hướng dẫn nghề làm báo độc lập

HÛÚÁNG DÊÎN
NGHÏÌ LAÂM BAÁO ÀÖÅC LÊÅP
DEBORAH POTTER
HÛÚÁNG DÊỴN
nghïì lâm bấo àưåc lêåp
(Sấch tham khẫo)
NHÂ XËT BẪN VÙN HỐA - THƯNG TIN
Published with the permission
from the Bureau of International Information Programs.
United States Department of State.
LI CAM N
Viùồc dừch vaõ xuờởt baón cuửởn saỏch naõy
ra tiùởng Viùồt laõ nhỳõ sỷồ hửợ trỳồ vùỡ taõi chủnh cuóa
Ban ửởi ngoaồi, aồi sỷỏ quaỏn Myọ taồi Haõ Nửồi
Nghïì bấo lâ mưåt nghïì ln àûúåc àấnh giấ cao ngay tûâ khi
múái ra àúâi. Mc àđch quan trổng nhêët ca nghïì bấo lâ cung
cêëp cho bẩn àổc nhûäng thưng tin thúâi sûå chđnh xấc vâ àấng
tin cêåy mâ hổ cêìn àïí cố thïí hânh xûã tưët nhêët trong cåc sưëng
xậ hưåi.
Tuy nhiïn, do mưi trûúâng kinh tïë, mưi trûúâng dên tưåc, mưi
trûúâng chđnh trõ mư
ỵi qëc gia khấc nhau nïn nghïì bấo mưỵi
núi àïìu cố nhûäng àùåc th riïng. Nùm 1996, Tưí chûác Cấc nhâ
bấo chun nghiïåp M àậ loẩi bỗ khấi niïåm “khấch quan” ra
khỗi nhûäng ngun tùỉc àẩo àûác ca mònh. Hổ cho rùçng nhâ
bấo M lâ con ngûúâi vâ àậ lâ con ngûúâi thò phẫi cố nhûäng
quan àiïím cấ nhên. Cho nïn ngûúâi lâm bấo ca
âng phẫi cêín
trổng trong nghïì àïí àûa ra nhûäng thưng tin hûäu đch cho dên
tưåc mònh, qëc gia mònh vâ cho nhên loẩi.
Cën “Hûúáng dêỵn nghïì lâm bấo àưåc lêåp” ca tấc giẫ Deborah

Potter, Giấm àưëc àiïìu hânh ca Newslab (www.newslab.org)
- Trung têm dûä liïåu trûåc tuën dânh cho cấc nhâ bấo tẩi
Washington DC, àưìng thúâi lâ giẫng viïn bấo chđ tẩi Viïån
Poyuter vâ trûúâng Àa
åi hổc Hoa K lâ mưåt loẩi sấch “giấo
khoa” bấo chđ theo nhûäng quan àiïím ca M.
Nûúác ta àang bûúác vâo thúâi k hưåi nhêåp kinh tïë vúái thïë
giúái, viïåc ngûúâi àổc Viïåt Nam tiïëp xc vúái nhûäng thưng tin bấo
chđ M, cấc nhâ bấo Viïåt Nam gùåp gúä cấc nhâ bấo M, tiïëp xc
vúái hïå thưë
ng bấo chđ M hóåc sang M tấc nghiïåp cng lâ
chuån bònh thûúâng.
5
Lúâi Nhâ xët bẫn
Xët bẫn cën sấch nây, Nhâ xët bẫn Vùn hốa - Thưng
tin mën giúái thiïåu cng bẩn àổc ngoâi nhûäng phûúng thûác
chung nhêët ca nghïì bấo, côn mën àïì cêåp túái nhûäng nết
riïng ca nghïì bấo M. Àêy chó lâ cën sấch mang tđnh tham
khẫo vâ nhiïìu quan àiïím trong sấch côn phẫi bân lån thïm.
Hy vổng bẩn àổ
c tòm thêëy trong cën sấch nây nhûäng àiïìu bưí
đch ph húåp vúái àêët nûúác ta.
Thấng 10 nùm 2006
NHÂ XËT BẪN VÙN HỐA - THƯNG TIN
HÛÚÁNG DÊỴN NGHÏÌ LÂM BẤO ÀƯÅC LÊÅP
6
Lỳõi Nhaõ xuờởt baón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
Taỏc giaó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Giỳỏi thiùồu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Tin tỷỏc laõ gũ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

Coỏ ỷỳồc mửồt cờu chuyùồn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
Kùớ mửồt cờu chuyùồn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
Biùn tờồp tin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
Phaỏt thanh, truyùỡn hũnh vaõ baỏo iùồn tỷó . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
Baỏo chủ chuyùn ngaõnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89
aồo ỷỏc vaõ luờồt phaỏp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101
Caỏc nguửỡn baỏo chủ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
7
Muồc luồc
Deborah Potter lâ giấm àưëc àiïìu hânh ca NewsLab
(www.newslab.org), mưåt trung têm dûä liïåu trûåc tuën dânh cho
cấc nhâ bấo úã th àư Washington, D.C., àûúåc bâ thânh lêåp nùm
1998. Bâ àậ dẩy mưn bấo chđ vúái tû cấch lâ giẫng viïn tẩi Viïån
Poynter vâ tẩi trûúâng Àẩi hổc Hoa K. Bâ cng àậ tûâng lâ giấm
àưëc àiïìu hânh ca Tưí chûác cấc Giấm àưëc Tin tûác ca cấc Àâi
Phất thanh vâ Truìn hònh. Potter lâ ngûúâi chó àẩo tưí chûác cấc
hưåi thẫo cho cấc nhâ bấo trïn khùỉp nûúác M vâ trïn thïë giúái. Bâ
lâ cêy viïët àûúåc àấnh giấ cao vïì cấc chun mc tin tûá
c trïn túâ
American Journalism Review vâ lâ tấc giẫ ca Hậy sùén sâng, Xấc
àõnh võ trđ, vâ Lậnh àẩo: Hûúáng dêỵn cho cấc Nhâ lậnh àẩo Tin tûác.
Potter àậ cố hún 20 nùm lâm viïåc tẩi cấc chûúng trònh tin tûác
trïn àâi truìn hònh, bao gưìm 16 chûúng trònh vúái tû cấch lâ
phống viïn mẩng cho chûúng trònh tin tûác trïn CBS vâ CNN,
chun vïì cấc vêën àïì trong Nhâ Trùỉng, Bưå Ngoẩi Giao, Qëc
hưåi, chđnh trõ qëc gia, vâ mưi trûúâng. Bâ cng lâ ngûúâi dêỵn
chûúng trònh trïn loẩt chûúng trònh “In the Prime” ca Àâi
truìn hònh PBS. Bâ cố bùçng Cûã nhên ca trûúâng Àẩi hổc Bùỉc
Carolina úã Chapel Hill vâ àậ tưët nghiïåp thẩc sơ úã trûúâng Àẩi hổc
Hoa K.

9
Tấc giẫ
Lâm bấo vûâa lâ mưåt nghïì , lẩi vûâa lâ mưåt nghïå thåt, vò cấc nhâ
bấo phẫi vûâa sûã dng cấc k nùng chun mưn, lẩi vûâa phẫi àấp
ûáng nhûäng chín mûåc chung. Vêåy thò àiïìu gò khiïën nghïì bấo
khấc vúái cấc nghïì nghiïåp khấc trong xậ hưåi nhû bấc sơ hay låt
sû – lâ nhûäng nghïì cng cố thïí dng nhûäng ngưn tûâ tûúng tûå
àïí mư tẫ? Cố lệ àiïím khấc biïåt lúán nhêët lâ vai trô àùåc biïåt ca
truìn thưng tin tûác trong xậ hưåi.
Bấo chđ tûå do thûúâng àûúåc gổi lâ khđ ưxy cho mưåt nïìn dên
ch, búãi vò mưåt trong hai ch thïí nây àïìu khưng thïí tưìn tẩi àûúåc
nï
ëu khưng cố ch thïí kia. Nhâ vùn chđnh trõ Phấp Alexis de
Tocqueville àậ nhêën mẩnh àiïìu àố nhiïìu lêìn khi ưng àïën thùm
nûúác M gêìn 200 nùm trûúác àêy “Bẩn khưng thïí cố àûúåc cấc túâ
bấo thûåc th nïëu khưng cố dên ch, vâ bẩn cng khưng thïí cố
mưåt nïìn dên ch nïëu khưng cố bấo chđ”. Tûâ àố àïën nay, lúâi
tun bưë àún giẫn nây àậ àûúåc chûáng thûåc tẩi cấc qëc gia trïn
toân thïë giúái. Cấc nïìn dên ch, d lâ lêu àúâi hay múái àûúåc thânh
lêåp, àïìu ph thåc vâo sûå àưìng thån ca mưåt khưëi cưng dên
àûúåc cung cêëp thưng tin, vâ giúái truìn thưng lẩi lâ ngìn
thưng tin àêìu tiïn mâ dên chng cêìn àïí
lâm ch chđnh cåc
sưëng ca hổ.
Àïí àẫm bẫo cho cấc nhâ bấo cố thïí cung cêëp cấc thưng tin
nây, nhiïìu qëc gia àậ lêåp ra cấc hònh thûác bẫo vïå phấp l cho
tûå do bấo chđ. Vđ d nhû, tẩi Hoa K nghïì bấo lâ nghïì duy nhêët
àûúåc nhùỉc àïën trong Hiïën phấp. Nùm 1787, Thomas Jefferson,
võ tưíng thưëng thûá ba ca Hoa K àậ viïët nhû sau: “Nïìn tẫng ca
11

