tình trạng đau sau khi tiến hành một số thủ thuật chăm sóc trên người bệnh tại khoa chấn thương chỉnh hình - bệnh viện việt đức tt

1

T VN 

H C-xng-khp đóng vai trò rt quan trng vi con ngi. Trong đó,
xng đm nhim chc nng nâng đ c th, bo v và làm ch da cho các c
quan. C cùng, xng và khp giúp cho c th vn đng và di chuyn. Vì vy, các
vn đ liên quan đn h C-xng, trong đó có gãy xng, nh hng rt nhiu đn
cuc sng ngi bnh.
Gãy xng là mt trong nhng tai nn xy ra rt ph bin ti Vit Nam vi
s ca c tính hàng nm vào khong 455.861 [19], đòi hi phi có s chm sóc
thích đáng đi vi đi tng bnh nhân này đ tr li cuc sng bình thng cho
ngi bnh. Trong s các ni dung cn có s can thip ca iu dng viên, đau là
vn đ cn đc đt lên hàng đu đi vi đi tng bnh nhân này  c thi đim
trc và sau m. Tình trng đau khin ngi bnh hn ch vn đng, làm tng nguy
c cng khp, chm quá trình hi phc dn đn chi phí điu tr tng cao. áng chú
ý là, ngoài nguyên nhân do bn thân tn thng ti  gãy, các hot đng chm sóc
nh thay bng, tp vn đng, tiêm, truyn, thm khám…ca điu dng cng có th
góp phn làm bnh nhân đau nhiu hn.
au do các th thut chm sóc khin ngi bnh gim hài lòng vi dch v y
t. áng chú ý hn, nó còn khin hình nh ca ngi điu dng trc ngi bnh
b tn hi. Khác vi đau do bn thân  gãy, đau liên quan đn th thut chm sóc
hoàn toàn có th đc phòng tránh hoc gim bt. Vì vy, đ bc đu nâng cao
hiu qu ca công tác gim đau cho ngi bnh gãy xng, chúng tôi tin hành
nghiên cu này nhm mc đích:
“ánh giá tình trng đau liên quan đn mt s th thut chm sóc trên
ngi bnh gãy xng”.

2

CHNG 1
TNG QUAN TÀI LIU

1.1. Mt s đc đim v đau
1.1.1. Khái nim v đau
Theo Hip hi quc t nghiên cu v đau (IASP) thì đau là mt kinh nghim khó
chu v cm giác và tình cm liên quan đn tn thng đã và có th xy ra [17]. Hip hi
Qun lý iu dng M miêu t đau là mt khái nim ch quan mà ch có th xác đnh
bi nhng ngi bnh gp nhng đau đn và có nh hng tiêu cc đn cht lng cuc
sng ca cá nhân. Nh vy có th thy đau là mt kinh nghim mang tính rt ch quan
mà ch có ngi đang b đau mi có th cm nhn đc. Ngày nay đau đang là vn đ
đc đánh giá rt quan trng và đc xem là du hiu sinh tn th 5 [9].
1.1.2. Sinh lý đau và các đáp ng ca c th vi đau
au là mt cm giác phc tp, mang tính cht ch quan, có liên quan đn
nhng kinh nghim đã thu đc trong cuc sng và b chi phi bi nhiu yu t
khác (truyn thng, vn hóa, tôn giáo…). au xut hin  mi ni trên c th và là
mt triu chng gp trong nhiu bnh [2].
a. Các receptor đau

Hình 1.1. Cu trúc ca nron

Si
nhánh

Synap
Tn
cùng si
trc
Thân
neuron

Nhân

Bao myelin

Si
trc
Thang Long University Library

3

Receptor là b phn nhn cm, tip nhn và truyn đt các xung thn kinh.
Các kích thích lên c th đu đc receptor tip nhn, các kích thích này đc bin
đi thành các xung thn kinh, đc truyn v trung tâm đn nron vn đng gây ra
các vn đng và cho ta các cm giác. Có 3 loi receptor đau nhy cm vi các kích
thích c hc, nhit và hóa hc. Hu ht các receptor đau tip nhn mi loi kích
thích nhng có nhng receptor nhy cm hn vi mt loi kích thích nht đnh. Các
receptor đau nhn kích thích hóa hc và nhit nhn gây ra cm giác đau cp và c 3
loi receptor đau trên đu nhn cm giác đau mn tính [6].

Trong điu kin bình thng, mt kích thích có cng đ thp, không nguy
hi s kích thích vào tn cùng ca t bào thn kinh nhn cm đau đ to ra cm giác
không có hi, không đau. Các kích thích có cng đ mnh hn s kích thích vào
các receptor nhn cm đau có ngng cao và to ra cm giác đau.
Trong điu kin bnh lý: do h thng thn kinh trung ng và ngoi vi b
kích thích bt thng t mô b chn thng và viêm dn đn mt kích thích có
cng đ nh cng gây đau [2].
áng chú ý là các receptor đau không có kh nng thích nghi nên cm giác
đau luôn tn ti đ thông báo cho c th bit là có tác nhân có hi và v trí ca tác
nhân này. Nu nguyên nhân đau kéo dài thì các receptor này còn tng tính hng
phn (gim ngng kích thích) và truyn cm giác mnh hn.
b. H thng cm nhn đau ca c th
H thng cm nhn đau có chc nng phát hin, nhn dng mc đ, v trí đau.
H thng đau ca c th gm phn ngoi vi và phn trung ng (ty sng, não).
i vi phn ngoi vi đin hình là trong phn ng viêm, các t bào gii
phóng ra các thành phn ni bào làm cho các receptor nhn cm đau và đu tn
cùng thn kinh cm giác gii phóng ra neurokininA, peptide gene - related
calcitonine (CGRP), các cht này làm thay đi tính kích thích ca si thn kinh cm
giác, làm giãn mch, thoát protein huyt tng cng nh kích thích t bào viêm gii
phóng ra các cht trung gian hóa hc. Các phn ng này qua li dn ti gii phóng
các cht trung gian hóa hc nh postassium, serotonin, bradikinin, cht P, histamine,
cytokines, nitric oxide và các sn phm ca con đng chuyn hóa acid arachidonic.
Sau khi nhy cm hóa các kích thích này s gây đau. i vi nhng ngng thp
ban đu không đau nhng sau khi nhy cm hóa thì li có th gây đau [2].
i vi phn trung ng ca h thng đau: v não có chc nng phân tích
cm giác đau tinh vi, phân bit v trí, đánh giá mc đ đau. Vùng th xác cm giác

4

có vai trò trong vic tip nhn cm giác đau v mt cng đ, v trí, kiu đau.

