NHÀ văn NGUYÊN HỒNG và tác PHẨM NHŨNG NGÀY THƠ ấu

NHÀ VĂN NGUYÊN HỒNG VÀ TÁC PHẨM
“NHỮNG NGÀY THƠ ẤU”
I - Giới thiệu
Quãng đời ấu thơ là quãng đời ngọt ngào và nhiều kỷ niệm nhất của con
người. Đó là những năm tháng tràn đầy hạnh phúc trong tình thương của cha
mẹ và những người thân. Song không phải ai cũng có một thời thơ với
những kỷ niệm ngọt ngào như vậy. Nhà văn Nguyên Hồng của chúng ta đã
phải nếm trải một tuổi thơ đầy cay đắng, uất hận và buồn tủi, đói khổ, lam lũ
… Quãng đời thơ ấu ấy được nhà văn ghi lại đầy cảm động qua những trang
tự truyện đầm đìa nước mắt và sự căm giận trong “Những ngày thơ ấu”.
Cuốn tiểu thuyết này được nhà văn viết năm 20 tuổi gồm 9 chương thấm
đẫm tinh thần nhân đạo sâu sắc đã làm rung động bao tâm hồn bạn đọc vì
“Nó là sự rung động cực điểm của một linh hồn trẻ dại”. Chương 4 của cuốn
hồi ký này là đoạn trích “trong lòng mẹ”
II – Vài nét về tác giả, tác phẩm
1) Tác giả:
- Nguyên Hồng (1918 – 1982) ở Nam định.
- Mồ côi bố vì bố bị ho lao nên mất sớm, nghà nghèo, người mẹ trẻ
nghèo khổ bị khinh rẻ phải tha phương cầu thực.
- NH phải thôi học khi vừa đậu xong tiểu học và bắt đầu cuộc đời đói
khổ, lam lũ, lang thang đầu đường xó chợ, chung đụng với đủ các hạng trẻ
em nghèo đói, du đãng … trong xã hội cũ.
- Lớn lên lại bị đày đoạ, tù tội, lại thêm cảnh đói khổ do thất nghiệp kéo
dài, NH tưởng như là sẽ chết đau đớn ở cái tuổi 16. Nhưng anh nghĩ, dù có
chết đi cũng phải để lại cho cõi đời mà anh yêu mến một cái gì vừa tinh
khiết, trong sáng, vừa tha thiết yêu thương nhất của tâm hồn. Và anh bắt đầu
viết – viết suốt ngày suốt đêm, viết một cách đau khổ say mê, bất chấp “cái
đói ê ẩm thấm thía vô cùng trong đêm mưa lạnh hoang vắng. (Với anh, viết
văn là một lẽ sống)
- Ngay từ những trang viết đầu tay, ông đã hướng ngòi bút của mình vào
những người nghèo khổ, bất hạnh. Và ông thuỷ chung với con đường văn

học đó trong suốt cuộc đời cầm bút của mình. Với trái tim nhân đạo dào dạt
thắm thiết, NH đã nói lên thật cảm động số phận đầy đau khổ của những con
người ở các thành phố lớn như Hà nội, Hải Phòng, Nam định … Truyện
ngắn của ông chứa chan tinh thần nhân đạo sâu sắc.
- Trong số những người cùng khổ đó, ông quan tâm và thể hiện thành
công những nhân vật phụ nữ và nhi đồng.
- Đó là những người phụ nữ lao động nghèo khổ, cần cù tần tảo mà cả
cuộc đời chỉ là vất vả, lo nuôi chồng con. Họ còn bị những lề thói khắc
nghiệt của XH cũ vùi dập, đầy đoạ. Nhưng đó cũng là những người phụ nữ
có vẻ đẹp tâm hồn đáng quý như yêu thương chồng con tha thiết, sống ân
tình, thuỷ chung, đồng thời có trái tim khao khát hạnh phúc và biết yêu một
cách sôi nổi Trong đời sống văn học đương thời thì NH là một trong ít nhà
1
văn có quan điểm tiến bộ về vấn đề phụ nữ trong lĩnh vực tình yêu hôn nhân.
Nhà văn dứt khoát bênh vực người phụ nữ
- Từ cuộc đời của mình, giống như nhà văn nga Gorki, NH đã viết nhiều
và cảm động về những trẻ em nghèo,về những nỗi khổ nhiều mặt trong cảnh
sống lầm than của chúng, và nhất là về những nỗi đau trong trái tim nhạy
cảm dễ tổn thương của tuổi thơ. Đồng thời nhà văn hầu như bao giờ cũng
phát hiện và miêu tả những nét đẹp trong sáng, cảm động trong những tâm
hồn non trẻ đó.
2) Tác phẩm:
- Tác phẩm viết năm 1938 và đến năm 1940 thì được in trọn vẹn thành
sách. Đó là một tập hồi ký gồm 9 chương ghi lại một cách trung thực những
năm tháng tuổi thơ cay đắng của tác giả. Đó là một tuổi thơ có quá ít những
kỷ niệm êm đềm, ngọt ngào, mà chủ yếu là những kỷ niệm đau buồn, tủi cực
của một “đứa bé côi cút, cùng khổ” sinh ra trong một gia đình sa sút, bất
hoà, sớm phải sống lêu lổng, bơ vơ giữa sự ghẻ lạnh cay nghiệt của họ hàng
và thái độ dửng dưng một cách tàn nhẫn của xã hội.
- “Trong lòng mẹ” là chương 4 của tập hồi ký

3.Tóm tắt:
- Gần đến ngày giỗ đầu bố, mẹ của bé Hồng ở Thanh Hoá vẫn chưa về.
Một hôm người cô gọi bé Hồng đến bên cười hỏi là bé Hồng có muốn vào
Thanh Hoá chơi với mẹ không Biết những rắp tâm tanh bẩn của người cô,
bé Hồng đã từ chối và nói cuối năm thế nào mẹ cũng về. Cô lại cười nói. Cô
hứa cho tiền tàu vào thăm mẹ và thăm em bé. Nước mắt bé Hồng ròng ròng
rớt xuống, thương me vô cùng. Người cô nói với em các chuyệ về người mẹ
ở Thanh Hoá : mặt mày xanh bủng, người gầy rạc ngồi cho con bú bên rổ
bóng đèn, thấy người quen thì vội quay đi, lấy nón che Bé Hồng vừa khóc
vừa căm tức những cổ tục muốn vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến
cho kì nát vụn mới thôi. Cô nghiêm nghị đổi giọng bảo bé Hồng đánh giấy
cho mẹ về để rằm tháng Tám « giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ
tủi cho cậu mày »
- Bé Hồng chẳng phải viết thư cho mẹ đến ngày giỗ đầu của bố, mẹ về
một mình, mua cho bé Hồng và em Quế bao nhiêu là quà. Chiều tan học ở
trường ra, thoáng thấy một người đàn bà ngồi trên xe kéo giống mẹ, bé chạy
theo và gọi : « Mợ ơi ! Mợ ơi ! Xe chạy chậm lại, mẹ cầm nón vẫy lại. Con
nức nở, mẹ sụt sùi khóc. Em thấy mẹ vẫn tươi sáng, nước da mịn, gò má
màu hồng. Miệng xinh xắn nhai trầu thơm tho. Bé Hồng ngả đầu vào cánh
tay mẹ. Mẹ xoa đầu con và dỗ : « Con nín đi ! Mợ đã về với các con rồi
mà ».
III – Phân tích chương “trong lòng mẹ”
1)Sự kiện 1: Tình cảnh đáng thương và nỗi đau của bé Hồng
2
Qua đoạn 1 và qua lời tự thuật của nhân vật “tôi”, ta thấy chú bé
Hồng có tình cảnh đáng thương như thế nào ?
* Tình cảnh đáng thương của Hồng
- Hồng mồ côi cha gần 1năm
- Mẹ Hồng do bị mọi người hắt hủi, khinh ghét, xa lánh nên phải đi vào
Thanh hoá tha phương kiếm sống. Người mẹ khốn khổ ấy một phần vì túng

