ảnh hưởng của hàm lượng protein và lipid trong thức ăn đến sự sinh trưởng của cá hề amphiprion ocellaris cuvier, 1380 giai đoạn giống

i



LI CAM OAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u ca riêng tôi. Các s liu, kt
qu trình bày trong lun vn hoàn toàn trung thc và cha đc ai công b trong bt
c công trình khoa hc nào khác.
Tác gi lun vn


Phm Phng Linh

Linh - 2010
ii



LI CM N

Tôi xin cm n Khoa Nuôi trng thy sn, trng i hc Nha Trang, D án
SVR2710, Vin nghiên cu khoa hc Bin – trng i hc Burapha (BIMS) đã t o
điu kin cho tôi tham gia khóa hc đào to thc s chuyên ngành Nuôi trng thy sn
và thc hin đ tài nghiên cu này.
Tôi xin bày t lòng bit n sâu sc ti Tin s Vorathep Muthuwan, PGS.TS.
Li Vn Hùng đã nâng đ , ch bo, tn tình, đóng góp nhiu ý kin quý báu v nhng
kin thc, k nng trong nghiên cu khoa hc Nuôi trng thy sn. Vi Tin s
Vorathep, tôi xin cm n ông vì ông còn là mt ngi bn đáng kính ca tôi trong thi
gian qua.
Nhân dp này, tôi xin cám n Tin s Saowapa Sawatpeera, các bn bè trong
Aquaculture Unit ca vin BIMS đã giúp đ tôi ht sc nhit thành và tn tình v các k

thut thao tác ng nuôi trong quá trình thc hin đ tài cng nh giúp đ tôi trong quá
trình sng và làm vic ti vin. Tôi đc bit bày t lòng bit n v s tn ty ca Pi Rae,
Pi Rat trong khi dy bo và giúp đ tôi thc hin các thí nghim phân tích hóa sinh.
Xin cm n bn Trn Vn Dng, Tr n Th Lê Trang, Phm Trung Hiu vi
nhng giúp đ đáng ghi nh ca các bn trong thi gian qua. c bit, tôi chân thành
bit n và cm kích s giúp đ, đng viên, khích l đáng trân trng ca bn Phm
Trung Hiu đi vi tôi trong quá trình hc tp và thc hin đ tài này.
Xin cm n các bn trong lp cao hc NORAD khóa 2008, các thy cô, bn bè
đng nghip trong B môn C s sinh hc ngh cá cng nh trong khoa Nuôi trng
thy sn đã luôn quan tâm và giúp đ tôi trong quá trình hc tp, nghiên cu.
Cui cùng, xin cm
n gia đình , nhng ngi bn thc s, nhng ngi thân
yêu, dù không th  bên tôi nhng đã giúp đ tôi v vt cht, tinh thn và luôn ng h
tôi trong mi hoàn cnh khó khn.
Nha Trang, tháng 12 nm 2010
Phm Phng Linh

Linh - 2010
iii



MC LC
LI CAM OAN i
LI CM N ii
DANH MC CÁC KÝ HIU VÀ CH VIT TT v
DANH MC CÁC BNG vi
DANH MC CÁC HÌNH vii
M U 1
Chng 1. TNG QUAN TÀI LIU 3

1.1. CÁC C IM V PHÂN LOI, PHÂN B, SINH HC VÀ SINH THÁI
CA CÁ H A. ocellaris 3

1.1.1. Phân loi 3
1.1.2. Phân b 4
1.1.3. Các đc đim sinh hc 5
1.1.4. Các đc đim v sinh thái 8
1.2. NHU CU V DINH DNG CÁ CNH BIN NÓI CHUNG VÀ CÁ H
Amphiprion oellaris 9

1.2.1. Nhu cu protein 10
1.2.2. Nhu cu lipid 11
1.2.3. Nhu cu Carbohydrat 13
1.2.4. Nhu cu v vitamin và cht khoáng 13
1.3. TÌNH HÌNH CA NGÀNH CÔNG NGHIP CÁ CNH BIN TRÊN TH
GII VÀ  VIT NAM 13