Nhánh ca các si thn kinh cm giác đi vào vùng sau ty sng và tip hp vi
nron (t bào thn kinh) ty sng nm  đây, đi qua bên đi din và đi lên não đn
vùng đi th to thành bó ty sng – đi th (bó này có vai trò quan trng nu nh
ct đt bó này s mt cm giác đau vnh vin và cm giác v nhit đ). T vùng đi
th có nhiu con đng đn v não, vùng trán ca v não, vùng th xác cm giác.
T v não có các nhánh đi xung ty sng đu bin cm giác đau [2].
1.1.3. Thang đim đánh giá mc đ đau
Có rt nhiu thang đim đc s dng trên lâm sàng đ đánh giá mc đ đau
nh: thang VAS, thang McGill, ch s Ritchie…
Thang đim đánh giá đau bng th giác (VAS) (visual analogue scale) là
thang đim thng đc dùng nhiu nht trên lâm sàng. Thc VAS là mt thc
dài 100 mm, c đnh  2 đu và có 2 mt. Mt trc có hình mt ngi đ din t
mc đ đau vi các hình t mt ci đn mt khóc. Mt sau có 1 thanh gm các
vch t 0 đn 10. Bnh nhân đc hi và yêu cu nhìn vào mt trc ca thc ri
đánh giá mc đ đau ca mình bng cách kéo thc tng ng vi hình v trên
thc. Nhân viên y t đc mc đ đau tng ng  mt sau.
Kt qu:
- 0 – 0,5 cm là không đau
- 0,6 – 4,4 cm là đau nh
- 4,5 – 7,4 cm là đau va
- > 7,5 cm là đau nng
Thang Mcgill: đây là thang đo dùng đánh giá nhiu khía cnh ca đau. Thang
đo này gm có 4 phn: phn đu tiên trình bày v v trí ca cn đau, phn này gm
có 2 bc tranh v mt trc và mt sau ca c th ngi, ngi bnh nhìn tranh và
đánh du vùng c th b đau hoc nh hng bi đau. Phn th hai mô t cn đau
bao gm có các câu hi dùng đ đánh giá cm giác (khoan, đâm, chích, rch…), đc
đim ca cn đau (đau bng rát, đau nhói, đau dai dng…) và nh hng ca nó lên
ngi bnh (mt mi, kit sc, nght th…). Phn th ba đánh giá đ dài ca đau
gm nhng câu hi mô t mi liên quan ca đau vi thi gian. Trong phn này cng
có các câu hi v các yu t làm tng hoc gim đau. Phn th t dùng đ đánh giá

Thang Long University Library

5

mc đ ca đau. Phn này có các câu tr li đc cho đim t 0 đn 5, bnh nhân
la chn đim phù hp vi mc đ đau ca mình [16].


Hình 1.2. Thang đo McGill

Ch s Ritchie: đánh giá bng dng c t nén vào khp (đi vi trng hp
đánh giá đau khp): dùng 1 que cng có đu tròn n t vào khp vi 1 áp lc nht
đnh, nu đau nhiu thì cho 3 đim, đau va 2 đim, đau ít 1 đim, không đau thì
cho 0 đim [1].
Ngoài ra mc đ đau còn có th đc đánh giá bng mt s phng pháp
khác nh: ch s Lee dùng đ đánh giá kh nng làm các đng tác sinh hot hàng
ngày (cm, nm, đi li), nu đau nhiu thì bnh nhân không làm đc các đng tác;

6

s ln dy trong đêm, sc bóp ca bàn tay và s thuc gim đau dùng trong ngày [1]
cng là các ch s dùng đ đánh giá mc đ đau.
1.1.4. Phân loi đau
Có rt nhiu cách đ phân loi đau. au có th đc phân loi theo tính cht
và thi gian hoc theo ngun gc ca tín hiu đau.
1.1.4.1. Phân loi theo tính cht và thi gian gm đau cp tính và đau mn tính [18]
au cp tính là đau mi xut hin, tn ti di 3 tháng và có cng đ mnh m,
có th coi là mt du hiu hu ích đ chn đoán cng nh điu tr bnh. au cp tính bao
gm: đau sau phu thut, đau sau chn thng, đau sau bng, đau sn khoa.
au mn tính là chng đau dai dng lp đi lp li nhiu ln. Nó làm cho c

th b nh hng c v th lc, tâm lý và xã hi. Bnh nhân đau mn tính đã điu tr
bng nhiu phng pháp khác nhau nhng hiu qu thng thp, làm cho bnh
nhân lo lng, mt nim tin, dn đn bnh tình ngày càng trm trng hn. au mn
tính bao gm: đau lng và c, đau c, đau so, đau mt, đau khung chu mn tính,
đau do nguyên nhân thn kinh …
1.1.4.2. Phân loi theo ngun gc ca tín hiu đau gm đau do tn thng h thng
cm nhn đau gi là đau thn kinh và đau do kích thích vào h thng cm nhn đau
lành ln [2].
au do kích thích vào h thng cm nhn đau gm:
- au nông là đau do tn thng da, niêm mc, t chc di da rt khu trú,
d dàng xác đnh v trí đau, đau không lan, không có tác dng ph đi kèm ca h
thn kinh t đng.
- au sâu, đau ca xng, khp, cân c, các màng bc các tng, hch bch
huyt đau khu trú, cm giác tc nng, nhm nhói, đau tng khi vn đng và bnh
nhân có xu hng hn ch vn đng đ gim đau.
- au tng là do tn thng các tng trong  bng hoc trong lng ngc nh
khi u trong lng ngc hay trong  bng, si hoc u đng mt, si thn, đau bng
kinh. c đim là đau lan, khó khu trú v trí đau, kèm theo các triu chng thn
kinh t đng nh vã m hôi, bun nôn, nôn, thay đi huyt áp và nhp tim.
au thn kinh ví d đin hình nh hi chng Phantom, đau  bnh nhân đái
tháo đng, sau nhim herpes da. c đim là đau theo khúc bì chi phi bi khoanh
ty tng ng, lan, hin tng gim ngng đau (kích thích không đau cng gây ra
cm giác đau).
Thang Long University Library

