chăm sóc điều dưỡng cho bệnh nhân ung thư phổi điều trị hóa chất

1

T VN 

Ung th phi (UTP) là loi ung th (UT) ph bin nht trên toàn cu và s ca
mi mc mi nm tng trung bình 0,5%. Cho ti nay, đây vn là cn bnh tiên lng
xu, ch có 15% s bnh nhân sng quá 5 nm sau khi chn đoán bnh [6].
 Vit Nam, theo ghi nhn ti Hà Ni giai đon 2006-2007, UTP chim v trí
th nht  nam gii, chim 21,4% trong các loi UT, t l mc chun theo tui là
39,9/100.000  n, chim 8,1%  v trí th 4 trong các loi UT  n gii vi t l mc
chun theo tui là 13,2/100.000. Cùng vi s phát trin ca đô th hóa, công nghip
hóa cng nh các k thut chn đoán điu tr hin đi thì con s này s còn tng [7].
iu tr UTP là mt quá trình phc tp, đòi hi phi phi hp nhiu phng
pháp (phu thut, x tr, hóa tr, ). Các phng pháp này đu gây nh hng ln đn
sc khe ngi bnh. Hn th na, phi là mt tng quan trng trong c th, khi b tn
thng s nh hng mnh đn các c quan khác, thm chí c kh nng sng còn ca
ngi bnh. Chính nhng lý do nêu trên mà vic chm sóc điu dng cho bnh nhân
UTP là vô cùng quan trng. Nó không ch mang li cuc sng, sc khe cho ngi
bnh mà còn ci thin cht lng cuc sng, làm cho h thoi mái trong nhng khong
thi gian ngn ngn còn li. Hóa tr là mt trong ba phng pháp c bn điu tr UTP
là phng pháp đc ch đnh thng xuyên trong nhiu giai đon, nó đã đa li nhiu
hiu qu tt rõ rt tuy nhiên nhng tác dng ph thng gp cng nh hng không
nh ti cuc sng ca ngi bnh. Chính vì vy, công tác chm sóc điu dng đi vi
bnh nhân UTP điu tr hóa cht là ht sc quan trng, cn đc lu tâm ngay t khi
mi đc chn đoán và xác đnh hng điu tr nhm đm bo BN điu tr đ phác đ,
phòng nga các bin chng và gim nh các tác dng ph ca hóa cht, gim chi phí
và thi gian nm vin, tng cht lng cuc sng và nâng cao cht lng điu tr, kéo
dài thi gian sng thêm [19]. Do đó, chúng tôi vit chuyên đ này vi hai ni dung:
1. Mô t các bin chng và tác dng ph thng gp ca điu tr hóa cht
cho bnh nhân UTP.
2. Lp k hoch chm sóc cho BN UTP điu tr hóa cht.

2

CHNG I
TNG QUAN V UNG TH PHI

1.1. i cng v ung th phi
1.1.1. nh ngha
Ung th phi là bnh lý ác tính các t bào ph trong ca khí qun, ph qun,
tiu ph qun hay ph nang hoc các t chc liên kt trong nhu mô. Tn thng có th
 mt hoc hai phi [13].

Hình 1.1: V trí ung th phi
1.1.2. Nguyên nhân sinh bnh
Các tác nhân sinh u (carcinogenesis), bt đu chu s tác đng bi mt cht sinh
ung th (carcinogen) nh hút thuc lá, asbestos, bi than s làm t bào bình thng đt
bin tin trin dn đn các t bào tin ác tính ri ác tính có kh nng di cn [6], [15].
Yu t nguy c do li sng: Thuc lá là yu t nguy c ph bin nht: 85%
bnh nhân UTP có tin s hút thuc trc đó. Ngi ta cng thy rng hút thuc th
đng làm tng đáng k t l UTP. c tính khong 3,400 t vong do ung th phi 
nhng ngi trng thành không hút thuc. Nhng ngi tip xúc vi khói thuc trong
thi gian dài có th tng nguy c mc bnh đn 24%. Thc nghim đã chng minh
Thang Long University Library
3

thuc lá là nguyên nhân ca 85% UTP. Hóa cht có trong khói thuc lá có nhiu loi
nhng 4-(N-methyl-N-nitrosamine)-1-(3-pyrdyl-butanone-NNK) là cht gây ung th
mnh trên thc nghim.  Vit Nam, qua các nghiên cu gn đây cho thy thuc lào
cng đóng vai trò quan trng trong UTP.
Do ngh nghip: Radon, si asbestos trong các tm cách đin và xây dng tàu
(tng 7 ln nguy c t vong  nhng công nhân có làm vic vi asbestos&tip xúc vi

asbestos kt hp vi hút thuc lá làm tng nhiu ln nguy c ung th phi), thch tín
(arsenic) (sn xut đng và thuc tr sâu), beryllium (công nghip hàng không và đin
t), kim loi (ni ken hay đng), chromium, cadmium, nha than đá (hm m), hi đc
lò (khí mustard), ô nhim không khí: khói thi diesel, bc x.
Yu t sinh hc (Gii/tui): Nam gii có nguy c mc UTP cao hn n gii,
Nguy c tng lên theo tui. 70% UTP đc chn đoán  bnh nhân trên 65 tui và s
lng bnh nhân mi đc chn đoán  đ tui 50 hay sm hn đang ngày càng tng.
Tin s gia đình: Ung th phi  mt trong hai cha m tng nguy c mc bnh
ca con cái trc đ tui 50 [16].
Khuynh hng di truyn: Tính không n đnh ca gen là mt trong nhng
nguyên nhân ung th phi  nhng bnh nhân tui tr. Gen chu trách nhim đn gi
vn cha nhn din đc tuy nhiên bt thng ca gen p53 (mt gen tiêu dit khi u),
đang đc nghi ng là gen đt bin  nhiu bnh nhân ung th phi. Gen EGFL6 có
th đc xem nh mt cht ch đim khi u.
Chng tc: ngi M gc Phi, ngi gc Hawai, và ngi M da trng không
thuc gc Tây Ban Nha có nguy c ung th phi cao hn. Ngi da đen đ tui 35 đn
64 có nguy c ung th phi cao gp hai ln ngi M da trng.
Các bnh mc kèm: viêm nhim mn tính, bnh phi tc nghn mn tính
(COPD), và x phi. Lao phi: Tn thng các mô phi lành có th dn đn xut hin
ung th phi. X phi: Bi silic có th là yu t gây ung th phi.COPD: nhng ngi
b gii hn thông khí dn ti nguy c ung th cao hn đn 6,44 ln so vi nhng ngi
không b.
4

Yu t dinh dng: Ch đ n nhiu rau qu ti có cha các vitamin A, C, E
có kh nng chng oxy hóa là gim nguy c mc bnh ung th phi.
1.1.3. Phân loi ung th phi
Hai nhóm gii phu bnh lý chính ca UTP là UTP t bào nh và UTP không
phi t bào nh, hai nhóm này có phng pháp điu tr và tiên lng khác nhau [6],
[13].

