Bình Ngô đại cáo - Nguyễn Trãi

Trong dòng văn học ca ngợi truyền thống yêu nước xuyên suốt lịch sử văn học Việt Nam,
“Bình
Ngô đại cáo”
của Nguyễn Trãi được đánh giá là ánh “thiên cổ hùng văn”, là bản tuyên ngôn độc
lập thứ hai của dân tộc, được các thế hệ người Việt luôn yêu thích, tự hào.
"Bình Ngô đại cáo"
được Nguyễn Trãi thừa lệnh Lê Lợi viết vào khoảng đầu năm 1428, khi cuộc
kháng chiến chống Minh xâm lược của nghĩa quân Lam Sơn đã thắng lợi, quân Minh buộc phải kí
hòa ước, rút quân về nước, nước ta bảo toàn được nền độc lập tự chủ, hòa bình. Nguyễn
Trãi (1380-1442) là một anh hùng dân tộc, là người toàn tài hiếm có trong lịch sử các triều đại
phong kiến Việt Nam. Ông có công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Minh đồng thời cũng
là nhà thơ trữ tình sâu sắc, nhà văn chính luận kiệt xuất, là cây đại thụ đầu tiên của văn
học trung đại Việt Nam.
Tác phẩm “
Bình Ngô đại cáo”
được Nguyễn Trãi viết theo thể cáo, một thể văn có nguồn gốc từ
Trung Hoa, viết bằng chữ Hán, thuộc thể văn hùng biện chính luận, có nội dung thông báo một
chính sách, một sự kiện trọng đại liên quan đến quốc gia dân tộc, công báo trước toàn dân.
Nhan đề tác phẩm có Ý nghĩa là bài cáo trọng đại tuyên bố về việc dẹp yên giặc Ngô-một tên
gọi hàm ý khinh bỉ căm thù giặc Minh xâm lược. Bài cáo có bố cục chặt chẽ mạch lạc, viết theo
lối biền ngẫu, vận dụng thể tứ lục, sử dụng hệ thống hình tượng sinh động, gợi cảm.
Bài cáo gồm bốn đoạn. Đoạn đầu nêu cao luận đề chính nghĩa của cuộc kháng chiến, đó là tư
tưởng nhân nghĩa kết hợp với độc lập dân tộc: “
Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân-Quân điếu phạt
trước lo trừ bạo” và “Như nước Đại Việt ta từ trước-Vốn xưng nền văn hiến đã lâu”
. Đoạn thứ hai
của bài cáo đã vạch trần, tố cáo tội ác dã man của giặc Minh xâm lược. Đoạn văn là bản cáo
trạng đanh thép, tố cáo giặc Minh ở các điểm: âm mưu cướp nước, chủ trương cai trị phản nhân
đạo, hành động tàn sát tàn bạo. Đồng thời, đoạn văn cũng nêu bật nỗi thống khổ, khốn cùng
của nhân dân, dân tộc ta dưới ách thống trị của kẻ thù: “
Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn-

Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ”; “Dối trời, lừa dân, đủ muôn nghìn kế-Gây binh kết oán, trải
hai mươi năm”
. Đoạn văn ngùn ngụt Ý chí căm thù giặc và thống thiết nỗi thương dân lầm than.
Đoạn văn thứ ba là đoạn dài nhất của bài cáo, có Ý nghĩa như bản anh hùng ca về cuộc khởi
nghĩa Lam Sơn. Đoạn văn đã tổng kết lại quá trình khởi nghĩa. Ban đầu cuộc khởi nghĩa gặp
nhiều khó khăn, lương thảo, quân sĩ, người tài đều thiếu, nghĩa quân ở vào thế yếu “
Khi Linh
Sơn lương hết mấy tuần-Khi Khôi Huyện quân không một đội”, “Tuấn kiệt như sao buổi sớm-
Nhân tài như lá mùa thu”, “lấy yếu thắng mạnh, lấy ít địch nhiều”
…Nhưng nghĩa quân có người
lãnh tụ Lê Lợi sáng suốt, bền chí, yêu nước “
Ngẫm thù lớn há đội trời chung-Căm giặc nước thề
không cùng sống”
, biết đoàn kết lòng dân “
Sĩ tốt một lòng phụ tử-Hòa nước sông chén rượu
ngọt ngào”
, dùng chiến thuật phù hợp nên nghĩa quân Lam Sơn ngày một trưởng thành
“Sĩ khí
đã hăng, quân thanh càng mạnh”
và ngày càng chiến thắng giòn giã, vang dội
“Đánh một trận
sạch không kình ngạc-Đánh hai trận tan tác chim muông”
, giặc Minh thì liên tiếp thất bại, thất
bại sau lại càng thảm hại hơn thất bại trước, mỗi tên tướng giặc bại trận lại có vết nhục nhã
riêng: kẻ treo cổ tự vẫn, kẻ quỳ gối dâng tờ tạ tội, kẻ bị bêu đầu…Đoạn văn thứ ba của bài cáo
cũng ca ngợi lòng nhân đạo, chuộng hòa bình của nhân dân, dân tộc ta, tha sống cho quân giặc
đã đầu hàng, lại cấp cho chúng phương tiện, lương thảo về nước. Đoạn cuối của bài cáo đã
tuyên bố trịnh trọng về việc kết thúc chiến tranh, khẳng định nền độc lập, hòa bình vững bền
của đất nước, thể hiện niềm tin vào tương lai tươi sáng của dân tộc.
Bài cáo có sự kết hợp hài hòa, hiệu quả giữa yếu tố chính luận sắc bén với yếu tố văn chương