7

1.1.5. Các nghiên cu v đau
Nm 2006, Siffleet [13] đã công b mt nghiên cu đánh giá mc đ đau
bng thang đim NRS  khoa điu tr tích cc. Vi c mu 61 bnh nhân, kt qu

nghiên cu đã ch ra có s thay đi mc đ đau và s thay đi này có ý ngha thng
kê gia trc và sau khi tin hành các th thut: rút dn lu, tp ho và hít th sâu,
hút đm dãi, dn lu t th, ln tr Ví d đim đau cho th thut rút dn lu tng
t 1,67 lên đn 6,5, th thut ln tr tng t 1,85 lên 4,13, th thut hút đm dãi
tng t 2,44 lên 4,44…áng chú ý trong nghiên cu ông còn ch ra có s thay đi
v huyt đng (huyt áp và nhp tim) gia trc và sau khi tin hành các th thut.
Ví d: nhp tim thay đi gia trc và sau khi thc hin th thut ln tr t 86,02
lên 90,11 và huyt áp ti đa thay đi t 130,69 lên 136,02. Nhp tim thay đi gia
trc và sau khi thc hin th thut rút ng dn lu t 79,67 lên 82,33
ln/phút…Nhng s thay đi v huyt đng này không đáng k, có th do tác đng
trc tip lên vt thng nên huyt đng tng.
Các đ tài nghiên cu không ch dng li  vic đánh giá mc đ đau mà còn
đi sâu vào mô t tình trng đau, nhn thc và phn ng ca bnh nhân. Nancy [15]
đã nghiên cu trên 5957 bnh nhân bng phng pháp nghiên cu mô t. Vi 2
thang đim là thang NRS và McGill, tác gi đã ch ra th thut chm sóc vt thng
có đim đau trung bình là 4,3/10 ( bnh nhân trong nhóm tui t 18-64) và 4,5/10
đim ( bnh nhân hn 65 tui). Tng t, th thut ln tr có đim đau trung bình
là 5,4 và 4,6, rút ng dn lu có đim đau trung bình là 4,8 và 4,5…Kt qu nghiên
cu cng ch ra không có s khác bit có ý ngha thng kê nào trong đim đau gia
hai nhóm tui t 18-64 và trên 65 tui. áng chú ý, tác gi cng ch ra các biu hin
đau ca bnh nhân khi thc hin th thut. Trong khi thc hin th thut có đn
35% bnh nhân nhn mt, 30,9% bnh nhân nhm mt…iu này có ý ngha lâm
sàng rt cao, điu dng có th nhn bit s b tình trng bnh nhân đang đau đ có
nhng bin pháp x lý thích hp.
1.2. Mt s đc đim ca gãy xng
1.2.1. Khái nim gãy xng
Gãy xng là s mt liên tc ca xng, là s phá hu đt ngt các cu trúc
bên trong ca xng do nguyên nhân c hc dn đn gián đon truyn lc qua
xng [5]. Do đó gãy xng là mt tình trng cp cu và cn thit, phi bit cách
s cu đúng cách, nu không có th dn đn nhng hu qu khó lng nh lit

thm chí t vong do sc [8].

8

1.2.2. Nguyên nhân gãy xng
Nguyên nhân gãy xng gm có 3 nguyên nhân: gãy xng do chn thng,
gãy xng bnh lý, gãy xng do mi.
Gãy xng do chn thng: là gãy xng do lc bên ngoài tác đng lên
xng lành mnh. Lc gây chn thng to ra gãy xng trc tip và gãy xng
gián tip. Trong đó gãy xng do tai nn giao thông và tai nn lao đng ngày càng
nhiu, tai nn do th dc th thao (do đá bóng, đua xe…), tai nn trong sinh hot
(đánh nhau, đâm chém nhau, ngã cây…), tai nn hc đng (gp  tui hc đng).
Gãy xng bnh lý (gãy xng do xng không đ cht dinh dng): là gãy
xng nu xng có bnh t trc nh bnh u xng, loãng xng, viêm
xng ch cn chn thng nh cng có th gãy xng.
Gãy xng do mi: là trng thái ca xng lành mnh, không b gãy do chn
thng gây ra mà do gim sc chu đng, do stress liên tc nên dù có nhng chn
thng nh nhng đc nhc li lâu dn gây gãy xng.
1.2.3. Phân loi gãy xng
Gãy xng bao gm: gãy xng h và gãy xng kín.
Gãy xng h đc chia làm 4 đ:
-  1: da b thng do đon xng gãy chc thng t trong ra. Gãy xng
đn gin ít b nhim trùng.
-  2: rách da, chm thng da khu trú do chính chn thng trc tip gây
ra, nguy c nhim trùng mc đ trung bình.
-  3: rách da, tn thng phn mm rng ln, kèm theo tn thng thn
kinh, mch máu. Gãy xng có kèm theo tn thng đng mch chính có nguy c
nhim trùng ln.
-  4: đt lìa chi hay gn lìa chi. Tình trng nn nhân rt trm trng do mt máu.
Gãy xng kín chia làm 4 đ:

-  0: gãy xng không tn thng mô mm, thng là gãy xng gián
tip không di lch hoc ít di lch.
-  1: có xây xát da nông. Gãy xng mc đ đn gin hay trung bình.
-  2: gãy xng do chn thng trc tip mc đ trung bình hay nng.
Gãy xng có xây xát da sâu và tn thng c khu trú do chn thng. Nu có chèn
ép khoang cng xp vào giai đon này.
-  3: gãy xng do chn thng trc tip mc đ trung bình hay nng.
Gãy xng có chm thng da rng, gip nát c, có hi chng chèn ép khoang thc
s hay đt mch máu chính.
Thang Long University Library