- Ung th phi loi t bào nh: Chim khong 10 -20%. Có tiên lng rt xu, t vong
nhanh mc dù đáp ng tt vi điu tr.

Hình 1.2: Mô bnh hc ung th phi t bào nh
- Ung th phi không phi t bào nh. Gm:
+ Ung th biu mô tuyn
+ Ung th biu mô vy
+ Ung th biu mô t bào ln
+ Ung th biu mô tuyn vy
+ Các loi khác nh: Ung th biu mô t bào khng l, ung th biu mô t bào sáng.
Thang Long University Library
5


Hình 1.3: Mô bnh hc ung th phi không t bào nh
1.1.4. Triu chng lâm sàng
- Giai đon sm: bnh phát trin âm thm, triu chng nghèo nàn hoc không có triu
chng [2].Du hiu gi ý:
+ Thng là nam gii trên 40 tui
+ Nghin thuc lá, thuc lào
+ Ho khan kéo dài, có th có đm ln máu, điu tr kháng sinh không có kt qu.
- Giai đon tin trin:Triu chng đa dng tu theo v trí u, mc đ lan rng tn
thng.
+ au ngc, đau dai dng, c đnh mt v trí.
+ Khó th khi khi u to, chèn ép, bít tc đng hô hp.
+ Hi chng trung tht [1], [2]:
 Chèn ép tnh mch ch trên: Phù áo khoác, tnh mch c ni to, tun hoàn bàng
h.
 Chèn ép thc qun: Khó nut, nut đau.
 Chèn ép thn kinh qut ngc trái: Khàn ting, ging đôi

 Chèn ép thn kinh giao cm c: Khe mt hp, đng t co nh, gò má đ bên tn
thng.
 Chèn ép thn kinh ph v: hi hp, tim đp nhanh.
6

 Chèn ép thn kinh hoành: Nc đau vùng hoành, khó th.
 Chèn ép đám ri cánh tay: au vai lan mt trong cánh tay, ri lon cm giác.
 Chèn ép ng ngc ch: Tràn dng chp màng phi.
+ Tràn dch màng tim, ri lon nhp tim.
+ Tràn dch màng phi: tc ngc, khó th, hô hp kém.
+ Toàn thân: Mt mi, gy sút, st [5]
+ Các du hiu do di cn: Hch thng đòn, nt di cn da thành ngc, di cn não(hi
chng tng áp lc ni s, lit thn kinh khu trú), di cn xng(đau, gãy xng bnh
lý), di cn phi đi bên, di cn gan (thng không có triu chng lâm sàng).
+ Các hi chng cn ung th: thng gp trong ung th phi t bào nh
 Ngón tay dùi trng
 ái tháo nht do khi u bài tit cht ging ADH
 Hi chng Cushing do khi u bài tit cht ging ACTH
 Tng canxi máu do khi u bài tit cht ging PTH
 Vú to, ging cao, teo tinh hoàn do khi u bài tit cht ging Gonadotropin
 Hi chng gi nhc c
 Hi chng da liu: Viêm da c.
1.1.5. Triu chng cn lâm sàng
- T bào hc:
Tìm t bào ung th trong đm, dch màng phi, dch ra ph qun. T bào hch thng
đòn nu có.
- Chp X quang lng ngc thng và nghiêng:
Giúp xác đnh v trí, hình thái, kích thc tn thng. Ngoài ra còn đ đánh giá kh
nng phu thut.
Thang Long University Library

7


Hình 1.4: Xquang ngc ung th phi Hình 1.5: Ung th phi trên CT
- Chp ct lp vi tính (CT), cng hng t (MRI) và PET/CT:
Cho phép đánh giá hình nh khi u và hch trung tht, xác đnh chính xác v tr, kích
thc và mc đ lan rng tn thng  c hai phi.
- Sinh thit xuyên thành ngc di hng dn CT: Có giá tr vi các khi u ngoi vi
gn thành ngc.
- Ni soi ph qun:
Giúp quan sát trc tip tn thng, xác đnh v trí, hình thái tn thng: thng gp th
sùi và chít hp ph qun. Qua ni soi tin hành sinh thit trc tip tn thng hoc
xuyên vách ph qun đ chn đoán mô bnh hc.
- Các xét nghim đ đánh giá giai đon bnh:
+Siêu âm  bng: phát hin di cn gan, hch  bng.
+X hình xng bng máy SPECT: phát hin di cn xong t rt sm so vi chp X
quang xng thông thng. T đó giúp thy thuc la chn phng pháp điu tr thích
hp.
+ Chp PET/CT: đánh giá giai đon, lp k hoch x tr, đánh giá đáp ng.
+Chp cng hng t (MRI) hoc chp CT s não: phát hin di cn não.
+ o chc nng hô hp: kim tra tình trng thông khí  phi

8


Hình 1.6: Ni soi ph qun sinh thit ung th phi
1.1.6. Chn đoán và nguyên tc điu tr
- Chn đoán xác đnh da vào: kt qu t bào hc và mô bnh hc
+ Triu chng lâm sàng nh trên.
+ Hình nh khi u đc xác đnh qua chp X quang lng ngc và CT.