truyền cảm, kết hợp giữa lí luận chặt chẽ và hình tượng nghệ thuật sinh động. Cảm hứng nổi bật
xuyên suốt tác phẩm là cảm hứng anh hùng ca hào hùng sôi nổi, mãnh liệt. Giọng điệu của bài
cáo rất đa dạng, khi tự hào về truyền thống văn hóa, anh hùng lâu đời của dân tộc, khi thì căm
phẫn sục sôi trước tội ác của kẻ thù, khi thống thiết xót thương trước nỗi đau lầm than của nhân
dân, khi lo lắng trước những khó khăn của cuộc kháng chiến, khi hào hùng ngợi ca chiến thắng,
khi trịnh trọng tuyên bố độc lập của dân tộc, đất nước.
“Đại cáo bình Ngô”
của Nguyễn Trãi là bản anh hùng ca ca ngợi chiến thắng vĩ đại của dân tộc ta
thế kỉ XV. Tác phẩm vừa có giá trị lịch sử, vừa có giá trị văn học, không chỉ lưu giữ những sự
kiện lịch sử mà còn lưu truyền lòng yêu nước tự hào dân tộc đến các thế hệ người Việt Nam. Mỗi
người dân Việt Nam ngày nay đều hào sảng trước những câu văn hùng hồn:
“Như nước Đại Việt ta từ trước,
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu
Núi sông bờ cõi đã chia,
Phong tục Bắc Nam cũng khác.
Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời gây nền độc lập,
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên hùng cứ một phương.
Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau,
Song hào kiệt đời nào cũng có…”
Bài khác
Có thể nói, Nguyễn Trãi là một bậc anh hùng dân tộc, một danh nhân văn hóa thế giới.
Đồng thời, Nguyễn Trãi còn là nhà văn trữ tình sâu sắc, nhà văn chính luận lỗi lạc. Và,
nhắc đến văn chính luận Nguyễn Trãi, ta không thể không nhắc đến bài “ Đại cáo bình
Ngô “ mang những nét rất đặc trưng, cơ bản của thể cáo.
Như chúng ta đã biết: năm 1427 đánh dấu sự kiện trọng đại quân ta đại thắng chống lại
giặc Minh xâm lược. Thừa lệnh Lê Lợi, Nguyễn Trãi đã sáng tác ra “ Đại cáo bình Ngô”-
được coi là bản tuyên ngôn độc lập, một áng “ thiên cổ hùng văn” của dân tộc ta. “ Bình
Ngô đại cáo” đã nói lên phần nào nỗi lòng của Nguyễn Trãi cũng như của cả dân tộc Việt
Nam ta: căm thù, phẫn uất trước kẻ thù xâm lược đồng thời thể hiện niềm tự hào về chiến
công to lớn của thời đại. “ Đại cáo bình Ngô” được viết theo thể cáo, gồm bốn phần với

những ý nghĩa sâu sắc khác nhau.
Chúng ta hãy cùng đến với đoạn mở của” Bình Ngô đại cáo”. Ở đoạn này, tác giả đã
khẳng định luận đề chính nghĩa ngay ở những câu đầu tiên:
“ Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân
Quân điếu phạt trước lo trừ bạo”
Tác giả khẳng định nghĩa quân Lam Sơn chiến đấu chống giặc Minh là để cuộc sống yên
bình, là diệt trừ những thế lực tham tàn, bạo ngược, đó chính là việc làm danh nghĩa. Sau
đó, Nguyễn Trãi còn khẳng định nước ta là một nước độc lập có chủ quyền, có lãnh thổ,
phong tục, triều đại riêng…. Ở đây, giọng thơ nghe sao tự hào quá đỗi. Phải chăng, đây
chính là những dòng thơ viết từ chính tiếng lòng hạnh phúc của Nguyễn Trãi, từ chính
tấm lòng yêu quê hương, đất nước cao đẹp:
“ Như nước Đại Việt ta từ trước
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu”
Bằng những lí lẽ xác đáng, lập luận chặt chẽ, Nguyễn Trãi đã khẳng định nghĩa quân
Lam Sơn chống lại giặc Minh là việc làm nhân nghĩa, hợp với lòng dân, hợp với quy luật
là chính nghĩa. Và lẽ dĩ nhiên, những việc làm cao quý đó chỉ có thể xuất phát từ một
lòng yêu nước, thương dân cao cả.
Vạch rõ, tố cáo những tội ác của giặc Minh chính là nội dung chính của đoạn
tiếp theo. Ở đây, Nguyễn Trãi đã liệt kê ra một loạt tội ác của giặc Minh. Chúng không
chỉ có âm mưu xâm lược nước ta mà còn thực hiện nhiều chính sách thuế má, phuaphen
nặng nề, vơ vét sản vật quý hiếm, diệt xản xuất, sự sống, tàn sát dã man dân ta, làm cho
dân ta lâm vào cảnh” khốn cùng”.
“ Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn
Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ”
Cuối cùng, sau khi liệt kê một loạt tội ác của giặc Minh, tác giả đã bộc lộ thái độ căm thù,
phẫn uất đồng thời kết tội chúng:
“ Độc ác thay, trúc Nam Sơn không ghi hết tội
Dơ bẩn thay, nước Đông Hải không rửa sạch mùi
Lẽ nào trời đất dung tha
Ai bảo thần nhân chịu được ? “