9

1.2.4. Biu hin khi b gãy xng
Các du hiu chc chn xng gãy: bin dng, c đng bt thng, ting lo
xo ca xng gãy.
Các du hiu không chc chn: đau, sng, bm tím, mt c nng.
1.2.5. Nguyên nhân và nh hng ca đau trên bnh nhân gãy xng
a. Nguyên nhân gây đau trên bnh nhân gãy xng có 2 nguyên nhân: đau do trc
tip ch gãy và đau liên quan đn các th thut chm sóc.
- i vi đau do trc tip ch gãy gây ra:
Trong trng hp gãy xng h, các đu nhn sc có th đâm t trong ra
ngoài, gây tn thng mô, phn mm t nh đn nng, làm chy máu và gây đau.
i vi trng hp gãy kín, các xng b gãy không khp nhau nên khi vn đng
bnh nhân thy đau.
Trong gãy xng, đau cng có th xut hin khi có hi chng chèn ép
khoang cp tính. Bình thng các khoang này là các khoang o có áp lc là 10
mmHg, rt cht hp và có các bó mch, thn kinh ln đi qua. Gãy xng gây nên
máu t, các c sng n (do đng dp, do thiu dng…) làm tng áp lc trong
khoang gây nên chèn ép vào các mch máu thn kinh. Hay gp hi chng chèn ép

khoang cng chân, sau gãy cao 2 xng cng chân (hi chng bp chân cng) gây
đau, cng bp chân. Nu đ mun, chèn ép khoang gây nên hoi t chi.
- Liên quan đn các th thut chm sóc:
Ngoài đau do trc tip v trí gãy gây ra, ngi bnh còn b đau liên quan đn
các th thut trong quá trình x trí ban đu hay trong quá trình chm sóc và điu tr
sau đó. Quá trình bng bó vt thng, các th thut nh tiêm, truyn, thay bng…,
hay đ gim sng n và nhng nt phng nc nên phi đ chi ngi bnh  t th
cao (treo tay, kê chân) cng gây đau.
b. nh hng ca đau
au gây ra nhiu nh hng nng n nh bnh nhân hn ch vn đng dn
đn tng nguy teo c, cng khp, có th gây mt ng hay cng thng thn kinh. i
vi trng hp bnh nhân nm lâu có th có thêm bin chng loét do t đè, viêm
phi, làm chm quá trình điu tr do bnh nhân nhân không hp tác, tng chi phí
điu tr (vì phi dùng thêm thuc, các th thut nh chm nóng, chm lnh… đ
gim đau).


10

1.3. Các th thut chm sóc thc hin trên ngi bnh b gãy xng
1.3.1. o du hiu sinh tn
Du hiu sinh tn là nhng du hiu ch rõ s hot đng ca các c quan hô
hp, tun hoàn và ni tit, nó phn ánh chc nng sinh lý ca c th. Du hiu sinh
tn bao gm mch, nhit đ, huyt áp, nhp th, ngoài ra còn có thêm du hiu v
đau. Nhng du hiu sinh tn có th thay đi mt cách đt ngt hay kéo dài trong
mt khong thi gian. Chính vì vy mà phi theo dõi thng xuyên và phi đc
ghi chép đy đ.
Các v trí có th đm mch nh: đng mch thái dng, đng mch cnh,
mm tim, đng mch cánh tay, đng mch quay, đng mch bn. Ta có th đo nhit
đ  tai, ming, hu môn, nách, và đo  ngoài da. Huyt áp có th đo  cánh tay, đùi,

c chân (đi vi cách đo huyt áp đng mch ngoi biên) và đo qua cách đt
catheter trc tip vào đng mch (đo huyt áp đng mch trung ng). Trc khi
thc hin thì nhân viên y t s thông báo trc cho ngi bnh v nhng th thut.
i vi nhng bnh nhân gãy xng đc bit là gãy  nhng v trí dùng đ đo du
hiu sinh tn thì s gây đau cho bnh nhân.
1.3.2. Tiêm truyn
Vic chn đng dùng thuc tùy thuc vào tính cht ca thuc, tác dng
mong mun, tình trng hin ti, th cht ca ngi bnh nh: cân nng, tui, trng
thái tinh thn cng nh tri giác ca ngi bnh. Có rt nhiu phng pháp dùng
thuc nh: dùng qua đng ung, qua đng niêm mc, dùng ngoài da, tiêm. Trong
trng hp dùng thuc bng cách tiêm hay truyn thì s có tác dng nhanh hn và
cng có th gây đau nhiu hn. Có rt nhiu v trí tiêm nh: tiêm bp gm: bp
nông (bp tay) và bp sâu (đùi và mông), tiêm di da, tiêm trong da, tiêm tnh
mch. Các bc có th gây đau trong khi tiêm thuc là: đâm kim, rút nòng pittông
đ kim tra xem có máu hay không, rút kim. c bit trong trng hp tiêm bp, do
tâm lý s hãi nên bnh nhân gng c nên càng b đau hn.
1.3.3. Thay bng vt thng
Da ph bên ngoài c th, nó là c quan ln nht và có chc nng bo v, cm
giác, điu hòa. Vt thng là s tn thng da, mt đi s nguyên vn ca da và các
t chc di da, k c xng và ph tng do tai nn, va chm, đè ép, đng gip hay
Thang Long University Library

11

do phu thut gây ra. Khi da b tn thng làm cho các dây thn kinh trên da b kích
thích, làm tng s lng xung đng truyn dc ca các dây thn kinh này gây ra đau
đc bit s phá hy lp biu bì s to s đau đn d di, đt ngt.
Thay bng nhm mc đích che ch hn ch s tn thng thêm cho vt
thng, ngn nga s xâm nhp ca các vi khun t môi trng bên ngoài, gi vt
thng sch và mau lành, thm hút dch tit, đp thuc vào vt thng…