+ Ni soi ph qun kt hp vi sinh thit tn thng.
+ Trng hp nghi ng, khi u  ngoi vi thì tin hành sinh thit xuyên thành ngc
di hng dn ca CT.
Thang Long University Library
9

+ Sinh thit hch di cn.
- Chn đoán phân bit: Viêm phi (chp X quang phi kim tra li sau điu tr kháng
sinh 1 tháng), áp xe phi (hi chng nhim trùng, hình hang trên X quang, đáp ng vi
điu tr kháng sinh).
- Chn đoán giai đon bnh có ý ngha quan trng giúp tiên lung bnh và la chn
phng pháp điu tr thích hp. Phân loi giai đon bnh khác nhau tu theo th mô
bnh hc.
+ Ung th phi loi t bào nh: c chia thành 2 giai đon:
- Giai đon khu trú: Khi bnh còn gii hn khu trú có th bao ph bi mt trng
chiu x. Thng đánh giá gii hn  1/2 lng ngc và hch vùng bao gm hch
trung tht, hch thng đòn cùng bên.
- Giai đon lan tràn: Khi bnh vt quá gii hn các vùng trên.
+ Ung th phi không t bào nh: Theo phân loi TNM ln th 7 ca Hip hi Ung th
Hoa k AJCC (American Joint Committee on Cancer) nm 2009 và Hip hi phòng
chng ung th UICC (Union International Contre le Cancer) [16].
- H thng đánh giá TNM xác đnh giai đon UTP da trên các yu t sau: kích
thc ca khi u nguyên phát (Tumor, T), s di cn hch bch huyt (Nodes, N)
và di cn đn các c quan khác hay di cn xa (Metastases, M).
 Khi u nguyên phát (T)
- ánh giá giai đon và nguyên tc điu tr:
Giai đon IA (T1 N0 M0), IB (T2 N0 M0). iu tr phu thut có th cu cha
đc 60-80% BN. Khong 20% trong nhóm này có chng ch đnh điu tr phu thut
nhng nu chc nng phi tt BN có th điu tr trit cn bng x tr đn thun liu
cao.

Giai đon IIA (T1 N1 M0), IIB (T2 N1 M0, T3 N0 M0). Khi u  phi và hch
vùng. iu tr bng phu thut (tr nhng BN có bnh phi hp) và điu tr b tr hóa
cht hoc x tr hoc c hai. iu tr hóa cht trc phu thut đang đc nghiên cu.
Giai đon IIIA (T3 N1 M0, T1 N2 M0, T2 N2 M0, T3 N2 M0): Ung th và hch 
mt bên phi. Mt s trng hp có th cân nhc phu thut (T3NO-1), thông thng
10

là điu tr đa phng thc vi hóa cht đc s dng trc các phng pháp khác, các
th nghim lâm sàng v kt hp hóa cht, x tr kèm hoc không kèm phu thut đang
đc nghiên cu.
Giai đon IIIB (T4 N0 M0, T4 N1 M0, T4 N2 M0, T1 N3 M0, T2 N3 M0, T3 N3
M0, T4 N3 M0) Ung th di cn ti các hch  phi đi bên. Ch yu là điu tr hóa
cht và x tr, him khi phu thut.
Giai đon IV (Bt k T Bt k N M1) Ung th đã di cn ti các c quan khác. Ch
yu là điu tr gim nh. Các thuc điu tr đích đang đc nghiên cu.

1.2. iu tr hóa cht cho bnh nhân ung th phi
1.2.1. iu tr hóa cht cho bnh nhân ung th phi không t bào nh
- Ch đnh [6], [16] :
+ Giai đon IV, IIIB, IIIA. Giai đon IB, IIA cn đc cân nhc.
+ Các trng hp chng ch đnh hoc bnh nhân t chi phu thut, tia x.
- Vai trò:
+ iu tr b tr: Tt c các bnh nhân  giai đon III đu có nguy c di cn xa cao khi
điu tr bng phu thut hoc tia x đn thun. Vì vy phng thc điu tr chung ca
giai đon này là phi hp hoá cht kt hp vi tia x và hoc phu thut. X tr hoc
phu thut đc tin hành vi khi u trong lng ngc trong khi hoá cht dit các t bào
vi di cn mà phu thut và tia x không gii quyt ht đc. Mt khác hoá cht còn
giúp làm tng nhy cm ca t bào ung th vi tia x và gim bt th tích u.
+ Hoá cht tân b tr: c ch đnh cho giai đon IIIA có N2. Mc đích là điu tr tn
thng vi di cn t sm và h thp giai đon to điu kin thun li cho phu thut.

+ iu tr hoá cht đn thun: c ch đnh: giai đon IV.Khi bnh nhân  giai đon
IV, đ giúp ci thin triu chng, tng cht lng sng có th kt hp hoá cht vi các
bin pháp khác nh tia x, điu tr laser qua ni soi, x tr áp sát
1.2.2 iu tr hóa cht cho bnh nhân ung th phi t bào nh:
Do đc đim tin trin nhanh ti di cn xa và là loi nhy cm vi điu tr hoá
cht nên hoá tr đóng vai trò ch đo trong điu tr ung th phi t bào nh. Hoá cht
Thang Long University Library
11

giúp gim t l tái phát, di cn xa và kéo dài thi gian sng thêm cho ngi bnh, có
th dùng đn đc hoc kt hp x tr.
1.2.3. Nhng tác dng ph thng gp ca điu tr hóa cht
- Suy ty: nhim trùng (gim bch cu), thiu máu (gim hng cu), chy máu
(gim tiu cu).
- c tính trên thn: suy thn.
- Tác dng ph trên h tiêu hóa: chán n, nôn và bun nôn, tiêu chy, táo bón.
- Viêm niêm mc: viêm loét d dày, viêm loét niêm mc hng ming.
- Mt mi.
- Tt huyt áp.
- Phn ng quá mn.
- Rng tóc.
- c tính thn kinh: bnh lý thn kinh ngoi biên (tê tay chân, d cm) và đc
tính h thn kinh trung ng (thoái hóa cht trng).
- Tác dng ph trên h tim mch: bnh c tim, lon nhp nhanh, suy tim xung
huyt, nhi máu c tim.
- Viêm phi hay x hóa phi.
- Hoi t do thoát mch hóa cht
- Viêm da do phn ng hóa cht

