Tải bản đầy đủ (.pdf) (161 trang)

đánh giá giá trị kinh tế của tài nguyên đất ngập nước tại cửa sông ba lạt, giao thủy, nam định

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.16 MB, 161 trang )

MỞ ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA LUẬN ÁN
1.1. Nhu cầu sử dụng thông tin về giá trị kinh tế phục vụ quản lý tài nguyên
đất ngập nước tại Việt Nam
Việt Nam có một hệ thống tài nguyên đất ngập nước (ĐNN) rất phong phú với diện
tích hơn 10 triệu hecta phân bố rộng khắp cả nước, gồm nhiều loại hình đa dạng như
đầm phá, đầm lầy, bãi bồi cửa sông, rừng ngập mặn ven biển, ao hồ tự nhiên và
nhân tạo. ĐNN là một tài nguyên quan trọng cung cấp rất nhiều giá trị trực tiếp và
gián tiếp cho cộng đồng xã hội như thủy sản, dược liệu, phòng chống thiên tai, bảo
vệ bờ biển, hấp thụ CO
2
, bảo tồn nguồn gen và đa dạng sinh học cũng như các giá
trị văn hoá, lịch sử và xã hội khác [15] [20] [33].
Mặc dù có vai trò quan trọng với hệ thống kinh tế, xã hội và môi trường nhưng các
hệ sinh thái ĐNN tại Việt Nam đang bị suy giảm nghiêm trọng. Về số lượng, trong
thập kỷ qua, ước tính có khoảng 180 ngàn ha rừng ngập mặn ven biển đã bị mất,
thay vào đó là các đầm nuôi trồng thủy sản, các công trình phục vụ du lịch, giao
thông, thương mại. Ngoài ra, ĐNN cũng chịu sự thay đổi mạnh mẽ về chất lượng do
một số nguyên nhân. Trước hết là ô nhiễm công nghiệp: các chất thải từ sản xuất
công nghiệp, tàu thuyền gây ảnh hưởng mạnh và nghiêm trọng tới chất lượng các
sông hồ, kênh rạch chứa nước. Ô nhiễm do sử dụng hóa chất và thuốc bảo vệ thực
vật trong nông nghiệp cũng là một mối đe dọa lớn đối với chất lượng môi trường
ĐNN. Vùng Đồng bằng châu thổ sông Hồng có mức độ sử dụng chất bảo vệ thực
vật rất lớn với nồng độ trong mùa mưa đều quá giới hạn cho phép khoảng 20-30 lần.
Trong giai đoạn 1995-2005 cũng có 50 tai nạn dầu tràn làm tràn khoảng 90 ngàn tấn
dầu ra biển, gây thiệt hại lớn cho các hệ sinh thái ĐNN ven biển [9] [45] [92].
Theo Cục BVMT (2006), nguyên nhân của sự suy giảm tài nguyên ĐNN ở Việt
Nam bên cạnh những yếu tố khách quan như biến đổi khí hậu, sự cố tràn dầu, áp lực
1
tăng trưởng kinh tế, đô thị hoá, còn có sự yếu kém trong hệ thống quản lý tài
nguyên. Cụ thể là hệ thống pháp lý thiếu đồng bộ, chồng chéo trong phân định chức


năng của các cơ quan quản lý, hệ thống quyền tài sản chưa được phân định rõ ràng,
nguồn tài chính cho bảo tồn kém bền vững, thiếu cơ sở dữ liệu, tư liệu khoa học
phục vụ quản lý [13] [72].
Kinh nghiệm thế giới cho thấy thông tin về giá trị kinh tế của ĐNN là một yếu tố
đầu vào quan trọng cho việc quản lý và sử dụng hiệu quả, bền vững tài nguyên này.
Một mặt, các thông tin về giá trị kinh tế giúp các nhà quản lý lựa chọn được các
phương án sử dụng ĐNN có hiệu quả, góp phần xây dựng các qui hoạch, kế hoạch
phát triển. Mặt khác, thông tin về giá trị kinh tế cũng là một đầu vào quan trọng góp
phần hoàn thiện hệ thống pháp lý và các cơ chế quản lý ĐNN, lý giải cho sự phân
bổ nguồn lực cho bảo tồn ĐNN, xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu phục vụ quản lý,
là cơ sở để giải quyết tranh chấp khiếu nại cũng như là một thành tố cơ bản trong
các chương trình giáo dục, truyền thông ĐNN [55] [75].
Mặc dù có vai trò và ý nghĩa quan trọng nhưng tại Việt Nam các thông tin về giá trị
kinh tế của ĐNN còn rất thiếu, rời rạc và kém đồng bộ. Mặc dù đã tham gia Công
ước Ramsar từ năm 1989 và hiện đã có 68 vùng ĐNN trên cả nước được công nhận
là có giá trị sinh thái cao nhưng những quyết định quản lý, sử dụng ĐNN tại Việt
Nam vẫn chủ yếu mang tính hành chính, kỹ thuật trong khi các khía cạnh kinh tế
chưa được nhìn nhận và xem xét đúng mức [72]. Một trong những nguyên nhân của
tình trạng này là chúng ta chưa có các dữ liệu về giá trị kinh tế của ĐNN. Các quyết
định sử dụng ĐNN thường đứng trên quan điểm cá nhân và chỉ tính đến những lợi
ích trực tiếp mà ĐNN mang lại cho cá nhân trong khi các lợi ích tổng thể mà ĐNN
cung cấp cho xã hội thường bị bỏ qua hoặc đánh giá thấp. Từ đó các quyết định
phân bổ ĐNN thường không hiệu quả, không mang lại lợi ích lớn nhất cho cộng
đồng và xã hội [13] [92].
Nhận thức được tầm quan trọng của ĐNN, trong những năm qua, Nhà nước đã tiến
hành rất nhiều các chương trình tổng thể và các hoạt động cụ thể với mục đích quản
2
lý hiệu quả, bền vững tài nguyên này. Năm 2003, Chính phủ đã ban hành Nghị định
số 109/2003/NĐ-CP về “Bảo tồn và phát triển bền vững ĐNN”. “Kế hoạch hành
động quốc gia về bảo tồn và phát triển bền vững các vùng ĐNN giai đoạn 2004-