Nhng quá trình thay bng cng gây không ít nhng lo ngi cho bnh nhân
đc bit là nhng bnh nhân có vt thng thm dch nhiu. Bnh nhân có th đau
trong quá trình bóc bng, sát khun vt thng (đc bit đi vi nhng vt thng
h) hay trong đng tác nâng cao chi đ bng li.
1.3.4. Chm sóc dn lu
Dn lu là bin pháp đ gii thoát dch khi mt khoang c th.
Nguyên tc dn lu:
- La chn phng pháp dn lu phi phù hp vi màu sc, tính cht, s lng
ca cht dn lu và v trí gii phu cn dn lu.
- Khi đt đc mc đích thì sm phi rút b dn lu.
- Phi la chn vt liu làm cht dn lu tht thích hp: đ mm đ tránh làm tn
thng t chc, không gây kích thích t chc, đ bn đ không b phân hy trong
t chc và đ trn đ d dàng rút b.
Các loi dn lu ch yu đc s dng trên bnh nhân gãy xng: dn lu
vt m và dn lu nc tiu (sonde tiu). i vi trng hp dn lu vt m thì
bnh nhân s đc rch da, đt ng dn lu, khâu c đnh ng dn lu. Trong
trng hp dn lu nc tiu thì bnh nhân s đc thc hin các bc nh: sát
khun và đt ng sonde, c đnh ng sonde. Tt c các quá trình chm sóc dn
lu cng có th gây đau cho bnh nhân.
1.3.5. Các đng tác có s tr giúp ca điu dng
Các đng tác có s tr giúp ca điu dng bao gm: phc hi chc nng,
ln tr, vn chuyn bnh nhân.
Phc hi chc nng bao gm nhiu đng tác nh: nâng chi, co dui chi, co
c… Tt c nhng đng tác này nhm mc đích tránh teo c, cng khp, giúp cho
chi th ca ngi bnh thc hin tt chc nng khi bnh nhân xut vin. Nhng các

12

đng tác này cng có th gây ra tình trng đau cho bnh nhân. Bnh nhân đau do
cha quen trong vic thay đi t th chi hoc là tp luyn ban đu vt quá sc chu

đng ca bnh nhân.
 phòng chng loét t đè hay đ thun li trong vic thay qun áo và ga tri
ging thì bnh nhân s đc đt nm nghiêng. Bnh nhân cng có th đc vn
chuyn đi chp chiu đ kim tra tình trng gãy xng hay sau khi tin hành 1 phu
thut nào đó, quá trình vn chuyn t nhà m v khoa, t ging bnh sang cáng và
ngc li. Do đng vn chuyn xóc, mnh tay chuyn bnh nhân lên cáng nên có
th gây đau cho bnh nhân.


Thang Long University Library

13

CHNG 2
I TNG, PHNG PHÁP NGHIÊN CU

2.1. a đim nghiên cu
Khoa Chn Thng Chnh Hình - Bnh vin Vit c.
2.2. Thi gian nghiên cu
T 10/4/2011 đn 20/5/2011
2.3. i tng nghiên cu
Tt c bnh nhân b chn thng đang nm điu tr ti khoa Chn Thng
Chnh Hình - Bnh vin Vit c.
2.3.1. Tiêu chun la chn
Bnh nhân nm điu tr do gãy xng ti các chi th
2.3.2. Tiêu chun loi tr:
- Kèm theo tn thng ti xng (ngoài xng chi) hoc ti c quan khác
ca c th.
- Ý thc kém, lú ln.
2.4. Phng pháp nghiên cu

2.4.1. Thit k nghiên cu
Nghiên cu mô t ct ngang
2.4.2. C mu
C mu là 50 bnh nhân vi đi tng nghiên cu là nhng bnh nhân đang
nm điu tr ti khoa, đc ly theo cách ly mu thun tin.
2.4.3. Ni dung nghiên cu và các bin s nghiên cu
- Tui bnh nhân, tâm lý, s các th thut chm sóc, bnh nhân trc m hay
sau m, thi gian nm vin, các bnh mn tính đi kèm.
- Mc đ đau ca ngi bnh liên quan đn các th thut: đo mch, đo huyt
áp, đo nhit đ, tiêm thuc, ly máu, th đng máu nhanh, thay bng vt thng,
chm sóc dn lu, đt, chm sóc và rút thông tiu, vn đng ln tr, vn chuyn
bnh nhân khi đi chp chiu, đi đn nhà m hay t nhà m v khoa.
2.4.4. Phng pháp và công c thu thp s liu
S liu đc thu thp trc tip bi nghiên cu viên, gm 02 bc:
- Bc 1: Phng vn trc tip bng b câu hi đ đánh giá mc đ đau liên quan
đn các th thut ca ngi bnh.

14

- Bc 2: Thu thp thông tin t bnh án: các ni dung liên quan đn nhân khu hc,
chn đoán, điu tr…
Công c thu thp s liu là mt b câu hi bao gm 11 mc tng ng vi
11 th thut chm sóc. Mi th thut có nhng bc c th. Mi bc này đc
đánh giá bng mt thang đim t 0 đn 10 (0 đim là không đau và 10 đim là đau
nht có th). Nghiên cu viên đc tng bc c th trong th thut, bnh nhân s
đánh giá mc đ đau và cho đim.
2.5. Vn đ đo đc trong nghiên cu
- Các đi tng tham gia nghiên cu đu đc gii thích rõ ràng mc đích và
ni dung nghiên cu, đu t nguyn tham gia nghiên cu.
- Ngi bnh có quyn t chi hoc dng tham gia nghiên cu bt k khi

nào mà không cn gii thích lý do. Không có s phân bit nào trong hot đng
chm sóc điu tr đi vi các bnh nhân t chi tham gia nghiên cu.
- Nghiên cu viên không can thip hay thc hin bt k th thut chm sóc,
thm khám gì khác có th gây đau cho ngi bnh.
- Các b câu hi đu đc mã hóa và gi kín danh tính ngi tr li. S liu
ch đc s dng phc v cho mc đích ca nghiên cu.
2.6. X lý s liu
S liu đc x lý trên máy tính bng phn mm thng kê y hc. Thng kê
mô t (t l phn trm, giá tr trung bình, sai s chun…) đc s dng đ phân tích
kt qu nghiên cu.
Thang Long University Library

15

CHNG 3
KT QU NGHIÊN CU

3.1. c đim chung ca nhóm bnh nhân nghiên cu
3.1.1. Tui

4%
46%
20%
14%
12%
4%
0
10
20
30

40
50
T l
<=19 20-29 30-39 40-49 50-59 >=60
Tui

Biu đ 3.1. Phân b bnh nhân theo tui
Nhn xét: Trong 50 bnh nhân đc nghiên cu thì tui trung bình là 33,48
± 12,14 (tui). Nhóm tui t 20-29 có t l cao nht chim 46% (23 bnh nhân),
nhóm tui di 19 tui và nhóm tui t 60 tui tr lên chim t l ít nht là 4% (2
bnh nhân).
3.1.2. Gii tính
Bng 3.1. Phân loi bnh nhân theo gii tính
Gii S BN T l %
Nam 33 66,0
N 17 34,0
Tng 50 100

Nhn xét:
Nam gii chim 66% (33 bnh nhân) cao hn so vi n gii ch
chim 34% (17 bnh nhân).