12

CHNG 2
CHM SÓC IU DNG BNH NHÂN UNG TH PHI
IU TR HÓA CHT
2.1. Vai trò ca chm sóc điu dng
Công tác chm sóc điu dng cho bnh nhân UT nói chung và UTP điu tr
hóa cht nói chung cn toàn din và đc quan tâm chú ý ngay t khi mi chn đoán
và xác đnh phng hng điu tr. iu này giúp cho BN có s chun b tt nht v
mt tinh thn và th cht vi điu tr, phòng nga và gim nh các tác dng ph và
bin chng ca điu tr hóa cht, làm tng cht lng cuc sng và kéo dài thi gian
sng thêm, nâng cao cht lng điu tr.  làm đc điu đó, bên cnh thy thuc
(quyt đnh các phác đ điu tr) thì điu dng viên gi vai trò vô cùng quan trng bi
l h là nhng ngi gn gi nht vi ngi bnh, trc tip thc hin nhng y lnh ca
thy thuc nên kp thi phát hin mt cách sm nht nhng din bin bt thng 
ngi bnh (c v sc khe ln tâm lý), trên c s đó có hng x trí thích hp.
2.2. Qui trình điu dng
2.2.1. Nhn đnh điu dng
Bnh ung th phi cho ti nay vn là mt bnh tiên lng xu, din bin bnh
phc tp do nhiu nhân t (tâm lý, th trng bnh nhân, phác đ điu tr), thng kèm
theo nhiu bnh lý khác, tin trin có th ngày càng nng dn cng nh các tác dng
ph ca hóa cht cng nh hng không nh ti sc khe và cht lng cuc sng

ngi bnh. Thm chí các bin chng ca điu tr nu không đc nhn bit kp thi
đ điu tr và chm sóc tích cc thì có th dn ti t vong.
Vic nhn đnh ban đu ca điu dng ch yu da vào các k nng giao tip,
hi bnh, khám lâm sàng (nhìn, s, gõ, nghe), ngoài ra còn da vào các kt qu xét
nghim cn lâm sàng, chn đoán giai đon bnh và phác đ điu tr. C th là:
Hi bnh
- Thông tin chung: h và tên, tui, gii, ngh nghip, đa ch, ngày gi vào vin
- Din bin bnh và lý do chính làm BN phi vào vin (ho, khó th, st,…)
Thang Long University Library
13

- Khai thác tin s bnh v ho kéo dài, đau ngc, khó th, gim cân hay ho ra máu. Các
chi tit v tin s hút thuc lá, các yu t nguy c khác (tin s gia đình, ngh nghip),
các bnh liên quan (COPD, lao, và khí ph thng), mô t các triu chng và khi bnh.
- Tìm kim tin s tip xúc vi các yu t nguy c bng cách kim tra xem bnh nhân
có tng làm vic trong các ngành công nghip có liên quan hay sng  vùng không khí
ô nhim. Hi tin s gia đình đ xác đnh trong gia đình có ai mc ung th phi hay
không.
- Tin s d ng (d phòng các phn ng quá mn vi điu tr)
- iu dng cn hi liu bnh nhân có thay đi v kiu th hay khàn ting (chèn ép
thn kinh). Mt vài bnh nhân khi mi điu tr có th có các triu chng ca viêm phi,
viêm ph qun, đau thng v, các triu chng ca di cn não (tri giác, đau đu, nôn
ma, yu lit), di cn xng (đau xng, gãy xng bnh lý), đau vai hay đau tay, phù
phn trên c th.
- Các phng pháp điu tr trc đó: phu thut, hóa cht (phác đ gì, bao nhiêu chu
k, tác dng ph nào đã gp phi), x tr (x vào đâu, bao nhiêu bui, tác dng ph gp
phi), đt stent khí qun, m khí qun, đt ng ni khí qun.
- Tâm lý xã hi: tìm hiu tình cm và nhng thay đi tiêu cc trong cm xúc nh: trm
cm, lo lng, s hãi và bun phin, mt ng.
- Hiu bit ca bnh nhân v bnh, giai đon, quá trình điu tr và các tác dng ph có

th gp phi.
Khám lâm sàng
- Toàn trng:
+ Tri giác: da vào thang đim Glasgow đánh giá mt, li nói, vn đng, bình thng
là 15 đim.
+ Du hiu sinh tn: mch, nhit đ, huyt áp, tn s th, kiu th.
+ Th trng (béo, gy, trung bình), cn ghi c th s kg cân nng.
+ Da niêm mc: đánh giá thiu máu, mn nga, mn nht, loét.
+ Móng tay: khum, có khía
+ Hch ngoi biên: hch c, hch thng đòn, hch bn
14

- H hô hp:
+ Tn s th/phút (14-25 ln/phút, di 15 ln/phút hay trên 25 ln/phút)
+ Kiu th: th ngc, th bng.
+ Âm th: mn, thô
+ Xut tit đm dãi: có, không. m đc hay lng
+ Kh nng ho khc hiu qu: bình thng, yu hay không ho đc
+ Kim tra đm có thay đi màu sc hay không, đc bit có máu, màu đ nâu hay m
không.
+ Bnh nhân t th, đã đt stent, đt ni khí qun, m khí qun.
- H tim mch:
+ Nhp tim: tn s, đu hay ri lon nhp.
+ Ting tim: rõ, m (tràn dch màng ngoài tim, màng phi trái)
+ Bnh lý kèm theo: bnh mch vành
- Thn kinh, tâm thn:
+ Tình trng tng áp lc ni s: nôn, đau đu
+ Yu hoc lit na ngi mt bên hoc t chi do di cn não hay di cn ty, màng ty.
+ Ri lon ngôn ng do hiu bit kém hoc din đt kém
+ Ri lon v nói: nói khó, nói lp, khàn ting

+ Ri lon v nut: nut nghn, nut vng, nut sc
+ Ri lon c tròn: đi tiu tin không t ch
- Tình trng bài tit, tiêu hóa:
+ Nôn, bun nôn, cm giác chán n, s lng ba n trong ngày, lng n tng ba.
+ S ln đi ngoài, phân đc hay lng.
+ au bng: có, không. V trí đau, kiu đau, hng lan, liên quan đn ba n.
- H ni tit-sinh dc: bnh lý kèm theo nh đái tháo đng, tng lipid máu. Gim
hoc mt ham mun tình dc.
- C xng khp: tình trng đau mi c khp, vn đng khp ch đng và th đng.
- Tâm lý: bun phin, lo lng, cáu gt, trm cm, s hãi, th , mt ng,