2010” của Bộ Tài nguyên và Môi trường (TNMT) năm 2004 tiếp tục cụ thể hoá
những đường hướng chỉ đạo về quản lý ĐNN của Nghị định 109. Các văn bản trên
đều nhấn mạnh một trong những hoạt động trọng tâm trong công tác quản lý tài
nguyên ĐNN là tăng cường nghiên cứu khoa học về ĐNN và gắn kết các kết quả
nghiên cứu với các đề xuất quản lý thực tiễn, trong đó nghiên cứu về giá trị kinh tế
của ĐNN là một hướng quan trọng [2] [3] [9].
1.2. Nhu cầu ứng dụng các phương pháp đánh giá giá trị kinh tế của đất ngập
nước tại Việt Nam
Đánh giá giá trị kinh tế tài nguyên nói chung và giá trị của ĐNN nói riêng là một
chủ đề mang tính chất khoa học - ứng dụng ngày càng trở nên phổ biến trong những
năm gần đây trên thế giới bao gồm cả các nước phát triển và đang phát triển do nhu
cầu khách quan và sự cần thiết của thông tin phục vụ quản lý. Cùng với nhu cầu
khách quan đó, cơ sở lý thuyết và các phương pháp và mô hình lượng giá ngày càng
đa dạng và hoàn thiện mặc dù cũng trở nên phức tạp hơn nhằm đưa lại các kết quả
chính xác, tin cậy cho các hoạt động quản lý, sử dụng tài nguyên. Nhìn chung trên
thế giới hiện nay, xu hướng chung là có ba cách tiếp cận đánh giá giá trị kinh tế của
ĐNN:
 Đánh giá phân tích tác động (Impact Analysis Valuation): được sử dụng để đánh
giá thiệt hại của ĐNN khi có chịu các tác động hay sốc (shock) bên ngoài như sự
cố tràn dầu, ô nhiễm công nghiệp, thiên tai.
 Đánh giá từng phần (Partial Valuation): được sử dụng để đánh giá giá trị kinh tế
của hai hay nhiều phương án sử dụng ĐN khác nhau (ví dụ: nuôi tôm, phát triển
du lịch hoặc bảo tồn).
 Đánh giá tổng thể (Total Economic Valuation): được sử dụng để đánh giá phần
đóng góp tổng thể của tài nguyên ĐNN cho hệ thống phúc lợi xã hội.
3
Trong ba hướng tiếp cận đánh giá trên, đánh giá tổng thể có vai trò quan trọng vì nó
cung cấp thông tin nền cho các hoạt động quản lý đồng thời là dữ liệu đầu vào cho
đánh giá phân tích tác động và đánh giá từng phần [55].
Tại Việt Nam, việc đánh giá giá trị kinh tế của tài nguyên và tác động môi trường

bắt đầu vào giữa những năm 1990 cùng với sự ra đời của Luật Bảo vệ Môi trường
1993 trong đó đòi hỏi việc xác định thiệt hại do ô nhiễm suy thoái môi trường gây
ra [8]. Gần đây, việc đánh giá thiệt hại về tài nguyên và môi trường càng trở nên
cấp bách cùng với áp lực phát triển kinh tế. Vì thế, đã có nhiều các nghiên cứu trong
lĩnh vực này xuất hiện ở Việt Nam. Các trường hợp và các phương pháp đánh giá
cũng ngày càng đa dạng
Nghiên cứu của Nguyễn Thế Chinh và Đinh Đức Trường trong trường hợp “Đánh
giá thiệt hại kinh tế do ô nhiễm tại khu công nghiệp gang thép Thái Nguyên” (2002)
là một trong những nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam có sử dụng phương pháp đánh
giá thị trường (market price) trong phân tích tác động. Trong đó các tác giả đã sử
dụng kỹ thuật giá thị trường để đánh giá sự tổn hại về năng suất nông nghiệp và sức
khoẻ do ô nhiễm của Nhà máy gang thép Thái Nguyên gây ra cho người dân ở một
số xã xung quanh thông qua việc so sánh năng suất và lượng người mắc bệnh ở các
vùng ô nhiễm và vùng đối chứng để xác định chênh lệch bản chất giữa mức độ năng
suất/ sức khoẻ thông thường và năng suất/sức khoẻ khi ô nhiễm [5]. Tác giả Mai
Trọng Nhuận và các cộng sự cũng sử dụng phương pháp giá thị trường để đánh giá
giá trị kinh tế của một số điểm trình diễn ĐNN tại Việt Nam năm 2000, trong đó
ước tính sơ bộ các giá trị sử dụng trực tiếp của một số khu vực ĐNN tiêu biểu tại
Việt Nam [28]. Cũng sử dụng phương pháp này, tác giả Đỗ Nam Thắng (2005) đã
tính toán giá trị sử dụng trực tiếp của tài nguyên ĐNN vùng Đồng bằng sông Cửu
Long, đồng thời tiếp tục hoàn thiện việc áp dụng phương pháp giá thị trường tại
Việt Nam thông qua điều chỉnh một số nhân tố sai lệch để đưa ra kết quả khá tin cậy
về những khối giá trị trực tiếp của ĐNN tại địa bàn nghiên cứu [39]. Tác giả Lê Thu
Hoa và các cộng sự (2006) cũng sử dụng kỹ thuật giá thị trường để tính toán giá trị
nuôi tôm tại khu ĐNN của VQG Xuân Thủy, Nam Định [18]. Có thể nói, phương
4
pháp giá thị trường là phương pháp đánh giá giá trị môi trường được sử dụng phổ
biến và hoàn thiện nhất ở Việt Nam hiện nay.
Ngoài ra, trong những năm trở lại đây, để đánh giá những phần giá trị khác trong
tổng giá trị kinh tế của tài nguyên (tài sản môi trường), các nhà nghiên cứu của Việt

Nam cũng đã bước đầu nghiên cứu và áp dụng thử nghiệm các phương pháp phức
tạp hơn, phổ biến là phương pháp Chi phí du lịch (Travel Cost Method - TCM) và
Đánh giá ngẫu nhiên (Contigent Valuation Method - CVM). Các phương pháp này
dựa trên các thị trường sẵn có hoặc xây dựng các thị trường giả định để đánh giá
phúc lợi (welfare) của người sử dụng tài nguyên khi tham gia thị trường, từ đó đưa
ra các khuyến nghị về chính sách. Mở đầu bằng nghiên cứu của Nguyễn Đức Thanh
và Lê Thị Hải (1999) về giá trị du lịch của Vườn quốc gia (VQG) Cúc Phương
thông qua việc sử dụng phương pháp TCM [35], phương pháp này tiếp tục được
nhân rộng để định giá giá trị giải trí của các VQG, khu bảo tồn thiên nhiên
(KBTTN) khác trong cả nước như KBTTN Hòn Mun [27], VQG Ba Bể [21], VQG
Bạch Mã [7]. Ngoài phương pháp TCM, phương pháp CVM cũng được áp dụng
phổ biến để xác định giá trị phi sử dụng của tài nguyên cũng như lợi ích của việc
tiến hành các chương trình bảo tồn, cải thiện chất lượng môi trường. Phương pháp
này cũng được sử dụng trong các nghiên cứu của tác giả Bùi Dũng Thể (2005) để
xác định mức chi trả của người dân để bảo tồn rừng đầu nguồn tại Huế và tác giả
Đinh Đức Trường (2008) để xác định sự suy giảm giá trị của hệ sinh thái san hô do
sự cố dầu tràn tại Quảng Nam [38][43]. Gần đây, một phương pháp đánh giá mới
dựa trên thị trường giả định và lựa chọn hành vi (Choice modelling) cũng đã được
thực hiện trong nghiên cứu của Đỗ Nam Thắng (2008) để xác định giá trị của bảo
tồn ĐNN ở VQG Tràm Chim [89]. Phương pháp này đòi hỏi phải có sự kết hợp chặt
chẽ giữa các nhà nghiên cứu kinh tế và các nhà sinh thái học để xây dựng các kịch
bản bảo tồn phù hợp, từ đó tính ra lợi ích của từng kịch bản.
Tuy nhiên, các nghiên cứu cho đến nay về giá trị kinh tế của ĐNN tại Việt Nam có
một số các hạn chế sau:
5
 Thứ nhất, các nghiên cứu mới chỉ tập trung vào một nhóm giá trị cụ thể của
ĐNN, phổ biến là giá trị sử dụng trực tiếp trong khi các nhóm giá trị sử dụng
gián tiếp và phi sử dụng chưa được nghiên cứu kỹ càng. Cho đến nay chưa có
nghiên cứu nào tại Việt Nam sử dụng cách tiếp cận đánh giá tổng thể giá trị của
ĐNN.