16

3.1.3. Bnh mn tính
Bng 3.2. Phân loi bnh nhân theo bnh mn tính

Bnh mn tính S BN T l %
Có 8 16,0

Không 42 84,0
Tng 50 100

Nhn xét:
T l bnh nhân mc bnh mn tính chim 16% (8 bnh nhân)
thp hn so vi bnh nhân không mc bnh là 84% (42 bnh nhân).
3.1.4. Phân loi gãy xng
Bng 3.3. Phân loi bnh nhân theo kiu gãy xng
Phân loi S BN T l
Gãy kín 23 46,0
Gãy h 27 54,0
Tng 50 100

Nhn xét:
T l bnh nhân gãy xng h chim 54% (27 bnh nhân) cao
hn so vi gãy xng kín là 46% (23 bnh nhân).
3.2. im đau ca bnh nhân theo tng th thut
Bng 3.4. im đau ca bnh nhân theo tng th thut chung
Các th thut
S bnh nhân
đc
thc hin th
thut
T l %
im đau

trung bình


Giá tr P

o mch
50 100 0
o nhit đ
50 100 0
o huyt áp
50 100 0
Tiêm thuc
Tiêm bp tay 27 54 5,26 ± 2,77

>0,05

Tiêm tnh
mch
50 100 3,8 ± 1,39 >0,05
Th đng máu
15 30 4 ± 1, 63 >0,05
Ly máu
43 86 3,72 ± 1,37

>0,05
Thay bng
3,77 ± 1,01


Bóc bng dính 40 80 2,28 ± 2,10

>0,05
Thang Long University Library

17

Bóc gc 40 80 5,25 ± 1,88

>0,05
Sát khun 40 80 5,58 ± 1,48

>0,05
Ct lc 6 12 3,5 ± 3,15 >0,05

p gc, dán
bng dính

40

80

1,97 ± 1,92

>0,05

Chm sóc dn lu
2 ± 0,94

Bc l chân
dn lu
2 4 0
Sát khun 2 4 2
Rút dn lu 2 4 4 ± 2,83
Thông tiu

2,67 ± 0,4
Sát khun 2 4 1,5 ± 2,12
t xông tiu 2 4 4,5 ± 0,71
Rút xông tiu 2 4 2 ± 2,83
Các đng tác có s
tr giúp ca điu
dng


C đng chi
th
50 100
3,92 ±
2,22
>0,05
Ln tr 39 78 3,23 ± 2,38

>0,05
Khi điu dng
vn chuyn ngi
bnh
50 100
2,96 ±
2,18



Nhn xét:
Nhng th thut gây đau nht là tiêm bp tay (đim đau trung
bình là 5,26), bóc gc và sát khun trong thay bng (đim đau trung bình ln lt là

5,25 và 5,58). Nhng th thut không gây đau (đim đau trung bình bng 0) là đo
mch, đo nhit đ, huyt áp. Các th thut này có giá tr P ln hn 0,05 (không có
giá tr thng kê).
3.3. im đau ca bnh nhân trên nhng th thut có nhiu bc thc hin

Bng 3.5. im đau ca bnh nhân trong th thut thay bng
Th thut
S bnh nhân
đc
T l %
im đau

trung bình


Giá tr P

18

thc hin th
thut

Thay bng
40 80 3,77 ± 1,01


Bóc bng dính 40 80 2,28 ± 2,10

>0,05
Bóc gc 40 80 5,25 ± 1,88

>0,05
Sát khun 40 80 5,58 ± 1,48

>0,05
Ct lc 6 12 3,5 ± 3,15 >0,05

p gc, dán
bng dính

40

80

1,97 ± 1,92


>0,05


Nhn xét:
Trong th thut thay bng thì bc sát khun là bc gây đau nht
vi đim đau trung bình là 5,58 ± 1,48.Tuy nhiên nghiên cu này tin hành trên s
lng bnh nhân cha đ ln (50 bnh nhân) nên không có ý ngha thng kê.

Bng 3.6. im đau ca bnh nhân trong th thut chm sóc dn lu
Th thut
S bnh
nhân đc
thc hin

th thut
T l %
im đau

trung bình


Giá tr P

Chm sóc dn lu
2 4 2 ± 0,94 >0,05
Bc l chân dn lu 2 4 0 >0,05
Sát khun 2 4 2 >0,05
Rút dn lu 2 4 4 ± 2,83
>0,05

Nhn xét:
Bc rút dn lu là bc mà gây đau nht trong th thut chm
sóc dn lu vi đim đau trung bình là 4 ± 2,83. Mc dù vy ch có 4 trong s 50
bnh nhân tham gia nghiên cu thc hin th thut, do đó P >0,05.

Bng 3.7. im đau ca bnh nhân trong th thut thông tiu
Th thut
S bnh nhân
đc
thc hin th
thut
T l %
im đau

trung bình


Giá tr P

Thông tiu
2,67 ± 0,4 >0,05
Sát khun 2 4 1,5 ± 2,12 >0,05
Thang Long University Library

19

t xông tiu 2 4 4,5 ± 0,71 >0,05
Rút xông tiu 2 4 2 ± 2,83 >0,05

Nhn xét:
Trong th thut thông tiu thì bc đt thông tiu có đim đau
trung bình cao nht 4,5 ± 0,71. Tuy nhiên trong th thut này ch có 4 bnh
nhân phi thc hin do đo P >0,05.