1.3.1. Tình hình trên th gii 13
1.3.2. Tình hình trong nc 15
Chng 2. VT LIU VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN CU 16
2.1. I TNG, THI GIAN VÀ A IM NGHIÊN CU 16
2.2. CHUN B CÁC IU KIN THÍ NGHIM 17
2.2.1. Cá thí nghim 17
Linh - 2010
iv



2.2.2.
H thng công trình và ngun nc 17

2.2.3. Chun b và bo qun thc n 18
2.3. PHNG PHÁP NGHIÊN CU VÀ B TRÍ THÍ NGHIM 19
2.3.1. B trí thí nghim 19
2.3.2. Chm sóc và qun lý 20
2.3.3. Phng pháp thu thp s liu 20
2.3.4. Phng pháp thu thp s liu 23
2.3.5. Phng pháp x lý s liu 25
Chng 3. KT QU VÀ THO LUN 26
3.1. S N NH CA CÁC IU KIN MÔI TRNG 26
3.2. THÍ NGHIM NH HNG CA CÁC MC PROTEIN TRONG THC N
26

3.2.1. Kt qu các ch tiêu sinh trng 26
3.2.2. S s dng thc n 30
3.2.3. Thành phn hóa hc trong c th cá 32
3.3. THÍ NGHIM NH HNG CA CÁC MC LIPID TRONG THC N 32
3.3.1. Kt qu v s sinh trng ca cá 32
3.3.2. S s dng thc n 35
3.3.3. Thành phn hóa hc c th 36
Chng 4. KT LUN VÀ  NGH 38
4.1. KT LUN 38
4.2. KIN NGH 38
TÀI LIU THAM KHO 39

Linh - 2010
v



DANH MC CÁC KÝ HIU VÀ CH VIT TT

d (day) Thi gian thí nghim tính bng ngày
DHA docosahexaenoic acid
DO (density of oxygen) (mg/L) Nng đ oxy hòa tan
EPA eicosapentaenoic acid (20:5n-3)
FCR (feed conversion ratio) H s chuyn hóa thc n
FI (feed intake) lng thc n cá tiêu th thc
HUFA High unsaturated fatty acid
i, f (trong W
i
, W
f
, TL
i
, TL
f
, SL
i
,
SL
f
) (initial, final):
thi đim ban đu và kt thúc thí nghim

L (litre): Lít (đn v th tích)
PER (protein efficiency ratio)
ppt (part per thousand), ‰: phn nghìn
RGR (relative growth rate): tc đ tng trng tng đi
S (salinity) (‰) đ mn
SGR

(specific growth rate of weight):
tc đ tng trng riêng
SL (standard length) Chiu dài tiêu chun
TL (total length) Chiu dài toàn thân
W (weight) : Khi lng
WG (weight gain): s tng trng v khi lng



Linh - 2010
vi



DANH MC CÁC BNG

Bng 1.1. Nhu cu protein mt s loài cá cnh 10

Bng 2.1. Thành phn nguyên liu và hàm lng protein 18
Bng 2.2. Thành phn và t l lipid trong thc n ca các nghim thc 19
Bng 3.1. Các thông s môi trng 26
Bng 3.2. Tng trng khi lng ca cá Amphiprion ocellaris giai đon ging
vi các mc protein khác nhau 27

Bng 3.3. Tng trng chiu dài tuyt đi và chiu dài tiêu chun ca cá
Amphiprion ocellaris giai đon ging vi các mc protein khác nhau 28

Bng 3.4. Các ch tiêu v s dng thc n ca cá Amphiprion ocellaris vi các
mc protein khác nhau 31

Bng 3.5. Thành phn hóa hc ca c th cá A.ocellaris  các nghim thc khi
cho n vi các mc protein khác nhau 32