 Thứ hai, các kết quả nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở mức độ tính toán sơ bộ, chưa
có sự thảo luận và liên hệ chặt chẽ với các biện pháp quản lý ĐNN cụ thể. Nói
cách khác, việc đề xuất các ứng dụng quản lý trên cơ sở kết quả nghiên cứu về
giá trị kinh tế của ĐNN còn rất hạn chế.
 Thứ ba, cho đến nay các phương pháp đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN ở Việt
Nam mới chỉ tập trung vào những nhóm truyền thống như giá thị trường, chi phí
du lịch. Các phương pháp tiên tiến được sử dụng trên thế giới như hàm sản xuất,
đánh giá ngẫu nhiên, mô hình lựa chọn chưa được sử dụng nhiều trong nước. Lý
do là những phương pháp này thường đi kèm với những đòi hỏi chặt chẽ về tiếp
cận mô hình lý thuyết kinh tế, qui trình thu thập thông tin chi tiết, kỹ thuật xử lý
và phân tích dữ liệu phức tạp. Tuy nhiên, về ưu điểm, việc áp dụng các phương
pháp hiện đại trên lại cho phép xác định các nhóm giá trị khó lượng hóa của
ĐNN như giá trị sử dụng gián tiếp và phi sử dụng.
2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN
2.1. Mục tiêu tổng quát
Đánh giá giá trị kinh tế toàn phần và từng phần của tài nguyên ĐNN phục vụ cho
việc quản lý ĐNN; áp dụng thử nghiệm cho vùng ĐNN tại cửa sông Ba Lạt, tỉnh
Nam Định.
2.2. Mục tiêu cụ thể
1. Tổng quan và hệ thống hóa các vấn đề lý luận, cơ sở khoa học, phương pháp
luận, các phương pháp và qui trình đánh giá giá trị kinh tế phục vụ quản lý
ĐNN.
6
2. Áp dụng thử nghiệm một số phương pháp và qui trình đánh giá tiến tiến của
thế giới để đánh giá giá trị kinh tế tổng thể và từng phần gồm giá trị sử dụng
trực tiếp, giá trị sử dụng gián tiếp và giá trị phi sử dụng của tài nguyên ĐNN
tại vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định
3. Đề xuất các biện pháp quản lý tài nguyên ĐNN tại vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh
Nam Định dựa trên các kết quả đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN.
3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

3.1. Phạm vi không gian
Nghiên cứu được thực hiện tại vùng ĐNN cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định, cụ thể
là toàn bộ khu vực VQG Xuân Thủy (gồm cả vùng lõi và vùng đệm) nằm ở phía
Tây Nam cửa Ba Lạt thuộc huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định.
Vùng ĐNN tại cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định được lựa chọn là không gian nghiên
cứu vì những lý do sau:
Thứ nhất, đây là vùng ĐNN tiêu biểu, chứa đựng những giá trị sinh thái và đa dạng
sinh học quan trọng bậc nhất tại Việt Nam, đồng thời có tầm quan trọng quốc tế.
Xuân Thủy là khu Ramsar đầu tiên tại Việt Nam và được đánh giá là “trái tim” của
Khu Dự trữ sinh quyển thế giới ĐNN châu thổ Sông Hồng do Tổ chức Giáo dục,
khoa học và văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO) chính thức công nhận ngày
02/12/2004 [44].
Thứ hai, ĐNN tại khu vực nghiên cứu hàm chứa rất nhiều giá trị kinh tế thuộc cả ba
nhóm là giá trị sử dụng trực tiếp, giá trị sử dụng gián tiếp và giá trị phi sử dụng. Do
vậy, đây là địa bàn hội tụ những điều kiện cần thiết để có thể ứng dụng cơ sở khoa
học và các phương pháp đánh giá nhằm xác định được giá trị kinh tế tổng thể của tài
nguyên ĐNN. Từ đó, có thể đưa ra các kiến nghị về khả năng ứng dụng các phương
pháp và qui trình đánh giá giá trị kinh tế cho các khu ĐNN khác.
7
Thứ ba, với các giá trị kinh tế cao cũng như các giá trị về sinh thái quan trọng được
cung cấp bởi tài nguyên ĐNN, VQG Xuân Thủy là nơi mà sự xung đột giữa các
hoạt động phát triển và bảo tồn thể hiện rõ ràng nhất, vì vậy rất cần một sự tiếp cận
quản lý sử dụng tài nguyên mang tính đồng bộ, hệ thống, trong đó có các thông tin
về giá trị kinh tế của ĐNN.
Thứ tư, là một khu vực có giá trị sinh thái cao nên Xuân Thủy thu hút sự quan tâm
của nhiều nhà khoa học, các tổ chức quốc tế và các nhà quản lý ở trung ương và địa
phương. Vì vậy, tại Xuân Thủy, đã có một số thông tin nền, dữ liệu thứ cấp nằm
trong các nghiên cứu, tư liệu, báo cáo đã có. Bên cạnh những thông tin sơ cấp được
thu thập tại hiện trường, các thông tin thứ cấp cũng rất quan trọng và là yếu tố đầu
vào phục vụ cho công tác đánh giá giá trị kinh tế tại khu vực.

3.2. Phạm vi thời gian
Mặc dù nghiên cứu hiện trường tại vùng cửa sông Ba Lạt được thực hiện chủ yếu
trong năm 2007 và 2008 nhưng luận án có sử dụng hệ thống tư liệu nghiên cứu,
tham khảo được ấn bản trong rất nhiều năm, trong đó các báo cáo thứ cấp tại hiện
trường nghiên cứu có thời gian từ năm 2002 đến năm 2008.
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Luận án đã sử dụng những phương pháp cơ bản sau trong quá trình thực hiện.
Ngoài ra quá trình và các phương pháp nghiên cứu cụ thể (methodologies) sẽ được
trình bày chi tiết trong Chương 2 khi đánh giá từng loại giá trị cụ thể của ĐNN.
Phương pháp kế thừa: luận án sử dụng kế thừa các tài liệu, tư liệu, kết quả của các
công trình nghiên cứu trong nước và quốc tế để khái quát và hệ thống hóa cơ sở lý
luận của đánh giá giá trị kinh tế phục vụ quản lý ĐNN; cung cấp thông tin nền phục
vụ triển khai nghiên cứu thực nghiệm; ứng dụng các kết quả nghiên cứu để đề xuất
các giải pháp quản lý ĐNN tại vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định.
8
Phương pháp chuyên gia: được sử dụng để đánh giá ưu nhược điểm của một số
phương pháp, qui trình đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN đã áp dụng tại Việt Nam;
nhận diện, mô tả và và lý giải lựa chọn các giá trị kinh tế quan trọng của ĐNN tại
vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định; xây dựng và hoàn thiện các bảng hỏi thu
thập thông tin; phân tích thực trạng và đề xuất các cơ chế, giải pháp quản lý ĐNN
tại hiện trường nghiên cứu và tại Việt Nam. Các chuyên gia bao gồm các nhà khoa
học nghiên cứu về ĐNN, rừng ngập mặn, kinh tế môi trường, chính sách môi trường
cũng như các nhà quản lý ở cấp trung ương và địa phương.
Phương pháp mô hình toán kinh tế: các mô hình toán kinh tế được sử dụng trong
luận án để đánh giá các khối giá trị kinh tế của ĐNN bao gồm hàm sản xuất hộ gia
đình, hàm chi phí du lịch, hàm cực đại xác xuất lựa chọn chi trả, mô hình lợi ích
ngẫu nhiên có tham số và phi tham số. Các mô hình này được kế thừa và phát triển
trên cơ sở lý các lý thuyết kinh tế, được tham vấn ý kiến chuyên gia để lựa chọn các
biến số phù hợp, được chạy và thử nghiệm để điều chỉnh các trục trặc và lỗi kỹ
thuật phát sinh.