Thang Long University Library
15

Tham kho h s bnh án:
+ Chn đoán chuyên khoa: Mô bnh hc? Phân loi TNM và giai đon?
+ Phác đ điu tr: Hóa cht? Liu lng? Chu k? Ngày th my sau điu tr hóa
cht?
+ V trí và kích thc u phi và các tn thng khác trên phim CT, MRI, kt qu siêu
âm, PET/CT.
+ Các xét nghim huyt hc, sinh hóa: kt qu nm trong gii hn bình thng hay bt
thng.
2.2.2. Chn đoán điu dng
Qua nhng nhn đnh ban đu, ngi điu dng cn bit cách tng hp, phân
tích các d kin thu nhn đc nhm xác đnh nhu cu cn thit ca bnh nhân, t đó
lp ra k hoach chm sóc c th, đ xut vn đ u tiên tùy tng trng hp c th.
Mt s chn đoán điu dng thng gp:
- Gim thông khí do th không hiu qu liên quan đn  đng đm
- St, nhim trùng liên quan đn gim bch cu.
- Chy máu liên quan đn gim tiu cu.

- Thiu máu, mt mi liên quan đn gim hng cu.
- Mt mi liên quan đn tác dng ph ca điu tr hóa cht.
- Nôn liên quan đn tác dng ph ca điu tr hóa cht
- Tiêu chy liên quan đn tác dng ph ca điu tr hóa cht
- Táo bón liên quan đn tác dng ph ca điu tr hóa cht
- Chán n, thay đi v giác, thay đi cân nng liên quan đn tác dng ph ca điu tr
hóa cht.
- Viêm da liên quan đn thoát mch hóa cht, d ng thuc.
- Phn ng khi truyn hóa cht: t nh, trung bình đn nng và sc phn v
- Lo lng và s hãi liên quan đn bnh nhân phi đi mt vi bnh và điu tr
- Thiu các kin thc cn thit v bnh, phng pháp điu tr, tiên lng, các tác dng
ph và bin chng có th gp phi do thiu tip xúc, không quen thuc vi các ngun
thông tin, không tái khám
16


Hình 2.1. Chun b hóa cht
2.2.3. Lp k hoch chm sóc
- Theo dõi
+ Du hiu sinh tn: mch, nhit đ, huyt áp, nhp th 2 ln/ngày hay khi có báo cáo
tình trng bt thng ca bnh nhân hoc theo ch đnh ca bác s (trc và sau truyn
hóa cht).
+ ánh giá tình trng thông khí: xut tit đm, tính cht đm, kh nng di đng ca
lng ngc hn ch (đau, yu, mt mi).
+ ánh giá tình trng s hãi hay lo lng ca BN liên quan đn khng hong kéo dài,lo
s hoc do thay đi tin trin bnh, lo s cái cht.
+ Trc điu tr hóa cht: Phác đ điu tr hóa cht nào? ng dùng? Ngày điu tr?
Dung môi pha hóa cht? Các tác dng ph có th gp?
+ iu tr hóa cht: 3 tra 5 đi trc khi truyn hóa cht. Tc đ truyn? Nhng du
hiu bt thng: sc phn v, thoát mch hóa cht.

+ Sau khi điu tr hóa cht: tip tc theo dõi các du hiu bt thng trc đó (nu có)
và các triu chng mun nh mt mi, chán n, nôn, bun nôn, tiêu chy, mt ng, cân
nng …
+ Kt qu mong đi:- Các du hiu sng n đnh
- Tình trng tinh thn, thn kinh và th cht dn n đnh
- ng th thông thoáng
- Không có triu chng bt thng xy ra
Thang Long University Library
17

- Can thip y lnh
+ Thuc điu tr thng: thuc tiêm, thuc ung,…
+ Pha hóa cht: theo ch đnh ca bác s chuyên khoa ung bu: tên thuc, liu lng,
dung dch pha loãng thuc, lng dch, tc đ truyn, …
+ Thc hin các th thut: đt sonde d dày, ph bác s đt bung tiêm truyn, m khí
qun, đt ng ni khí qun, đt catheter tnh mch trung tâm
+ Các xét nghim: sinh hóa, huyt hc, vi sinh, …
+ Kt qu mong đi:
- Ngi bnh đc s dng thuc và hóa cht đúng, an toàn, không có tai bin.
- Quá trình can thip th thut không xy ra tai bin vi ngi bnh
- Chm sóc c bn
+ m bo cách chm sóc đng hô hp, tránh nhim trùng
+ m bo v dinh dng, tâm lý
+ Kt qu mong đi: - BN đc cung cp đ các cht dinh dng, tâm lý n đnh
- V sinh cá nhân sch s, không b loét
- Chm sóc phòng nga, gim nh các tác dng ph ca điu tr hóa cht
+ Phòng điu tr hóa cht đy đ dng c can thip hoc gn phòng cp cu khi cn
thit.
+ iu tr d phòng: dùng thuc và không dùng thuc
+ Kt qu mong đi: - Không có tai bin trc, trong và sau điu tr hóa cht

- Nhn bit sm và can thip kp thi khi có bin chng
- Giáo dc sc khe
Mc tiêu: nâng cao s hiu bit ca ngi bnh và gia đình ngi bnh
+ Gii thích và tr li nhng thc mc và quan tâm ca BN v tình trng bnh, chn
đoán, tình trng bnh nhân, nhng yu t nguy c, nhng tác dng ph có th gp phi
trong và sau khi điu tr hóa cht, cách chm sóc và theo dõi ngi bnh UTP điu tr
hóa cht.
+ Hng dn ngi bnh đn c s y t đ kim tra chn đoán và điu tr khi có các
bt thng có th nguy him đn tính mng nh nôn nhiu, chy máu nhiu, ho ra máu
18

nhiu, st, tiêu chy nng hoc cn phi có đánh giá chuyên môn sâu thêm nh: s xut
hin ca các vt viêm loét, khó th tng lên, st, đau ngc tng dn, và thay đi s
lng và tính cht đm.
+ Cung cp đa ch liên lc cho BN và ngi nhà đ có th liên lc sau khi gp điu
dng/sau khi ra vin.
+ Hng dn ch đ n ung, chm sóc, luyn tp và theo dõi ti nhà.
+ Kt qu mong đi: BN và ngi nhà BN có kin thc v bnh, cách phòng nga-x
trí các tác dng ph ca hóa cht, chm sóc và tp luyn thích hp.

