâm
thn Quc gia – Bnh vin Bch Mai
2.2. Thi gian nghiên cu
Nghiên cu đc thc hin trong thi gian t tháng 1/2011 đn tháng 6/2011
2.3. i tng nghiên cu
Tt c các bnh nhân mi vào vin tun đu tiên và đc điu tr bng thuc
ATK ti Vin Sc khe Tâm thn Quc gia – Bnh vin Bch Mai.
2.3.1. Tiêu chun la chn
- Bnh nhân cha tng dùng thuc ATK trc khi vào vin.
- Thi gian bnh nhân điu tr bng thuc ATK ít nht là 8 ngày.
2.3.2. Tiêu chun loi tr
- Bnh nhân có biu hin ging tác dng không mong mun trc khi vào vin.
- Bnh nhân điu tr bng ATK di 7 ngày trong đt điu tr này.
- Bnh nhân hoc ngi nhà không đng ý tham gia vào nghiên cu.
2.4. Phng pháp nghiên cu
2.4.1. Mu nghiên cu
Ly toàn b bnh nhân đáp ng tiêu chun vào mu nghiên cu, thu đc 60
bnh nhân.
2.4.2. Thit k nghiên cu
Chúng tôi áp dng phng pháp mô t ct ngang đ kho sát trên bnh nhân tâm
thn trong thi gian t tháng 1/2011 đn tháng 6/2011 đang điu tr bng thuc ATK
ti các khoa ca Vin Sc khe Tâm thn Quc gia – Bnh vin Bch Mai.
2.4.3. Quy trình nghiên cu
- Chn nhng bnh nhân đáp ng tiêu chun la chn và tiêu chun loi tr đ
đa vào nghiên cu.
- Son tho và th nghim b câu hi đ thu thp thông tin v bnh nhân và
nhng vn đ phc v cho nghiên cu.
14

- iu tr: bác s điu tr ch đnh thuc, hiu chnh liu, thay đi thuc trong quá

trình điu tr phù hp vi tình trng lâm sàng ca bnh nhân.
- Tin hành phng vn trc tip bnh nhân hoc ngi nhà bnh nhân đng thi
quan sát bnh nhân đ thu thp thông tin cn thit theo mu thu thp thông tin.
- Theo dõi bnh nhân hàng ngày đ theo sát quá trình điu tr bnh cng nh đ
phát hin kp thi nhng tác dng không mong mun ca thuc ATK xy ra trên
bnh nhân.
2.4.4. Ni dung nghiên cu và các bin s nghiên cu
- Mt s đc đim chung v đi tng: tui, gii, ngh nghip, phân loi theo
chn đoán bnh, các bnh mc kèm.
- c đim s dng thuc ATK, các thuc đi kèm: loi thuc s dng, đng
dùng.
- Các tác dng không mong mun khi điu tr bng thuc ATK: t l các tác dng
không mong mun xy ra, tn sut xut hin.
- Mt s yu t liên quan ti s xut hin tác dng không mong mun ca thuc
ATK: gii, tui, loi bnh và loi ATK s dng.
2.4.5. Phng pháp và công c thu thp s liu
Phng pháp thu thp s liu gm 2 phn: phng vn trc tip bnh nhân hoc
ngi nhà bnh nhân và thu thp thông tin t h s bnh án.
- Phng vn trc tip bnh nhân hoc ngi nhà bnh nhân: bnh nhân hoc
ngi nhà bnh nhân sau khi đc gii thích rõ v nghiên cu s đc phng
vn bi nghiên cu viên theo mu thu thp thông tin (ph lc 1).
- Phn thông tin thu t h s bnh án: ni điu tr, chn đoán bnh, ch đnh ca
thy thuc.
Công c thu thp s liu: s dng b câu hi đc nghiên cu da trên mc tiêu
nghiên cu ca đ tài. B câu hi đã đc th nghim trên 5 bnh nhân điu tr bng
ATK ti Vin Sc khe Tâm thn Quc gia – Bnh vin Bch Mai và đã đc chnh
sa đ phù hp vi vic thu thp s liu. Công c th 2 là cân dùng đ cân bnh nhân
theo dõi tình trng cân nng sau 7 ngày dùng thuc ATK.
Thang Long University Library
15