Phương pháp điều tra xã hội học: được thực hiện chủ yếu tại hiện trường nghiên
cứu với các đối tượng gồm các cơ sở nuôi trồng thủy sản, người dân, du khách tham
quan, các nhà quản lý nhằm thu thập các dữ liệu đầu vào phục vụ cho việc đánh giá
giá trị kinh tế và đề xuất các biện pháp quản lý ĐNN tại vùng cửa sông Ba Lạt tỉnh
Nam Định.
Phương pháp xử lý thống kê: các dữ liệu sơ cấp và thứ cấp thu thập được xử lý
bằng phần mềm thống kê SPSS và Excel; thông tin trong các cuộc phỏng vấn sâu và
thảo luận nhóm cũng được xử lý riêng biệt phục vụ cho phần báo cáo kết quả, thảo
luận và đề xuất biện pháp quản lý.
Phương pháp phân tích, tổng hợp: sử dụng trong quá trình hoàn thiện luận án. Kết
quả từ các mô hình xử lý dữ liệu sẽ được diễn giải, phân tích và thảo luận chi tiết.
9
Các biện pháp và qui trình quản lý cũng sẽ được đề xuất dựa trên những kết quả
phân tích và tổng hợp.
5. Ý NGHĨA VÀ ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
Về ý nghĩa lý luận, luận án hệ thống hóa cơ sở khoa học của việc đánh giá giá trị
kinh tế phục vụ quản lý tài nguyên ĐNN gồm quan điểm tiếp cận, lý thuyết đánh
giá, các phương pháp đánh giá và việc sử dụng thông tin giá trị kinh tế trong quản lý
ĐNN. Ngoài ra, trên cơ sở ứng dụng thử nghiệm một hệ thống các phương pháp
đánh giá tiên tiến của thế giới để xác định giá trị kinh tế của tài nguyên ĐNN tại
vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định, luận án cũng đưa ra các khuyến nghị về khả
năng áp dụng một số phương pháp đánh giá cũng như qui trình đánh giá giá trị kinh
tế của ĐNN tại Việt Nam
Về ý nghĩa thực tiễn, dựa trên các kết quả nghiên cứu thực nghiệm về giá trị kinh tế
tổng thể và từng phần của ĐNN tại cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định, luận án đưa ra
các đề xuất ứng dụng thông tin về giá trị kinh tế phục vụ cho việc quản lý hiệu quả,
bền vững tài nguyên ĐNN tại khu vực nghiên cứu.
6. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận án được kết cấu thành ba chương chính gồm:
Chương 1: Cơ sở lý luận của đánh giá giá trị kinh tế phục vụ quản lý tài

nguyên đất ngập nước
Chương 2: Đánh giá giá trị kinh tế của tài nguyên đất ngập nước tại cửa sông
Ba Lạt, tỉnh Nam Định
Chương 3: Quản lý tài nguyên đất ngập nước tại cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam
Định sử dụng thông tin về giá trị kinh tế của đất ngập nước
10
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ KINH TẾ PHỤC
VỤ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN ĐẤT NGẬP NƯỚC
1.1. TIẾP CẬN ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ KINH TẾ CỦA ĐẤT NGẬP NƯỚC
1.1.2. Khái niệm đất ngập nước
Thuật ngữ “Đất ngập nước” có nội hàm khá rộng và được hiểu theo nhiều cách khác
nhau trong từng hoàn cảnh, mục đích sử dụng.
Theo công ước Ramsar (1971), ĐNN được định nghĩa như sau:
“ ĐNN được coi là các vùng đầm lầy, than bùn hoặc vùng nước dù là tự
nhiên hay nhân tạo, ngập nước thường xuyên hoặc từng thời kỳ, là nước tĩnh, nước
chảy, nước ngọt, nước lợ hay nước mặn bao gồm cả những vùng biển mà độ sâu
mực nước khi thủy triều ở mức thấp nhất không vượt quá 6m ”.
Theo Chương trình quốc gia về điều tra ĐNN của Hoa Kỳ (2004):
“Về vị trí phân bố, ĐNN là những vùng đất chuyển tiếp giữa những hệ sinh
thái (HST) trên cạn và HST thủy vực. Những nơi này mực nước ngầm thường nằm
sát mặt đất hoặc thường xuyên được bao phủ bởi lớp nước nóng”.
Theo tác giả Lê Văn Khoa (2007):
“ĐNN là đất bão hòa nước trong thời gian dài đủ để hỗ trợ cho các quá trình
thủy sinh. Đó là những nơi khó tiêu thoát nước, có thực vật thủy sinh và các hoạt
động sinh học thích hợp với môi trường ẩm ướt”[26].
Những định nghĩa trên nhìn chung đều xem ĐNN như đới chuyển tiếp sinh thái,
những diện tích chuyển tiếp giữa môi trường trên cạn và ngập nước, những nơi mà
sự ngập nước của đất tạo ra sự phát triển của một hệ thực vật đặc trưng. Ngoài ra,
các định nghĩa về ĐNN thường gồm có ba thành tố chính là: (i) ĐNN được phân

11
biệt bởi sự hiện diện của nước. (ii) ĐNN thường có những loại đất đồng nhất khác
hẳn với những vùng đất cao ở xung quanh.(iii) ĐNN thích hợp cho sự hiện diện của
những thảm thực vật thích nghi với những điều kiện ẩm ướt.
Hiện nay, định nghĩa ĐNN của Công ước Ramsar được nhiều quốc gia, tổ chức sử
dụng phổ biến nhiều hơn cả và là cơ sở cho các hoạt động quản lý và nghiên cứu về
ĐNN. Luận án sẽ sử dụng định nghĩa này một mặt vì vùng ĐNN nghiên cứu là khu
vực bãi bồi cửa sông ngập nước theo chế độ nhật triều; ngoài ra định nghĩa của
Ramsar cũng được sử dụng là định nghĩa ĐNN chính thức tại Việt Nam theo Nghị
định 109/2003/NĐ-CP của Chính phủ về “Bảo tồn và PTBV các vùng ĐNN”.
1.1.2. Mối quan hệ giữa hệ sinh thái đất ngập nước và hệ thống kinh tế
Xem xét mối quan hệ hữu cơ giữa hệ sinh thái ĐNN và hệ thống kinh tế là xuất phát
điểm của việc tiếp cận đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN. Về cơ bản, do các hoạt
động kinh tế của con người phụ thuộc vào các điều kiện sinh thái nên khi đánh giá
giá trị kinh tế của ĐNN phải xem xét kỹ mối quan hệ giữa hệ thống kinh tế của con
người và hệ thống sinh thái ĐNN [54] [90].
Trước hết, trong hệ sinh thái ĐNN, tại mọi thời điểm luôn có sự tác động qua lại
giữa cấu trúc, quy trình và chức năng của hệ thống. Cấu trúc của hệ sinh thái bao
gồm các thành phần vô cơ và hữu cơ. Các quá trình bao gồm sự chuyển hóa vật chất
và năng lượng. Tác động qua lại giữa cấu trúc và các quá trình hình thành nên chức
năng sinh thái của ĐNN. Đến lượt mình, các chức năng này lại cung cấp các hàng
hóa, dịch vụ môi trường và mang lại lợi ích cho con người [34] [91].
Nếu con người có sự ưa thích (preference) đối với các lợi ích nói trên và sẵn lòng
chi trả để nhận thêm một lượng lợi ích nhất định từ hệ sinh thái ĐNN thì các lợi ích
này sẽ có giá trị kinh tế. Theo Bateman và Willis (1999), giá trị kinh tế là một khái
niệm mang tính cụ thể và không phải là bản chất của bất cứ thứ gì. Giá trị kinh tế
chỉ xuất hiện khi có sự tương tác giữa các chủ thể và khách thể kinh tế. Cụ thể hơn,
các thuộc tính môi trường của ĐNN chỉ có giá trị kinh tế khi nó xuất hiện trong hàm
lợi ích của một cá nhân (individual utility function) hoặc hàm chi phí của một doanh
12