Giúái thiïåu
chđnh ph chng ta chđnh lâ quan àiïím ca dên chng, nhiïåm
v àêìu tiïn ca chng ta lâ phẫi duy trò àiïìu àố. Vâ nïëu bùỉt tưi
phẫi quët àõnh chổn giûäa mưåt chđnh ph khưng cố bấo chđ hay
bấo chđ mâ khưng cố chđnh ph, thò tưi sệ khưng do dûå lêëy mưåt
pht khi quët àõnh lûåa chổn àiïìu thûá hai.”
Cấc nhâ bấo trong mưåt xậ hưåi tûå do khưng chó àûúåc bẫo vïå
búãi låt phấp mâ hổ cng côn phẫi cố cấc bưín phêån ca mònh.
Tẩi mưåt sưë qëc gia, cấc bưín phêån nây àûúåc nối lïn thânh lúâi,
côn tẩi mưåt sưë qëc gia khấc thò chng àûúåc ngêìm hiïíu. Nhûng
trong hêìu hïët mổi trûúâng húåp, ch
ng àïìu tûåu chung lẩi thânh
mưåt àiïím giưëng nhau: àïí cho dên chng àûúåc thưng tin, cấc nhâ
bấo cố trấch nhiïåm cung cêëp thưng tin mưåt cấch chđnh xấc vâ
phẫn ấnh thưng tin mưåt cấch khấch quan – vâ àưåc lêåp – khưng
bõ chi phưëi búãi cấc ẫnh hûúãng tûâ bïn ngoâi.
Trong cấc xậ hưåi dên ch trïn khùỉp thïë giúái, giúái truìn
thưng côn cố thïm mưåt chûác nùng nûäa lâ ngûúâi giấm sất cấc hoẩt
àưång ca cấc cú quan chđnh trõ vâ tû phấp ca chđnh ph.
Nhûäng ngûúâi giấm sất nây giûä cho cấc nïìn dên ch cố thïí àûáng
vûäng àûúåc bùçng cấch gip cho nhûäng ngûúâi thêëp cưí bế hổng
àûúåc bây tỗ têm tû nguå
n vổng ca mònh, àẫm bẫo rùçng sưë
àưng chiïëm ûu thïë khưng thïí châ àẩp lïn quìn lúåi ca sưë đt.
Nhâ vùn vâ nhâ trâo phng M thïë k 19 - Finley Peter Dunne
– àậ nối rùçng nghïì bấo lâ “àïí àem lẩi sûå thoẫi mấi cho nhûäng
ngûúâi bìn khưí vâ gêy bìn khưí cho nhûäng kễ àang sưëng thoẫi
mấi”. Nhûng vai trô quan trổng nhêët ca nghïì bấo trong mưåt xậ
hưåi tûå do vêỵn khưng thay àưíi qua nhiïìu thïë hïå. Khi mưåt tưí chûác
àùåt tẩi M - U ban cấc Nhâ bấo cố lûúng têm - àiïìu tra cấc nhâ

bấo vïì tđnh chêët ca nghïì nghiïåp nây vâo cëi thïë k 20, thò y
ban nây àậ ài àïën mưå
t cấch hiïíu chung nhû sau: “Mc tiïu
trổng têm ca nghïì bấo lâ cung cêëp cho cấc cưng dên nhûäng tin
thúâi sûå chđnh xấc vâ àấng tin cêåy mâ hổ cêìn àïí vêån hânh trong
mưåt xậ hưåi tûå do”.
Cën cêím nang nây giúái thiïåu ngùỉn gổn vïì nhûäng ngun
tùỉc cú bẫn ca nghïì bấo khi nghïì nây àûúåc thûåc hiïån trong cấc
hïå thưëng dên ch - mưåt nghïì bấo ln cưë gùỉng dûåa trïn thûåc tïë
HÛÚÁNG DÊỴN NGHÏÌ LÂM BẤO ÀƯÅC LÊÅP
12
vưën cố chûá khưng dûåa trïn quan àiïím cấ nhên. Cấc quan àiïím
cố chưỵ ca chng, nhûng trïn cấc túâ bấo cố tïn tíi thò nhûäng
quan àiïím nây àûúåc trònh bây trïn cấc trang xậ lån vâ trïn
mc kiïën àưåc giẫ. Àêy lâ cấch lâm bấo mâ tưi àậ thûåc hiïån sët
hún 20 nùm nay vúái tû cấch lâ mưåt phống viïn vâ mưåt nhâ biïn
têåp, vâ cng lâ cấch hiïån nay tưi àang giẫng dẩy trong cấc hưåi
thẫo têåp hën chun ngânh tẩi M vâ trïn thïë giúái. Mc àđch
ca tưi lâ cung cêëp nhûäng hûúáng dêỵn cố đch vâ thûåc tiïỵn àïí gip
cho têët cẫ cấc nhâ bấo lâm viïåc tưët hún cho nhûäng cưång àưìng mâ
hổ àang phc v.
Giúái thiïåu 13
Àïí trẫ lúâi cho cêu hỗi “Tin tûác lâ gò?” cố vễ nhû rêët hiïín nhiïn. Tin
tûác lâ nhûäng gò múái, lâ nhûäng gò àang xẫy ra. Hậy tra cûáu trong
tûâ àiïín vâ bẩn sệ thêëy tin tûác àûúåc mư tẫ lâ “mưåt bẫn bấo cấo vïì
nhûäng sûå kiïån múái xẫy ra hóåc nhûäng thưng tin trûúác àố chûa
àûúåc ai biïët àïën”. Nhûng hêìu hïët cấ
c sûå viïåc xẫy ra trïn thïë giúái
mưỵi ngây àïìu khưng tòm àûúåc chưỵ àûáng trïn mùåt bấo hóåc khưng
àûúåc truìn ài qua cấc bẫn tin trïn àâi phất thanh.

Nhû vêåy thò cấi gò lâm cho mưåt cêu chuån trúã nïn xûáng àấng
àûúåc xët bẫn hóåc phất thanh? Cêu trẫ lúâi thûåc sûå lâ: àiïìu àố côn
ph thåc vâo nhiïìu ëu tưë khấ
c nhau. Nối chung, tin tûác lâ cấc
thưng tin àûúåc nhiïìu ngûúâi trong sưë àưåc giẫ àùåt mc tiïu quan
têm. Nhû vêåy, nhûäng tin tûác rm beng úã Buenos Aires cố thïí
khưng côn lâ tin tûác úã Baku nûäa. Cấc nhâ bấo quët àõnh khai thấc
vâ truìn ài nhûäng tin tûác nâo dûåa trïn nhûäng “giấ trõ ca tin tûác”
sau àêy:
Tđnh kõp thúâi
Cố mưåt sûå kiïån nâo àố múái xẫy ra hóåc chng ta vûâa múái biïët vïì
nố? Nïëu nhû vêåy, àiïìu àố cố thïí khiïën sûå kiïån àố xûáng àấng
àûúåc truìn tin. Têët nhiïn lâ nghơa ca tûâ “múái àêy” cng thay
àưíi ph thåc vâo phûúng tiïån truìn tin. Àưëi vúái mưåt tìn bấo
tin tûác, têët cẫ nhûäng gò xẫy ra tûâ sưë bấo tìn trûúác àïën nay àïìu
cố thïí àûúåc coi lâ múái. Àưëi vúái mưåt kïnh tin tûác 24 giúâ trïn
truìn hònh cấp thò cấc tin tûác múái nhêët cố thïí lâ cấc “bẫn tin
15
Tin tûác lâ gò?
ngùỉn”, hóåc lâ mưåt sûå kiïån àang xẫy ra vâo chđnh giêy pht àûa
tin vâ cố thïí àûúåc cấc phống viïn tûúâng thåt trûåc tiïëp tẩi chưỵ
xẫy ra sûå kiïån.
Tấc àưång
Cố nhiïìu hay chó rêët đt ngûúâi chõu tấc àưång? Sûå nhiïỵm àưåc trong
hïå thưëng nûúác ca mưåt thânh phưë 20.000 dên ca bẩn sệ cố tấc
àưång lúán búãi nố trûåc tiïëp tấc àưång túái cấc khấn/àưåc giẫ. Mưåt bẫn
tin vïì 10 trễ em àậ chïët do ëng nûúác ư nhiïỵm tẩi mưåt khu trẩi hê
úã mưå
t thânh phưë xa xưi cng cố ẫnh hûúãng vò àưåc giẫ sệ cố nhûäng
cẫm xc mẩnh mệ trûúác cêu chuån nây. Tin tûác vïì mưåt ngûúâi