bấn, một phần khác vì chưa hết tang chồng mà lại có con, nên không thể
sống nổi với cái xã hội đầy những thành kiến, hủ tục độc ác, đã phải bỏ nhà
đi xa.
=> Chú bé đã mất bố, lại xa mẹ, sống cuộc sống côi cút, bơ vơ đói rách
giữa sự ghẻ lạnh của những người họ hàng giầu có mà ích kỉ, cay nghiệt. Em
thiếu một mái ấm gia đình, một chỗ dựa cho tuổi ấu thơ, thiếu một tình
thương yêu đích thực.
Song nỗi đau khổ sâu xa không chỉ dừng lại ở sự thiếu tình thương mà
Hồng còn phải chịu những nỗi đau khác nữa do người khác xúc xiểm một
cách độc ác về mẹ chú. Nỗi đau ấy được thể hiện rõ nhất trong cuộc đối
thoại giữa bé Hồng và bà cô của bé.
Em hãy lược thuật lại cuộc đối thoại giữa bà cô với bé Hồng? Qua
đoạn đối thoại, em thấy chú bé Hồng phải chịu thêm những nỗi đau như
thế nào ? Hãy phân tích tâm trạng đau đớn ấy của Hồng ?
- Cuộc trò chuyện với bà cô là kỷ niệm không thể quên về một nỗi đau
uất nghẹn mà tuổi thơ NH đã phải trải qua. Đã xa mẹ, nhớ mẹ, bé Hồng lại
luôn luôn phải nghe những lời nói xấu cay nghiệt về mẹ. Những lời nói cay
nghiệt của bà cô chính là những nhát dao cứa sâu vào trái tim thơ trẻ của chú
bé.
+ Đầu tiên, bà cô gợi ý cho bé Hồng vào thăm mẹ. Nỗi nhớ mẹ của đứa
tre từng nhiều phen làm Hồng “rớt nước mắt” vì “thiếu thốn một tình thương
ấp ủ” lại được khơi dậy. Chú bé “im lặng cúi đầu không đáp.” “chú bé nhận
ra ý nghĩa cay độc trong giọng nói rất kịch của bà ta.
+ Rồi bà cô lại ngọt ngào giả dối “Mẹ mày dạo này phát tài lắm” trong
khi bà ta thừa biết tình cảnh khốn khổ của mẹ nơi tha hương. => một lần
nữa, bé Hồng lại “im lặng cúi đầu xuống đất”. Nỗi nhớ vừa phải giấu kín, bé
Hồng đã phải nuốt thêm vào lòng niềm thương và nỗi đau. Cho nên lần này
bé không thể giả cười để đáp lại bà cô. Cậu bé cảm thấy lòng “càng thắt lại”
và “khoé mắt đã cay cay”.
+ Rồi bà cô giục bé Hồng vào Thanh hoá để đòi mẹ “may sắm và thăm

em bé”. Bà ta cố ngân dài từ “em bé” thật ngọt. Đấy là những tiếng đầy
dụng ý xấu xa. Thấy mẹ bị xúc phạm, Hồng không thể tiếp tục ghìm nén nỗi
tủi cực. Chú bé từ chỗ “im lặng cúi đầu” đến “nước mắt ròng ròng rớt xuống
hai bên mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm và ở cổ. Một trạng thái tình cảm
phức tạp vừa đau đớn, vừa uất nghẹn nảy sinh trong tâm hồn thơ trẻ, khiến
bé Hồng “cười dài trong tiếng khóc”. Bé Hồng cười vì hiểu thấu tâm địa độc
hiểm của bà cô, khinh bỉ thái độ lèo lá, giả dối, độc ác, nhẫn tâm của bà. Em
3
“Khóc” vì thương nhớ mẹ, tiếng khóc uất ức, căm ghét những hủ tục phong
kiến đã chôn vùi, đày đoạ bao số phận người phụ nữ. Nỗi đau đớn tủi cực
và cả nỗi căm giận buộc phải nén lại của chú bé sâu sắc biết chừng nào.
+ Dường như chưa cho thế là đủ, bà cô còn “tươi cười” kể cho chú bé
nghe rằng “mẹ chú ăn vận rách rưới, mặt mày xanh bủng, ngồi cho con bú ở
chợ ….” => chú bé chưa nghe hết câu đã nghẹn họng “khóc không ra tiếng”.
Chú đau đớn vô cùng, tình cảm dâng trào mạnh mẽ, cuồng nhiệt đến mức
bật thành giả thiết: “Giá những cổ tục là một vật như hòn đá hay cục thuỷ
tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì
nát vụn mới thôi”. Câu văn có vẻ dồn dập, xô bồ, nhiều thành phần đồng vị
ngữ quen gặp ở Nguyên Hồng mỗi khi gặp cảm xúc trào dâng ào ạt. Hồng
căm ghét cực độ những hủ tục đã đầy đoạ mẹ mình. Lòng căm phẫn cao độ
ấy được NH diễn tả bằng những hình ảnh cụ thể, gợi cảm, nhịp văn dồn dập,
gấp gáp tựa như sự uất hận của bé ngày một tăng tiến. Hồng muốn “cắn,
nhai, nghiến” một cách nát vụn những hủ tục ấy. Ba động từ ấy chỉ ba trạng
thái phản ứng của Hồng ngày càng dữ dội để thể hiện nỗi căm phẫn tới cực
điểm
- Trong lòng chú bé Hồng luôn có hình ảnh người mẹ có “vẻ mặt rầu rầu
và hiền từ”. Mặc dù mẹ Hồng bỏ nhà ra đi giữa sự khinh miệt của đám họ
hàng cay nghiệt, mặc dù non một năm mẹ chú không gửi cho chú một lá thư,
một lời nhắn hỏi, một đồng quà, chú bé vẫn đầy lòng yêu thương và kính
mến đối với mẹ mình.

- Đúng là “rắp tâm ranh bẩn” của bà cô không thể xâm phạm đến tình
thương yêu và lòng kính mến mẹ của bé Hồng, chú không hề mảy may dao
động.
- Bà cô càng cố khoét sâu vào nỗi đau thì lòng yêu thương mẹ và nỗi
căm ghét những hủ tục phong kiến vô lý tàn ác càng dâng lên dào dạt và
mãnh liệt trong tâm hồn bé. Với chú, mẹ chú hoàn toàn vô tội. => Vậy là
chú bé không chịu ảnh hưởng của những thành kiến đạo đức phong kiến, do
có một tình cảm tự nhiên, mạnh mẽ đối với người mẹ mà chú vô vàn yêu
thương kính mến.
Thật là hồn nhiên, thật là trẻ con, và cũng thật là mãnh liệt, lớn lao cái ý
nghĩ đó của chú bé ! Sự căm ghét dữ dội ấy chính là biểu hiện đầy đủ của
lòng yêu thương dào dạt của chú bé đối với mẹ chú. Có thể nói chương
truyện là bài ca bất diện của tình mẹ con- tình cảm thiêng liêng muôn đời
không một thế lực nào có thể ngăn cản, tàn phá.
* Tóm lại, đây là những trang miêu tả hay và tinh tế của nhà văn về tâm
trạng của bé Hồng. Những nét thay đổi nhỏ nhất, sâu kín nhất trong tâm hồn
bé Hồng đã được tác giả ghi lại bằng những câu văn bình dị, rất trẻ thơ
nhưng chính xác và gợi cảm. Bé Hồng đã hiện lên qua những dòng miêu tả
là một em bé giầu tình cảm, đặc biệt là lòng thương mẹ, một đứa trẻ thông
minh và cũng rất quả quyết. Nguyên Hồng muốn nói to lên nỗi bất hạnh của
4
phụ nữ và trẻ em trong xã hội cũ, qua đó kết án đanh thép sự tàn nhẫn, bất
công của xã hội ấy.
Qua đoạn đối thoại, ta thấy bà cô bé Hồng là người như thế nào ?
* Bà cô:
- Bên ngoài: đóng vai người cô tốt
+ Nói cười ngọt ngào, làm ra vẻ quan tâm.
+ Có lúc bà ta tỏ sự ngậm ngùi thương xót Hồng và người cha bất hạnh
của em. Lúc nào bà ta cũng nhân danh vì quyền lợi của Hồng “sao lại không
vào ? mợ mày phát tài lắm …vào đi, tao chạy tiền tầu cho)