nghiệp (firm production function). Như vậy, các chức năng của hệ sinh thái tự nó
không mang lại giá trị kinh tế; thay vì đó, các chức năng cung cấp các hàng hóa và
dịch vụ và việc sử dụng các hàng hóa và dịch vụ đó mới mang lại các giá trị kinh tế
cho con người [57].
Hình 1.1: Mối liên hệ giữa hệ sinh thái ĐNN và hệ thống kinh tế
13
HỆ SINH THÁI
ĐNN
QUAN HỆ
GIỮA HỆ
SINH
THÁI
ĐNN VÀ
HỆ
THỐNG
KINH TẾ
Các hàng hóa, dịch vụ sinh thái
ĐNN cung cấp cho con người
Ví dụ: tôm, cá, gỗ, củi, cảnh quan, du lịch,
phòng chống lũ lụt, lọc và điều tiết nước ngầm,
bảo tồn đa dạng sinh học, lưu trữ nguồn gen,
hấp thụ CO
2

Ví dụ: Giá trị
tồn tại của đa
dạng sinh học
Giá trị sử dụng
Tổng giá trị kinh tế
Quá trình Cấu trúc

Chức năng hệ sinh thái ĐNN
Các thuộc tính của
hệ sinh thái ĐNN
Giá trị phi sử dụng
HỆ
KINH TẾ
Nguồn: [90]
Như trong hình 1.1, các chức năng sinh thái ĐNN cung cấp các hàng hóa và dịch vụ
cho hệ thống kinh tế. Về cơ bản, chức năng sinh thái của hệ sinh thái ĐNN là kết
quả của sự tương tác liên tục giữa các cấu trúc và quá trình sinh thái. Barbier (1994)
đưa ra hệ thống phân loại các chức năng của ĐNN gồm 4 nhóm chính là chức năng
điều tiết (regulation function), chức năng cư trú (habitat function), chức năng sản
xuất (production function) và chức năng thông tin (information function) [54].
Bảng 1.1: Các chức năng của ĐNN và các hàng hóa, dịch vụ sinh thái
Chức năng điều tiết
1. Điều tiết không khí
2. Điều hòa khí hậu
3. Phòng ngừa các tác động
4. Điều tiết nước
5. Ổn định đất
6. Chu trình dinh dưỡng
7. Xử lý ô nhiễm
8. Kiểm soát sinh thái
9. Hấp thụ CO
2
Chức năng cư trú
1. Cung cấp nơi cư trú
2. Cung cấp nơi sinh sản
Chức năng sản xuất
1. Thực phẩm

2. Nguyên liệu thô
3. Nguồn gen
4. Nguồn dược liệu
5. Đồ trang sức
Chức năng thông tin
1. Thông tin thẩm mỹ
2. Giải trí, du lịch
3. Giá trị tinh thầnvà văn hóa
4. Giá trị văn hóa, lịch sử
5. Giá trị giáo dục, khoa học
Nguồn: [54]
Chức năng điều tiết: có liên quan đến năng lực của hệ sinh thái trong việc điều tiết
các quá trình căn bản của hệ và hệ thống hỗ trợ đời sống (life support systems)
thông qua chu trình sinh địa hóa và các quá trình sinh học. Bên cạnh việc duy trì hệ
sinh thái, chức năng điều tiết cũng cung ứng nhiều dịch vụ mang lại lợi ích trực tiếp
và gián tiếp cho con người (ví dụ: không khí, nước, dịch vụ kiểm soát sinh thái).
14
Chức năng cư trú của hệ sinh thái liên quan đến việc cung cấp địa bàn cư trú và
sinh sản cho các sinh vật, từ đó giúp bảo tồn và duy trì nguồn gen, đa dạng sinh học
và quá trình tiến hóa.
Chức năng sản xuất: quá trình quang hợp của hệ sinh thái chuyển hóa năng lượng,
khí CO
2
, nước và các chất dinh dưỡng thành nhiều dạng cấu trúc cacbon. Các cấu
trúc này sau đó được sử dụng bởi các sinh vật để tổng hợp thành sinh khối của hệ.
Sự đa dạng trong cấu trúc cacbon cung cấp rất nhiều hàng hóa sinh thái cho con
người như thực phẩm, nguyên liệu thô hay các nguồn năng lượng.
Chức năng thông tin: hệ sinh thái cung cấp nhiều thông tin cơ bản cho đời sống tinh
thần của con người như giải trí, thẩm mỹ, văn hóa, tôn giáo, khoa học, giáo dục.
1.1.3. Tổng giá trị kinh tế của tài nguyên đất ngập nước

Hình 1.2 minh họa cụ thể các thành phần của tổng giá trị kinh tế của một hệ sinh
thái ĐNN. Cho đến nay, có rất nhiều các quan điểm về các nhóm giá trị khác nhau
trong tổng giá trị kinh tế của ĐNN. Tuy nhiên, điểm chung giữa các quan điểm này
là việc chia tổng giá trị kinh tế thành hai nhóm chính là các giá trị sử dụng (use
value) và các giá trị phi sử dụng (non use value) [91].
Hình 1.2: Tổng giá trị kinh tế của tài nguyên ĐNN
Nguồn: [91]
Giá trị
sử dụng
gián tiếp
Giá trị
lựa chọn
Giá trị
tồn tại
Giá trị
lưu truyền
TỔNG GIÁ TRỊ KINH TẾ
GIÁ TRỊ PHI SỬ DỤNG
GIÁ TRỊ SỬ DỤNG
Giá trị
sử dụng
trực tiếp
15
Theo Turner (2003), giá trị sử dụng là những hàng hóa và dịch vụ sinh thái mà
ĐNN cung cấp cho con người và các hệ thống kinh tế và được chia thành 3 nhóm là
giá trị sử dụng trực tiếp (direct use value), giá trị sử dụng gián tiếp (indirect use
value) và giá trị lựa chọn (option value).
 Giá trị sử dụng trực tiếp: bao gồm những hàng hoá dịch vụ do môi trường ĐNN
cung cấp và có thể tiêu dùng trực tiếp như gỗ, củi, thủy sản, mật ong hay giá trị
du lịch, giải trí