cưng nhên cùỉt bỗ dêy àiïån khưng phẫi lâ mưåt tin tûác quan trổng,
trûâ phi àiïìu àố dêỵn àïën viïåc mêët àiïån nhiïìu giúâ àưìng hưì trong
toân thânh phưë.
Sûå gêìn gi
Cố mưåt sûå viïåc gò àố xẫy ra gêìn nhâ bẩn hóåc liïn quan túái nhûäng
ngûúâi úã gêìn núi bẩn úã? Mưåt v rúi mấy bay úã Chad sệ lâ sûå kiïån
nưíi bêåt úã N’Djamena nhûng sệ khưng phẫi lâ tin àùng trïn trang
nhêët úã Chilï, trûâ khi trïn chiïëc mấy bay nây cố cấc hânh khấch
ngûúâi Chilï.
Vêën àïì gêy tranh cậi
Mổi ngûúâi bêët àưìng vúái nhau vïì vêën àïì nây? Cng lâ tûå nhiïn
khi mổi ngûúâi hay quan têm àïën cấc cêu chuån liïn quan túái
xung àưåt, cùng thùèng hay cấc vêën àïì mâ cưng chng àang
tranh cậi. Mổi ngûúâi thđch chia thânh cấc phe vâ xem phe nâo
sệ thùỉng thïë. Xung àưåt khưng phẫi lc nâo cng cố nghơa lâ
àem quan àiïím ca ngûúâi nây àổ lẩi vú
ái quan àiïím ca nhûäng
ngûúâi khấc. Cêu chuån vïì cấc bấc sơ chiïën àêëu vúái bïånh têåt
hóåc cấc cưng dên phẫn àưëi mưåt àẩo låt bêët cưng cng mang
hâm xung àưåt.
HÛÚÁNG DÊỴN NGHÏÌ LÂM BẤO ÀƯÅC LÊÅP
16
Tin tûác lâ gò? 17
Sûå nưíi tiïëng
Tin tûác nây cố liïn quan àïën mưåt ngûúâi nưíi tiïëng hay khưng? Cấc
hoẩt àưång thûúâng ngây hóåc nhûäng tai nẩn xẫy ra cố thïí trúã
thânh tin tûác nïëu chng liïn quan túái mưåt nhên vêåt nưíi tiïëng nhû
ngâi th tûúáng hóåc mưåt ngưi sao àiïån ẫnh. Chiïëc mấy bay bõ tai
nẩn úã Chad cố thïí trúã thânh mưåt tin tûác nống hưíi trïn khùỉ
p thïë

giúái nïëu mưåt trong cấc hânh khấch lâ mưåt nhẩc sơ rưëc nưíi tiïëng.
Tđnh thúâi sûå
Mổi ngûúâi úã àêy cố àang nối vïì vêën àïì nây hay khưng? Mưåt cåc
hổp ca chđnh ph vïì ch àïì an toân xe but cố thïí sệ khưng thu
ht nhiïìu sûå quan têm, trûâ phi cåc hổp nây diïỵn ra ngay sau mưåt
v tai nẩn xe but nghiïm trổng. Mưåt v xư xất trong mưåt trêån àấ
bống cố thïí àûúåc àùng tin trong nhiïìu ngây vò àêy lâ ch
àïì
chđnh ca cấc cåc àâm àẩo trong thânh phưë.
Tđnh bêët thûúâng
Vêën àïì xẫy ra cố phẫi lâ chuån bêët thûúâng khưng? Nhû ngûúâi ta
vêỵn thûúâng nối, “khi mưåt con chố cùỉn ngûúâi thò àố khưng phẫi lâ
tin tûác, nhûng khi mưåt ngûúâi cùỉn chố thò àố lâ tin tûác!” Nhûäng gò
bêët thûúâng vâ bêët ngúâ ln khïu gúåi bẫn chêët tô mô tûå nhiïn ca
con ngûúâi.
Àiïìu gò lâm nïn tin tûác côn ph thåc va
âo àùåc àiïím, thânh
phêìn ca àưåc giẫ mc tiïu, khưng chó ph thåc vâo núi hổ sưëng
mâ côn ph thåc vâo viïåc hổ lâ ai. Cấc nhốm ngûúâi khấc nhau
cố cấch sưëng vâ cấc mưëi quan têm khấc nhau, khiïën cho hổ quan
têm túái cấc loẩi tin tûác khấc nhau. Mưåt chûúng trònh tin tûác trïn
àâi phất thanh cố àưåc giẫ mc tiïu la
â nhûäng ngûúâi nghe àâi trễ
tíi cố thïí àûa nhûäng bẫn tin vïì cấc ngưi sao êm nhẩc hóåc thïí
thao; àêy lâ nhûäng ch àïì thûúâng khưng àûúåc quan têm trïn cấc
túâ bấo kinh doanh hûúáng túái phc v àưåc giẫ lúán tíi hún vâ cố
thu nhêåp cao hún. Mưåt tìn bấo chun vïì cấc tin tûác y tïë cố thïí
sệ àûa tin vïì mưåt cåc thûã nghiïåm mư
åt loẩi thëc búãi vò cấc bấc
sơ – lâ àưåc giẫ ca túâ bấo nây - sệ quan têm àïën tin tûác àố. Nhûng

trûâ phi loẩi thëc nây àûúåc kïët lån lâ cố khẫ nùng àiïìu trõ mưåt
chûáng bïånh phưí biïën thò phêìn lúán cấc túâ bấo àõa phûúng àïìu bỗ
qua, khưng àûa tin vïì sûå kiïån nây. Trûúâng húåp ngoẩi lïå cố thïí lâ
túâ bấo tẩi núi xẫy ra ca
ác nghiïn cûáu vâ thûã nghiïåm trïn sệ àûa tin
vïì sûå kiïån àố.
Cấc hậng tin tûác coi cưng viïåc ca hổ lâ mưåt dõch v cưng
cưång, nhû vêåy, tin tûác cng àûúåc tẩo nïn búãi cấc thưng tin mâ dên
chng cêìn biïët àïí hiïíu hún vïì cåc sưëng hâng ngây ca hổ vâ trúã
thânh cấc cưng dên cố đch trong mưåt nïìn dên ch. Nhûng phêì
n
lúán cấc hậng tin cng lâ cấc doanh nghiïåp cêìn phẫi cố lúåi nhån
àïí tưìn tẩi, vò vêåy, tin tûác cng phẫi thu ht àûúåc àưåc giẫ: cấc cêu
chuån mổi ngûúâi mën biïët chó àún giẫn búãi vò chng th võ. Hai
àùåc tđnh cêìn thiïët nây khưng nhêët thiïët phẫi mêu thỵn vúái nhau.
Trïn thûåc tïë, vâo bêët k ngâ
y nâo, nhûäng tin tûác hay nhêët chđnh
lâ nhûäng tin tûác vûâa quan trổng vûâa th võ. Nhûng thưng thûúâng,
cấc hậng tin thûúâng phên biïåt cấc bâi thânh hai loẩi cú bẫn: tin
thúâi sûå vâ tin phống sûå, hay côn gổi lâ chun àïì.
Cấc loẩi tin tûác
Cấc tin thúâi sûå chđnh lâ cấc tin tûác quan trổng trong ngây. Chng
thûúâng lâ nhûäng dông tin mâ bẩn àổc thêëy trïn trang nhêët ca túâ
bấo hay trïn phêìn àêìu ca mưåt trang Web, vâ lâ nhûäng gò bẩn
nghe thêëy khi bùỉt àêìu mưåt bẫn tin trïn àâi hóåc trïn truìn hònh.
Vđ d, chiïën tranh, chđnh trõ, kinh doanh, tưåi phẩm, thûúâng lâ
nhûäng ch àïì ca cấc tin thúâ
i sûå. Mưåt cåc bậi cưng múái xẫy ra
hưm nay do cấc lấi xe but trong thânh phưë tiïën hânh khiïën cho
hâng nghòn ngûúâi khưng thïí àïën núi lâm viïåc cng lâ mưåt tin thúâi