Bng 3.6. Tng trng v khi lng ca cá A.ocellaris giai đon ging khi
đc cho n thc n vi các mc lipid khác nhau 33

Bng 3.7. Tng trng v chiu dài ca cá A.ocellaris giai đon ging khi đc
cho n thc n vi các mc lipid khác nhau 33

Bng 3.8. Các ch tiêu v s dng thc n ca cá Amphiprion ocellaris vi các
mc lipid khác nhau 36

Bng 3.9. Thành phn c th cá A.ocellaris giai đon ging đc cho n vi
các mc lipid khác nhau 37

Linh - 2010
vii



DANH MC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Bn đ vùng sinh cnh ca cá H A.ocellaris trên th gii 4
Hình 1.2. Hình thái ngoài ca cá Amphiprion ocellaris (nòi màu da cam (trái)
và nòi màu đen (phi)) 5

Hình 1.3. Mt nhóm cá A.ocellaris gm cá trng thành và cá con cùng sng
cng sinh vi mt hi qu 7

Hình 2.1. S đ khi ni dung nghiên cu 16


Linh - 2010
1



M U
Kinh doanh các đi tng cá cnh là mt ngành công nghip triu đô [62]. Theo
c tính, ch riêng trong nm 2005, tng giá tr xut và nhp khu các loài cá cnh trên
phm vi toàn cu lên đn 240 và 280 triu đô la [14].
Hin nay, mc dù các đi tng cnh nc ngt vn đang chim u th, c v
s lng và giá tr, nhng t cui th k 20, dn có mt xu hng dch chuyn mi
quan tâm ca ngi chi sinh vt cnh sang các đi tng nc mn [9, 41]. Mt
trong s các nguyên nhân ca hin tng này đc cho là xut phát t các b phim v
cá cnh (nh “Finding Nemo) [43].
Hàng nm, trên th gii, có t 20 đn 24 triu cá th cá, thuc gn 1500 loài
khác nhau đc buôn bán trên th trng đ phc v cho mc đích làm cnh. Trong
đó, chim quá na là các loài thuc h Pomacentridae [57]. Hin nay, sn xut ging
các loài thuc ging cá hi qu (tên ting Anh: anemonefish (Amphiprion spp.)) trong
điu kin nhân to đã khá thành công và điu này m ra tim nng kh quan trong vic
sn xut ging các đi tng cá cnh khác, giúp hn ch tác đng lên các qun th t
nhiên và môi trng sinh thái do các hot đng khai thác [57, 62].
Mt trong nhng điu ct lõi mang li s thành công cho sn xut ging cá đó
là thông tin dinh dng ca loài. Theo Gordon và cng s (2000), u trùng các loài cá
Hi qu (Amphiprion spp.) có th bt đu tp cho n thc n tng hp t ngày th 7
sau khi n không làm gim t l sng so vi cá đi chng đc cho n bng Artemia
làm giàu. Cng theo các tác gi trên, vic s dng thc n sng sau 32 ngày t khi n
là không cn thit [24].  tri Instant Ocean Hatchery (Hoa K) cá Amphiprion spp. đã

đc ng nuôi thc n tng hp có giá tr protein t 50 – 60% cho kt qu kh quan
[58]. Tuy nhiên, cho đn nay, cha có mt công b nào v thành phn và hàm lng
dinh dng ti u đi vi s sinh trng phát trin ca các loài cá Hi qu (k c loài
đang đc nuôi ph bin là A.ocellaris) giai đon ging.
Xut phát t lí
do trên, đc s đng ý ca Khoa Nuôi trng thy sn, trng
i hc Nha Trang, di s hng dn ca TS. Voratherp Muthuwan và TS. Li Vn
Hùng, đ tài “nh hng ca hàm lng protein và lipid trong thc n đn s
sinh trng ca cá H Amphiprion ocellaris Cuvier, 1830 giai đon ging”.
Linh - 2010
2