Tác giả đã có cách lập luận chặt chẽ, lời văn đanh thép, sử dụng những hình ảnh rất thực
và có sức khái quát cao, giọng văn linh hoạt để kết tội giặc Minh. Có thể nói, phần thứ
hai là một bảng cáo trạng đanh thép, tố cáo tội ác của giặc Minh là thế lực bạo tàn cần
phải diệt trừ.
Đoạn tiếp theo kể về quá trình nghĩa quân Lam Sơn chiến đấu chống lại giặc Minh bạo
tàn. Tả về những ngày đầu kháng chiến đầy gian khổ, tác giả đã lấy đó làm nền để lột tả
hết những chiến thắng oanh liệt của nhân dân ta:
“ Vừa khi cờ nghĩa dấy lên,
Chính lúc quân thù đương mạnh.
Lại ngặt vì :
Tuấn kiệt như sao buổi sớm,
Nhân tài như lá mùa thu. “
Trong lúc thế giặc mạnh thì quân ta binh lực yếu kém, có khi lương thực cạn kiệt, có khi
quân ta hiếm hoi nhân tài. Thế nhưng, nhờ tài lãnh đạo của Lê Lợi, nghĩa quân Lam Sơn
đã đoàn kết một lòng, vượt qua khó khăn tạo nên sức mạnh to lớn chiến thắng kẻ địch.
Đó là do người lãnh đạo có quyết tâm cao độ, có những chiến lược, chiến thuật phù hợp
để nâng cao sức mạnh của tình đoàn kết của nhân dân, chú trọng mưu cơ hơn binh lực.
Có thể nói, hình tượng của Lê Lợi chính là hình tượng người anh hùng áo vải sinh động
và toàn diện.
Với giọng điệu hào hùng, tác giả đã kể về ba trận đánh: Trận Bồ Đằng-tro bay ; Trận
Ninh Kiều-tết động ; Trận Chi Lăng-Mã An đến Xương Giang. Trong một loạt những cặp
câu biền ngẫu, lối viết thậm xưng, nhạc điệu dồn dập mạnh mẽ mang đậm chất anh hùng
ca, tác giả đã nhấn mạnh được sự thất bại thảm hại của giặc Minh và khí thế hào hùng
của quân ta.
Đoạn cuối, tác giả đã tuyên bố chiến thắng, khẳng định sự nghiệp chiến đấu chính nghĩa
đã thắng lợi hoàn toàn:
“ Xã tắc từ đây vững bền
Giang sơn từ đây đổi mới “
Bằng giọng văn nhẹ nhàng khoan thai, tác giả đã tuyên bố nền hòa bình của dân tộc ta đã
được lặp lại. Đồng thời, tác giả cũng rút ra bài học lịch sử và thể hiện niềm tin vào tương

lai tươi sáng của đất nước.
Với nghệ thuật chính luận tài tình, cảm hứng trữ tình sâu sắc, “ Đại cáo bình Ngô “ đã có
sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố chính luận và yếu tố văn chương, được xem là áng “thiên
cổ hùng văn” của dân tộc ta. Ca ngợi sức mạnh của truyền thống yêu nước, nhân nghĩa,
tinh thần tự lập tự cường nêu bật sức mạnh của nhân dân ta, mở ra kỷ nguyên mới-kỉ
nguyên hòa bình, độc lập tự do cho lịch sử dân tộc chính là những ý nghĩa sâu sắc mà
“Bình Ngô đại cáo” mang lại.
“Đại cáo bình Ngô” tiêu biểu cho thể loại cáo, tiêu biểu cho thể loại văn chính luận của
Nguyễn Trãi. Bài cáo được coi là bản tuyên ngôn độc lập thứ hai của dân tộc ta, thể hiện
được khát vọng tự chủ độc lập, yêu chuộng hòa bình.
Bài khác :
Bình Ngô đại cáo là hiện tượng có một không hai trong lịch sử văn học Việt Nam. Với
ngòi bút của người anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi - nhân vật toàn tài số một của thời
phong kiến - bài cáo không chỉ là sự tuyên bố về thắng lợi của sự nghiệp “Bình Ngô” như
mệnh lệnh mà Lê Lợi giao phó. Hơn thế, tác phẩm đã trở thành áng “Thiên cổ hùng văn”
muôn đời bất hủ, là bản tuyên ngôn đanh thép, hùng hồn về nền độc lập và vị thế dân tộc.
Và điểm cốt lõi mà “Bình Ngô đại cáo” thể hiện ở cả hai tư cách ấy chính là lý tưởng
“nhân nghĩa” mà nhân dân ta mãi mãi ngợi ca và hướng tới.
Lý tưởng nhân nghĩa của nhân dân ta là điểm cốt lõi đã được Nguyễn Trãi khẳng định
một cách mạnh mẽ ngay từ câu đầu tiên của tác phẩm :
“Nhân nghĩa chi cử, yếu tại an dân”
Nhân nghĩa trước hết và hơn đâu hết được thể hiện ở mục tiêu an dân. Đem lại cuộc sống
ấm no, yên ổn cho dân vốn là tư tưởng cả đời Nguyễn Trãi theo đuổi. Trong thơ văn của
mình, ông không ít lần nhắc đến điều đó :
“Dễ có Ngu cầm đàn một tiếng.
Dân giàu đủ khắp đòi phương”
Cũng luôn cánh cánh “làm cho khắp thôn cùng xóm vắng không còn tiếng hờn giận oán
sầu”. Điều quan trọng là ở đây, Nguyễn Trãi nâng lý tưởng, nỗi niềm ấy lên thành một
chân lí, một lý tưởng. Mặt khác, ngay ở những câu đầu tiên Nguyễn Trãi không nói đến
nhân nghĩa một cách chung chung mà chỉ bằng một hai câu ngắn gọn ông đi vào khẳng