2.5. Vn đ đo đc trong nghiên cu
- Nghiên cu đã đc s ng h và chp nhn ca lãnh đo vin Sc khe tâm
thn – Bnh vin Bch Mai cng nh lãnh đo ca các khoa trong vin.
- Các đi tng tham gia nghiên cu đc gii thích rõ mc đích và ni dung
nghiên cu.
- Các đi tng đu t nguyn tham gia nghiên cu. Bt c bnh nhân nào t
chi tham gia nghiên cu đu đc tôn trng quyt đnh.
- Kt qu nghiên cu khi công b th hin kt qu chung ca qun th ch không
ch đích danh bnh nhân nào.
2.6. X lý s liu
- Sau khi đã thu thp xong s liu cn thit, chúng tôi tin hành nhp và phân tích,
x lý s liu theo phng pháp thng kê y t thông thng bng phn mm
SPSS 15.0.
- So sánh s khác nhau gia 2 t l bng test 
2
. S khác bit đc coi là có ý
ngha thng kê là khi p < 0,05.

16

CHNG 3. KT QU NGHIÊN CU
Trong thi gian nghiên cu t 1/2011 đn tháng 6/2011 ti Vin sc khe Tâm
thn Quc gia – Bnh vin Bch Mai, chúng tôi đã thu đc kt qu nh sau:
3.1. c đim chung ca nhóm bnh nhân nghiên cu
3.1.1. c đim v gii
Biu đ 3.1: Gii tính ca nhóm bnh nhân

Nhn xét: Trong mu nghiên cu ca chúng tôi, s bnh nhân nam là 37 ngi
(chim 61,7%), s bnh nhân n là 23 ngi (chim 38,3%), t l nam/n là 1,61
3.1.2. c đim v tui
Biu đ 3.2: Tui ca nhóm bnh nhân

Nhn xét: T l bnh nhân nghiên cu tp trung cao nht vào la tui t 25 –
44 tui, chim 35% và thp nht là nhóm tui di 15 tui, có 1 ngi chim 1,7%.
3.1.3. c đim v ngh nghip
Ngh nghip ca nhóm đi tng nghiên cu đc chia thành 6 nhóm nh trong
bng di đây:

Thang Long University Library
17

Bng 3.1: Ngh nghip ca nhóm bnh nhân
S bnh nhân T l (%)
Hc sinh/sinh viên 9 15
Viên chc 5 8,4
Công nhân 6 10

Nông dân 8 13,3
T do 26 43,3
Hu trí 6 10
Tng s 60 100
Nhn xét: s ngi làm ngh t do nhiu nht là 26 ngi, chim 43,3%; nhóm
ngi là viên chc nhà nc chim t l thp nht 8,4%.
3.1.4. Phân loi theo chn đoán bnh
Biu đ 3.3: Phân loi bnh theo chn đoán bnh
43,3%
31,7%
18,3%
6,7%
Tâm thn phân lit
Ri lon cm xúc
Lon thn cp
Khác
Nhn xét: Bnh nhân tâm thn phân lit có 26 bnh nhân, chim t l cao nht
43,3%; nhóm bnh nhân b các bnh khác (ri lon tâm thn do s dng ma túy,
rilon dng c th) chim t l thp nht 6,7%.
3.1.5. Các bnh lý kèm theo
Bng 3.2: Bnh lý kèm theo
S bnh nhân T l %
Có mc bnh lý kèm theo 0 0
Không mc bnh lý kèm theo 60 100
Tng s 60 100
Nhn xét: 100% bnh nhân không có thêm bnh lý khác mc kèm theo .
18

3.2. c đim s dng thuc
3.2.1. Các thuc an thn kinh đc s dng

Bng 3.3: T l các thuc an thn kinh đc s dng
Thuc Bit dc ng dùng n %
Haloperidol Tiêm 24 40
ATK đin hình