Mc tiêu ca lun án: Nghiên cu nh hng ca các mc protein và lipid
khác nhau lên s sinh trng ca cá A.ocellaris, t đó đ xut mc protein và lipid phù
hp cho s sinh trng tt nht ca cá.
Ni dung nghiên cu: gm 2 phn
 Nghiên cu nh hng ca các mc protein đi t 45 – 60% (bc nhy 5%)
trong thc n tng hp lên sinh trng, s s dng thc n và thành phn các cht
tích ly trong c th cá A.ocellaris giai đon ging
 Nghiên cu nh hng ca các mc lipid 12%, 15% và 18% trong thc n tng
hp lên sinh trng, s s dng thc n và thành phn các cht tích ly trong c th
cá A.ocellaris giai đon ging
Ý ngha khoa hc, thc tin ca lun án:
Lun vn b sung nhng hiu bit v nhu cu protein và lipid ca cá A.ocellaris
giai đon ging, mt vn đ cha h đc hiu bit đy đ trc đây. T đó, lun
vn góp phn cung cp nhng d liu cn thit phc v cho vic ng nuôi, sn xut
ging cá A.ocellaris khi s dng thc n tng hp.

Linh - 2010
3



Chng 1. TNG QUAN TÀI LIU
1.1. CÁC C IM V PHÂN LOI, PHÂN B, SINH HC VÀ SINH THÁI CA
CÁ H A. ocellaris
1.1.1. Phân loi
Cá Amphiprion ocellaris, thng đc gi là cá Nemo hoc cá h (clown fish),
là mt trong nhng loài cá ph bin nht ca nhóm cá hi qu (anemone fish) hay cá
khoang c. Nhóm này gm 29 loài thuc ging Amphiprion, h ph Amphiprioninae,
h Pomacentridae. H Pomacentridae (còn gi là cá damselfishes – cá sng ch yu 
rn san hô) thng phân b  các vùng bin nhit đi, mt s ít gp  vùng nc l
[38], gm 348 loài thuc 28 ging, 4 h ph Chrominae, Lepidoziginae,
Pomacentrinae và Amphiprioninae. H ph Amphiprioninae gm các loài cá có li
sng cng sinh vi các loài hi qu ln (cho nên đc gi là cá hi qu)  các rn san
hô. Các tài liu trc đây cho rng h Amphiprionae có 28 loài, trong đó 27 loài thuc
ging Amphiprion, 1 loài (Premnas biaculeatus (Bloch, 1790))
thuc ging Premnas
[8, 39]. Tuy nhiên, da trên các phân tích di truyn cp đ phân t, Tang (2001) ch ra
rng Premnas ch là mt loài thuc ging Amphiprion [51]. Gn đây, các nhà khoa hc
đã phát hin thêm mt loài mi, Amphiprion barberi (Allen, Drew&Kaufman, 2008).
Nh vy, s lng loài cá hi qu đc bit đn hin nay là 29 loài.
Da trên công b ca Nelson (1994), Allen (2001) [8, 39] và tài liu nghiên cu
phân loi v cá th gii ca Joseph S. Nelson (2006) [38], loài Amphiprion ocellaris

đc phân loi nh sau:
Gii: Animalia
Ngành: Chordata
Phân ngành: Vertebrata
Liên lp: Gnathostomata
Lp: Actinopterygii
Phân lp: Neopterygii
Nhóm: Teleostei
Linh - 2010
4



Phân nhóm: Euteleostei
Liên b: Acanthopterygii
B: Perciformes
B ph: Percoidei
Liên h: Percoidea
H: Pomacentridae
H ph: Amphiprioninae
Ging: Amphiprion
Loài: Amphiprion ocellaris Cuvier, 1830
Tên Ting Anh False percula clownfish, clownfish
Nemo fish
Tên ting Vit Cá h, cá Nemo
1.1.2. Phân b
Cá hi qu (anemonefish) sng  khu vc duyên hi thuc n  Dng và
Thái Bình Dng, nm trong vùng khí hu nhit đi, hoc nhng ni mà nhit đ
nc m áp nh vào các dòng hi lu nóng, ví d  vùng bin ông Nht Bn [19].