Bng 3.8. im đau ca bnh nhân trong các đng tác có s giúp ca điu
dng
Th thut
S bnh nhân
đc
thc hin th
thut
T l %
im đau

trung bình


Giá tr P

Các đng tác có s
tr giúp ca điu
dng


C đng chi
th
50 100
3,92 ±
2,22
>0,05
Ln tr 39 78 3,23 ± 2,38

>0,05

Nhn xét:
Trong các đng tác có s tr giúp ca điu dng thì đng tác
giúp đ bnh nhân c đng chi th ( tay, chân) là đng tác có đim đau trung bình
cao hn 3,92 ± 2,22


20

CHNG 4
BÀN LUN

4.1. c đim chung ca nhóm bnh nhân nghiên cu
4.1.1. Tui
Kt qu t bng 3.1.1 cho thy đ tui trung bình ca nhóm bnh nhân
nghiên cu là 33,48 ± 12,14 (tui), trong đó nhóm tui t 20 đn 29 tui chim t l
cao nht 46%.
Có s khác bit trên là do nhóm tui t 20 đn 29 thuc nhóm tui đang hc
tp và lao đng. Công vic ca h đòi hi phi đi li nhiu, phi tip cn vi các
công c máy móc nhiu hn nên d b tai nn hn, t l gãy xng s cao hn các
nhóm tui khác. Khi b gãy xng h đã thc s tr thành gánh nng cho nn kinh
t ca toàn xã hi.
4.1.2. Gii tính
Qua bng 3.1.2 chúng tôi thy bnh nhân nam b gãy xng chim t l ln
vi 66% (33 bnh nhân) cao gp khong 1,9 ln so vi t l  n 34% (17 bnh
nhân). Kt qu trên cng phù hp vi nghiên cu ca Siffleet [13], trong 61 bnh
nhân ông nghiên cu thì nam gii chim 65,6% (40 bnh nhân).
S khác bit gia 2 gii này là do nam là lc lng chính tham gia và đm
nhim nhiu công vic nng, trong quá trình tham gia giao thông thì h thng là
ngi điu khin do đó mà t l nam b gãy xng chim đa s. Tuy nhiên c mu
ca nghiên cu này không thc s ln nên cha phn ánh chính xác đc con s
thc t đang din ra.
4.1.3. Phân loi gãy xng
T kt qu ca bng 3.1.4 chúng tôi nhn thy t l bnh nhân gãy xng h
là 54% (27 bnh nhân) cao hn gp 1,2 ln so vi bnh nhân gãy xng kín là 46%
(23 bnh nhân).
a s bnh nhân nghiên cu đu b gãy xng h. ây là nhng bnh nhân
nng, nguy c có nhiu bin chng hn. Gii thích v điu này là do bnh nhân b
va chm rt mnh khi tham gia giao thông hay h phi làm vic trên cao, s dng
nhng máy móc nng, có tc đ nhanh.
Thang Long University Library

21

4.2. Mc đ đau ca các th thut chm sóc
4.2.1. Mc đ đau nói chung ca các th thut
Kt qu t bng 3.2 cho thy tiêm bp tay (đim trung bình là 5,26 ± 2,77),
tiêm tnh mch (đim đau trung bình 3,8 ± 1,39), thay bng (đim trung bình 3,77 ±
1,01) là các th thut gây đau nht. áng chú ý th thut thay bng có đim đau
trung bình đng th 3, nhng trong th thut này có 2 bc sát khun và bóc gc có
đim đau trung bình khá cao 5,58 ± 1,48 và 5,25 ± 1,88. Gii thích v kt qu này là
do th thut thay bng có thi gian kéo dài, đa s bnh nhân li gãy xng h do đó
khi thc hin trc tip lên vt thng s gây đau.
Kt qu này cng phù hp vi nghiên cu ca Nancy. Nancy đã ch ra thay
bng cng là mt th thut gây đau nhiu cho ngi bnh vi đim đau trung bình
4,5 đim (nhóm tui t 18-64) và 4,3 đim (nhóm tui t 65 tui tr lên).
T kt qu nghiên cu cho thy các th thut nh đo mch, đo huyt áp, đo
nhit đ có đim đau trung bình bng 0 hay nói cách khác các th thut này không
gây đau. Lý do có th vì trong quá trình điu tr bnh nhân thng xuyên đc theo
dõi các du hiu sinh tn, khi thc hin th thut này thì nhân viên y t đã ch đng
la chn v trí gây ít hoc không gây đau cho bnh nhân.
4.2.2. Mc đ đau ca các bc th thut
- Th thut thay bng
Trong s nhng bc ca th thut thay bng thì bc sát khun gây đau
nht vi đim đau trung bình là 5,58 ± 1,48 (bng 3.5). Gii thích điu này là do
trong nghiên cu bnh nhân b gãy xng h chim mt t l ln (54%). Ngoài tn
thng do vt m, chi th ngi bnh cng b tn thng nng n ti  gãy. Bên
cnh đó sát khun là bc mà thi gian tin hành lâu hn (vì phi dùng nhiu loi
dch đ sát khun), trong khi sát khun phi n mnh vào vt thng đ dch m ra
ht do đó mà bc sát khun này gây đau nht.
- Th thut chm sóc dn lu

Theo kt qu nghiên cu  bng 3.6, trong th thut chm sóc dn lu thì
bc rút dn lu gây đau nht vi đim đau trung bình là 4 ± 2,83. a s bnh nhân
đc rút dn lu khi v khoa, khi đó thì nhng thuc gây mê hay gim đau đu ht
tác dng do đó mà bnh nhân thy đau nht.

22

Kt qu này phù hp vi nghiên cu ca Nancy A.Scotts [15] khi nghiên cu
v s khác bit gia các nhóm tui đi vi tình trng đau cho thy rút dn lu có
đim đau trung bình là 4,5 ± 3,38 và nghiên cu ca Siffleet [13] trên 61 bnh nhân
ti khoa điu tr tích cc thì đim đau thay đi khi rút dn lu là 4,83 ± 2,71.
- Th thut thông tiu
Theo kt qu nghiên cu t bng 3.7, trong quá trình thông tiu thì bc đt
thông tiu gây đau nht vi đim đau trung bình là 4,5 ± 0,71. Gii thích v kt qu
này do bnh nhân có ch đnh thông tiu là lúc bàng quang cng cng, kt hp vi
tâm lý lo s khi ln đu b đt ng sonde nên gây đau hn các bc khác.
- Các th thut có s tr giúp ca điu dng
Th thut có s tr giúp ca điu dng bao gm c đng chi th và ln tr.
ây là 2 th thut mà hu ht bnh nhân đu thc hin hàng ngày.
Bng 3.8 cho thy đim đau trung bình cho th thut ln tr là 3,23 ± 2,38.
im trung bình này không cao so vi các th thut khác đc gii thích là bnh
nhân phi thay đi t th thng xuyên đ tránh loét t đè do đó đã bit cách la
chn phng pháp ln tr đ đau nht. im trung bình th thut này cao hn trong
nghiên cu ca Siffleet [13] (trong nghiên cu ca ông ln tr có đim đau trung
bình là 2,3 ± 2,51) và thp hn trong nghiên cu ca Nancy [15] (đim trung bình là
5,4 ± 2,98). Lý gii s khác bit trên do s khác nhau v đi tng nghiên cu. i
tng ca nghiên cu này là các bnh nhân thông thng trong khi Nancy và
Siffleet đu tin hành nghiên cu trên nhng bnh nhân  khoa điu tr tích cc. Kt
qu đánh giá mc đ đau  các bnh nhân ti khoa điu tr tích cc chu nh hng
bi nhiu yu t nh tình trng tri giác ca ngi bnh, bn cht bnh hay thuc