định hạt nhân cơ bản, cốt lõi và có giá trị nhất. Đó là trừ bạo, an dân. Muốn theo đuổi và
thi hành tư tưởng nhân nghĩa không có cách nào hơn là hướng tới cuộc sống nhân dân.
Vấn đề cốt lõi đó của tư tưởng nhân nghĩa được thể hiện ở cả hai mặt thống nhất : quan
tâm đến sự yên ổn, no ấm cho dân cũng đồng nghĩa với việc phải chiến đấu đánh đuổi kẻ
thù của nhân dân, diệt trừ những kẻ tham tàn bạo ngược. Kẻ thù của nhân dân ở đây được
Nguyễn Trãi xác định cụ thể là kẻ thù xâm lược, là bọn “cuồng Minh” giày xéo lên cuộc
sống nhân dân gây ra bao tai hoạ, đến mức:
Độc ác thay trúc Nam Sơn không ghi hết tội.
Nhơ bẩn thay thay nước Đông Hải khôn rửa sạch mùi
Đây là một nét mới mà Nguyễn Trãi chỉ ra trong tư tưởng nhân nghĩa dựa trên cơ sở thực
tiễn lịch sử dân tộc. Nội dung này không thấy trong tư tưởng, triết lý nhân nghĩa của đạo
lý Khổng - Mạnh. Ngay trong nét nghĩa mới này vẫn thể hiện sự nhất quán với truyền
thống nhân nghĩa đã xác định ở đầu tác phẩm.
Nhân nghĩa trước hết thể hiện ở lòng thương dân, chăm lo cho nhân dân. Cao hơn thế,
trong quan hệ với kẻ thù xâm lược, tư tưởng ấy vẫn thể hiện một cách sáng ngời: chúng
ta đánh giặc bằng mưu kế và đánh vào lòng người: “mưu phạt, tâm công”. Với tư cách là
vị quân sư lỗi lạc của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, Nguyễn Trãi đã không ít lần dùng những
áng văn chính luận “có sức mạnh hơn 10 vạn binh” của mình để công phạt, khuất phục kẻ
thù khiến cho bọn chúng “chẳng đánh mà chịu khuất”. Không những thế, khi bọn chúng
đã khuất phục, đã đầu hàng nhân dân ta luôn mở cho chúng con đường sống:
”Thần vũ chẳng giết hại,
Thể lòng trời ta mở đường hiếu sinh
Cấp cho phương tiện trở về:
Mã Kì, Phương Chính, cấp cho năm trăm chiếc thuyền
Vương Thông, Mã Anh, phát cho vài nghìn cỗ ngựa ”
Dùng nhân nghĩa để đối xử với kẻ bại trận, xoa dịu hận thù để không gây hậu họa về sau
cũng chính là đại nghĩa với nhân dân vậy. Bởi lẽ, như bài cáo đã khẳng định "Họ đã ham
sống sợ chết, mà hòa hiếu thực lòng / Ta lấy toàn quân là hơn, để nhân dân nghỉ sức".
Có thể nói, tư tưởng nhân nghĩa của nhân dân ta được Nguyễn Trãi thể hiện trong bài cáo
vừa toàn diện, vừa cụ thể ; vừa chỉ ra điểm cốt lõi, cơ bản vừa bổ sung những khía cạnh

mới mẽ. Bởi thế nó trở thành điểm ngời sáng trong tư tưởng nhân dân, là tiền đề cho mọi
hành động. Soi chiếu vào thực tiễn cuộc kháng chiến tư tưởng nhân nghĩa cao đẹp ấy còn
là căn nguyên tạo nên sức mạnh cho nghĩa quân Lam Sơn :
Đem đại nghĩa thắng hung tàn
Lấy chí nhân thay cường bạo
Với lí tưởng nhân nghĩa ấy, quân dân ta có thể khắc phục và vượt qua những khó khăn
tưởng chừng không thể :
Khi Linh Sơn lương het mấy tuần.
Khi Khôi Huyện quân không một đội
Để rồi từ đó có thể lấy ít địch nhiều, dùng yếu chống mạnh mà làm nên thắng lợi vang
dội, giúp cho :
Xã tắc từ đây bền vững
Giang sơn từ đây đổi mới
Muôn thuở nền thái bình vững chắc
Ngàn thu vết nhục nhã sạch làu
Có thể nói, Nguyễn Trãi đã tổng kết tư tưởng nhân nghĩa của nhân dân ta thành một
truyền thống, một nguyên lý cao đẹp bằng những lý luận và dẫn chứng đanh thép cùng
những hình tượng nghệ thuật giàu sức gợi tả. Lí tưởng nhân nghĩa ấy sẽ còn mãi trường
tồn cùng sự vững bền vĩnh cửu của dân tộc, đất nước.
Tóm tắt cuộc đời, sự nghiệp của Nguyễn Trãi:
Nguyễn Trãi (1380-1442), hiệu là Ức Trai, quê ở Chi Ngại (nay thuộc Chí Linh, Hải
Dương) sau rời về làng Ngọc Ổi (nay thuộc Nhị Khê, Thường Tín, Hà Nội). Cha là
Nguyễn Phi Khanh, một học trò nghèo, học giỏi, đỗ Thái học sinh. Mẹ là Trần Thị Thái,
con quan tư đồ Trần Nguyên Đán, dòng dõi quí tộc. Ông ngoại và cha đều là người có
lòng yêu nước thương dân. Nguyễn Trái đã được thừa hưởng tấm lòng vì dân vì nước
ấy. Ông là vị quân sư xuất sắc giúp Lê Lợi chiến lược, chiến thuật trong kháng chiến
chống quân Minh xâm lược.
Đầu năm 1428, quét sạch quân thù, ông hăm hở bắt tay vào thực hiện hoài bão xây dựng
đất nước thái bình thịnh trị, vua hoà dân mục, thì bỗng dưng bị chặn lại: ông bị nghi oan
và bị bắt giam. Sau đó, ông được tha nhưng không được tin dùng nữa. Mười năm (1429-