Hình 1.1. Bn đ vùng sinh cnh ca cá H A.ocellaris trên th gii
(Ngun: OCEANA)
Linh - 2010
5



Còn vùng phân b ca A.ocellaris, theo s mô t ca Allen (2001), là vùng
ông n  Dng và ngoài khi Tây Thái Bình Dng, bao g m đo Andaman và
Nicobar, Thái Lan, Malaysia, Singapore, Indonesia, Tây Bc Australia, Philippines,
ài Loan và đo Ryukyu [8] (xem Hình 1.1). Theo tng kt ca Fishbase (A Global
Information System on Fishes), hin nay đã có 16 n c (trong đó có Vit Nam) đc
ghi nhn có vùng phân b t nhiên ca loài này.  Vit Nam, A.ocellaris đc tìm
thy  vùng bin thuc qun đo Trng Sa (vào đu nm 2009). Trong t nhiên, A.
ocellaris thng đc tìm thy  các vùng ven bin, các đm phá và các rng san hô 
đ sâu 15m.
1.1.3. Các đc đim sinh hc
1.1.3.1. Hình thái
Kích thc ln nht  loài A.ocellaris đã đc báo cáo vi chiu dài tiêu chun
(SL) khong 80mm. A.ocellaris thông thng có màu da cam ni bt vi ba di màu
trng, trong đó di màu trng  gia đc m rng t gia thân hng v phía đu.
uôi cá có dng hình tròn. Mt nòi khác ca loài có màu đen (do chng nhim hc t -
b đen do s gia tng melanine (melanistic blackish variant) đc tìm thy xung quanh
Australia (xem
Hình 1.2) Công thc vây ca cá nh sau: D. X -XI,13 -17; A 11- 13;
P.16- 18. Vy đng bên dao đng t 34 - 48. Vây lng có 11 gai. Tia vây đuôi
khong t 56 đn 66 (thng t 56 đn 62). Hàng vy ngang t gc ca vây lng đn
đng bên là 4-5 vy. T đng bên đn gc vây hu môn là 22-25. Rng dày, sc
bén, s lng khong 28-32 rng  mi hàm [8].

Hình 1.2. Hình thái ngoài ca cá Amphiprion ocellaris (nòi màu da cam (trái) và nòi
màu đen (phi))
Linh - 2010
6



1.1.3.2. c đim v vòng đi và t chc xã hi
A.ocellaris trng thành, tham gia sinh sn có tp tính sng theo tng cp đn
sut đi và con đc có tp tính chm sóc và bo v trng. Quá trình sinh sn ca
chúng xy ra hu nh quanh nm, mc dù có th có mùa hot đng sinh sn din ra
mnh m hn. S sinh sn có liên quan mt thit đn chu kì trng: h u ht các hot
đng làm t đu din ra vào nhng ngày trng tròn hoc gn tròn [20]. Trong điu kin
nuôi, khi cht dinh dng tt, cá đ liên tc sau mi hai tun. u trùng mi n b tác
đng bi ánh sáng, do đó, ánh sáng trng có th là yu t dn chúng hng v phía
mt nc, t đó d dàng đc phân tán bi thy triu và các dòng hi lu [8].
Cá h sinh sn t nhiên  nhit đ 27–28°C. Trng va đc đ là trng dính,
có màu da cam, hình bu dc (1.8×0.8 mm) thng bám lên các giá th (hi qu).
Trng n sau khi th tinh 152h (≈ 6 ngày) [64]. Trong b nuôi, cá va n ngay lp tc
ln xung đáy b, nhng ch vài phút sau chúng bi lên phn cao hn ca b. u trùng
dài khong 3 – 4 mm và trong sut, tr mt vài chm sc t màu đen lác đác trên thân,
 mt và noãn hoàng [58]. Ming hình thành vào ngày th 6 và ng tiêu hóa xut hin
vào ngày th 7. n ngày 10, noãn hoàng đ c hp th hoàn toàn và mt lng thc
n đáng k đc quan sát thy trong rut cá [64]. Trong tt c các loài thuc h
Pomacentridae, cá h A.ocellaris có giai đon u trùng ngn nht, ch t 6 – 12 ngày
[35]. Trong sut thi gian này, chúng có li sng nh sinh vt phù du, vn chuyn th
đng nh vào dòng nc [58].
Giai đon 
u trùng kt thúc khi cá ln xung đáy và bt đu xut hin kiu màu
sc đc trng ca giai đon ging, tng t vi giai đon trng thành. Giai đon bin