 Giá trị sử dụng gián tiếp: là những giá trị, lợi ích từ những dịch vụ do hệ sinh
thái ĐNN cung cấp và các chức năng sinh thái như tuần hoàn dinh dưỡng, hấp
thụ CO
2
, điều hoà khí hậu, phòng chống bão lũ. .
 Giá trị lựa chọn là những giá trị tiềm năng của ĐNN; các giá trị này thường chưa
sử dụng ở hiện tại nhưng có thể sử dụng ở tương lai như du lịch, cảnh quan,
dược phẩm.
Giá trị phi sử dụng là những giá trị bản chất, nội tại của ĐNN và được chia thành
giá trị tồn tại (existence value) và giá trị lưu truyền (bequest value).
 Giá trị tồn tại của ĐNN là giá trị nằm trong nhận thức, cảm nhận và sự thỏa
mãn của một cá nhân khi biết được tài nguyên này đang tồn tại ở một trạng thái
nào đó và thường được đo bằng sự sẵn sàng chi trả của cá nhân để có được trạng
thái đó.
 Giá trị lưu truyền là sự thỏa mãn nằm trong cảm nhận của cá nhân khi biết rằng
tài nguyên được lưu truyền và hưởng thụ bởi các thế hệ tương lai. Giá trị này
cũng thường được đo bằng sự sẵn sàng chi trả của cá nhân để bảo tồn tài nguyên
cho các thế hệ mai sau.
Mặc dù có những cách phân loại chi tiết hơn nhưng luận án sẽ kế thừa và lựa chọn
cách phân loại tổng giá trị kinh tế của ĐNN của Tunner như trên. Lý do là vì cách
16
tiếp cận này được sử dụng phổ biến trong nhiều sách giáo khoa kinh tế môi trường,
tài liệu hướng dẫn về đánh giá giá trị kinh tế của tài nguyên, đồng thời cũng được áp
dụng thịnh hành trong các nghiên cứu trong giới học thuật và các tổ chức môi
trường quốc tế trong thời gian gần đây.
Bảng 1.2 : Tổng giá trị kinh tế của đất ngập nước
Giá trị sử dụng
trực tiếp
Giá trị sử dụng
gián tiếp

Giá trị lựa chọn Giá trị
phi sử dụng
 Cung cấp năng
lượng: gỗ, củi,
than củi
 Khai thác và
nuôi trồng thủy
sản
 Cung cấp các
sản phẩm như
thức ăn, dược
liệu, vật liệu xây
dựng, mật ong
 Giao thông
 Du lịch, giải trí
 Ổn định ven bờ
 Nạp và điều tiết
nước ngầm
 Phòng chống bão

 Chứa đựng và xử
lý các chất gây ô
nhiễm
 Cung cấp nơi cư
trú cho động thực
vật
 Ngăn chặn sự xâm
nhập của nước mặn
 Hấp thụ CO
2

 Nguồn dược
liệu tiềm
năng
 Cảnh quan
tiềm năng
phục vụ du
lịch
 Giá trị bảo tồn
đa dạng sinh học
 Giá trị văn hoá,
lịch sử
 Giá trị tôn giáo
và chính trị
 Giá trị lưu
truyền
Nguồn:[55]
1.1.4. Cơ sở lý thuyết của đánh giá giá trị kinh tế đất ngập nước
Đánh giá giá trị kinh tế của tài nguyên nói chung và ĐNN nói riêng có nền tảng lý
thuyết từ kinh tế học phúc lợi. Theo đó, mục tiêu của các hoạt động kinh tế là làm
gia tăng phúc lợi tổng thể của xã hội (social welfare). Về cơ bản, sự thay đổi phúc
lợi xã hội được giả định bằng tổng thay đổi trong phúc lợi của từng cá nhân thành
viên. Những cá nhân này không chỉ tiêu dùng các hàng hóa và dịch vụ thông thường
mà còn cả những hàng hóa và dịch vụ môi trường. Để tối đa hóa phúc lợi khi có một
17
sự thay đổi trong điều kiện nguồn lực có hạn, xã hội phải so sánh tổng lợi ích thu về
và tổng chi phí phát sinh từ sự thay đổi đó [87].
Theo lý thuyết kinh tế phúc lợi, có hai nguyên tắc được sử dụng cho quá trình ra
quyết định liên quan đến thay đổi phúc lợi xã hội. Nguyên tắc thứ nhất về hiệu quả
Pareto phát biểu rằng những sự thay đổi được coi là có hiệu quả nếu làm cho ít nhất
một cá nhân được tốt hơn (better - off) trong khi không có ai bị tồi đi (worse - off).

Thực tế cho thấy, nguyên tắc thứ này thường không khả thi trong thực tế vì đa phần
khi áp dụng một chính sách thì luôn có một số cá nhân trong xã hội bị giảm phúc
lợi. Nguyên tắc thứ hai về đền bù Kaldor-Hick cho rằng một sự thay đổi nếu làm
cho tổng phần phúc lợi có thêm (gain) nhiều hơn phần tổng phúc lợi mất đi (loss)
thì nên tiến hành thay đổi đó. Do chấp nhận sự đánh đổi giữa phần được và phần
mất trong xã hội miễn là có sự gia tăng trong tổng phúc lợi, nguyên tắc này là cơ sở
kinh tế cho việc thực thi các chính sách quản lý, đồng thời là tiền đề cho các phân
tích chi phí – lợi ích mang tính thực nghiệm [81].
Trong trường hợp ĐNN, những thay đổi trong chất lượng và thuộc tính của ĐNN
bắt nguồn từ các hoạt động quản lý sẽ dẫn tới sự thay đổi trong phúc lợi của xã hội
do xã hội tiêu dùng các hàng hóa và dịch vụ mà ĐNN cung cấp. Như đã biện luận,
đánh giá thay đổi phúc lợi cá nhân là cơ sở để đánh giá thay đổi phúc lợi xã hội.
Như vậy, mấu chốt của đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN chính là xác định sự thay
đổi trong giá trị bằng tiền của phúc lợi cá nhân khi chất lượng ĐNN thay đổi. Về cơ
bản, phúc lợi cá nhân có thể đo lường thông qua việc quan sát hành vi lựa chọn
hàng hóa và dịch vụ của cá nhân trên thị trường [80].
Cho đến nay, kinh tế phúc lợi sử dụng hai cách tiếp cận để đo sự thay đổi trong
phúc lợi cá nhân. Cách tiếp cận thứ nhất sử dụng hàm cầu Marshall, trong đó sự
thay đổi phúc lợi của cá nhân được xác định bằng thay đổi trong thặng dư tiêu dùng
(consumer surplus - CS) và thặng dư sản xuất (producer surplus - PS). Hàm cầu
Marshall thể hiện mối quan hệ giữa giá cả và lượng cầu hàng hóa với giả định
nguồn ngân sách có hạn. Trong đó, thặng dư tiêu dùng được định nghĩa là phần
18
chênh lệch giữa mức giá mà cá nhân sẵn sàng chi trả với mức giá thực tế phải trả
của để có được các hàng hóa. Thặng dư tiêu dùng là đại lượng thể hiện lợi ích của
người tiêu dùng khi tham gia thị trường. Thặng dư sản xuất là phần chênh lệch giữa
mức giá thực tế và chi phí cung cấp hàng hóa và thể hiện lợi ích của người cung cấp
hàng hóa khi tham gia thị trường (Hình 1.3) [87].
Đường cầu Đường cung