gim đau, gây mê…
Khi nm vin bnh nhân s đc hng dn cách c đng chi th đ gim
đau hay đ phòng nga các bin chng xy ra. T kt qu nghiên cu  bng 3.8
cho thy, trong quá trình tp luyn cng đã gây ra đau cho bnh nhân vi đim đau
trung bình ca th thut này là 3,92 ± 2,22. Tình trng đau này đc gii thích là
khi hng dn do tâm lý s hãi nên s co cng chi th do đó s không làm theo
đúng s hng dn ca nhân viên y t.
Thang Long University Library

23

Tình trng đau khi ln tr hay khi c đng chi th làm cho bnh nhân lo lng,
s hãi khi tp luyn, bnh nhân s không thc hin hoc tp luyn mt cách không
đúng đ gim đau. Chính vì vy d dàng dn đn nguy c hi phc chc nng ca
chi th kém, nguy c teo c, cng khp cao.
 tài nghiên cu các th thut cùng các bc trên vi s lng bnh nhân
không ln (50 bnh nhân) do đó đ tài cha có ý ngha thng kê (P>0,05).
4.3. Ý ngha ca nghiên cu và mt s bin pháp gim đau trên lâm sàng
Khi b gãy xng, bnh nhân s đc thc hin rt nhiu th thut đ phc
v cho chn đoán cng nh điu tr. Tuy vy, bn thân các th thut này cng có th
gây đau. Hiu đc nhng th thut nào gây đau nhiu, th thut nào gây đau ít to
điu kin cho điu dng có nhng bin pháp đ kim soát đau (làm gim bt hoc
loi b đau), gim bin chng, thúc đy quá trình hi phc, to s tin tng và hài
lòng ca bnh nhân [11].
Nghiên cu ca Carroll [12] cho thy khi đc gii thích v các th thut,
ngi bnh s bt đau hn cng nh chu đau tt hn. T kt qu ch ra vai trò rt
quan trng ca công tác giao tip, gii thích ca điu dng trc khi thc hin các
th thut. Mc dù cha đánh giá v thi gian kéo dài ca các th thut, tuy nhiên t
kt qu ca nghiên cu này và kinh nghim thc t trên lâm sàng, chúng tôi khuyn
cáo điu dng cn quan tâm đn công tác gii thích đng viên ngi bnh trong

th thut thay bng. ây là mt th thut mà thi gian thc hin kéo dài nht và có
nhiu bc gây đau nht…
Mt s nghiên cu cng đã ch ra rng có th gim đau cho bnh nhân bng
cách dùng thuc gim đau. Tuy vy vic s dng thuc gim đau còn hn ch.
Trong nghiên cu ca Kinney [14] đã ch ra ch có 28% điu dng thc hin thuc
gim đau trc khi rút ng dn lu ngc. Vic s dng “tit kim” thuc gim đau
s làm cho vic qun lý đau không có hiu qu. Do đó, theo chúng tôi, điu dng
cn xem xét cn thn nhu cu đc can thip gim đau ca ngi bnh đ có bin
pháp can thip phù hp, không đ ngi bnh phi chu đau quá mc do th thut
chm sóc.



24



CHNG 5
KT LUN


Sau khi phân tích, tính toán các kt qu nghiên cu thu đc trên 50 bnh
nhân gãy xng ti khoa Chn Thng Chnh Hình – bnh vin Vit c, chúng tôi
đa ra mt s kt lun sau:
5.1. Mt s đc đim chung ca đi tng nghiên cu
 tui trung bình ca nhóm nghiên cu 33,48 ± 12,14 (tui), trong đó đa
phn (46%) trong đ tui t 20 – 29 .66% bnh nhân tham gia là nam gii và t l
gãy xng h (54%) cao hn gãy xng kín.
5.2. Mc đ đau liên quan đn th thut chm sóc
Nhng th thut tiêm bp tay (đim trung bình là 5,26 ± 2,77), tiêm tnh

mch (đim đau trung bình 3,8 ± 1,39), thay bng (đim trung bình 3,77 ± 1,01) là
các th thut gây đau nht.
Vi các th thut c th, bc gây đau nht trong th thut thay bng là
bc sát khun (đim đau trung bình là 5,58 ± 1,48) và bóc gc (có đim đau trung
bình 5,25 ± 1,88).
Nhng th thut không gây đau (đim đau trung bình bng 0) là đo mch, đo
nhit đ, huyt áp.
Thang Long University Library

25

KHUYN NGH

Khi tin hành các th thut trên bnh nhân gãy xng, điu dng cn quan
tâm đn th thut gây đau nhiu cho bnh nhân nh: tiêm bp tay, tiêm tnh mch,
thay bng.
Vi mt s bc ca th thut c th nh bóc gc, sát khun (trong thay
bng), đt sonde tiu (trong thông tiu), rút dn lu (trong chm sóc dn lu) điu
dng cn lu ý hn đ tránh gây đau cho ngi bnh.
iu dng không nên thc hin các th thut gây đau nhiu cho bnh nhân
nh: tiêm bp, tiêm tnh mch, thay bng…gn nhau đ tránh đau quá mc cho
bnh nhân. Các bin pháp gim đau trc khi thc hin th thut cng cn đc
xem xét.
T kt qu ca nghiên cu này, các nghiên cu tip theo có th tip tc tìm
hiu v mc đ gây đau ca các th thut chm sóc khác, nh hng ca đau do th
thut chm sóc đn ngi bnh hay đ xây dng và th nghim các bin pháp gim
đau liên quan đn th thut chm sóc.