2.2.4. Thc hin k hoch
Cn ghi rõ gi thc hin và tin hành các hot đng chm sóc theo th t u
tiên trong k hoch chm sóc.
2.2.4.1. Theo dõi
Cn thc hin các hot đng theo dõi đúng khong cách thi gian trong k
hoch, các thông s cn đc ghi chép đy đ, chính xác và báo cáo kp thi.
- Theo dõi sát các du hiu sinh tn trc trong và sau khi truyn hóa cht, kp
thi báo bác s ngay khi có bt thng (tng huyt áp, tt huyt áp, ri lon nhp tim,
tn s th). Nhm phòng nga các phn ng quá mn do hóa cht, thoát mch, …
- ánh giá tình trng tri giác, lit và ri lon cm giác (nu có): đ lu ý theo

dõi khi BN không t theo dõi các bt thng ti vùng tiêm truyn đc.
- Theo dõi các triu chng bt thng nghi ng phn ng vi hóa cht:
+ Cm giác khác thng: bn chn, ht hong, s hãi,…
+ Mn nga, ban đ, phù Quincke
+ Khó th kiu co tht thanh qun (kiu hen), ngt th
+ au qun bng, đái a không t ch
+ au đu, chóng mt, đôi khi hôn mê
+ Choáng váng, vt vã, giãy da, co git
- Theo dõi các biu hin ca thoát mch: nóng rát, tê bì, ban đ nh, nga và
sng phng. Trong vòng 2-3 ngày, ban đ và đau tng lên, da đi màu và chai cng li,
Thang Long University Library
19

bong vy khô hoc rp lên cng có th xut hin. Nu lng thuc b thoát mch ít, các
triu chng có th bin mt trong vài tun tip theo. Nu thuc thoát ra và lan rng, sâu
thì đ da, đau, hoi t, bong vy và loét s tng lên và hoi t vàng có th xut hin
trong vài tun sau đó.
- Phòng điu tr cn thoáng, kín gió, đ ánh sáng, … bnh nhân hóa tr có th
nm hay ngi tùy theo sc khe và nguyn vng ca mi bnh nhân. Tránh di chuyn
nhiu (d tc kim, chch kim, thoát mch …)
- Theo dõi các triu chng hô hp: khó th, tng tit đm dãi, chm sóc ng m
khí qun và hút đm dãi nh nhàng tránh xây xc (nu có).
- Theo dõi các tác dng ph trên đng tiêu hóa: nôn, bun nôn, tiêu chy, táo
bón, chán n, thay đi v giác.
- Theo dõi các đc tính trên h thn kinh: bnh lý thn kinh ngoi biên, đc tính
vi h thn kinh trung ng.
- Theo dõi các biu hin đc tính c ch ty xng: st (gim bch cu), thiu
máu (gim hng cu), chy máu (gim tiu cu).
- Theo dõi các triu chng khác: mt mi, mt ng, lo âu, s hãi, bun.
2.2.4.2. Can thip y lnh

Nói chung, khi có y lnh, ngi điu dng cn thc hin nhanh chóng, chính
xác, kp thi, đúng thi gian, đúng ch đnh (đng dùng, tc đ tiêm truyn, lng
dùng). Ngoài ra còn cn theo dõi các tác dng ph ca thuc.
- iu dng cn thc hin y lnh tiêm truyn do bác s chuyên khoa ung bu ký ch
đnh: tên thuc, liu lng, dung dch pha loãng thuc, lng dch, tc đ truyn, …
- iu dng cng cn hiu nhng tác dng ph ca hóa tr đ cùng vi bác s phi
hp x trí và hng dn ngi bnh yên tâm, không quá ht hong và báo cáo kp thi
nhng triu chng bt thng.
- Thc hin các th thut theo y lnh: hút đm dãi, đt sonde d dày (BN nôn nhiu).
- Ph bác s làm các th thut: đt ng ni khí qun, m khí qun, đt catheter tnh
mch trung tâm, đt bung tiêm truyn.
20

- Thc hin các xét nghim cn lâm sàng: xét nghim công thc máu, sinh hóa máu, vi
sinh, …
2.2.4.3. Chm sóc c bn
- m bo v sinh và phòng chng nhim khun.
- m bo yêu cu vô khun khi thc hin các th thut, đc bit lu ý nhng bnh
nhân h bch cu.
- m bo dinh dng:
+ Ch đ n là mt trong nhng yu t môi trng, c gây bnh hoc bo v, có th
nh hng đn s phát trin UT. S phát trin ca UT có th làm tng nguy c b suy
dinh dng do chính bnh UT hoc tác dng ca điu tr. T l mc bnh và t vong
liên quan đn điu tr tng lên t l nghch vi cân nng BN.
+ Mc tiêu là duy trì cân nng hp lý vi BMI trong khong 20-23
+ Khuyên BN tng khu phn n: tng s ba n, tng nng lng và lng cht dinh
dng ca thc phm và dch, đ ung giàu dinh dng. n chín ung sôi, ra tay
trc khi n và sau khi đi v sinh.
+ n nhiu loi hoa qu và rau (khuyn cáo 25-35gam/ngày, ít nht 300 gam/ngày)
+ Không n quá nhiu tht các loi (khong 100 gam/ngày)

+ Ung t 8-10 ly nc mi ngày
+ Ung ru và đ ung có cn vi s lng va phi nu không ngng hn
+ Không t ung b sung caroten và các vi cht dinh dng liu cao vì đn gi vn
cha xác đnh đc nguy c và hiu qu.
+ Ch đ n cho BN nôn và bun nôn:
 Ung ít nc trong khi n, tránh gây cm giác đy bng, óc ách, d nôn. Tt
nht là ung chm, s dng ng hút.
 Tránh n thc n du m, cay nng, nóng …
 n thành nhiu ba nh trong ngày
 Không nên nm ngay sau khi n
 Tránh n ung nhng thc phm đm mùi trong phòng kín
 Tránh bt n nhng thc n mà BN không thích hoc trc đó đã gây nôn
Thang Long University Library
21