thái (metamorphosis) xy ra trong vòng t 7 – 11 ngày sau khi n [26]. ây là giai
đon quan trng cho cá A.ocellaris đ tìm đúng vt hi qu phù hp.  cá hi qu nói
chung, tùy tng loài mà thi gian đ làm quen vi hi qu cng sinh vi chúng có th
khác nhau. Nu không tìm đ c hi qu thích hp đ sng cng sinh, chúng s b tn
công bi k thù hoc b cht bi dch bnh. Nhng ngay c khi tìm đc hi quì phù
hp, s sng còn ca chúng cha phi đã đc đm bo vì có th, hi quì đó đã đ c
s dng bi các cá th cá hi qu khác [58].
Linh - 2010
7




Hình 1.3. Mt nhóm cá A.ocellaris gm cá trng thành và cá con cùng sng cng
sinh vi mt hi qu
Trong t nhiên, cá hi qu sng cng sinh vi hi qu Stichodactyla gigantea,
Stichodactyla mertensii, hoc Heteractis magnifica (Mariscal, 1970) to thành mt
đn v cu trúc đin hình v mt xã hi gm có mt cp cá trng thành (1 đc – 1
cái) (nhóm cá u th) mà v sau s tham gia sinh sn đ to ra th h mi và mt s cá
th gn trng thành (subadult) (t hai đn bn cá th), không tham gia sinh sn hoc
mt s cá còn non [22, 36, 58] (xem Hình 1.3). Trong nhóm này, các con cái có kích
thc ln nht và đóng vai trò u th  vi tp tính thng xuyên biu hin s hung
hng đi vi các cá th còn li trong nhóm. Các cá th xp hàng th hai trong th bc
xã hi ca nhóm là các con đc và tip đn là các cá th không tham gia sinh sn. Mt
khi con cái bin mt khi nhóm, mt con đc (hàng th bc tip theo) s chuyn đi
gii tính đ tr thành con cái, và mt cá th trong nhóm không sinh sn có kích thc
ln nht s tr thành con đc thành thc
[22, 36, 44].
1.1.3.3. Tp tính n và sinh trng, nh hng ca yu t xã hi
Cá H A.ocellaris là loài n tp và thc n sng gm thc vt phù du và đng

vt phù du rt quan trng đi vi s phát trin ca cá. Trong t nhiên, các nhóm thc
n chính ca cá là ging Hypnea thuc ngành to đ và loài Schizothrix mexicana
ngành to lc, các đng vt chân chèo Paracaudacia truncata và Tisbe furcata. Thc
n không bt buc ca cá khoang c là Tunicata, Amphipoda, Isopoda, Mollusca,
Linh - 2010
8