sûå. Tin tûác nây vûâa tûác thúâi, vûâa gêy nhiïìu tranh cậi, lẩi vûâa cố
ẫnh hûúãng rưång lúán, thiïët thûåc àưëi vúái mổi ngûúâi. Cưång àưìng cêì
n
cấc thưng tin chđnh xấc ngay lêåp tûác búãi lệ nố ẫnh hûúãng túái cåc
sưëng hâng ngây ca ngûúâi dên.
Ngûúåc lẩi, cêu chuån vïì mưåt vêån àưång viïn àiïìn kinh lúán
lïn trong trẩi mưì cưi cố thïí thđch húåp vúái àõnh nghơa vïì tin
HÛÚÁNG DÊỴN NGHÏÌ LÂM BẤO ÀƯÅC LÊÅP
18
phống sûå. Àêy lâ mưåt cêu chuån àûúåc mổi ngûúâi quan têm vò
nố cố liïn quan àïën mưåt ngûúâi nưíi tiïëng vâ lâ mưåt cêu chuån
àùåc biïåt mâ mổi ngûúâi mën àem ra bân lån cng bẩn bê.
Nhûng khưng cố l do thuët phc nâo giẫi thđch viïåc cêu
chuån nây phẫi àûúåc xët bẫn hay phất ài vâo mưåt ngây àùåc
biïåt nâo àố. Theo l thuët, tin tûác nây àûúåc xïëp vâo loẩi chun
àïì. Nhiïìu túâ bấo vâ cấc àõa chó tin tûác trûåc tuën cố cấc chun
mc riïng dânh cho cấc cêu chuån vïì lưëi sưëng, nhâ cûãa, gia
àònh, nghïå thåt vâ giẫi trđ. Thêåm chđ cấc túâ bấo lúán hún côn cố
cấ
c chun mc hâng tìn dânh cho cấc loẩi chun àïì khấc
nhau vïì thûåc phêím, sûác khỗe, giấo dc vâ nhiïìu loẩi khấc nûäa.
Ch àïì khưng phẫi lâ ëu tưë duy nhêët àïí phên biïåt giûäa tin
thúâi sûå vâ cấc chun àïì. Trong phêìn lúán cấc trûúâng húåp, tin
thúâi sûå vâ tin phống sûå àûúåc viïët theo cấc cấch khấc nhau.
Thưng thûúâng cấc tin thúâi sûå àûúåc viïët sao cho àưåc giẫ
cố thïí
nùỉm bùỉt nhûäng thưng tin quan trổng nhêët mưåt cấch nhanh nhêët
cố thïí. Côn cấc cêy viïët tin phống sûå thò lẩi thûúâng bùỉt àêìu vúái
cấc giai thoẩi hóåc cấc vđ d ch ëu nhùçm àïí thu ht sûå quan
têm ca àưåc giẫ; nhû vêåy, cêu chuån cố thïí sệ mêët nhiïìu thúâi

gian dêỵn dùỉt àưåc giẫ hún trûú
ác khi ài vâo phêìn mêëu chưët.
Nhiïìu cêu chuån lẩi kïët húåp cẫ hai cấch viïët trïn. Nhûäng
cêu chuån xẫy ra khưng phẫi vâo thúâi àiïím nhẩy cẫm nhûng
lẩi lâ cấc vêën àïì àang àûúåc quan têm - thûúâng àûúåc gổi lâ cấc
“tin chun àïì”. Vđ d cêu chuån vïì cåc chiïën àêëu chưëng lẩi
bïånh AIDS ca mưåt cưång àưìng nâo ào
á cố thïí àûúåc coi lâ mưåt
tin chun àïì. Cêu chuån vïì mưåt cấch àiïìu trõ múái cho bïånh
nhên AIDS cố thïí lâ tin thúâi sûå. Côn tin phống sûå thò lẩi lâ mưåt
cấch hiïåu quẫ àïí tòm hiïíu, khấm phấ vïì cấc xu hûúáng hóåc cấc
vêën àïì xậ hưåi phûác tẩp thưng qua cấc cêu chuån vïì cấc cấ
nhên c
thïí vïì nhûäng trẫi nghiïåm thûåc tïë ca hổ.
Lêëy tin tûác tûâ àêu
Cấc nhâ bấo lêëy tin tûâ mổi núi, nhûng phêìn lúán cấc cêu chuån
thûúâng àûúåc lêëy tûâ mưåt trong ba cấch sau:
Tin tûác lâ gò? 19
●
Cấc sûå kiïån xẫy ra tûå nhiïn, vđ d nhû dõch bïånh vâ tai nẩn;
●
Cấc hoẩt àưång àậ cố kïë hoẩch tûâ trûúác, vđ d nhû cấc cåc
hổp, cấc hưåi nghõ, cấc cåc hổp bấo;
●
Tẩi chđnh cấc tôa bấo.
Mưåt sûå kiïån khưng nùçm trong kïë hoẩch thûúâng sệ trúã thânh
mưåt tin tûác quan trổng. Mưåt v àùỉm tâu, rúi mấy bay, mưåt trêån
sống thêìn, hay mưåt v lúã àêët sệ lâ mưåt tin tûác àấng giấ khưng chó
ngay khi nố xẫy ra mâ côn nhiïìu ngây vâ nhiïìu tìn sau àố. Mûác
àưå

àûúåc quan têm ca mưåt tin tûác ph thåc vâo sûå gêìn gi vïì
àõa l vâ thúâi gian ca núi vâ thúâi àiïím xẫy ra sûå kiïån vâ vâo àưëi
tûúång àưåc giẫ cố liïn quan. Mưåt tai nẩn xe húi nghiïm trổng úã
Paris cố thïí sệ khưng phẫi lâ mưåt tin tûác quan trổng trong bêët k
mưåt ngây bònh thûúâng nâo. Nhûng mưåt v tai nẩn úã
Paris vâo
nùm 1997 lẩi lâ mưåt cêu chuån tin tûác gêy chêën àưång lúán khưng
chó tẩi nûúác Phấp mâ côn trïn khùỉp thïë giúái, vò mưåt trong nhûäng
nẩn nhên ca v tai nẩn nây lâ Cưng nûúng Diana ca nûúác Anh.
Cấc cưng dên nâo àố chûáng kiïën mưåt thẫm hổa thûúâng liïn
lẩc vúái cấc hậng tin. Cấc nhâ bấo cng biïët àûúåc vïì cấ
c sûå kiïån nây
tûâ nhûäng ngûúâi quan sất àêìu tiïn: cẫnh sất, lđnh cûáu hỗa, cấc nhên
viïn cûáu hưå. Tẩi nhiïìu qëc gia, cấc hậng tin cố thïí theo dội cấc
cåc àưëi thoẩi khêín cêëp vúái nhûäng nhên chûáng àêìu tiïn vâ cố thïí
phấi cấc nhâ bấo nhanh chống túái hiïån trûúâng àïí hổ cố thïí quan
sa
át trûåc tiïëp cấc sûå kiïån diïỵn ra.
Tẩi nhiïìu toâ bấo, ngìn tin tûác rộ râng nhêët lâ lõch trònh cấc
sûå kiïån xẫy ra trong ngây ca mưåt thânh phưë, bao gưìm cấc cåc
hổp ca chđnh ph, cấc cåc khai trûúng cưng ty, cûãa hâng, hóåc
lâ cấc sûå kiïån ca cưång àưìng. Thûúâng àûúåc gổi lâ “Sưí
theo dội
ngây”, bẫn danh sấch cấc hoẩt àưång nây bẫn thên nố khưng nhêët
thiïët lâ àấng àûa tin, nhûng nố cng lâ mưåt àiïím khúãi àêìu tưët àïí
cấc phống viïn tòm kiïëm tin tûác. Cấc phống viïn chun trấch
mưåt sưë loẩi vêën àïì hóåc cú quan c thïí, thûúâng àûúåc gổi lâ cấc
phống viïn chun ngânh, nối rùçng hổ thûú
âng cố àûúåc cấc
tûúãng bùçng viïåc nhòn vâo chûúng trònh nghõ sûå ca cấc cåc hổp