Hình 1.3: Thay đổi thặng dư tiêu dùng và sản xuất khi giá thay đổi
Nguồn: [87]
Trong cách tiếp cận thứ hai, sự thay đổi phúc lợi cá nhân được xác định thông qua
hàm cầu Hick. Trái với hàm cầu Marshall, hàm cầu này cho phép xác định lượng
hàng hóa tiêu dùng tối ưu với giả định độ thỏa dụng không đổi (thu nhập có thể thay
đổi). Hai đại lượng được sử dụng để đo lường thay đổi phúc lợi cá nhân khi giá thay
đổi theo cách tiếp cận này là biến thiên bù đắp (compensation variation – CV) và
biến thiên tương đương (equivalent variation – EV). CV là phần thu nhập có thêm
hoặc mất đi để cá nhân giữ nguyên độ thỏa dụng khi có sự thay đổi về giá tính theo
mức thỏa dụng ban đầu. EV là phần thu nhập có thêm hoặc mất đi để cá nhân giữ
nguyên độ thỏa dụng khi có sự thay đổi về giá tính theo mức thỏa dụng mới [87].
CV và EV đều là phần diện tích nằm dưới đường cầu Hicks hoặc là chênh lệch giữa
các hàm chi tiêu với các độ thoả dụng tương ứng. Cách tính này là cơ sở để đánh giá
giá trị của ĐNN. Trong đánh giá giá trị ĐNN chúng ta quan tâm đến những thay đổi
thuộc tính của ĐNN và tác động của nó đến sự thay đổi trong phúc lợi cá nhân .
19
Lượng
Giá
P
2
P
1
Thay đổi thặng dư
sản xuất
Lượng
Giá
P
2
P

1
Thay đổi thặng dư
tiêu dùng
Hình 1.4 minh hoạ giá trị của CV và EV khi sử dụng hàm thoả dụng gián tiếp.
Đường đẳng dụng (isoutility curve) (trên mặt phẳng trục thu nhập và chất lượng môi
trường) được vẽ cho hai mức thoả dụng khác nhau. Gọi V
1
, M
1
, Q
1
tương ứng là
mức thoả dụng, thu nhập và chất lượng ĐNN ở trạng thái ban đầu. Giả sử cần đánh
giá mức thay đổi phúc lợi khi chất lượng ĐNN tăng lên mức Q
2
. Đường đẳng dụng
V
2
cho biết mức thoả dụng ở thu nhập M
1
và chất lượng ĐNN ở trạng thái Q
2
. Để độ
thoả dụng của cá nhân quay về mức ban đầu (V
1
), cần lấy đi một khoản thu nhập
bằng CV, trên hình là lượng thu nhập cần thiết để chuyển từ độ thoả dụng V
2
xuống
V

1
nhưng vẫn giữ nguyên chất lượng ĐNN ở mức Q
2
[80] .
Hình 1.4: Mô tả EV và CV khi chất lượng ĐNN thay đổi
Nguồn: [80]
Về thực nghiệm, CV và EV được đo bằng mức sẵn sàng chi trả (willingness to pay -
WTP) hoặc sẵn sàng chấp nhận (willingness to accept - WTA) của cá nhân để cải
thiện hoặc để đền bù một sự suy giảm trong chất lượng của ĐNN. WTP và WTA về
bản chất là những đại lượng thực nghiệm đo sự thay đổi trong phúc lợi cá nhân
nhưng khác nhau ở bản chất sở hữu tài sản môi trường. Nếu cá nhân không có
quyền sở hữu với những giá trị của ĐNN thì phải chi trả tiền để cải thiện hoặc
chống lại sự suy giảm trong giá trị ĐNN mà mình tiêu dùng. Ngược lại, nếu cá nhân
20
M
M
1
+EV
M
1
M
1
-CV
Q
1
Q
2
Q
V
2

V
1
có quyền sở hữu với ĐNN thì sẽ có quyền chấp nhận những mức chi trả nhất định
để đền bù cho sự suy giảm chất lượng ĐNN. Một điểm khác biệt nữa giữa WTP và
WTA là WTP phụ thuộc vào thu nhập của cá nhân và không thể dao động quá nhiều
xung quanh mức này, còn WTA thì thường không có giới hạn do chẳng cá nhân nào
từ chối nhận thêm nhiều lợi ích cho mình [79].
Bảng 1.3: Các đại lượng đo sự thay đổi phúc lợi khi chất lượng ĐNN thay đổi
Kịch bản thay đổi CV EV
Chất lượng ĐNN được cải
thiện
WTP để cải thiện chất lượng
ĐNN
WTA để đền bù cho việc
cải thiện chất lượng
Chất lượng ĐNN suy giảm WTA để đền bù cho sự suy
giảm chất lượng
WTP để tránh suy giảm
chất lượng
Nguồn: [79]
1.2. CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ KINH TẾ CỦA ĐẤT
NGẬP NƯỚC
Dựa trên cơ sở lý thuyết kinh tế, các nhà kinh tế đã phát triển các phương pháp thực
nghiệm để đánh giá giá trị kinh tế của tài nguyên. Cho đến nay, chưa có một hệ
thống phương pháp nào được xây dựng và áp dụng riêng biệt để đánh giá giá trị của
ĐNN, thay vào đó người ta xây dựng các phương pháp chung rồi áp dụng cho ĐNN
như một dạng tài nguyên cụ thể. Về cơ bản, tương ứng với từng nhóm giá trị kinh tế
khác nhau sẽ có những phương pháp đánh giá thích hợp.
Theo Dixon và các cộng sự (1993), các phương pháp đánh giá giá trị kinh tế của
ĐNN được chia thành ba nhóm chính là nhóm phương pháp dựa trên thị trường

thực (market price method), nhóm phương pháp đánh giá dựa trên sự bộc lộ sở thích
(revealed preference method) và nhóm phương pháp đánh giá dựa trên tuyên bố sở
thích (stated preference method)[63]. Barbier (1997) thì phân chia các phương pháp
thành ba loại là các phương pháp dựa vào thị trường thực (real market), các phương
pháp dựa vào thị trường thay thế (surrogate market) và các phương pháp dựa vào
21
thị trường giả định (hypothetical market) [55]. Về bản chất, hai cách phân loại trên
là gần giống nhau nhưng cách phân loại của Dixon mang tính chất học thuật, còn
cách phân loại của Barbier mang tính thực nghiệm hơn. Luận án sẽ sử dụng cách
tiếp cận của Barbier vì tính đơn giản, dễ hiểu, phù hợp với điều kiện Việt Nam;
cách phân loại này cũng phù hợp với tính chất nghiên cứu ứng dụng của luận án.

Hình 1.5: Phân loại các phương pháp đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN
Nguồn: [55]
1.2.1. Các phương pháp dựa vào thị trường thực
Phương pháp giá thị trường (Market Price - MP)
Phương pháp giá thị trường ước tính giá trị kinh tế của các hàng hóa và dịch vụ của
ĐNN được trao đổi, mua bán trên thị trường. Giả thiết cơ bản của phương pháp này
22
CÁC PHƯƠNG PHÁP
ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ ĐNN
Thị trường thực Thị trường thay thế Thị trường giả định
Giá thị trường
(MP)
Chi phí thay thế
(RC)
Chi phí thiệt hại
tránh được (AC)
Chi phí du
lịch (TCM)