trng cá, giun. Ngoài ra, trong thi gian p và bo v trng, trng không n cng tr
thành ngun thc n cho chính cá b m.
Cá hi qu nhìn chung sinh trng tng đi chm. S sinh trng ca cá khác
nhau tùy tng loài, nhng ngay nhng cá th cùng loài cng có s khác bit. Giai đon
cá còn non và tin trng thành, cá có tc đ tng trng nhanh nht [58].
Nhng con cá có kích thc nh không có ngha là chúng còn non. Cu trúc xã
hi nghiêm ngt gây ra sc ép buc mt s cá th tr nên còi cc. Cá có kích thc
nh s dng phn ln nng lng đ chy trn s tn công ca cá ln hn và thay vì
tiêu tn thi gian vào vic tìm kim thc n, chúng li giành đ ln tránh các cá th ln
hn. Cá càng nh, càng ít kh nng tn dng thi gian cho vic kim n, phm vi kim
n ca chúng càng hn ch, và càng nhiu nng lng mt mát cho các hot đng hn
là sinh trng. Nhóm cá u th trong t chc có phm vi rng đ tìm kim thc n.
Khi con cái u th không còn, con cái mi s xut hin (con cái này trc đây là đc).
Con đc ban đu s không nhng chuyn đi gii tính mà còn có s tng trng mnh
m đ đt kích thc ln và tr thành con cái u th [20].
1.1.4. Các đc đim v sinh thái
Ngoài t nhiên, hu ht các loài cá hi qu đu sng quanh vùng rn san hô
bin nhit đi, có dòng chy lu thông thng xuyên, ni có đ sâu t 1m đn 50m
nc [37], đa s sng  mc nc t 5m - 15m. Nhit đ ca vùng phân b trong
khong 26 – 28
o

C, đ mui dao đng t 32 – 35 ‰, pH t 8,0 – 8,5, cht đáy ca vùng
phân b thng là cát, đá, san hô hay cát si, nhng ni có hi quì phân b [4].
Riêng loài cá H (
Amphiprion ocellaris) sinh sng  vùng nc nông ven b, đ
sâu mc nc ch t 0,5m đn 2m. Do nhit đ vùng nc nông dao đng khá ln nên
cá có kh nng chu đng đc biên đ dao đng nhit đ rng hn so vi nhng loài cá
hi qu khác [6].
Cá h H sng cng sinh vi các loi hi quì Stichodactyla gigantea,
Stichodactyla mertensii (nh các loài khác trong h ph Amphiprionae). Nhng ph
bin nht là loài Heteractis magnifica [37].
Hi qu có cha các đc t, gây tê lit các loài cá khác do đó giúp cá
A.ocellaris tránh đc k thù và có th đc t cng h tr dit khun và dit các ký
Linh - 2010
9



sinh trùng ngoài da cá [33]. Ngoài ra, Mariscal (1970), (1996), cho rng các xúc tu ca
hi quì thng xuyên kích thích lên c quan cm giác ca cá h và điu này nh hng
tt đn sc kho chúng. n lt mình, cá h làm sch nhng vt bn ra khi hi quì
bng cách v sinh nhng xúc tu ca hi quì, gi chúng luôn  trong tình trng sch s
và kho mnh [17].
1.2. NHU CU V DINH DNG CÁ CNH BIN NÓI CHUNG VÀ CÁ H
Amphiprion oellaris
Hiu bit v nhu cu dinh dng ca các loài cá khác nhau là bc đu tiên đ
có th to ra công ngh mi trong sn xut cá. Mc dù vy, có rt ít tài liu và nghiên
cu v nhu cu dinh dng ca các loài cá cnh [46] và chúng không đ đ kt lun,
đa ra mt công thc thc n hp lý và cân bng cho cá [11]. Bên cnh đó, bi vì có
nhiu yu t khác nhau tác đng đn nhu cu dinh dng, bao gm loài, nhit đ môi
trng, tui và kích thc cá, mc đ hot đng, do đó, gn nh là không th lit kê