- Chm sóc tâm lý xã hi cho bnh nhân UTP truyn hóa cht [18]
+ Xác đnh ý ngha cuc sng, điu tr. iu này giúp BN hc cách chp nhn bnh tt,
xây dng nim tin và xác đnh mong đi điu tr phù hp vi thc t tng BN.
+ Giúp BN lên k hoch (phng hng & mc tiêu), ch ng lòng t trng và kiêu
hãnh (hp tác vi nhân viên y t và ngi chm sóc, bc l cm xúc)
+ Giúp BN hc cách chp nhn các kt qu không nh mong đi & đau kh, t đó xác
đnh li hy vng, đim mnh và ngun lc đ tìm ti s thanh thn.
+ Báo vi bác s điu tr đ kp thi s dng thuc (an thn, chng trm cm, ) nu
có nhng biu hin bt thng
2.2.4.4. Phòng nga các tác dng ph ca điu tr hóa cht
c ch ty xng
Gim bch cu: Chn đoán gim bch cu trung tính khi s lng bch cu
trung tính tuyt đi gim bng hoc thp hn 2G/l. Nu s lng bch cu trung tính
tuyt đi gim xung thp hn 500/mm
3

, bnh nhân đc xem là gim bch cu trung
tính nng. Nguy c nhim trùng cao và rt nghiêm trng có th nhanh chóng đe da
tính mng [3], [4].
Can thip điu dng: theo dõi và giáo dc ngi bnh lu ý nhng du hiu và
triu chng: st, đau hng, ho hoc khó th mi xut hin, nght mi, tiu rát, rét run,
tiêu chy, hoc xut hin các triu chng: đ, sng, đau và nóng  v trí tn thng
hoc  v trí truyn tnh mch, đt bung tiêm truyn hoc đt catheter. Thông báo cho
thy thuc đ kim tra li công thc máu ca bnh nhân. Thc hin tiêm thuc kích
thích tng bch cu filgrastin (thng là Neupogen, Ior Leucocim tiêm trong da) nu
có ch đnh.[4], [8]
Gim hng cu: Tình trng thiu máu đc đánh giá da trên 2 ch s: s lng
hng cu và hemoglobin (Hb). Cn can thip khi Hb ≤ 10 g/dl.
Can thip điu dng:
theo dõi và giáo dc ngi bnh lu ý nhng du hiu và
triu chng: Mt mi, da hoc niêm mc ( ming và nu rng) xanh xao hoc tái
nht đi, chóng mt, nhc đu, kích thích, khó th, đc bit là nhng lúc gng sc, h
huyt áp, tng nhp tim hoc nhp th (hoc c hai).
22

Thc hin truyn máu theo đúng nguyên tc truyn máu. Tiêm thuc kích thích
tng sinh hng cu erythropoietin theo ch đnh. Do nhng yu t tng trng này có
th làm gia tng nguy c b huyt khi nên bnh nhân cn phi đc theo dõi sát công
thc máu mi khi tái khám. Giáo dc đ bnh nhân t nhn bit khi cm thy triu
chng khó th nng n hn, đau hoc sng chân, chóng mt hoc hoa mt, tng huyt
áp, mt mi hoc thì phi báo ngay nhân viên y t [1], [4].
Gim tiu cu: Gii hn bình thng ca s lng tiu cu là 150-450 G/l.
Bnh nhân đc coi là h tiu cu khi s lng tiu cu thp hn mc bình thng, t
150-750 G/l (đ 1); t 74-50 G/l (đ 2); t 25-49,9 G/l (đ 3); t < 25 G/l (đ 4).
Can thip điu dng:
theo dõi và giáo dc ngi bnh lu ý nhng du hiu và

triu chng: d b thâm tím, chy máu kéo dài hn bình thng sau khi b mt vt ct
hoc vt xc nh, b chy máu nu rng hoc chy máu mi, xut hin nhng đm
petechiae (nhng chm nh màu đ hng trên da), nhc đu, có máu trong phân hoc
nc tiu.
Thc hin truyn tiu cu nu có ch đnh theo đúng quy trình truyn máu an
toàn. Tiêm thuc tng sinh tiu cu nu có ch đnh [1], [4].
Bun nôn và nôn
Triu chng có th xut hin ngay sau khi hóa tr hoc sau đó. Cht lng gic
ng ngày hôm trc và vic có BN trong phòng b nôn cng làm tng nguy c nôn
Can thip điu dng:
Nhng yu t có th nh hng đn s lng và đ nng
ca triu chng bao gm: tng b say sóng, say tàu xe trc đây, đã tng b bun nôn
và nôn nng n trc đây, mt mi, lo lng trong quá trình điu tr, ung ru nng
(hin ti hoc trc đây), là ph n  đ tui còn hành kinh (có nguy c cao b bun
nôn và nôn nng và kéo dài). Thông báo nhng tác dng ph có th và hng dn
nhng cách không dùng thuc đ điu tr nôn chng hn nh: ung trà gng, nhng bài
tp th giãn, nhc êm du. Thc hin tt y lnh cho bnh nhân dùng thuc chng nôn
theo đng ung hoc tiêm (phi đa vào c th ngi bnh trc hóa tr khong 30
phút).[9]. [12], [16].

Thang Long University Library
23

Chán n và thay đi cân nng
Hu ht các loi thuc hóa tr có th gây ra chán n  mt mc đ nào đó, gim
hoc mt hoàn toàn khu v. Chán n, cng nh st cân, có th là hu qu trc tip ca
ung th trên hot đng chuyn hóa ca c th. Triu chng chán n có th nh. Nu
nng, nó có th dn đn suy nhc, mt dng thiu dinh dng kèm theo mt c.
Can thip điu dng:
Hng dn bnh nhân ch đ n ung hp lý. Theo dõi