Haloperidol
Haloperidol Ung 2 3,3
Risperidon
Risperdal Ung 9 15
Olanzapin Olanpine Ung 14 23,3
Sulpirid Dogmatil Ung 4 6,7
ATK không
đin hình
Amisulpirid Solian Ung 7 11,7
Nhn xét: ATK có 2 dng là đng ung và đng tiêm. ATK không đin hình
đc dùng nhiu hn các thuc ATK đin hình. Thuc ATK đc s dng nhiu nht
là Haloperidol theo đng tiêm, có 40% bnh nhân s dng thuc này. Thuc ATK
không đin hình đc s dng nhiu nht là Olanpin, chim 23,3% s bnh nhân.
3.2.2. Các thuc dùng kèm
Bng 3.4: Các thuc dùng kèm trong quá trình điu tr
Thuc Bit dc n T l(%)
Diazepam 31 51,6
Benzodiazepin
Seduxen 25 41,6
Thuc chnh khí sc Depakin chrono 11 18,3
Remeron 7 11,6
Zoloft 5 8,3
Thuc chng trm cm
Pharmapar 1 1,7
Vitamin B1 13 21,6

Vitamin 3B 3 5
Vitamin và khoáng cht
Magie B6 1 1,7
Nhn xét: Có 3 nhóm thuc có tác dng trên thn kinh trung ng đc dùng
kèm vi ATK. Trong đó, nhóm benzodiazepin đc s dng nhiu nht (93,2%), tip
Thang Long University Library
19

theo là nhóm thuc chng trm cm, chim 21,6% và 18,3% bnh nhân dùng thuc
chnh khí sc. Các thuc thuc nhóm vitamin và khoáng cht, chim 28,3%.
3.3. Các tác dng không mong mun khi s dng thuc an thn kinh
3.3.1. T l các tác dng ph không mong mun xy ra trên bnh nhân
Bng 3.5: T l các tác dng ph không mong mun xy ra trên bnh nhân
Có tác dng ph Không có tác dng ph
TT

Tác dng ph
n % n %
1 Ri lon trng lc c cp 3 5 57 95
2 Hi chng ging Parkinson 44 73,3 16 26,7
3 Bn chn bt an 28 46,6 32 53,3
4 Ri lon thn kinh thc vt 12 20 48 80
5 Bun ng 50 83,3 10 16,7
6 D ng da 1 1,7 59 98,3
7 Phn ng ti ch tiêm 3 5 57 95
8 Tng cân 54 90 6 10
Nhn xét: Trong các tác dng ph thì tng cân là tác dng ph xy ra trên nhiu
bnh nhân nht chim 90% và ch có 1 bnh nhân b d ng da, chim 1,7%.
3.3.2. Biu hin lâm sàng ca các tác dng không mong mun
Bng 3.6: Biu hin lâm sàng ca các tác dng không mong mun

Tác dng ph Biu hin lâm sàng n (%)
Có cn mt nhìn lên trn 1 1,7
Vo c 0 0
Lè li 0 0
Nut khó 2 3,3
Chy dãi 1 1,7
Ri lon trng lc c cp
Gng cng 1 1,7
Nét mt đ đn 30 50 Hi chng ging Parkinson
i li chm chp 36 60
20

Run tay, chân 4 6,7
Bn chn bt an ng ngi không yên 23 38,3
M mt 3 5
Khô ming 9 15
Táo bón 4 6,7
Bí đái 1 1,7
Ri lon thn kinh thc vt
Tt huyt áp t th 1 1,7
Bun ng 50 83,3
D ng da 1 1,7
Phn ng ti ch tiêm 3 5
Tng cân 54 90
Nhn xét: Các biu hin lâm sàng thng gp nht  bnh nhân là tng cân,
90% s bnh nhân có biu hin này. Các biu hin ít gp nht, chim t l 1,7% là:
bnh nhân có cn mt nhìn lên trn, b chy dãi, gng cng, bí đái, tt huyt áp t th
và d ng da. Các biu hin này có th xy ra trên cùng mt bnh nhân.
3.3.3. Tn sut xut hin ca các biu hin lâm sàng  bnh nhân
Bng 3.7: Tn sut xut hin ca các biu hin lâm sàng  bnh nhân