sùỉp túái.
Cấc thưng cấo bấo chđ cng lâ mưåt ngìn tin tûác khấc
HÛÚÁNG DÊỴN NGHÏÌ LÂM BẤO ÀƯÅC LÊÅP
20
nhûng àêy cng chó lâ àiïím khúãi àêìu. Hâng tấ cấc thưng cấo
bấo chđ àûúåc mang àïën cấc tôa bấo mưỵi ngây, thưng qua thû
àiïån tûã, fax hóåc thêåm chđ qua cấc bùng hònh truìn qua vïå tinh.
Cấc quan chûác vâ cấc cú quan chđnh ph thûúâng lâ nhûäng núi
phất ra nhiïìu thưng cấo trong sưë nây, nhûng cấc tưí chûác lúán
khấc, vđ d nhû cấc hậng tû nhên, cấc nhốm phi lúåi nhån cng
cho ra cấc thưng cấo bấo chđ àïí giúái truìn thưng biïët àûúåc lâ hổ
àang lâm nhûäng gò vâ hoẩt àưång nhû thïë nâo. Mưåt thưng cấo
bấo chđ cố thïí giưëng nhû tin tûác nhûng búãi vò nố àûúåc soẩn ra
búãi mưåt mưåt vâi ngûúâi vúái mưåt mưëi quan têm hểp vïì cấc ch àïì
nïn nố khưng nối lïn àûúåc mưåt cêu chuån àêìy à. Cấc thưng
cấo bấo chđ cố thïí àng vúái thûåc tïë nhûng chng thûúâng chó
phẫn ấnh cấc thûåc tïë cố lúåi àưëi vúái cấ nhên hóåc tưí chûác àûúåc
nhùỉc àïën trong thưng cấo. Ngay cẫ khi mưåt thưng cấo bấo chđ
trưng cố vễ àấng àûa tin, thò viïåc àêìu tiïn ca mưåt nhâ bấo
chun nghiïåp lâ xấc minh lẩi tđnh chđnh xấc vâ sau àố múái bùỉt
àêìu àùåt cêu hỗi àïí xấc àõnh cêu chuån thûåc sûå trûúác khi kïët
lån rùçng tin nây àấng àûúåc àùng tẫi.
Cấc sûå kiïån àûúåc tưí chûác, vđ d nhû cấc cåc diïỵ
u hânh hay
biïíu tònh, cng cố thïí tẩo ra tin tûác, nhûng cấc nhâ bấo cêìn phẫi
thêån trổng àïí khưng bõ lưi kếo búãi cấc nhâ tưí chûác – lâ nhûäng
ngûúâi chó nối lïn àûúåc mưåt phđa ca cêu chuån. Cấc nhâ chđnh
trõ lâ nhûäng ngûúâi lậo luån trong viïåc tưí chûác cấc sûå kiïån vâ cấc
“cú hưåi chp ẫnh” nhùç
m thu ht sûå ch ca giúái truìn thưng,

thêåm chđ ngay cẫ khi hổ khưng cố cấc tin tûác thûåc sûå cố giấ trõ.
Àiïìu àố khưng cố nghơa lâ cấc nhâ bấo nïn bỗ qua cấc sûå kiïån nây,
mâ lâ hổ cêìn cố cấc phống sûå bưí sung àïí cêu chuån tin tûác trúã
nïn àêìy à.
Àa sưë cấc phống viïn àïìu nối rùçng cấc cêu chuå
n hay nhêët
ca hổ chđnh lâ cấc cêu chuån tûâ cấc tôa bấo núi hổ lâm viïåc.
Àưi khi tûúãng ca cấc cêu chuån àûúåc lêëy tûâ nhûäng ngûúâi lẩ
àïën viïëng thùm, gổi àiïån hóåc liïn lẩc qua thû àiïån tûã vúái tôa
bấo nhùçm nïu lïn nhûäng mưëi quan têm hóåc àûa ra nhûäng lúâi
phân nân. Nhiïìu hậng tin ch àưång thu ht cấc tûúãng ca dên
chng sưëng trong cưång àưìng mâ hổ phc v, bùçng cấch cung
Tin tûác lâ gò? 21
cêëp sưë àiïån thoẩi hóåc mưåt àõa chó email àïí cấc àïì xët cố thïí
àûúåc thu thêåp. Cấc nhâ bấo dânh nhiïìu thúâi gian àïí xêy dûång
quan hïå vúái nhûäng ngûúâi cố thïí cung cêëp thưng tin cho hổ.
Cấc nhâ bấo thûúâng cố àûúåc tin tûác chó àún giẫn bùçng cấch
tòm kiïëm xung quanh vâ nghe xem mổi ngûúâi àang nối nhûäng gò.
Nhûäng gò bẩn tònh cúâ nghe àûúåc tẩi cấc sûå kiïån thïí thao hóåc trïn
àûúâng dêy àiïån thoẩi tẩi cú quan cng cố thï
í biïën thânh mưåt cêu
chuån tin tûác. Hậy hỗi nhûäng ngûúâi mâ bẩn gùåp khi bẩn àang
khưng àûa tin vïì àiïìu gò àậ xẫy ra trong cåc sưëng ca hổ vâ úã
khu vûåc xung quanh àố, vâ bẩn cố thïí thêëy mònh àang àûúåc dêỵn
dùỉt àïën mưåt cêu chuån tin tûác nâo àố mâ trûúác kia chûa tûâng cố
ai viïët vïì nố.
Mưåt cấ
ch khấc àïí tòm kiïëm tin tûác lâ hỗi xem àiïìu gò àậ xẫy
ra kïí tûâ khi cêu chuån àậ àûúåc in trïn bấo hóåc àûúåc phất
thanh, truìn hònh lêìn trûúác. Tiïën triïín ca v viïåc sau khi tin

tûác àậ àûúåc phất ài àưi khi cng khiïën ngûúâi ta phẫi ngẩc nhiïn
vâ thêåm chđ côn àấng àûa lïn mùåt bấo hún cẫ tin tûác ban àêìu. Vđ
d, tin tûác vïì mưå
t àấm chấy vâo ngây sau khi nố xẫy ra cố thïí sệ
nối rộ hún vúái bẩn vïì sưë ngûúâi àậ bõ chïët trong àấm chấy vâ mûác
àưå phấ hy mâ àấm chấy nây àậ gêy ra. Nhûng nïëu bẩn àïì cêåp
àïën v viïåc nây vâi tìn sau khi nố xẫy ra thò cố thïí nối vïì
khuët àiïím ca hï
å thưëng phất tđn hiïåu khiïën cho lđnh cûáu hỗa
khưng thïí phẫn ûáng nhanh àïí cûáu thïm nhiïìu ngûúâi hún nûäa.
Tâi liïåu, dûä liïåu, vâ cấc hưì sú cưng cưång cng cố thïí lâ gúåi
cho cấc cêu chuån hay. Cấc phống viïn cố thïí sûã dng chng àïí
tòm kiïëm cấc xu hûúáng vâ cấc àiïím àùåc biïåt khấc thûúâng. Loẩ
i
cưng viïåc nây àôi hỗi nhiïìu nưỵ lûåc hún nhûng kïët quẫ lẩi thûúâng
rêët khẫ quan. Têët nhiïn lâ cưng viïåc nây sệ dïỵ dâng hún rêët nhiïìu
nïëu cấc dûä liïåu cố thïí tòm kiïëm àûúåc dûúái dẩng àiïån tûã, nhûng
cấc phống viïn cng cêìn phẫi biïët cấch nhêåp dûä liïåu tûâ cấc bẫn
ghi chế
p trïn giêëy vâo cấc chûúng trònh cú súã dûä liïåu trïn mấy
tđnh, vâ nhû vêåy, hổ cố thïí tòm kiïëm nhiïìu thưng tin quan trổng
tûâ cấc con sưë thưëng kï. Vđ d, mưåt danh sấch nhûäng ngûúâi àậ bõ
phẩt vò vûúåt quấ tưëc àưå cng cố thïí lâm nïn mưåt cêu chuån nïëu
cố thïí biïët àûúåc tïn vâ ngây hổ vi phẩm. Àố lâ cấch ma
â phống
HÛÚÁNG DÊỴN NGHÏÌ LÂM BẤO ÀƯÅC LÊÅP
22
viïn truìn hònh Nancy Amons àậ phất hiïån àûúåc khi mâ mưåt lấi
xe trong thânh phưë ca cư àậ gêy ra hâng tấ v vi phẩm giao
thưng trong 3 nùm vâ thêåm chđ àậ gêy ra mưåt v tai nẩn khiïën