cân nng hàng tun và ghi li biu đ cân nng. Báo li vi bác s điu tr nu có hin
tng gim cân quá nhanh hay tng cân do tác dng ph ca thuc (corticoid).[12]
Thay đi v giác
Nhng thuc điu tr ung th và chính bn thân ung th có th gây thay đi mùi
v ca mt s loi thc n. S thay đi v giác có th dn đn chán n, suy sinh dng
và thay đi cân nng.
Can thip điu dng:
i vi triu chng thay đi v giác do hóa tr, lu ý và
phát hin nhng du hiu bt thng v v giác: Ghét hoc tng thèm mun nhng thc
n ngt, không thích nhng thc n có v đng, ghét cà chua hoc nhng thc n làm
t cà chua, ghét tht bò hoc tht heo, liên tc cm thy có v kim loi hoc v thuc bên
trong ming.
Hng dn bnh nhân chm sóc v sinh ming, rng gi và mùi khó chu có th
nh hng đn kh nng nm ca bnh nhân. Thay đi v giác và khu giác có th vn
tip din cùng lúc vi thi gian hóa tr, thm chí còn kéo dài lâu hn. Khong 6, 7 tun
sau khi hóa tr kt thúc, v giác và khu giác thng (nhng không phi là luôn luôn)
s tr li bình thng. [9],[12]
Loét ming hoc hng
Loét  ming, hng và thc qun thng ch là nht thi, thng xut hin t 5
đn 14 ngày sau khi hóa tr. Viêm ming thng t hi phc sau 2 đn 3 tun và lành
hoàn toàn khi kt thúc hóa tr. [9], [12]
Can thip điu dng:
iu dng cn hng dn bnh nhân v sinh rng
ming, súc hng hoc ngm nc mui sinh lý, bôi xt thuc sát trùng bo v niêm
mc.
24

Táo bón
Táo bón thng kèm theo phân khô, cng, cng bng, đy hi, co cng hoc
đau. Nhng yu t nguy c ca táo bón bao gm: dùng nhng thuc gim đau có tính

cht gây nghin, thiu vn đng, n ít cht x và gim lng thc n đi vào c th,
gim ung nc và mt nc, ngh ngi ti ging, trm cm [9], [12].
Can thip điu dng:
Tìm nguyên nhân đ khc phc và có hng x trí. Giáo
dc và hng dn bnh nhân và ngi nhà chú ý đn lch đi ngoài ca bnh nhân, c
gng hot đng, n nhng thc n có cht x và ung ít nht 2-3 lít nc mi ngày.
Báo vi bác s nu bnh nhân 3 ngày cha đi tin.
Tiêu chy
Tiêu chy có th tr nên trm trng và đe da mng sng nu nó gây mt nc,
suy dinh dng, mt cân bng đin gii.
Can thip điu dng:
Báo li vi bác s nu nh bnh nhân b tiêu chy đ có
th đc điu tr nhanh chóng. Ghi li s ln tiêu chy, lng và tính cht phân ri
cung cp thông tin này cho bác s [9], [12].
Mt mi
Mt mi là mt trong nhng triu chng thng gp nht ca ung th và hóa tr.
Bnh nhân thng cm thy: kit sc, yu t, mt nng lng, gim kh nng hot
đng th lc cng nh trí tu, khó khn trong suy ngh và tp trung, hay quên. Triu
chng mt mi mà nhng bnh nhân ung th cm thy không liên quan đn hot đng
và không khi khi ngh ngi hoc ng. Mt mi có th kéo dài và gây nh hng đn
sc khe cùng vi cht lng sng ca bnh nhân.
Can thip điu dng:
Thông báo triu chng này vi bác s đ có th điu tr
nhng nguyên nhân thc th (thiu máu) và giúp ngi bnh đi phó đc vi chúng
[3], [18].
Nhng tác dng ph khác
Nhng thay đi  h thn kinh ngoi biên thng nh hng đn tay và chân,
bao gm: tê, nga ran, gim cm giác, đau. Nhng thay đi  h thn kinh ngoi biên
có th làm bnh nhân cm thy vng v và gây khó khn cho nhng hot đng thng
Thang Long University Library

25

ngày nh m hàm, tht nút hoc bóp tuýp kem đánh rng. Các dây thn kinh có th
lành tr li và nu gim liu hóa tr hoc ngng điu tr, các triu chng thng s
gim hoc bin mt. Tuy nhiên, đôi khi có nhng trng hp b tn thng vnh vin.
Nhng vn đ v sinh sn và tình dc có th xut hin sau khi đc điu tr hóa
cht. Loi vn đ nào mà bnh nhân s gp phi còn ph thuc vào đ tui khi đc
điu tr, liu lng và thi gian điu tr, loi thuc đc dùng.
Các du hiu tn thng gan bao gm: vàng da hoc vàng cng mc mt, mt
mi, đau  phn di xng sn bên phi, sng, phù n  bng hoc  chân.Nhng
du hiu có th gp ca tn thng thn bao gm: nhc đu, đau  phn di ca lng,
mt mi, yu t, bun nôn, tng huyt áp, th nhanh, thay đi s ln đi tiu, thay đi
màu sc nc tiu, sng hoc phù n c th [18].
Can thip điu dng: Hng dn bnh nhân thông báo bt k nhng thay đi
k trên và báo li cho các bác s ngay khi cn thit.
2.2.4.5. X trí các bin chng ca điu tr hóa cht
- Thoát mch hóa cht [10], [17]
+ D phòng: là phng pháp tt nht vi các bin chng thoát mch. Mt s bin pháp
phòng nga đn gin có th gim thiu kh nng thoát mch là:
- i vi đng truyn ngoi vi, đng truyn tnh mch nên chn nhng
đng truyn mi đc đt và các tnh mch đc la chn phi ln, còn nguyên vn
và máu phi tr li kim tiêm truyn tt trc khi bt đu truyn. Vi trí đt đng
truyn nên la chn theo th t u tiên sau: cng tay (tnh mch nn, tnh mch đu và
tnh mch gia), mu bàn tay, c tay, h trc khuu.
- Các kim bm hoc kim nha cn đc c đnh cht vi da bng bng dính.
Khi dán bng dính nên tránh nhng v trí cn kim tra. Thêm vào đó, mi mt kim
nha hoc mt kim bm sau khi đc c đnh bng bng dán có th bao ph lên toàn
b mt da và kim bng mt bng dán trong. Xác đnh s thông ca đng truyn bng
cách bm 5-10ml nc mui sinh lý NaCl 0,9% hoc đng Glucose 5%.
- Các thuc hóa cht cn pha loãng theo ch đnh, nên đc truyn vào tnh

mch  cng tay và tip theo nên truyn tip dung dch mui sinh lý hoc đng 5%.