Không Thi thong Thng xuyên
Tn sut


Biu hin
n % n % n %
Có cn mt nhìn lên trn 59 98,3 1 1,7 0 0
Vo c 60 100 0 0 0 0
Lè li 60 100 0 0 0 0
Nut khó 58 96,7 2 3,3 0 0
Chy dãi 59 98,3 1 1,7 0 0
Gng cng 59 98,3 1 1,7 0 0
Nét mt đ đn 30 50 28 46,7 2 3,3
i li chm chp 24 40 33 55 3 5
Run tay, chân 56 93,3 3 5 1 1,7
Thang Long University Library
21

ng ngi không yên 37 61,7 22 36,6 1 1,7
M mt 57 95 2 3,3 1 1,7
Khô ming 51 85 5 8,3 4 6,7
Táo bón 56 93,3 1 1,7 3 5
Bí đái 59 98,3 1 1,7 0 0
Tt huyt áp t th 59 98,3 1 1,7 0 0
Bun ng 11 18,3 32 53,3 17 28,4
D ng da 59 98,3 0 0 1 1,7
Nhn xét: Các biu hin lâm sàng đa s ch thi thong hoc không xut hin.
Tuy nhiên cng gây nhng khó khn, khó chu cho bnh nhân trong quá trình điu tr.
3.3.4. c đim tng cân ca bnh nhân
Biu đ 3.4: c đim tng cân ca bnh nhân

Nhn xét: 90% tng s bnh nhân s dng thuc ATK trong quá trình điu tr
đu có biu hin tng cân. Trong đó, bnh nhân tng 1kg là nhiu nht, chim 43,3%
tng s bnh nhân trong nghiên cu. Có 3 bnh nhân tng trên 2kg, chim t l 5%.
3.4. Mt s yu t nh hng ti s phát sinh tác dng không mong mun ca
thuc an thn kinh trên bnh nhân trong quá trình điu tr
3.4.1. S nh hng ca gii ti tác dng không mong mun

Bng 3.8: S liên quan gia gii và tác dng không mong mun
Tác dng ph

Gii tính và t l
p
22

Nam % N %
Có 2 66,7 1 33,3
Ri lon trng lc c cp
Không 35 61,4 22 38,6
0,86
Có 27 61,4 17 38,6
Hi chng ging Parkinson
Không 10 62,5 6 37,5
0,94
Có 19 67,9 9 32,1
Bn chn bt an
Không 18 56,3 14 47,3
0,57
Có 6 50 6 50
Ri lon thn kinh thc vt

Không 31 64,6 17 35,4
0,53
Có 30 60 20 40
Bun ng
Không 7 70 3 30
0,75
Có 0 0 1 100
D ng da
Không 37 62,7 22 37,3
0,20
Có 34 62,9 20 37,1
Tng cân
Không 3 50 3 50
0,098
Nhn xét: Da vào bng trên ta có th thy nam gii gp nhiu hn n gii 
các tác dng ph nh: ri lon trng lc c cp, hi chng ging Parkinson, bn chn
bt an, bun ng và tng cân. Ri lon thn kinh thc vt thì  c 2 gii là nh nhau.
100% tác dng ph  trên da xy ra  n gii. Tuy nhiên, s khác bit v gii không có
ý ngha thng kê vi tác dng ph.
3.4.2. S nh hng ca tui ti tác dng không mong mun
S bnh nhân  nhóm tui di 15 có 1 bnh nhân, trên 60 có 7 bnh nhân.
Bnh nhân ít tui nht là 14 tui. Do s bnh nhân nh nên chúng tôi chia bnh nhân
thành 2 nhóm tui: t 14 – 24 tui và ≥ 25 tui. Kho sát nh hng ca tui đn tác
dng ph đc trình bày  bng di đây:

Bng 3.9: S liên quan gia tui và tác dng không mong mun
Thang Long University Library
23

Tui và t l

Tác dng ph

14 – 24 % ≥ 25 %
p
Có 2 66,7 1 33,3
Ri lon trng lc c cp
Không 16 28,1 41 71,9
0,16
Có 12 27,3 32 72,7
Hi chng ging Parkinson
Không

6 37,5 10 62,5
0,45
Có 10 35,7 18 64,3
Bn chn bt an
Không 8 25 24 75
0,35
Có 3 25 9 75
Ri lon thn kinh thc vt
Không