Giá trị
hưởng thụ
(HPM)
Đánh giá ngẫu
nhiên (CVM)
Mô hình lựa
chọn (CM)
là khi giá thị trường không bị bóp méo bởi sự thất bại thị trường hoặc chính sách
của Chính phủ thì nó sẽ phản ánh chân thực giá trị của hàng hóa hay chi phí cơ hội
của việc sử dụng ĐNN. Từ đó cho biết giá trị đóng góp của các hàng hóa và dịch vụ
này trong nền kinh tế.
Đây là phương pháp đơn giản, dễ hiểu và dễ thực hiện vì các thông tin liên quan đến
giá cả thị trường của một số các hàng hóa và dịch vụ mà ĐNN cung cấp là quan sát
được và dễ thu thập. Vì vậy, phương pháp này thường được sử dụng để đánh giá các
giá trị sử dụng trực tiếp của ĐNN.
Bên cạnh ưu điểm trên, việc áp dụng phương pháp này cũng gặp phải một số vấn đề
nhất định. Thứ nhất, như đã đề cập, mức giá thị trường trong một số trường hợp có
thể bị bóp méo bởi sự thất bại của thị trường (độc quyền, ngoại ứng) hoặc bởi các
chính sách của Chính phủ (thuế, trợ cấp, qui định tỷ giá), từ đó có thể phản ánh sai
lệch giá trị kinh tế của hàng hóa. Thứ hai, trong một số trường hợp khi tài nguyên
được ĐNN sử dụng đa mục tiêu (multiple purpose) thì việc đánh giá phải thận trọng
để loại trừ được sự tính trùng hoặc đánh đổi giữa các giá trị [55][67].
Phương pháp chi phí thay thế (Replacement Cost - RC)
Phương pháp chi phí thay thế ước lượng giá trị của các dịch vụ sinh thái ĐNN xấp
xỉ bằng với chi phí để cung ứng hàng hoá và dịch vụ tương đương do con người tạo
ra. Ví dụ, giá trị của một vùng ĐNN hoạt động như một vùng hồ tự nhiên có thể
được ước lượng bằng chi phí xây dựng và hoạt động của một hồ nhân tạo có chức
năng tương tự. Phương pháp này thường được sử dụng để xác định giá trị gián tiếp
của ĐNN thông qua việc tìm hiểu giá thị trường của các dịch vụ tương đương do
con người tạo ra [67].

Theo Dixon (1993), phương pháp này đặc biệt hữu ích cho việc lượng giá các dịch
vụ của ĐNN, khá đơn giản trong ứng dụng do không phải thực hiện các cuộc điều
tra chi tiết. Tuy nhiên, nhược điểm chính của phương pháp này là đôi khi rất khó
tìm được các hàng hóa nhân tạo thay thế tương đương cho các hàng hoá và dịch vụ
23
sinh thái. Từ đó, phương pháp chi phí thay thế có thể không đưa ra những đo lường
giá trị kinh tế một cách chính xác mà thường là đánh giá quá cao hoặc quá thấp giá
trị của ĐNN [63] [67].
Phương pháp chi phí thiệt hại tránh được (Avoided Cost - AC)
Trong rất nhiều trường hợp, hệ sinh thái ĐNN có khả năng phòng hộ, bảo vệ được
các tài sản có giá trị kinh tế cho con người. Phương pháp chi phí thiệt hại tránh
được sử dụng thông tin về những thiệt hại có thể tránh được hoặc giá trị của những
tài sản được ĐNN bảo vệ khi có những biến cố môi trường xảy ra như là lợi ích của
hệ sinh thái. Ví dụ, nếu một khu rừng ngập mặn có khả năng phòng hộ bão cho
cộng đồng thì giá trị của khu rừng ngập mặn đó có thể được tính bằng những thiệt
hại về tài sản mà cộng đồng tránh được nếu cơn bão xảy ra trong trường hợp không
có rừng bảo vệ.
Phương pháp này đặc biệt hữu dụng trong việc đánh giá giá trị của các vùng ĐNN
có chức năng bảo vệ tự nhiên. Từ đó cung cấp cho các nhà quản lý luận điểm, bằng
chứng để đầu tư cho công tác bảo tồn ĐNN. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp
cũng có một số vấn đề. Thứ nhất, việc thu thập các thông tin tổng thể về thiệt hại để
so sánh giữa vùng được bảo vệ bởi dịch vụ sinh thái và vùng đối chứng khi có sự cố
xảy ra là rất tốn kém về thời gian và kinh phí vì những tác động có thể là trực tiếp,
gián tiếp và lâu dài. Ngoài ra, việc xây dựng các mô hình để ước tính qui mô tác
động của sự cố khi không có hệ sinh thái ĐNN bảo vệ cũng đòi hỏi những kỹ thuật
phức tạp hoặc các thông tin chi tiết [55].
1.2.2. Các phương pháp dựa vào thị trường thay thế
Thực tế cho thấy, có một số hàng hóa và dịch vụ của ĐNN mặc dù có được mua
bán, giao dịch trên thị trường nhưng giá thị trường không phản ánh đầy đủ giá trị
của các hàng hóa và dịch vụ này. Khi đó, người ta phải xác định giá trị của hàng

hóa, dịch vụ mà ĐNN cung cấp dựa vào việc phân tích thông tin trên thị trường thay
24
thế. Có hai phương pháp truyền thống thuộc nhóm này là chi phí du lịch và giá trị
hưởng thụ.
Phương pháp chi phí du lịch (Travel Cost Method – TCM)
Chi phí du lịch là phương pháp được thiết kế và áp dụng để đánh giá giá trị giải trí
của môi trường và các hệ sinh thái. Giả thiết cơ bản của TCM rất đơn giản, đó là chi
phí bỏ ra để tham quan một điểm du lịch giải trí phần nào phản ánh được giá trị giải
trí của nơi đó. Mặc dù không quan sát trực tiếp được sự mua bán chất lượng hàng
hoá môi trường của du khách nhưng chúng ta có thể thu nhận được thông tin về
hành vi và sự lựa chọn của du khách để hưởng thụ tài nguyên môi trường. Thông
qua việc ước lượng đường cầu du lịch cá nhân hoặc đường cầu thị trường, các nhà
kinh tế sẽ tính được phần phúc lợi của cá nhân hay xã hội thu được khi tham gia thị
trường du lịch tại điểm xem xét [63].
Hiện nay có hai cách tiếp cận chi phí du lịch phổ biến là chi phí du lịch theo cá
nhân và chi phí du lịch theo vùng. Trong cả hai trường hợp, đường cầu du lịch đều
được ước lượng thông qua chuỗi số liệu về mối quan hệ giữa số lần tham quan của
một cá nhân/hoặc tỷ lệ tham quan của một vùng (được coi là xấp xỉ của lượng giải
trí) với chi phí du lịch của cá nhân/hoặc chi phí du lịch trung bình của vùng (được
coi là xấp xỉ cho giá giải trí). Tổng lợi ích kinh tế của địa điểm đối với khách du lịch
được tính bằng thặng dư tiêu dùng hay chính là phần diện tích dưới đường cầu [62].
Desvousges (1998) có chỉ ra một số ưu nhược điểm khi áp dụng TCM. Về ưu điểm,
đây là phương pháp dễ được chấp nhận về mặt lý thuyết cũng như thực tiễn do dựa
trên mô hình đường cầu truyền thống và mối quan hệ giữa chất lượng hàng hoá môi
trường với chấp nhận chi trả thực tế để hưởng thụ giá trị hàng hoá của du khách.
Tuy nhiên, cũng có một số trở ngại khi áp dụng TCM. Thứ nhất là vấn đề đa mục
đích (multiple purpose trip) có thể phát sinh khi du khách đi tham quan nhiều điểm
trong cùng một chuyến đi và vì vậy chi phí du lịch toàn bộ không phản ánh giá trị
du lịch tại một điểm cụ thể. Ngoài ra, khi điểm du lịch có sự hiện diện của khách
25

×