- Thâm tâm: Bà ta cố ý, tìm mọi cách nói xấu mẹ Hồng, rắp tâm tanh bẩn
là gieo rắc vào đầu óc chú bé những hoài nghi để chú bé khinh miệt và
ruồng rẫy người mẹ.
Đặc điểm nổi bật của người đàn bà này là sự tàn nhẫn và độc ác. Là
người trong gia đình, chắc chắn bà ta không lạ gì nỗi khổ xa mẹ, tình cảm
của đứa cháu mồ côi cha đối với mẹ, và chắc chắn bà ta thừa thấu hiểu Hồng
là một chú bé dễ xúc cảm và rất mau nước mắt. Và bà ta cũng biết rõ về tình
cảnh khốn khổ của chị dâu mình. Đáng lẽ trong hoàn cảnh ấy, bà ta sẽ phải
chăm sóc, an ủi đứa cháu, giúp nó dịu bớt nỗi đau mất cha và nhất là nỗi đau
xa mẹ. Nhưng bà ta hoàn toàn khác, bà ta tìm mọi cách hành hạ, giễu cợt nỗi
đau xa mẹ của Hồng, rắp tâm chia lìa tình cảm mẹ con, huỷ diệt niềm yêu
thương kính trọng của chú bé Hồng đối với người mẹ khốn khổ. đồng thời
bà ta cũng lấy làm hả hê thích thú trước tình cảnh khốn khổ của chị dâu.
=> Nhân vật bà cô được thể hiện khá sắc sảo, sinh động. Chỉ cần ghi lại
một cuộc trò chuyện, đối thoại bằng mấy câu nói, có kèm theo vài chi tiết
gợi tả giọng điệu, cử chỉ, nhà văn dựng lại khá sinh động chân dung nhân
vật bà cô tiêu biểu cho một hạng người. Bà ta chẳng những tiêu biểu cho cái
thành kiến cổ hủ, phi nhân đạo của xã hội khi đó, mà còn là người đàn bà có
tâm địa đen tối khi cố ý khoét sâu vào nỗi đau rướm máu trong tâm hồn
nhạy cảm của đứa cháu mồ côi, cố ý gieo vào lòng nó thái độ khinh miệt,
ruồng rẫy đối với người mẹ mà nó vô vàn yêu thương.
2)Sự kiện hai: Cuộc gặp gỡ đầy nước mắt của niềm vui và hạnh phúc
Phần cuối của chương hồi ký thuật lại cảnh bé Hồng bất ngờ được gặp
mẹ. Niềm vui, niềm hạnh phúc tuyệt vời được trở về “trong lòng mẹ” của
đứa trẻ “thiếu thốn một tình thương ấp ủ “là kỷ niệm sâu sắc nhất, ngọt ngào
nhất của cuộc gặp gỡ ấy
Niềm vui sướng cao độ của Hồng khi gặp mẹ được diễn tả bằng
những chi tiết nào ? Hãy tìm và phân tích ?
Tác giả đặc biệt miêu tả những cảm xúc bên trong của Hồng, đó là
những cảm xúc gì ?

- Không những thương mẹ, Hồng còn hiểu nỗi lòng mẹ, do đó bé tin thế
nào mẹ bé cũng trở về. Có lẽ chính vì tình thương và niềm tin mãnh liệt ấy
nên bé Hồng có sự linh cảm hết sức nhạy bén chính xác.
5
- Hồng đã gặp lại mẹ một cách bất ngờ sau buổi học. Chỉ cần thoáng
qua
+ Thoáng nhìn thấy -> cuống quýt gọi mẹ một cách thất thanh, thảng
thốt, bối rối, mừng rỡ, hy vọng. Nhưng do quá sung sướng, bất ngờ nên
Hồng nghĩ “mình đã lầm” nhưng em vẫn gọi và chạy theo. Nếu người quay
lại mà là người khác thì thật là điều tủi cực, là thất vọng to lớn cho Hồng.
Chính em cũng nói “thực sự nếu em nhầm lẫn thì khác nào người bộ hành
đang sắp gục ngã đi giữa sa mạc mênh mông bắt gặp ảo ảnh của bóng râm
và dòng suối”. Có đặt cái thất vọng cùng cực trước khi chết khát như vậy,
mới thấy niềm vui sướng, hạnh phúc trần gian vô hạn của đứa con đang
khao khát tình mẹ được gặp mẹ, nhất là được “nằm trong lòng mẹ”. Nỗi
khắc khoải mong mẹ tới cháy ruột của Hồng đã được thể hiện thật thấm thía,
xúc động bằng hình ảnh so sánh đó.
- Nỗi sung sướng đến cuống quýt của bé Hồng được thể hiện ở những
hành động: “Thở hồng hộc”, “Trán đẫm mồ hôi”, “ríu cả chân lại”, “oà lên
khóc, khóc nức nở khi mẹ kéo tay, xoa đầu em”. Biết bao hồi hộp sung
sướng, đau khổ toát lên từ những cử chỉ cuống quýt ấy.Dường như bao
nhiêu sầu khổ dồn nén không được giải toả trong chú bé suốt thời gian xa
mẹ dài đằng đẵng, lúc này bỗng vỡ oà. Đó còn là tiếng khóc sung sướng, vỡ
oà. Ai biết được trong cuộc đời mình, NH đã khóc bao nhiêu lần ? Nhưng
tiếng khóc của bé Hồng chẳng lần nào giống nhau cả. Lần này là tiéng khóc
của niềm vui và hạnh phúc tràn ngập. Có thể nói mỗi dòng mỗi chữ ông
viết ra là một dòng nước mắt nóng bỏng tình xót thương, ép thẳng ra từ trái
tim vô cùng nhạy cảm của mình.
- Dưới cái nhìn vô vàn thương yêu của đứa con mong mẹ, mẹ chú hiện
ra thật đẹp, thật phúc hậu, thật hiền: “vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và