mưåt lấi xe khấc àậ chïët. Thïë mâ ngûúâi lấi xe nây vêỵn chûa bõ tõch
thu bùçng lấi. Khi cư àiïìu tra v viïåc nây, cấc quan chûác thânh phưë
àậ phẫi thûâa nhêån rù
çng hổ àậ khưng lâm trôn bưín phêån ca mònh.
Vai trô ca nhâ bấo
Cấc cưng nghïå múái cho phếp bêët k mưåt ai vúái chiïëc mấy tđnh ca
hổ cng cố thïí thêm nhêåp vâo hïå thưëng thưng tin rưång khùỉp nhû
bêët k mưåt hậng tin lúán nâo. Nhûng mưåt trang web trïn Internet
àûúåc thiïët kïë àểp mùỉt, d àûúåc trònh bây vâ cêåp nhêåt tưët àïën mûác
nâo, àïìu khưng cố nghơa lâ àố lâ ng
ìn tin àấng tin cêåy. Sûå thêåt
lâ trong mưåt thïë giúái phûác tẩp núi mâ thưng tin khưng côn lâ mưåt
loẩi hâng hốa khan hiïëm, thò vai trô ca cấc nhâ bấo trúã nïn quan
trổng hún bao giúâ hïët.
Khưng giưëng nhû mưåt ngûúâi truìn giấo hay mưåt kễ ngưìi lï
àưi mấch chuån têìm phâo, nhâ bấo tòm ra cấc thưng tin cêìn thiïët
vâ xấc àõnh xem thưng tin àố
xấc thûåc vâ cố giấ trõ àïën mûác nâo
trûúác khi cưng bưë thưng tin àố trûúác cưng chng. Cấc cêu chuån
tin tûác, d àố lâ thưng tin loẩi thúâi sûå hay loẩi chun àïì, àïìu cêìn
phẫi chđnh xấc. Cấc nhâ bấo khưng chó thu thêåp thưng tin hổ cêìn
àïí xêy dûång cấc cêu truån, mâ hổ côn phẫi xấc minh thưng tin
àố trûúác khi sûã dng ch
ng. Cấc nhâ bấo ln phẫi quan sất mổi
lc mổi núi cố thïí vâ tra cûáu nhiïìu ngìn thưng tin àïí cố thïí
khùèng àõnh chùỉc chùỉn rùçng thưng tin mâ hổ nhêån àûúåc lâ xấc
thûåc. Vâ, ngoẩi trûâ mưåt sưë trûúâng húåp hiïëm hoi, hổ thûúâng nïu rộ
cấc ngìn thưng tin àïí àưåc giẫ cố thïí àấnh giấ àưå tin cê
åy ca cêu
chuån àố.

Nhûng nghïì bấo khưng chó dûâng lẩi úã viïåc phưí biïën cấc
thưng tin dûåa trïn thûåc tïë. Nghïì truìn giấo cng cố thïí dûåa trïn
thûåc tïë, nhûng nhûäng thûåc tïë nây àûúåc trònh bây theo cấch gêy ra
ẫnh hûúãng àưëi vúái quan àiïím ca ngûúâi nghe. Nhû chng tưi àậ
lûu , cấc nhên viïn quan hïå cưng chng chun nghiïåp sûã dng
Tin tûác lâ gò? 23
thûåc tïë, nhûng cố thïí chó nối lïn mưåt mùåt ca vêën àïì. Ngûúåc lẩi,
cấc nhâ bấo cêìn phẫi cưng bùçng vâ phẫn ấnh thûåc tïë mưåt cấch àêìy
à. Hổ cêìn phẫi nïu vêën àïì mưåt cấch chđnh xấc vâ nhêët quấn, cêu
chuån cêìn phẫi phẫn ấnh thûåc tïë khấch quan chûá khưng àûúåc
phu
åc v cho quan àiïím ca hổ hóåc ca bêët k ai khấc.
Mưåt àiïím khấc nûäa àïí phên biïåt giûäa nghïì bấo vâ cấc hònh
thûác cung cêëp thưng tin khấc lâ cấc nhâ bấo cêìn phẫi hoân toân
àưåc lêåp vúái àưëi tûúång mâ hổ nối túái hóåc vúái àưåc giẫ mâ hổ hûúáng
túá
i. Mưåt ngûúâi lâm quan hïå cưng chng chun nghiïåp lâm viïåc
cho mưåt tưí chûác, anh ta hóåc cư ta thûúâng khưng viïët nhûäng thưng
tin bêët lúåi cho tưí chûác àố. Ngûúåc lẩi, mưåt nhâ bấo sệ cưë gùỉng àûa
ra mưåt bûác tranh àêìy à, ngay cẫ khi bûác tranh àố khưng hoân
toân tđch cûåc.
Cấc nhâ bấo khưng chó lâ ngûúâi truìn tẫi nhûäng quan àiïím
ca
á nhên hổ hay nhûäng thưng tin mâ ngûúâi khấc cung cêëp cho hổ.
Cấc nhâ bấo thûåc hiïån tûúâng thåt ngun gưëc, hổ khưng lêỵn lưån
giûäa thûåc tïë vúái quan àiïím hay lúâi àưìn thưíi, vâ hổ lâ ngûúâi àûa ra
cấc quët àõnh biïn têåp. Bill Keller, àiïìu hânh biïn têåp ca túâ Thúâi
bấo New York àậ nối rùçng trấch nhiïåm chđnh ca nghïì bấ
o lâ
“phấn xết thưng tin mưåt cấch cưng bùçng”.

Khưng giưëng nhû cấc nhâ cung cêëp thưng tin khấc, cấc nhâ
bấo cố nghơa v trung thânh àưëi vúái cưng chng. Túâ Montreal
Gazette ca Canầa àậ nïu rộ trong nưåi quy ca mònh rùçng “Tâi
sẫn lúán nhêët trong mưåt túâ bấo lâ sûå liïm chđnh ca nố. Sûå tưn
trổng àưëi vúái tđnh liïm chđnh nây phẫi rêët khố khùn múái àa
åt
àûúåc nhûng lẩi cố thïí bõ àưí vúä mưåt cấch dïỵ dâng”. Àïí àẩt àûúåc
sûå liïm chđnh nây, cấc nhâ bấo phẫi lâm viïåc vêët vẫ àïí trấnh
xung àưåt lúåi đch, cẫ lúåi đch thûåc tïë vâ lúåi đch theo cẫm tđnh.
Tđnh khấch quan vâ cưng bùçng
Àõnh nghơa vïì tđnh khấch quan trong nghïì bấo àậ àûúåc xêy
dûång tûâ thïë k trûúác, nhû mưåt sûå phẫn ûáng lẩi trûúác cấc phống
sûå giêåt gên bõ quan àiïím ca mưåt sưë ngûúâi nâo àố chi phưëi – lâ
hiïån tûúång phưí biïën trïn bấo chđ thúâi bêëy giúâ. Ban àêìu, thåt
HÛÚÁNG DÊỴN NGHÏÌ LÂM BẤO ÀƯÅC LÊÅP
24
ngûä “tđnh khấch quan” àûúåc sûã dng àïí mư tẫ mưåt cấch tiïëp cêån
hay mưåt cấch thûác lâm bấo; àïën nay, cấc nhâ bấo coi “tđnh khấch
quan” lâ viïåc phẫn ấnh tin tûác mưåt cấch khấch quan, khưng
phẫn ấnh thânh kiïën ca bêët k cấ nhên hay tưí chûác nâo.
Theo thúâi gian, tđnh khấch quan trúã thânh àôi hỗi tûâ chđnh cấc
nhâ bấo. Giấm àưëc biïn têåp ca mưåt túâ bấo M Washington Post,
Leonard Downie, àậ coi khấi niïåm nây nghiïm tc àïën nưỵi ưng
àậ
tûâ chưëi khưng àùng k ài bêìu cûã. Ngây nay, nhiïìu nhâ bấo cho
rùçng viïåc cố àûúåc sûå khấch quan tuåt àưëi lâ khưng thïí thûåc hiïån
àûúåc. Nùm 1996, Tưí chûác cấc nhâ bấo chun nghiïåp M àậ bỗ tûâ
“khấch quan” ra khỗi nhûäng ngun tùỉc àẩo àûác ca mònh. Nối
gò thò nối, cấc nhâ bấo cng lâ nhûäng con ngûúâi. Hổ
lâm cưng viïåc