1439) Nguyễn Trãi chỉ được giao chức "nhàn quan", không có thực quyền. Ông buồn, xin
về Côn Sơn (nay thuộc Chí Linh, Hải Dương). Mấy tháng sau, Lê Thái Tông lại vời ông
ra làm việc nước. Ông đang hăng hái giúp vua thì xảy ra thảm hoạ lớn nhất trong lịch sử
Việt Nam: ngày 01 tháng 9 năm 1442, sau khi nhà vua đi duyệt võ, đã vào Côn Sơn thăm
Nguyễn Trãi. Khi vua dời Côn Sơn, về đến Trại Vải (Lệ Chi Viên, Bắc Ninh) bị chết đột
ngột. Lúc chết có Nguyễn Thị Lộ, người thiếp của Nguyễn Trãi, lúc ấy phụ trách dạy dỗ
các cung nữ (chức Lễ nghi học sĩ) hầu bên cạnh. Bọn triều thần bấy lâu nay muốn hãm
hại Nguyễn Trãi, nhân cơ hội này liền vu cho ông cùng Nguyễn Thị Lộ mưu giết vua,
khiến ông phải nhận án tru di tam tộc (bị giết cả ba họ)
Nỗi oan tầy trời ấy, hơn hai mươi năm sau, 1464, Lê Thánh Tông mới giải toả.
Nguyễn Trãi là một thiên tài nhiều mặt hiếm có. Đại cáo bình Ngô tuy viết bằng chữ Hán
nhưng xứng đáng là áng "Hùng văn muôn thuở". Quốc âm thi tập là tập thơ tiếng Việt
(chữ Nôm) sớm nhất có giá trị lớn còn lại đến ngày nay. Nguyễn Trãi đã góp phần xây
đắp nền móng vững chãi cho văn học dân tộc.
Nguyễn Trãi - Bậc đại anh hùng dân tộc, nhân vật toàn tài số một của lịch sử Việt Nam.
Ở Nguyễn Trãi có một nhà chính trị, một nhà quân sự, một nhà ngoại giao, một nhà văn,
một nhà thơ mang tầm cỡ kiệt xuất vĩ đại.
__________________
Tác giả
Tác giả Nguyễn Trãi sinh năm 1380 quê ở Chí Linh Hải Dương là bậc kì tài về
chính trị, quân sự, văn học từng theo Lê Thái Tổ đánh đuổi giặc Minh lập
nhiều công lao cho nước nhà. Về sự nghiệp văn chương ông có nhiều tác phẩm
lớn như Bình Ngô Đại Cáo, Quân Trung Từ Mệnh Tập, Quốc Âm Thi Tập, ức
Trai Tập… bài “Bình Ngô Đại Cáo” là một thiêng cổ hùng văn của lịch sử
trung đại nhất là đoạn một của tác phẩm đã nói lên gần hết mục đích bài cáo.
Cáo là thể văn để thông báo về những việc của đất nước gồm hai loại cáo
thường và đại cáo. “Bình Ngô Đại Cáo” thuộc loại đại cáo được Nguyễn Trãi
viết sau khi đánh bại quân Minh.
Bài khác
"Bình Ngô đại cáo" là "án thiên cổ hùng văn" thể hiện thiên tài của NT, đỉnh cao về

tư tưởng ,và nghệ thuật của nền văn hiến đại việt trong thế kỉ XV.cùng với "Lam Sơn
thực lục ","Quân trung từ mệnh tập","Ức trai thi tập","Quốc âm thi tập", "Bình
Ngô đại cáo" đã làm cho ngôi sao Khuê trở nên tỏa sáng và lấp lánh ngàn thu.
mùa xuân năm 1428, cuộc kháng chiến 10 năm chống quân minh xâm lược hoàn toàn
thắng lợi. NT đã thay lời Lê Lợi viết "Bình Ngô đại cáo" tổng kết cuộc chiến tranh giải
phóng dân tộc "nên công oanh liệt ngàn năm", tuyên bố nước Đại Việt bước vào 1 kỉ
nguyên mới độc lập bền vững, "muôn thủa nền thái bình vững chắc",
1. Nhân nghĩa là tư tưởng chủ đạo của "bình ngô đại cáo",là mục tiêu chiến đấu vô
cùng cao cả và thiêng liêng của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn:
"Việt nhân nghĩa cốt ở yên dân,
Quân điếu phạt trước lo trừ bạo".
Dấy quân khởi nghĩa vì thương dân, trừng phạt kẻ có tội(điếu phạt), tiêu diệt bọn
giặc tàn bạo,đem lại cuộc sống yên vui cho nhân dân (yên dân), đó lả việc nhân
nghĩa. Nhân nghĩa vốn là học thuyết của Nho giáo đầ cao đạo đức, tình nhân ái giữa
con người với nhau. NT đã tiếp thu tư tưởng nhân nghĩa của Nho giáo theo hướng lấy
lợi ích của nhân dân và của dân tộc làm gốc. Với NT ,nhân nghĩa là yêu nước, thương
dân, phải đánh giặc để cứu nước, cứu dân ;"Triết lí nhân nghĩa cũa NT chẳng qua là
lòng yêu nước thương dân: cái nhân nghĩa lớn nhất là phấn đấu đến cùng, chống
ngoại xâm, diệt tàn bạo, vì độc lập của đất nước,hạnh phúc của nhân dân" (Phạm
Văn Đồng). Trong nhiều bức thư gửi tướng tá giặc minh, NT đã đứng trên lập trường
của nhân dân và dân tộc, nêu cao nhân nghĩa, cạch trần tội ác và bộ mặt giả nhân giả
nghĩa của bè lũ chúng: "Nước mầy nhân dịp họ Hồ lỗi đạo, mượn tiếng là "điếu dân
phạt tội" kì thực làm việc bạo tàn, ăn cướp đất nước ta, bốc lột nhân dân ta, thuế
nặng hình phiền, vơ vét của quý, dân mọn các làng ko được sống yên. Nhân nghĩa mà
lại thế ư? "
(lại thư trả lời Phương Chính)
trên lập trường nhân nghĩa, NT đã khẳng định nền văn hóa VN,nền văn hiến Đại Việt
và con ng` VN,1 dân tộc văn minh,anh hùng.lần đầu tiên trong lịch sử tư tưởng,NT
đại diện cho đất nước chiến thắng đã nêu cao già trị lớn lao của truyền thống dựng
nước và giữ nước của dân tộc ta:

"nhu nước đại việt ta từ trước,
vốn xưng nền văn hiến đã lâu,
núi sông bờ cõi đã chia,
phong tục bắc nam cũng #
từ triều đinh,lê,lí,trần,bao đời gây nân độc lập,
cùng hán,đường,tống,nguyên, mỗi bên xưng đế 1 phương.
tuy mạnh yếu từng lúc # nhau
song hào kiệtđời nào cũng có".
nền văn hiến đại việt,nền "văn hóa thăng long" được hình thành,xây đựng và phát
triển wa 1 wa' trình lịch sử "đã lâu",đã có "từ trước" đằng đằng mấy nghìn năm. đại
việt ko chỉ có lãnh thổ chủ quyền "núi sông bờ cõi",mà còn có thuần phong mĩ tục
mang bản sắc riêng,có lịch sử riêng,chế độ riêng "bao đời gây nền độc lập",đã từng
"xưng đế 1 vương",có nhìu nhân tài,hào kiệt. phải có mấy trăm năm độc lập dưới các
triều đại đinh,lê,lí,trần ,fải có những trang sử vàng chói lọi (Lưu Cung thất
bại,Triệu Tiệt tiêu vong,Toa Đô,O Mã Nhi bị giết tươi,bị bắt sống, ) fải có những con
ng` "trí mưu tài thức" đã làm nên "thi thư " của đại việt,của nên văn minh sông
hồng, thì NT mới có thể viết nên những lời tuyên ngôn đĩnh đạc hào hùng như
vậy.nếu như 400 năm về trước,trong "nam quốc sơn hà",lí thường kiệt chỉ mới xác
định được hai nhân tố về lãnh thổ và chủ quyền trên ý thức quốc gia và lập trường
dân tộc, thì trong "bình ngô đại cáo", NT đã bổ sung thêm 4 nhân tố nữa,đó là :văn
hiến,phong tục,lịch sử và nhân tài. diều đó cho thấy ý thức dân tộccủa nhân dân ta
đã phát triển trên 1 tầm cao mới trong thế kỉ XV,và đó cũng là tinh anh,tinh hoa của
tư tưởng NT.
2. quân cuồng minh đã thừa cơ gây hoạ.
năm 1407,nhà minh sai trương phụ,mộc thạnh mang mấy chục vạn quân kéo sang
xâm lược nước ta.lúc đầu thì lấy cớ "phù trần diệt hồ",nhưng sau đó,chúng đã chia
cắt đất nước ta thành quận,huyện,thi hành 1 chính sách cai trị vô cùng độc ác :
"quân cuồng minh đã thừa cơ gây hoạ,
bọn gian tà còn bán nước cầu vinh".
NT đã căm giận lên án tội ác vô cùng dã man của quân "cuồng minh".chúng đã tàn

sát nhân dân ta 1 các man rợ :
"nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn,
vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ".
sử sách còn ghi lại bao tội ác chống chất của giặc minh trong suốt 1 thới gian dài hơn
20 năm "dối trời lừa dân,đ3 muôn nghìn kế" : rán mỡ ng` để lấy dầu,rút ruột ng`
treo lên cây,thui ng` trên giàn lửa,phanh thây đàn bà có thai, chúng bất nhân dân
ta fải xuống biển mò ngọc trai,lên rừng sâu đãi cát,tìm vàng,cống nạp ngà voi,hươu
đen,trả biếc sưu thuế chồng chất,phu phen lao dịch nặng nề.chúng đã tàn fá môi
sinh,môi trường,dồn nhân dân ta vào bước đường cùng,vào hố diệt vong:
"bại nhân nghĩa nát cả đất trời
nặng thuế khóa sạch ko đầm núi
( )vét sản vật,bắt chim trả,chốn chốn lưới chăng
nhiễu nhân dân,bẫy huơu đen,nơi nơi cạm dặt
tàn hại cả giống côn trùng cây cỏ
nheo nhóc thay kẻ góa bụa khốn cùng "
đằng sau những hành động dã man,mưu mô xảo quyệt,là bộ mặt ghê tỏm lũ ác
ôn,bầy wỷ sứ fương bắc đang hoành hành trên xương máu.nước mắt,trên tính mạng
và tài sản nhân dân ta :"thằng há miệng,đứa nhe răng,máu mỡ bấy no nê chưa
chán". tội ác của giặc minh đối với nhân dân ta,ko thể ghi hết tội,ko thể rửa hết mùi
dơ bẩn,trời đất ko thể dung tha,ng` ng` đều cặmận.câu văn cảm thán của NT cắt lên
như 1 lời nguyền,chất chứa căm hờn,oán jận,xúc động lay tỉnh hổng ng`:
"độc ác thay,trúc nam sơn ko ghi hết tội
dơ bẩn thay,nước đông hải ko rửa sạch mùi!"
lấy trúc nam sơn,sông đông hải,cái vô hân để nói về tội ác và sự nhơ bần của quân
"cuồng minh", cái cùng cực,cái vô cùng, NT đã ghi sâu vào lòng người, vào bia miệng
đến nghìn năm vẫn chưa phai. NT đã từng "tiển cha lên ải Bắc ", từng nếm mật nằm
gai, là chứng nhân của lịch sử gọi vua nhà minh hiếu chiến là "giảo đồng" (trẻ ranh,
nhảy ranh), lũ tướng tá giặc minh là đồ "nhút nhát". Đó cũng là tiếng nói căm thù,
khinh bỉ, là ý chí sắt đá chống quân xâm lược, chống lũ bành trướng phương Bắc
tham tàn,hiếu chiến:

"Thằng nhãi ranh Tuyên Đức động binh không ngừng,
Đồ nhút nhát Thạnh,Thăng đem dầu chữa cháy!".
Ta đây núi Lam Sơn dấy nghĩa
Lãnh tụ cuộc khỡi nghĩa là Lê Lợi. Trong bức vĩnh lăng, các bài thơ "hạ tiệp","đề
kiếm" đều có nói đến Lê Lợi,nhưng chỉ trong "Bình Ngô đại cáo", Lê Lợi mới được
thể hiên 1 cách tuyệt đẹp,tiêu biểu cho tinh hoa và khí phách của Đại Việt. Là một
anh hùng của nhân dân giàu lòng yêu nước, nuôi chí lớn phục thù, phục quốc, đã
từng nhìu năm mai danh ẩn tích đón đợi thời cơ:
"Ta đây,
Núi lam sơn dấy nghĩa.
Chốn hoang dã nương mình".
con người ấy đã gắn bó với nhân dân,đã đau trong nỗi đau lấm than của dân tộc,đã
"nếm mật nằm gai",đã "đau lòng nhức óc suốt mấy chục năm trời",quyết không đội
trời chung với giặc:
"ngẫm thù lớn há đội trời chung,
căm giặc nước thề không cùng sống"
con người ấy tiêu biểu cho trí tuệ VN, có một nhãn quan lịch sữ nhìn suốt thời gian và
nắm chắc vận mệnh dân tộc:
"Quên ăn vì giận, sách lược sao suy xét đã tinh,
Ngẫm trước đến nay, lẽ hưng phế đắn đo càng kĩ
Những trần trọc trong cơn mộng mị
Chỉ băn khoăn một nổi đồ hồi".
Ngày đầu khởi nghĩa, quân không quá hai ngàn người, có lúc "cơm ăn thì sớm tối ko
được hai bữa, áo mắc thì đông hè chỉ có một mảnh, khí giới thì thật tay không".
(quân trung từ mệnh tập). Thế và lực, giữa ta và giặc vô cùng chênh lệch :"Vừa lúc
cờ khởi nghĩa dấy lên-chính lúc quân thù đương mạnh". Khó khăn, thử thách chồng
chất nặng nề. Ngặt nghèo nhất là thiếu nhân tài hào kiệt:
"Tuấn kiệt như sao buổi sớm
Nhân tài như lá mùa thu
Việc bôn tẩu thiếu kẻ đỡ đần

Nơi duy ác hiếm người bàn bạc".
người anh hùng áo vải Lam Sơn, một mặt "cỗ xe cầu hiền, thường chăm chăm còn
dành phía tả", mặc khác nêu cao quyết tâm "gắng chí phục thù gian nan", đồng cam
cộng khổ với tướng sĩ, đoàn kết toàn dân để đánh giặc:
"Nhân dân bốn cõi một nhà, dựng cần trúc ngọn cờ phấp phới,
Tướng sĩ một lòng phụ tử, hòa nước sông chén rượu ngọt ngào".
Sức mạnh của nghĩa quân bất nguồn từ sức mạnh vô tận của nhân dân,của lực lượng
đông đảo "manh lệ chi đồ tứ tập",của đoàn nghĩa sĩ "phụ tử chi binh nhất tâm".điều
đó cho thấy cuộc khởi nghĩa Lam Sơn là một cuộc chiến tranh nhân dân do người anh
hùng áo vải lãnh đạo. Sức mạnh của nhân dân, tài năng xuất chúng của lãnh tụ là
nguồn gốc của chiến thắng. Người anh hùng ấy là môt thiên tài quân sư "sách lược
thao suy xét đã tinh lẽ hưng phế đắn đo càng kĩ". Người anh hùng ấy đã phát huy
tinh hoa nền quân sự VN, để chỉ đạo chiến tranh, phát huy mọi tiềm năng của dân
tộc,của tướng sĩ để chiến đấu và chiến thắng:
"Thế trận xuất kì,lấy yếu chống mạnh
Dùng quân mai phục,lấy ít địch nhiều"
Có thể nói,cảm xúc trữ tình trong "Bình Ngô đại cáo" được thể hiện qua hình ảnh Lê
Lợi, người anh hùng nghĩa quân Lam Sơn. Lê Lợi vừa bình dị,vừa vĩ đại,vị cứu tinh của
đất nước xuất hiện và nếm trãi bao cay đắng lầm than cùng nhân dân, từ máu đổ
xương tan mà "nên công oanh liệt ngàn năm". NT đã có sự nhập thân,hóa thân kì
diệu khi thể hiện tài trí, khí phách và tầm vóc vĩ đại của Lê Lợi, một mặt nêu cao lòng
tự hào dân tộc,tự hào về nền văn hiến VN, mặt khác cũng thể hiện nhân cách,chí
hướng, tài trí và tâm huyết của mình. Với cảm hứng anh hùng và cảm xúa trữ tình,
NT đã dành những câu văn, đoạn văn đẹp nhất khi khắc họa hình ảnh vị lãnh tụ nghĩa
quân Lam Sơn.
Bài khác
Trong dòng văn học ca ngợi truyền thống yêu nước xuyên suốt lịch sử văn học
Việt Nam, “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi được đánh giá là ánh “thiên cổ
hùng văn”, là bản tuyên ngôn độc lập thứ hai của dân tộc, được các thế hệ người
Việt luôn yêu thích, tự hào.