nước da mịn, làm nổi bật mầu hồng của hai gò má”. Em đã có một phán
đoán rất người lớn và cũng rất trẻ thơ “hay tại sự sung sướng bỗng được
trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp
như thuở còn sung túc”. Cảm xúc này là kết quả của tâm trạng Hồng sau
những cuộc đối thoại đầy cay đắng với bà cô.
- Cảm giác khi nằm trong lòng mẹ được hình dung rất tỉ mỉ, cụ thể: “tôi
ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi. Cảm giác
ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi
và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho
lạ thường”. Có thể nói, tác giả đã mổ xẻ, tách bạch từng cảm giác sung
sướng đến mê li, rạo rực cả người khi được hít thở trong bầu không khí của
tình mẹ con tuyệt vời.
- Từ những cảm giác đê mê sung sướng của chú bé khi nằm “trong lòng
mẹ”, nhà văn nêu lên nhận xét khái quát đầy cảm động về sự êm dịu vô
cùng của người mẹ trên đời: “Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp
mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán
xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu
6
vô cùng” Dường như tất cả mọi giác quan của chú bé đều thức dậy và mở ra
để cảm nhận tận cùng những cảm giác rạo rực, sung sướng cực điểm khi
nằm trong lòng mẹ, tận hưởng cái “êm dịu vô cùng” đó của người mẹ. Chú
không nhớ mẹ chú đã hỏi những gì và chú đã trả lời những gì. Hồng lúc ấy
chỉ là chú bé con trở về trong lòng người mẹ yêu dấu, rất thơ ngây và trong
trắng.
=> Tóm lại, khi gặp mẹ, Hồng đã tỏ rõ những cảm xúc mãnh liệt của
mình. Có lẽ chưa nhà văn nào diễn tả tình mẹ con một cách chân thật và sâu
sắc, thấm thía như dưới ngòi bút của Nguyên Hồng. Ông đã viết những dòng
miêu tả tâm lí trẻ thơ rất hay, xúc động có thể xếp vào những trang miêu tả
tâm lí đặc sắc nhất của văn chương Việt Nam. Đằng sau những dòng chữ,
những câu văn trên đã là “những rung động cực điểm của một linh hồn trẻ

dại” (Thạch Lam)
IV – TỔNG KẾT
1) Nội dung:
- Là chương cảm động về tình cảm mẹ con, tình cảm của Hồng khi xa
mẹ và niềm hạnh phúc lớn lao của Hồng khi được ngồi trong lòng mẹ. Qua
đó NH thể hiện thái độ cảm thông, tôn trọng đối với Phụ nữ và trẻ em, và
luôn khẳng định những phẩm chất tốt đẹp, cao quý của họ ngay cả khi trong
những tình huống khắc nghiệt của cuộc sống.
2) Nghệ thuật
- Nhà văn đã thành công trong việc miêu tả tâm lý nhân vật, tâm trạng
nhân vật trong nhiều tình huống. Diễn biến tâm trạng đau đớn, căm giận
ngày càng tăng của chú bé Hồng…. Trong cuộc đối thoại với bà cô …. Đến
đoạn tả cảnh chú bé gặp lại, nhào vào lòng mẹ, ngòi bút phân tích cảm xúc,
cảm giác của tác giả đã đạt tới độ sâu sắc, tinh tế, hiếm có. Tâm lý, tính cách
bà cô được khắc hoạ thật sinh động, sắc sảo. Từ giọng nói ngọt ngào, tự
nhiên một cách giả dối, vừa vỗ vai “tươi cười” vừa ném ra những lời thật
đau đớn với chú bé, tất cả đều rất kịch, cho thấy tâm lý một người đàn bà có
tâm địa khá thâm độc.
- Bút pháp giầu chất trữ tình. Cả chương truyện đều tràn đầy cảm xúc.
Đặc biệt là đoạn sau – cảnh chú bé gặp mẹ và nhào vào lòng mẹ, cảm xúc
dâng trào như thác lũ….NH đã lắng nghe được những âm vang sâu lắng của
tâm hồn, ghi nhận được những cảm giác tinh tế ở bên trong
- Nguyên Hồng gần gũi với Thạch Lam ở lối phân tích tâm lý tinh tế, lối
viết đi sâu vào cảm giác, có khả năng làm thức dậy mọi giác quan ở người
đọc. (Cảm giác của cậu bé cô đơn, tủi cực sau bao ngày đằng đẵng xa mẹ
bỗng được lăn vào lòng mẹ: “tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp vào đùi mẹ tôi
…….vô cùng”
- Lối viết văn tự truyện tạo nên ở người đọc một sự đồng cảm, gần gũi
và tin cậy, một sự xúc động sâu lắng với những ấn tượng mạnh mẽ thắm
thiết. Nhà văn đem phần trong sáng nhất của tâm hồn ra giãi bầy trước công

chúng. Qua sự chọn lọc và đào thải của thời gian, những kỷ niệm, những
7
cảm giác từ tuổi ấu thơ phải là những gì thật sự lắng đọng, mạnh mẽ và sâu
sắc đến mức có thể đi mãi với ta trong suốt cuộc đời.
- Ngoài những nghệ thuật trên, chúng ta trân trọng tài năng bẩm sinh của
người nghệ sỹ. Chương truyện này thực sự hấp dẫn gây xúc động đối với
người đọc có lẽ bởi sau từng câu, từng chữ đều thẫm đẫm tình cảm chân
thành, tâm huyết của nhà văn.
B. BÀI TẬP NÂNG CAO
Câu1:
Chứng minh Nguyên Hồng là nhà văn của phụ nữ và
trẻ em qua đoạn trích Trong lòng mẹ
Văn của Nguyên hồng giàu cảm xúc,ngọt ngào và nhuần nhị rất hợp với
những kỉ niệm về mẹ và về tuổi thơ.Phải chăng vì lẽ đó mà có ý kiến đã cho
rằng “Nguyên hồng là nhà văn của phụ nhữ và nhi đồng”.Lời nhận định khái
quát gần trọn sự nghiệp sáng tác của Nguyên hồng và đặc biệt đúng ở đoạn
trích Trong lòng mẹ.
Nguyên hồng đến với phụ nữ và trẻ em không phải như là một sự ngẫu
nhiên.Ngay từ hai tập sách đầu tay, tiểu thuyết Bỉ vỏ và hồi ký Những ngày
thơ ấu, nhà văn đã dụng công viết về những gian truân của họ.Từng có lúc
nếm trải cuộc sống cùng cực ở xóm Cấm,Hải Phòng,Nguyên hồng hiểu
những nỗi đắng cay kia như chính cuộc đời mình.Có thể nói những trang hồi
ký về “ngày thơ ấu”là những trang văn đậm sâu kỷ niệm về tình mẫu tử,ở
đó,tác giả đã để cho tình thương yêu vượt lên bao định kiến hằn học mà tỏa
sáng.
Trong lòng mẹ là một đoạn trích ngắn gọn gồm ba nhân vật:hai người phụ
nữ và một cậu bé trai.Ba nhân vật khác nhau về tính cách nhưng đều đã hiện
lên sinh động và đầy ấn tượng dưới ngòi bút của Nguyên hồng.Đoạn trích
chứng tỏ sự am hiểu sắc của nhà văn về phụ nữ và trẻ em.Đặc biệt là sự nắm
bắt cá tính và tâm lý.