15 31,3 33 68,7
0,67
Có 16 32 34 68
Bun ng
Không 2 20 8 80
0,04
Có 1 100 0 0
D ng da

Không

17 29,8 42 70,2
0,12
Có 15 27,8 39 72,2
Tng cân
Không

3 50 3 50
0,48
Nhn xét: Các tác dng không mong mun nh: hi chng ging Parkinson,
bn chn bt an, ri lon thn kinh thc vt, bun ng và tng cân là nhng tác dng
ph hay gp trên bnh nhân thuc nhóm tui trên 25 tui hn. Kt qu trong bng trên
cng cho ta thy tui ch nh hng ti tác dng không mong mun bun ng, còn vi
các tác dng ph khác đu không có ý ngha thng kê.
3.4.3. S nh hng ca loi bnh ti tác dng không mong mun
S bnh nhân mc bnh khác ch có 4 bnh nhân nên chúng tôi phân chn đoán
bnh gm 3 nhóm: tâm thn phân lit, ri lon cm xúc, lon thn cp và khác. Mi
quan h gia loi bnh và tác dng không mong mun đc trình bày  bng:

Bng 3.10: S liên quan gia loi bnh và tác dng không mong mun
24

Loi bnh và t l
Tác dng ph

Tâm
thn
phân
lit

% Ri
lon
cm
xúc
% Lon
thn
cp và
khác
%
p
Có 0 0 0 0 3 100 Ri lon trng lc
c cp
Không 26 45,6 19 33,3 12 21,1
0,01
Có 20 45,5 13 29,5 11 25 Hi chng ging
Parkinson
Không

6 37,5 6 37,5 4 25
0,82
Có 11 39,3 11 39,3 6 21,4
Bn chn bt an
Không 15 46,9 8 25 9 28,1
0,74
Có 3 25 7 58,3 2 16,7 Ri lon thn kinh
thc vt
Không

23 47,9 12 25 13 27,1
0,08

Có 23 46 15 30 12 24
Bun ng
Không 3 30 4 40 3 30
0,01
Có 0 0 0 0 1 100
D ng da
Không

26 44,1 19 32,2 14 23,7
0,22
Có 25 46,3 16 29,6 13 24,1
Tng cân
Không

1 16,7 3 50 2 33,3
0,29
Nhn xét: Theo nh nghiên cu ca chúng tôi thì loi bnh có s liên quan vi
tác dng ri lon trng lc c cp và bun ng (p = 0,01). Vi các tác dng khác thì
mi liên quan không có ý ngha thng kê (p > 0,05).
3.4.4. S nh hng ca thuc an thn kinh s dng ti tác dng không mong
mun
Do s lng bnh nhân dùng các loi thuc khác nhau nh nên chúng tôi chia
thuc ATK ra làm 2 nhóm: ATK đin hình và ATK không đin hình. S nh hng
ca thuc ATK s dng ti tác dng không mong mun đc trình bày  bng sau:


Bng 3.11: S liên quan gia thuc an thn kinh và tác dng không mong mun
Thang Long University Library
25

Thuc an thn kinh và t l
Tác dng ph

ATK
đin
hình
%
ATK
không
đin hình
%
p
Có 2 66,7 1 33,3
Ri lon trng lc c cp
Không 24 42,1 33 57,9
0,40
Có 18 40,9 26 59,1
Hi chng ging Parkinson
Không 8 50 8 50
0,53
Có 12 42,9 16 57,1
Bn chn bt an
Không 14 43,8 18 56,2
0,98
Có 5 41,7 7 58,3
Ri lon thn kinh thc vt
Không 21 43,8 27 56,2
0,89
Có 23 46 27 64
Bun ng

Không 3 30 7 70
0,59
Có 1 100 0 0
D ng da
Không 25 42,4 34 57,6
0,25
Có 23 42,6 31 57,4
Tng cân
Không 3 50 3 50
0,70
Nhn xét: thuc ATK đin hình gây ra tác dng ph: ri lon trng lc c cp,
d ng da nhiu hn thuc ATK không đin hình.








CHNG 4. BÀN LUN