"Bình Ngô đại cáo" được Nguyễn Trãi thừa lệnh Lê Lợi viết vào khoảng đầu năm
1428, khi cuộc kháng chiến chống Minh xâm lược của nghĩa quân Lam Sơn đã
thắng lợi, quân Minh buộc phải kí hòa ước, rút quân về nước, nước ta bảo toàn
được nền độc lập tự chủ, hòa bình. Nguyễn Trãi (1380-1442) là một anh hùng dân
tộc, là người toàn tài hiếm có trong lịch sử các triều đại phong kiến Việt Nam.
Ông có công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Minh đồng thời cũng là nhà
thơ trữ tình sâu sắc, nhà văn chính luận kiệt xuất, là cây đại thụ đầu tiên của văn
học trung đại Việt Nam.
Tác phẩm “Bình Ngô đại cáo” được Nguyễn Trãi viết theo thể cáo, một thể văn có
nguồn gốc từ Trung Hoa, viết bằng chữ Hán, thuộc thể văn hùng biện chính luận,
có nội dung thông báo một chính sách, một sự kiện trọng đại liên quan đến quốc
gia dân tộc, công báo trước toàn dân. Nhan đề tác phẩm có Ý nghĩa là bài cáo
trọng đại tuyên bố về việc dẹp yên giặc Ngô-một tên gọi hàm ý khinh bỉ căm thù
giặc Minh xâm lược. Bài cáo có bố cục chặt chẽ mạch lạc, viết theo lối biền ngẫu,
vận dụng thể tứ lục, sử dụng hệ thống hình tượng sinh động, gợi cảm.
Bài cáo gồm bốn đoạn. Đoạn đầu nêu cao luận đề chính nghĩa của cuộc kháng
chiến, đó là tư tưởng nhân nghĩa kết hợp với độc lập dân tộc: “Việc nhân nghĩa cốt
ở yên dân-Quân điếu phạt trước lo trừ bạo” và “Như nước Đại Việt ta từ trước-
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu”. Đoạn thứ hai của bài cáo đã vạch trần, tố cáo tội
ác dã man của giặc Minh xâm lược. Đoạn văn là bản cáo trạng đanh thép, tố cáo
giặc Minh ở các điểm: âm mưu cướp nước, chủ trương cai trị phản nhân đạo, hành
động tàn sát tàn bạo. Đồng thời, đoạn văn cũng nêu bật nỗi thống khổ, khốn cùng
của nhân dân, dân tộc ta dưới ách thống trị của kẻ thù: “Nướng dân đen trên ngọn
lửa hung tàn-Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ”; “Dối trời, lừa dân, đủ muôn
nghìn kế-Gây binh kết oán, trải hai mươi năm”. Đoạn văn ngùn ngụt Ý chí căm
thù giặc và thống thiết nỗi thương dân lầm than. Đoạn văn thứ ba là đoạn dài nhất
của bài cáo, có Ý nghĩa như bản anh hùng ca về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Đoạn
văn đã tổng kết lại quá trình khởi nghĩa. Ban đầu cuộc khởi nghĩa gặp nhiều khó
khăn, lương thảo, quân sĩ, người tài đều thiếu, nghĩa quân ở vào thế yếu “Khi Linh
Sơn lương hết mấy tuần-Khi Khôi Huyện quân không một đội”, “Tuấn kiệt như

sao buổi sớm-Nhân tài như lá mùa thu”, “lấy yếu thắng mạnh, lấy ít địch nhiều”…
Nhưng nghĩa quân có người lãnh tụ Lê Lợi sáng suốt, bền chí, yêu nước “Ngẫm
thù lớn há đội trời chung-Căm giặc nước thề không cùng sống”, biết đoàn kết lòng
dân “Sĩ tốt một lòng phụ tử-Hòa nước sông chén rượu ngọt ngào”, dùng chiến
thuật phù hợp nên nghĩa quân Lam Sơn ngày một trưởng thành “Sĩ khí đã hăng,
quân thanh càng mạnh”và ngày càng chiến thắng giòn giã, vang dội “Đánh một
trận sạch không kình ngạc-Đánh hai trận tan tác chim muông”, giặc Minh thì liên
tiếp thất bại, thất bại sau lại càng thảm hại hơn thất bại trước, mỗi tên tướng giặc
bại trận lại có vết nhục nhã riêng: kẻ treo cổ tự vẫn, kẻ quỳ gối dâng tờ tạ tội, kẻ bị
bêu đầu…Đoạn văn thứ ba của bài cáo cũng ca ngợi lòng nhân đạo, chuộng hòa
bình của nhân dân, dân tộc ta, tha sống cho quân giặc đã đầu hàng, lại cấp cho
chúng phương tiện, lương thảo về nước. Đoạn cuối của bài cáo đã tuyên bố trịnh
trọng về việc kết thúc chiến tranh, khẳng định nền độc lập, hòa bình vững bền của
đất nước, thể hiện niềm tin vào tương lai tươi sáng của dân tộc.
Bài cáo có sự kết hợp hài hòa, hiệu quả giữa yếu tố chính luận sắc bén với yếu tố
văn chương truyền cảm, kết hợp giữa lí luận chặt chẽ và hình tượng nghệ thuật
sinh động. Cảm hứng nổi bật xuyên suốt tác phẩm là cảm hứng anh hùng ca hào
hùng sôi nổi, mãnh liệt. Giọng điệu của bài cáo rất đa dạng, khi tự hào về truyền
thống văn hóa, anh hùng lâu đời của dân tộc, khi thì căm phẫn sục sôi trước tội ác
của kẻ thù, khi thống thiết xót thương trước nỗi đau lầm than của nhân dân, khi lo
lắng trước những khó khăn của cuộc kháng chiến, khi hào hùng ngợi ca chiến
thắng, khi trịnh trọng tuyên bố độc lập của dân tộc, đất nước.
“Đại cáo bình Ngô” của Nguyễn Trãi là bản anh hùng ca ca ngợi chiến thắng vĩ
đại của dân tộc ta thế kỉ XV. Tác phẩm vừa có giá trị lịch sử, vừa có giá trị văn
học, không chỉ lưu giữ những sự kiện lịch sử mà còn lưu truyền lòng yêu nước tự
hào dân tộc đến các thế hệ người Việt Nam. Mỗi người dân Việt Nam ngày nay
đều hào sảng trước những câu văn hùng hồn:
“Như nước Đại Việt ta từ trước,
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu
Núi sông bờ cõi đã chia,

Phong tục Bắc Nam cũng khác.
Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời gây nền độc lập,
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên hùng cứ một phương.
Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau,
Song hào kiệt đời nào cũng có…”