Nhân vật người cô được nhà văn xây dựng qua đối thoại.Nhân vật
không được đặc tả nhưng tính cách cứ lộ dần qua lời đối thoại.Đó là một
hình mẫu điển hình cho sự tàn nhẫn và lòng đố kỵ.Sự nhỏ nhoi của người cô
làm bé Hồng đau nhói.Những lời nói lạnh lùng mà quái ác của người cô như
được chắt ra từ bao cảnh đời ngang trái mà Nguyên hồng đã gặp.Cái ác có
nhiều loại nhưng sự tàn nhẫn giả dối và đố kỵ thì ở đâu chẳng có những nét
mặt giống nhân vật của Nguyên hồng.
Hiểu sâu sắc về nhân vật phản diện nhưng tác giả còn tỏ ra tinh tế
hơn nhiều khi lật mở những vẻ đẹp của tình yêu thương trong tâm hồn non
nớt của bé Hồng.Tình yêu mẹ của bé Hồng vượt qua tất cả những dèm pha
nanh nọc của bà cô.Ở trong em,kỷ niệm về mẹ,hình ảnh của mẹ bao giờ
cũng tươi đẹp và trong sáng vô cùng.Dù có những lúc boăn khoăn nhưng cậu
8
bé Hồng vẫn kiên trì một suy nghĩ đầy yêu thương về mẹ.Thế mới biết
Nguyên Hồng hiểu và rất hiểu tuổi thơ.Ở đó,có thể nói trong tất cả chúng
ta,cái anh sáng chiếu rọi lung linh và duy nhất đó là sự hiền hòa,yêu thương
của lòng mẹ.Với hình ảnh bé Hồng,nhà văn dường như đã làm cho tình mẫu
tử trên thế gian này thiêng liêng và ý nghĩa hơn gấp nhiều lần.
Nhân vật kiệm lời nhất nhưng lại để lại cho chúng ta nhiều day
dứt nhất chính là mẹ bé Hồng.Một người phụ nữ hẳn phải hiền hậu vô
cùng.Chỉ cần xem cái nhìn nhân vật đón bé Hồng,ôm trọn cái sinh linh bé
nhỏ vào lòng mà ta cảm thấy cái tình mẫu tử sâu nặng và cao quý biết
bao.Không thể diễn tả hiết nỗi đau của người mẹ khi phải xa con và cũng
không thể diễn tả hết niềm hạnh phúc trong ngày gặp lại con,nhà văn để cho
người mẹ đáng thương im lặng.Ngày gặp lại con không biết có bao nhiêu
cảm giác trong lòng người mẹ đang được ngân lên:vui có,buồn có,lo lắng,tủi
hờn cũng có.Vậy sự im lặng đã trở thành sự diễn đạt tình tế nhất.
Viết về phụ nữ,nhi đồng,viết về những kỷ niệm tuổi thơ không khó nhưng
viết cho hay thì không dễ chút nào.Văn của Nguyên Hồng có nguồn mạch tự
nhiên về đề tài người phụ nữ,về tuổi thơ.Cái nguồn mạch ấy chính là sự chắt

lọc từ lòng yêu thương của Nguyên Hồng,từ những kỷ niệm tuổi thơ đẹp đẽ
và sâu sắc về người mẹ kính yêu.
Tham khảo thêm :
1. Giải thích:
- Đề tài: Nhìn vào sự nghiệp sáng tác của Nguyên Hồng, người đọc dễ nhận
thấy hai đề tài này đã xuyên suốt hầu hết các sáng tác của nhà văn.: Những
ngày thơ ấu, Hai nhà nghề, Bỉ vỏ
- Hoàn cảnh: Gia đình và bản thân đã ảnh hưởng sâu sắc đến sáng tác của
nhà văn. Bản thân là một đứa trẻ mồ côi sống trong sự thiếu thốn cả về vật
chất lẫn tinh thần lại còn bị gia đình và xã hội ghẻ lạnh .
- Nguyên Hồng được đánh giá là nhà văn của phụ nữ và trẻ em không phải
vì ông viết nhiều về nhân vật này. Điều quan trọng ông viết về họ bằng tất cả
tấm lòng tài năng và tâm huyết của nhà văn chân chính. Mỗi trang viết của
ông là sự đồng cảm mãnh liệt của người nghệ sỹ , dường như nghệ sỹ đã hoà
nhập vào nhân vật mà thương cảm mà xót xa đau đớn, hay sung sướng, hả
hê.
2. Nguyên Hồng là nhà văn của phụ nữ.
a. Nhà văn đã thấu hiểu và đồng cảm sâu sắc cho nỗi bất hạnh của
người phụ nữ
- Thấu hiểu nỗi khổ về vật chất của người phụ nữ. Sau khi chồng chết vì nợ
nần cùng túng quá, mẹ Hồng phải bỏ đi tha hương cầu thực buôn bán ngược
xuôi dể kiếm sống . Sự vất vả, lam lũ đã khiến người phụ nữ xuân sắc một
thời trở nên tiều tuỵ đáng thương “Mẹ tôi ăn mặc rách rưới, gầy rạc đi ”
9
- Thấu hiểu nỗi đau đớn về tinh thần của người phụ nữ : Hủ tục ép duyên đã
khiến mẹ Hồng phải chấp nhận cuộc hôn nhân không tình yêu với người đàn
ông gấp đôi tuổi của mình. Vì sự yên ấm của gia đình, người phụ nữ này
phải sống âm thầm như một cái bóng bên người chồng nghiện ngập. Những
thành kiến xã hội và gia đình khiến mẹ Hồng phải bỏ con đi tha hương cầu
thực , sinh nở vụng trộm dấu giếm.

b. Nhà văn còn ngượi ca vẻ đẹp tâm hồn, đức tính cao quý của người
phụ nữ:
- Giàu tình yêu thương con. Gặp lại con sau bao ngày xa cách, mẹ Hồng xúc
động đến nghẹn ngào. Trong tiếng khóc sụt sùi của người mẹ, người đọc như
cảm nhận được nỗi xót xa ân hận cũng như niềm sung sướng vô hạn vì được
gặp con. Bằng cử chỉ dịu dàng âu yếm xoa đầu, vuốt ve, gãi rôm mẹ bù đắp
cho Hồng những tình cảm thiếu vắng sau bao ngày xa cách.
c. Là người phụ nữ trọng nghĩa tình
- Dẫu chẳng mặn mà với cha Hồng song vốn là người trọng đạo nghĩa mẹ
Hồng vẫn trở về trong ngày giỗ để tưởng nhớ người chồng đã khuất.
d. Nhà văn còn bênh vực, bảo vệ người phụ nữ:
- Bảo vệ quyền bình đẳng và tự do , cảm thông vời mẹ Hồng khi chưa đoạn
tang chồng đã tìm hạnh phúc riêng.
-> Tóm lại: Đúng như một nhà phê bình đã nhận xét “Cảm hứng chủ đạo bậc
nhất trong sáng tạo nghệ thuật của tác giả Những ngày thơ ấu lại chính là
niềm cảm thương vô hạn đối với người mẹ . Những dòng viết về mẹ là
những dòng tình cảm thiết tha của nhà văn. Không phải ngẫu nhiên khi mở
đầu tập hồi ký Những ngày thơ ấu, nhà văn lại viết lời đề từ ngắn gọn và
kính cẩn: Kính tặng mẹ tôi.” Có lẽ hình ảnh người mẹ đã trở thành người
mạch cảm xúc vô tận cho sáng tác của Nguyên Hồng để rồi ông viết về học
bằng tình cảm thiêng liêng và thành kính nhất.
2. Nguyên Hồng là nhà văn của trẻ thơ.
a. Nhà văn thấu hiểu và đồng cảm sâu sắc cho nỗi khổ, nội bất hạnh của
trẻ thơ.
- Nhà văn thấu hiểu nỗi thống khổ cả vật chất lẫn tinh thần : Cả thời thơ ấu
của Hồng được hưởng những dư vị ngọt ngào thì ít mà đau khổ thì không
sao kể xiết : Mồ côi cha, thiếu bàn tay chăm sóc của mẹ, phải ăn nhờ ở đậu
người thân Gia đình và xã hội đã không cho em được sống thực sự của trẻ
thơ nghĩa là được ăn ngon, và sống trong tình yêu thương đùm bọc của
cha mẹ, người thân. Nhà văn còn thấu hiểu cả những tâm sự đau đớn của chú