ca mònh vâ hổ cng cố nhûäng quan àiïím riïng. Àôi hỗi hổ phẫi
khấch quan tuåt àưëi cố nghơa lâ hổ khưng cố giấ trõ gò cẫ. Thay
vâo àố, cấc nhâ bấo àïìu àưìng rùçng hổ cố thïí bây tỗ quan àiïím
ca mònh miïỵn sao hổ cố thïí kiïím soất àûúåc cấc quan àiïím êëy.
Àưåc giẫ sệ khưng thêëy àûúåc quan àiïím ca nhâ bấo tûâ cêu chuån
àûúåc cưng bưë. Thưng qua viïåc sûã dng mưåt phûúng phấp khấch
quan khoa hổc àïí xấc minh thưng tin, cấc nhâ bấo cố thïí kïí lẩi cêu
chuån mâ khưng phẫn ấnh quan àiïím cấ nhên hổ. Nối cấch
khấc, bẫn thên cêu chuån àố phẫi khưng thiïn võ vâ cưng bùçng.
Cấc nhâ bấ
o cng cêìn phẫi tỗ ra cưng bùçng trong cấc phống
sûå ca hổ bùçng cấch khưng chó phẫn ấnh mưåt mùåt ca vêën àïì. Hổ
phẫi tòm kiïëm cấc quan àiïím khấc nhau vâ cưng bưë têët cẫ cấc
quan àiïím àố mâ khưng àûúåc bây tỗ sûå ng hưå àưëi vúái bêët k bïn
nâo. Ngoâi viïåc xấc minh thûåc tïë
, cấc nhâ bấo côn phẫi tòm kiïëm
cấc quan àiïím khấc nhau trong nhûäng trûúâng húåp thûåc tïë àang
àûúåc àûa ra tranh cậi.
Tuy nhiïn, tđnh cưng bùçng khưng phẫi lâ sûå cên bùçng. Sûå cên
bùçng mën nối àïën hiïån tûúång chó cố hai mùåt trong bêët k cêu
chuån nâo, vâ mưỵi mùåt cố trổng lûúång ngang nhau, cố thïí thêëy
àêy lâ trûúâng húåp hiïëm hoi. Nga
ây nay, nhûäng nhâ bấo tòm kiïëm
loẩi cên bùçng giẫ tẩo nây trong cấc cêu chuån ca hổ cố thïí thêëy
rùçng vïì cú bẫn chng khưng chđnh xấc. Vđ d, sưë àưng cấc nhâ
kinh tïë àưåc lêåp cố thïí àưìng vïì hêåu quẫ ca mưåt chđnh sấch chi
Tin tûác lâ gò? 25
tiïu àùåc biïåt trong khi mưåt sưë đt lẩi cố quan àiïím khấc cho rùçng
chđnh sấch nây tỗ ra khưng àng qua cấc kinh nghiïåm trong quấ
khûá. Mưåt cêu chuån dânh thúâi lûúång hay chưỵ àùng bâi ngang

nhau àïí trònh bây quan àiïím ca hai nhốm trïn àêy sệ lâ khưng
thđch húåp.
Thấch thûác àưëi vúái cấc nhâ bấo lâ lâm thïë nâo cố thïí phẫn ấnh
têë
t cẫ cấc quan àiïím theo mưåt cấch cưng bùçng àưëi vúái nhûäng
ngûúâi cố liïn quan, àưìng thúâi lẩi trònh bây àûúåc mưåt bûác tranh
àêìy à, trung thûåc trûúác àưåc giẫ. “Cưng bùçng cố nghơa lâ quan sất
nhûäng thûá khấc, lùỉng nghe cấc quan àiïím khấc nhau, vâ àûa
chng vâo trong cưng viïåc lâm bấo”, phống viïn vâ biïn têåp viïn
Dan Gillmor àậ nối nhû vêåy. “Nố
khưng cố nghơa lâ nối dưëi nhû
vểt hay bốp mếo sûå thêåt àïí àẩt àûúåc sûå cên bùçng giẫ tẩo, àiïìu lâm
cho mưåt sưë nhâ bấo dêỵn ra nhûäng lúâi trđch àưëi lêåp trong khi cấc dûå
liïåu thûåc tïë ng hưå ấp àẫo mưåt bïn nâo àố.”
Cấc nhâ cung cêëp tin tûác
Cấc nhâ bấo trïn khùỉp thïë giúái àïìu cố chung mưåt sưë àùåc tđnh. Hổ
àïìu tô mô vâ bïìn bó, kiïn trò. Hổ mën biïët tẩi sao cấc sûå kiïån lẩi
xẫy ra vâ hổ khưng hâi lông vúái mưåt cêu trẫ lúâi. Hổ khưng e ngẩi
trûúác quìn lûåc vâ hổ rêët thêån trổng àưëi vúái nhûäng viïåc mâ ho
å
lâm. Kevin Marsh, mưåt biïn têåp viïn ca British Broadcasting
Company’s (BBC) Radio 4, àậ nối rùçng: mưåt nhâ bấo tưët cố “khẫ
nùng hiïíu thêëu nhûäng sûå kiïån lúán – vúái sûå khiïm tưën àïí cố thïí
bỗ qua cấc tin tûác àố nïëu thûåc tïë khưng thđch húåp.” Cưng viïåc
ca mưåt nhâ bấo ln àêìy thấch thûác vâ phûác tẩp. Theo Philip
Graham, ch tõch àâi Washington Post Company, àậ cố lê
ìn nối
“(Mưåt nhâ bấo cố) mưåt nhiïåm v mâ khưng thïí trưën trấnh àûúåc,
àố lâ hâng tìn cung cêëp nhûäng bẫn tin àêìu tiïn vïì lõch sûã - lâ
lơnh vûåc khưng bao giúâ cố thïí khai thấc àêìy à - vâ vïì thïë giúái

mâ chng ta khưng bao giúâ cố thïí hiïíu hïët”.
Ngây nay, cấc nhâ bấo cố nhiïì
u phûúng tiïån thïí hiïån cưng
viïåc ca hổ nhiïìu hún tẩi bêët k thúâi àiïím nâo trong lõch sûã, tûâ
nhûäng túâ bấo nhỗ úã àõa phûúng cho àïën cấc kïnh tin tûác truìn
HÛÚÁNG DÊỴN NGHÏÌ LÂM BẤO ÀƯÅC LÊÅP
26
hònh vâ cấc trang web tin tûác trûåc tuën trïn khùỉp thïë giúái. Mưỵi
mưåt phûúng tiïån truìn thưng cố nhûäng ûu àiïím vâ nhûúåc àiïím
khấc nhau.
Tẩi phêìn lúán cấc qëc gia, cấc túâ nhêåt bấo thûúâng cố àưåi ng
phống viïn àưng àẫo nhêët vâ thûúâng viïët vïì cấc ch àïì rưång hún
vúái nhûäng phên tđch sêu sùỉc hún so vúái cấc àa
âi phất thanh truìn
hònh. Vúái sûå hưỵ trúå ca cấc trang web trûåc tuën, nhiïìu túâ bấo àậ
bùỉt àêìu vûúåt qua cấc giúái hẩn vïì lõch phất hânh mưỵi ngây mưåt lêìn
theo truìn thưëng. Nhûng nhûäng túâ bấo nây chó àïën àûúåc vúái
nhûäng àưåc giẫ cố hổc vâ tûúng àưëi giâu cố, nhûäng ngûúâi biïët ào
åc
vâ cố à tiïìn àïí mua bấo hay cố khẫ nùng truy cêåp mấy tđnh àïí
àổc bấo trûåc tuën.
Àâi phất thanh, mưåt trong nhûäng ngìn tin tûác àûúåc sûã dng
rưång rậi nhêët trïn thïë giúái lẩi cố àiïím mẩnh vïì tưëc àưå vâ khẫ nùng
dïỵ tiïëp cêån. Cấc nhâ bấo àâi cố thïí truì
n thưng tin nhanh chống
trong khưng gian vâ bêët k ai àang ngưìi cẩnh mưåt chiïëc àâi sûã
dng pin cng cố thïí nghe tin tûác mổi lc mổi núi. Cấc phống
viïn àâi thûúâng phất tin qua êm thanh, qua lúâi nối, do vêåy, ngûúâi
nghe cố cẫm giấc nhû àang àûúåc chûáng kiïën trûåc tiïëp sûå viïåc. Cấc
tin tûác trïn àâi àûúåc phất ài trong khưng gian nhiïìu lêìn trong