bé khi bị bà cô xúc phạm
b. Nhà văn trân trọng, ngợi ca phẩm chất cao quý của trẻ thơ:
- Tình yêu thương mẹ sâu sắc mãnh liệt . Luôn nhớ nhung về mẹ . Chỉ mới
nghe bà cô hỏi “Hồng, mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mợ mày
không”, lập tức, trong ký ức của Hồng trỗi dậy hình ảnh người mẹ.
- Hồng luôn tin tưởng khẳng định tình cảm của mẹ dành cho mình. Dẫu xa
cách mẹ cả về thời gian, không gian, dù bà cô có tinh ma độc địa đến đâu thì
10
Hồng cũng quyết bảo vệ đến cùng tình cảm của mình dành cho mẹ . Hồng
luôn hiểu và cảm thông sâu sắc cho tình cảnh cũng như nỗi đau của mẹ .
Trong khi xã hội và người thân hùa nhau tìm cách trừng phạt mẹ thì bé Hồng
với trái tim bao dung và nhân hậu yêu thương mẹ sâu nặng đã nhận thấy mẹ
chỉ là nạn nhân đáng thương của những cổ tục phong kiến kia . Em đã khóc
cho nỗi đau của người phụ nữ khát khao yêu thương mà không được trọn
vẹn . Hồng căm thù những cổ tục đó: “Giá những cổ tục kia là một vật
như thôi”
- Hồng luôn khao khát được gặp mẹ. Nỗi niềm thương nhớ mẹ nung nấu tích
tụ qua bao tháng ngày đã khiến tình cảm của đứa con dành cho mẹ như một
niềm tín ngương thiêng liêng thành kính. Trái tim của Hồng như đang rớm
máu, rạn nứt vì nhớ mẹ .Vì thế thoáng thấy người mẹ ngồi trên xe, em đã
nhận ra mẹ ,em vui mừng cất tiếng gọi mẹ mà bấy lâu em đã cất giấu ở trong
lòng
c. Sung sướng khi được sống trong lòng mẹ.
- Lòng vui sướng được toát lên từ những cử chi vội vã bối rối từ giọt nước
mắt giận hờn, hạnh phúc tức tưởi, mãn nguyện
d. Nhà thơ thấu hiểu những khao khát muôn đời của trẻ thơ:
- Khao khát được sống trong tình thương yêu che chở của mẹ, được
sống trong lòng mẹ.
Cảm nhận tình mẫu tử trong "trong lòng mẹ" của Nguyên Hồn
Nói đến Nguyên Hồng, người ta nhớ ngay một giọng văn như trút cả bao

xúc động đắng đót vào trong những câu chuyện của ông. Hồi ký “Những
ngày thơ ấu” là kỷ niệm xót xa của cậu bé Hồng, mang theo cái dư vị đắng
chát của tuổi thơ khát khao tình mẹ. Cho đến tận bây giờ, khi đọc lại những
trang viết này, người đọc vẫn lây lan cảm giác của cậu bé sớm phải chịu
thiếu thốn tình cảm, để rồi chợt nhận ra: tình mẫu tử là nguồn sức mạnh
thiêng liêng và diệu kỳ, là nguồn an ủi và chở che giúp cho đứa trẻ có thể
vượt lên bao đắng cay tủi nhục và bất hạnh.
Đoạn trích Trong lòng mẹ là hồi ức đan xen cay đắng và ngọt ngào
của chính nhà văn - cậu bé sinh ra trong một gia đình bất hạnh: người cha
nghiện ngập rồi chết mòn, chết rục bên bàn đèn thuốc phiện, người mẹ cùng
túng phải đi tha phương cầu thực, cậu bé Hồng đã phải sống trong cảnh hắt
hủi ghẻ lạnh đến cay nghiệt của chính những người trong họ hàng. Cậu bé
phải đối mặt với bà cô cay nghiệt, luôn luôn “tươi cười” – khiến hình dung
đến loại người “bề ngoài thơn thớt nói cười – mà trong nham hiểm giết
người không dao”. Đáng sợ hơn, sự tàn nhẫn ấy lại dành cho đứa cháu ruột
vô tội của mình. Những diễn biến tâm trạng của bé Hồng trong câu chuyện
đã được thuật lại bằng tất cả nỗi niềm đau thắt vì những ký ức hãi hùng kinh
khiếp của tuổi thơ. Kỳ diệu thay, những trang viết ấy lại giúp chúng ta hiểu
ra một điều thật tự nhiên giản dị: Mẹ là người chỉ có một trên đời, tình mẹ
con là mối dây bền chặt không gì chia cắt được.
11
Trước khi gặp mẹ: Nói một cách công bằng, nếu chỉ nhìn vào bề
ngoài cuộc sống của cậu bé Hồng, có thể nói cậu bé ấy vẫn còn may mắn
hơn bao đứa trẻ lang thang vì còn có một mái nhà và những người ruột thịt
để nương tựa sau khi cha mất và mẹ bỏ đi. Nhưng liệu có thể gọi là gia đình
không khi chính những người thân – mà đại diện là bà cô ruột lại đóng vai
trò người giám hộ cay nghiệt. Tấm lòng trẻ thơ ấy thật đáng quí. Đối với bé
Hồng, bao giờ mẹ cũng là người tốt nhất, đẹp nhất. Tình cảm của đứa con đã
giúp bé vượt qua những thành kiến mà người cô đã gieo rắc vào lòng cậu
“Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những

hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái
tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha phương cầu
thực. Nhưng đời nào lòng thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những
rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến…”
Nhưng ta cũng nhận ra những vết thương lòng đau nhói mà bé Hồng
đã sớm phải gánh chịu. Sự tra tấn tinh thần thật ghê gớm. Sức chịu đựng của
một cậu bé cũng có chừng mực. Ta chứng kiến và cảm thương cho từng
khoảnh khắc đớn đau, cậu đã trở thành tấm bia hứng chịu thay cho mẹ
những ghẻ lạnh, thành kiến của người đời: “Tôi lại im lặng cúi đầu xuống
đất: lòng tôi thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay”
Dù đã kìm nén hết mức nhưng những lời độc ác kia vẫn đạt được mục
đích khi đã lấy được những giọt nước mắt tủi nhục của một đứa trẻ không đủ
sức tự vệ . Ta chợt ghê sợ trước loại người như bà cô – họ vẫn lẩn quất đâu
đó quanh ta, với trò tra tấn gặm nhấm dần niềm tin con trẻ. Liệu ta có hoà
chung giọt nước mắt này chăng: “Nước mắt tôi ròng ròng rớt xuống hai bên
mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm và cổ”.
Càng thương cho cậu bé Hồng, ta lại càng căm uất sự ghẻ lạnh của
người đời trước những số phận bất hạnh. Từ nhận thức non nớt, cậu bé ấy
cũng đã kiên quyết bảo vệ mẹ mình, bất chấp những thành kiến ác độc: “Chỉ
vì tôi thương mẹ tôi và căm tức sao mẹ tôi lại vì sợ hãi những thành kiến tàn
ác mà xa lìa anh em tôi, để sinh nở một cách giấu giếm… Tôi cười dài trong
tiếng khóc”. Dường như khoảnh khắc cười dài trong tiếng khóc kia chứa
chất sự phẫn nộ và khinh bỉ không cần giấu giếm Trong thâm tâm, liệu rằng
cậu bé ấy có khi nào oán trách mẹ mình đã nhẫn tâm bỏ con không? Có lẽ
không bao giờ, bởi lẽ niềm khao khát được gặp lại mẹ lúc nào cũng thường
trực trong lòng cậu bé.
Ta xúc động biết bao nhiêu trước khoảnh khắc hồi hộp lo lắng của
cậu bé khi sợ mình nhận nhầm mẹ. Linh cảm và tình yêu dành cho mẹ đã
không đánh lừa cậu, để đền đáp lại là cảm giác của đứa con trong lòng mẹ -
cảm giác được chở che, bảo bọc, được thương yêu, an ủi. Hình ảnh mẹ qua

những trang viết của nhà văn thật tươi tắn sinh động, là sự diệu kỳ giúp cậu
bé vượt lên nỗi cay đắng của những ngày xa mẹ. Mỗi khi đứng trước mẹ, có
lẽ mỗi một người trong chúng ta cũng sẽ cảm nhận được tình me giống như
cậu bé Hồng: “Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi thì tôi oà lên khóc rồi
12
cứ thế nức nở”. Không khóc sao được, khi những uất ức nén nhịn có dịp
bùng phát, khi cậu bé có được cảm giác an toàn và được chở che trong vòng
tay mẹ. Thật đẹp khi chúng ta đọc những câu văn, tràn trề cảm giác hạnh
phúc:“Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng
của người mẹ, để người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống
lưng cho, mới thấy mẹ có một êm dịu vô cùng”. Mẹ đã trở về cùng đứa con
thân yêu, để cậu bé được thoả lòng mong nhớ và khát khao bé nhỏ của mình.
Có lẽ không cần phải bình luận thêm nhiều
Câu 2
Trong văn học hiện đại nước ta có ko ít các nhà văn đã thể
hiện thành công việc miêu tả tình mẫu tử , nhưng có lẽ chưa
nhà văn nào đã diễn tả tình mẹ con, một cách chân thực và
sâu sắc tham thía như ngòi bút của Nguyên Hồng. Đàng sau
những dòng chữ, những câu văn là những " rung động cực
điểm của một linh hồn trẻ dại " ( Thanh Lam ) . Qua đoạn
trích " Trong lòng mẹ " (Trích những ngày thơ ấu của
Nguyên Hồng), em hãy làm sáng rõ nhận định trên.
Tuổi thơ trong ký ức của mỗi con người bao giờ cũng
chất chứa biết bao điều kỳ diệu: nhiều khi là cánh diều chao
giữa tầng không với muôn ngàn sắc màu rực rỡ; lắm lúc lại
là cánh cò trắng chập chờn bay vào những giấc mơ; và thỉnh
thoảng là chị Hằng Nga sống trên cung trăng bên chú Cuội…
Còn đối với nhà văn Nguyên Hồng, ký ức tuổi thơ lại chính là
Mẹ – người quen thuộc và gần gũi nhất. "Những ngày thơ
ấu", đó là hồi ký có mang chất tự truyện được ông viết trong

khảng lùi thời gian trên mười năm. Chân thực, chân thực
đến cùng trong tự kể về mình, đó là giá trị sớm có trong văn
Nguyên Hồng, khiến cho Thạch Lam, trong lời tựa sách in
năm 1941 đã có thể viết: "Đây là sự rung động cực điểm
của một linh hồn trẻ dại". "Trong lòng mẹ" là đoạn trích đã
gây nhiều xúc động mạnh mẽ cho người đọc khi thể hiện
gần như trọn vẹn những tình cảm sâu sắc của tình mẫu tử
thiêng liêng chất chứa trong từng câu chữ.
Đến với tác phẩm của Nguyên Hồng, người ta không phải là
thưởng thức những câu chuyện được dựng xây bằng tưởng
tượng mà Nguyên Hồng đã “lôi kéo” con ngưới cùng sống
chung với cuộc đời số phận của nhà văn – chứ không còn là
nhân vật. Bởi lẽ Những ngày thơ ấu là một phần kỷ niệm
được rứt ra trong tuổi thơ cay cực của chính nhà văn. Nó là
13
những trang hồi ký chứa đầy nước mắt, thổn thức xót xa
của một trái tim sớm phải nếm vị đắng cuộc đời, thiếu vắng
tình thương và luôn khát khao tình yêu của mẹ. Niềm khát
khao ấy cháy bỏng, mãnh liệt như muốn phá tung tất cả để
tìm đến tình thương, tìm đến người mẹ. Và cũng chính từ
tình cảm ấy, người đọc nhận ra ý nghĩa thiêng liêng của tình
mẫu tử. Đó là động lực để giúp những đứa trẻ vượt lên khó
khăn, vượt lên hoàn cảnh bất hạnh để tìm đến một tương lai
rạng ngời. Đó cũng là nguồn sức mạnh vô hình an ủi và chở
che cho những trái tim run rẩy.
Đoạn trích "Trong lòng mẹ" là câu chuyện chân thực
và cảm động về một người mẹ đáng thương phải chạy trốn
những hủ tục khắt khe của xã hội, những định kiến nghiệt
ngã của người đời trói buộc, đọa đày người phụ nữ . Cũng
như đó là một tâm hồn nhạy cảm , trong trắng, thơ ngây

của một trái tim luôn tôn thờ người mẹ – bé Hồng. Hoà
chung những giọt nước mắt nóng hổi của cậu bé là giọt nước
mắt cảm thương trước những kỷ niệm sâu sắc tuổi thơ còn
buốt nhói trong lòng người đọc để người đọc nhận ra : đó là
một phần hình thành nên hồn văn nhân ái Nguyên Hồng.
Sinh ra trong gia đình bất hạnh, bé Hồng là kết quả của
cuộc hôn nhân không có tình yêu, lại càng gánh bất hạnh
nhiều hơn nữa. Một ông bố nghiện ngập rồi chết mòn chết
rục bên bàn đèn thuốc phiện để lại cho người mẹ tất cả
những cùng túng của gia đình, cuối cùng phải ly hương kiếm
sống. Thế là chỉ còn một mình bé Hồng phải sống với gia
đình họ nội, hứng chịu tất cả sự hắt hủi ghẻ lạnh đến cay
nghiệt, lắng nghe tất cả những gièm pha về người mẹ đi tha
phương cầu thực. Trong những câu chuyện được thêu dệt
bởi “bà cô bên chồng”, người mẹ luôn bị khinh khi, chửi
mắng thậm tệ nhưng nào ai hiểu rằng nỗi khổ tâm lớn nhất
là cảnh xa con? Chỉ mỗi bé Hồng hiểu mẹ và yêu mẹ hơn tất
cả. Những dấu ấn thành kiến của xã hội cay nghiệt ghi đậm
dấu ấn trong tâm hồn non nớt của bé Hồng, tạo nên những
suy nghĩ già trước tuổi nhưng không thể nào xoá được
những tình cảm kính yêu tôn thờ người mẹ. Số phận trớ trêu
đã diễn ra ngay trong những mối quan hệ gia đình là nỗi bất
hạnh của đứa trẻ không được sống trong vòng tay yêu
thương chăm sóc của mẹ. Bé Hồng đặt ngay giữa ranh giới
14
của thành kiến và tình thương. Nếu bà cô là hiện thân của
một xã hội đầy cổ tục để phê phán, đem đến những định
kiến cho chị dâu goá bụa trẻ trung thì bé Hồng lại hiện lên
với tất cả tình thương, sự bao dung tha thứ. Thiếu sự nhân
ái, độ lượng đã đành, bà cô lại càng ích kỷ nhẫn tâm hơn khi

cố tình làm tổn thương tâm hồn thơ trẻ của chính đứa cháu
ruột của mình bằng cáh “gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài
nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn
bà bị cái tội goá chồng, nợ nần cùng túng quá phải bỏ con
cái đi tha phương cầu thực”. Với bé Hồng, trong ký ức hãi
hùng kinh khiếp của tuổi thơ , ấn tượng của giọng nói và nụ
cười rất kịch là hình ảnh không thể xoá mờ. Ta nhận ra,
đàng sau lời nói nhẹ nhàng thản nhiên như không kia là cả
một “tâm xà” mù quáng và thù hận. Nhưng dù hàng ngày
phải đối mặt với con người độc địa ấy, chú bé Hồng vẫn
không “đời nào lòng thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại
bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến”. Chỉ một câu nói
thôi nhưng chứa đựng một lời khẳng định chắc nịch cho một
điều tưởng chừng thật giản dị, tình cảm mẹ con đã là một
mối dây bền chặt mà không gì có thề chia cắt được.
Mặc dù được sống trong một hoàn cảnh vật
chất có phần sung sướng hơn những đứa trẻ lang thang
không có mái nhà nhưng đối với bé Hồng có lẽ hoàn cảnh ấy
lại càng đáng thương hơn. Vốn dĩ đã không nhận đuợc một
chút tình thương từ họ hàng, ấy vậy mà tình thương dành
cho mẹ lại đang bị người khác tước đoạt mất. Bé Hồng bị
bao bọc bởi lòng ganh ghét đố kị, một cuộc sống căng thẳng
vây lấy tâm hồn vì luôn phải chịu đựng áp lực từ chính người
thân. Nỗi đau đó lại càng đau hơn gấp ngàn lần so với sự
thiếu thốn về vật chất. Nhưng dù sống trong hoàn cảnh như
vậy, tình cảm bé Hồng đối với mẹ vẫn không hề mai một.
Tâm hồn trẻ thơ thánh thiện ấy đáng quí biết dường nào!
Vẫn là một đứa trẻ vô tư, nhưng bé Hồng đã già trước tuổi
khi biết căm tức thành kiến tàn ác, quyết tâm bảo vệ mẹ
đến cùng, cố chống lại sự xạm nhập của những tư tưởng xấu