ngây, do àố chng thûúâ
ng xun àûúåc cêåp nhêåt. Nhûng phêìn lúán
cấc àâi phất thanh chó dânh mưåt thúâi lûúång hẩn chïë cho mưỵi bẫn
tin, thûúâng lâ cấc bẫn tin ngùỉn tốm tùỉt cẫ nhûäng cêu chuån dâi
nhêët, do àố, khưng cố àûúåc bïì rưång vâ chiïìu sêu mâ bấo viïët cố
thïí cung cêëp.
Cng vúái cẫ êm thanh vâ hònh ẫnh, cấc bẫn tin trïn tru
ìn
hònh khưng chó nối lïn cấc sûå kiïån mâ côn cố thïí trònh bây cho
ngûúâi xem nhûäng gò àang xẫy ra. Mưåt trong nhûäng sûác mẩnh ca
truìn hònh lâ khẫ nùng gêy cẫm xc vâ chia sễ cẫm xc vúái ngûúâi
xem. Cấc tiïën bưå vïì cưng nghïå - cấc mấy quay mini, àêìu ghi k
thåt sưë, vâ àûúâng dêy àiïån thoẩi di àưång – àậ khiïën truìn hònh
co
á thïí cố tưëc àưå truìn tin trong khưng gian nhanh nhû àâi phất
thanh. Nhûng sûå ph thåc vâo hònh ẫnh cố thïí lẩi lâ mưåt trúã
ngẩi: cấc tin tûác truìn hònh àưi khi khưng cho phếp nối lïn cấc
cêu chuån phûác tẩp vò hònh ẫnh ca chng khưng thuët phc.
Tin tûác lâ gò? 27
Gêìn àêy, sûå khấc nhau giûäa cấc hònh thûác in truìn thưëng
vúái cấc bẫn tin trïn àâi phất thanh hóåc truìn hònh àậ trúã nïn
khưng côn rộ râng nûäa. Tẩi M vâ cấc qëc gia khấc, hiïån nay,
nhiïìu hậng tin àậ sẫn xët tin tûác trïn cấc phûúng tiïån truìn
thưng khấc nhau, kïí cẫ Internet. Tûâ khi Internet àûúåc sûã dng
rưång rậi, cấc tin tûá
c trûåc tuën khưng côn bõ hẩn chïë vïì thúâi
gian vâ khưng gian giưëng nhû cấc bẫn tin trïn bấo hay trïn àâi
phất. Cấc àõa chó tin tûác trûåc tuën cố thïí cung cêëp nhiïìu thưng
tin hún vâ giûä thưng tin àố lẩi trïn mẩng lêu hún, chng cố thïí
gip ngûúâi sûã dng tòm kiïëm àûúåc nhûäng tin tûác mâ hổ quan

têm nhêët.
Cấc trang web tin tûác trûåc tuën ca cấc bấo, cấc àâi phất
thanh vâ truì
n hònh trưng cố vễ rêët giưëng nhau. Chng àïìu mư
tẫ cấc cêu chuån thưng qua cấc bûác ẫnh, nhiïìu àõa chó côn cung
cêëp cẫ cấc bùng hònh hóåc cấc bíi phất tin àêìy à vïì cêu
chuån àố. Chng cng cố thïí cung cêëp mưåt bẫn “podcast”, àûa
cấc bẫn tin lïn Internet khiïën ngûúâi sûã dng cố thïí tẫi cấc bẫn
tin nây vïì mấy tđnh hóåc phûúng tiïån nghe nhòn xấch tay ca hổ
àïí sûã dng sau àố. Trïn nhiïìu àõa chó tin tûác trûåc tuën, bẩn cố
thïí àổc vùn bẫn hóåc nghe êm thanh nhû cố tấc giẫ àang àổc tin
tûác àố cho bẩn. Cấc hậng tin tûác thêåm chđ côn àûa ra cấc lưgư
web riïng ca hổ (thûúâng àûúåc gổi tùỉt lâ “blogs”) àïí cấc nhâ bấo
viï
ët cấc cêu chuån dâi k trûåc tuën mâ hổ cố hóåc cưng bưë
nhûäng quët àõnh àậ àûúåc ban hânh trong tôa bấo.
Trong mưåt thïë giúái thưng tin thay àưíi tûâng ngây nhû hiïån
nay, nhiïìu nhâ bấo thêëy rùçng hổ cêìn phẫi cố cấc k nùng bưí
sung àïí hoân thânh cưng viïåc mâ ngûúâi ta chúâ àúåi úã hổ. Cấc
phống viïn cêìn phẫi biïët chp ẫnh àïí sûã d
ng àûúåc trïn
Internet, ngoâi viïåc biïët viïët bâi phỗng vêën vâ cấc cêu chuån
trïn bấo. Cấc biïn têåp viïn cêìn phẫi biïët cấch àûa cêu chuån
lïn Internet, ngoâi viïåc kiïím tra lẩi cấc bẫn sao ca cấc phống
viïn vâ viïët cấc àïì mc. Cấc nhâ bấo ẫnh phẫi biïët quay bùng
video giỗi nhû chp ẫnh, vâ cố lc hổ cng cêì
n phẫi biïët viïët
vùn bẫn kêm theo cấc bûác ẫnh mâ hổ àậ chp. Nhiïìu hậng tin
àang tiïën hânh àâo tẩo cho cấc nhâ bấo lâ nhûäng ngûúâi àang
HÛÚÁNG DÊỴN NGHÏÌ LÂM BẤO ÀƯÅC LÊÅP

28
giûä vai trô múái trong tôa bấo. Vâ nhiïìu nhâ giấo dc nghïì bấo
hiïån cng àang triïín khai cấi mâ hổ gổi lâ “chûúng trònh àâo
tẩo hưåi t” àïí gip cho cấc em sinh viïn hổc àûúåc nhiïìu k
nùng mâ hổ cố thïí cêìn àïën trong tûúng lai.
Nhûng àïí àấp ûáng têët cẫ cấc nhu cêìu múái nây thò u cêìu
trổng têm àư
ëi vúái mưåt nhâ bấo tưët vêỵn khưng thay àưíi. Bill
Kovach vâ Tom Rosenstiel àậ viïët trong cën sấch ca mònh -
cën Nhûäng ëu tưë ca nghïì bấo: Nhûäng àiïìu nhâ bấo nïn biïët vâ
nhûäng àiïìu cưng chng nïn chúâ àúåi - rùçng: cố nhûäng ngun tùỉc rộ
râng mâ cấc nhâ bấo trong mưåt xậ hưåi dên ch àïìu àưìng tònh vâ
cưng chng cố quìn trưng àúåi, àố lâ:
●
Nghơa v àêìu tiïn ca nghïì bấo lâ nghơa v àưëi vúái sûå thêåt.
●
Lông trung thânh àưëi vúái cưng chng.
●
ëu tưë ch chưët lâ trấch nhiïåm phẫi xấc minh thưng tin.
●
Àưåc lêåp vúái àưëi tûúång nhùỉm túái.
●
Phc v cưng chng vúái mưåt àưång cú vâ sûác mẩnh àưåc lêåp.
●
Cố cấc diïỵn àân àïí cưng chng chó trđch vâ thỗa hiïåp.
●
Cung cêëp cấc thưng tin quan trổng vâ th võ.
●
Àẫm bẫo tđnh dïỵ hiïíu vâ hâi hôa ca thưng tin.
●

Ngûúâi lâm tin àûúåc phếp thïí hiïån lûúng têm cấ nhên ca hổ.
Cấc giấ trõ nây phên biïåt giûäa nghïì bấo vúái cấc hònh thûác giao
tiïëp khấc. Giûä cho nhûäng giấ trõ nây khưng thay àưíi lâ mưåt àiïìu
khưng dïỵ dâng gò. Hâng ngây, cấc nhâ bấo phẫi àưëi mùåt vúái sûác
ếp thoẫ hiïåp vúái cấc chín mûåc na
ây. Nhûng giûä chng trong têm
lâ cấch tưët nhêët àïí àẫm bẫo cho nghïì bấo cố thïí thûåc hiïån àûúåc
chûác nùng tiïn quët ca nố, àố lâ cung cêëp cho dên chng nhûäng
thưng tin hổ cêìn àïí àûa ra cấc quët àõnh trong cåc sưëng ca hổ.
Tin tûác lâ gò? 29