xa. Nhưng trong những hành động ấy là cả một tâm hồn
hiếu thảo có sự đứng đắn của người đàn ông thực thụ muốn
che chở cho người mình yêu thương và cả sự dễ thương của
tâm hồn thơ trẻ không muốn cho ai bắt nạt mẹ mình.
Tuy vậy, dưới sự tra tấn về mặt tinh thần quá nặng nề,
những lời nói độc ác vẫn tuôn ra không ngớt, sức chịu đựng
15
của một đứa trẻ cũng chỉ có hạn mà thôi nên bà cô đã đạt
được mục đích của mình khi xoáy sâu vào lòng đứa cháu trai
những vết thương lòng. Giọt nước mắt tủi buồn “ròng ròng
rớt xuống hai bên mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm và cổ” là
giọt nước mắt mang đầy mặc cả m thân phận của tâm hồn
tinh tế, dễ tủi thân và giàu xúc động. Lời văn mô tả vào diễn
biến tâm trạng bé Hồng một cách cụ thể từ một nụ cười tin
tưởng thơ ngây cho đến cười dài trong tiếng khóc. Khoảnh
khắc hứng chịu lời xỉa xói của bà cô thay cho mẹ đau đớn
đến quặn lòng: “Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất, lòng tôi
thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay”. Giọt nước mắt nóng hổi
trên gương mặt kia đã đánh động lòng trắc ẩn trong tâm tư
người đọc. Rồi tiếng cười dài bật ra trong tiếng khóc nức nở
đã vỡ bung những xúc cảm đè nén bấy lâu để sau đó lại
“nghẹn ứ khóc không ra tiếng”. Đây là đỉnh cao trong tâm
trạng, sự phẫn nộ lên đến tột bậc để hiện ra nguyên vẹn là
tình cảm chân thực dành cho mẹ không hề giấu giếm.
“Mợ ơi… mợ ơi… mợ ơi!”, tiếng gọi thống thiết của bé
Hồng đã khuấy động cả không gian. Tiếng kêu vội vã, kéo
dài mà mơ hồ có một sự sợ hãi đã diễn giải đầy đủ những
khát khao trong tâm hồn đứa trẻ thiếu thốn tình thương.
Thật xúc động biết bao trước giây phút lo lắng hồi hộp khi sợ
nhận nhầm người mà mình gọi là “mợ”. Điều đó lại càng

khẳng định cho niềm mong mỏi được gặp mẹ của bé Hồng.
Bởi không phải những xúc cảm mãnh liệt thôi thúc thì tiếng
nói cất lên sẽ rất e dè ,thận trọng, thậm chí không dám cất
lên khi chưa chắc chắn. Nhưng dẫu cho có sự mơ hồ, tình
mẫu tử thiêng liêng, nỗi nhớ nhung khắc khoải trong bao
năm xa cách, tiếng gọi đã vang lên đến độ đã níu kéo được
chân người, xé toạc không gian. Nhưng sự “ngờ ngợ” ấy đã
không còn mơ hồ nữa, khi người thiếu phụ dừng xe lại và bé
Hồng nhận ra đích thị là mẹ. Người mẹ trở về trong niềm
vui, hân hoan và hạnh phúc của đứa con trai bé bỏng. Lần
nữa, bé Hồng lại cất tiếng khóc khi được đón nhận sự chở
che, thương yêu, bảo bọc: “Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu
tôi hỏi thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở”. Nếu những lần
trước là tiếng khóc kìm nén, những giõt nước mắt rưng rưng
không tràn ra được thì giờ đây lại là những tiếng nức nở làm
vơi đi nỗi uất ức, tủi cực trong lòng. Tiếng khóc vang vọng
hơn không còn chất chứa nỗi niềm xót xa mà tràn trề niềm
hạnh phúc. Giọt nước mắt hôm nay hoà chung giữa hai con
16
người, là sự oà vỡ của cả hai tâm hồn mẹ – con làm nên tình
mẫu tử.
Hình ảnh người mẹ được diễn tả bằng những nét tươi
tắn sinh động trong đôi mắt nhìn của đứa con, mẹ vẫn đẹp
một cách lạ lùng. Vẻ đẹp ấy không cần rực rỡ mà nó chỉ giản
dị và vô cùng thân thương. Bởi trong cái nhìn của bé Hồng
bằng tất cả sự xúc động và tình thương vô bờ bến thì mẹ
bao giờ chẳng là người đẹp nhất! Từ đó, gợi đến niềm ước
mơ mà bất kỳ đứa con nào cũng khát khao khi đứng trước
mẹ “Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào
bầu sữa nóng của người mẹ, để người mẹ vuốt ve từ trán

xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy mẹ có một
êm dịu vô cùng”
Dường như ,đoạn văn đã ắp đầy những cảm xúc êm
ái lan toả toàn bộ không gian và thời gian. Phút giây gặp gỡ
ấy như ngưng đọng mãi niềm hạnh phúc trong trái tim nhân
vật cũng như người đọc.
Không giống như mợ Du hay Huệ Chi trước lễ cưới
kết thúc là một cái chết khiến người đọc đau đớn đến sửng
sốt, mặc dù vẫn là những cảm xúc về mẹ nhưng ở đây lại là
một kết cục có hậu như là sự bù đắp cho tâm hồn thánh
thiện của người con hiếu thảo.
Cảnh đời thực của những số phận con người, đặc
biệt là người phụ nữ vẫn còn bị ràng buộc bởi hủ tục phong
kiến khắt khe đã được ghi lại đầy đủ đậm nét bằng những
trang hồi ký nóng hổi niềm thương cảm của chính tác giả.
Nhằm phản ánh một xã hội bất công, dồng thời lên tiếng
bảo vệ cho con người bất hạnh, tác phẩm đã thể hiện một
tinh thần nhân đạo cao cả. Gắn với tình cảm chân thành của
nhà văn là sự chuyển tải nỗi xúc động trong từng câu chữ
hình ảnh đã khắc hoạ sâu sắc giá trị tình cảm thiêng liêng
trong gia đình: tình mẫu tử. Trong lòng mẹ cũng là tiêu biểu
cho phong cách “văn nóng” của Nguyên Hồng.
Có những tình cảm dễ dàng đổ vỡ trước chông gai
nhưng tình mẫu tử thiêng liêng của bé Hồng đã không hề
suy xuyển. Đó cũng là sự nhắc nhở cho mỗi con người phải
biết thương yêu kính trọng mẹ với tất cả tình cảm của mình.
Có những tác phẩm đã mau chóng bị lãng quên nhưng giá
trị "Trong lòng mẹ" cũng như "Những ngày thơ ấu"sẽ mãi
mãi trường tồn bởi nó không những chứa đựng một tình cảm
17

nhân đạo sâu sắc mà còn là một triết lí về giá trị tình cảm
gia đình, thấm đượm chất thơ giữa cuộc đời nhiều cay c
18