đc nhu cu dinh dng c th cho cá cnh [29].
Ngh
nuôi cá cnh đã xut hin t lâu, tuy nhiên, cho đn hin nay, các thông
tin khoa hc v nhu cu dinh dng ca các loài cá cnh, đc bit là nhng loài cá
cnh bin, còn rt hn ch [46]. Cho đn nay, ngi ta đã hiu bit khá rõ v các loi
thc n sng đc làm giàu cho các loài cá h giai đon u trùng (Amphiprion percula
và Amphiprion ocellaris) (Delbare cùng cng s (1995) và Ignatius cùng cng s
(2001) – trích dn bi [46]), [24] [10]. Cá H (Amphiprion percula) đã đc nghiên
cu v dinh dng (s dng thc n sng), cht lng trng và u trùng, và đc xem
là nhng nghiên cu mu mc cho các nghiên cu trên các đi tng khác [18].  u
trùng loài này, ngi ta bit rng thi gian thích hp nht cho tp n thc n tng hp
là t ngày 15 đn 20 sau khi n, và vic n thc n tng hp t ngày th 7, mà không
có khác bit ý ngha v t l sng so vi đc cho n bng Artemia làm giàu, vic cho
n thc n sng sau 32 ngày t khi n là không cn thit [24]. Tc đ tng trng và
t l sng cao ca u trùng cá A.seabae khi đc cho n kt hp Rotifer và Copepods
cho thy s u th ca Copepods so vi Artemia [27]. Wood (2003) đã thông báo cá
nga ging Hippocampus abdominalis (1-2 tháng tui) có th nuôi thành công vi
thc n tng hp và đông lnh [63]. Tuy nhiên, vi đòi hòi ca ngành công nghip sn
xut cá cnh  g
iai đon ging, hiu bit v nhu cu các loi nhóm cht dinh dng,
Linh - 2010
10



làm c s to ra loi thc n tng hp phù hp cho s phát trin ti u ca cá  giai
đon này là mt điu cn thit.
1.2.1. Nhu cu protein
Protein là nhng phân t có kích thc ln, phc tp, bao gm nhng amino
acid là nhng thành phn thit yu trong cu trúc và chc nng ca mi sinh vt sng

(NRC, 1983, trích bi Sale và Janssens 2003) [46]. Nhu cu protein trc tiên là đ
cung cp các aminoa acid không th thay th cho đng vt, và sau đó là các amino acid
có th thay th cho các quá trình tng hp.
Lng protein ti u trong thc n ca cá b nh hng bi s cân bng gia
protein và nng lng, thành phn amino acid và kh nng tiêu hóa ca protein, và hàm
lng nng lng phi protein có trong thc n. Mc dù cá có th s dng mt cách hiu
qu ngun nng lng có trong thc n, tuy nhiên, lng nng lng ly vào c th, nu
vt quá nhu cu cn thit, có kh nng hn ch kh nng tiêu th protein, và sau đó là
nh hng đn s tng trng (NRC, 1977, theo Sales và Jenssens, 2003) [46].
Bng 1.1. Nhu cu protein mt s loài cá cnh
Tên thông
dng
Tên khoa hc
Kích
thc ban
đu (g)
Nng
lng
Ngun
protein
Thông s
Nhu cu
protein
trong thc
n (%)
Guppy
Poecilia
reticulata
0.10
13.10 kJ

g
–1
ME
Bt cá,
casein
Tng trng,
chuyn đi
thc n, thành
thc sinh dc
30–40
Goldfish
Carassius
auratus
0.20
11.72 kJ
g
–1
DE
Bt cá,
casein
Tng trng,
chuyn đi,
hiu qu s
dng protein
29
0.008
20.3 kJ g
–1

GE

Bt cá,
casein
Tc đ tng
trng đc
trng
53
Tin foil
barb
Barbodes altus 0.81
20.38 kJ
g
–1
GE
Casein Tng trng 41.7
Discus
Symphysodon
aequifasciata
4.45–4.65
21.65 kJ
g
–1
GE
Bt cá,
casein
Tc đ tng
trng đc
trng
44.9–50.1
Redhead
cichlid

Cichlasoma
synspilum
0.28
1.55 kJ g
–1

DE
Bt cá
Tc đ tng
trng đc
trng
40.81
Linh - 2010
11



Theo Sales và Jenssens, 2003 [46].
Các thông báo v nhu cu protein ca các loài cá cnh nc ngt khác nhau
đc cho là tng t nh các nhu cu v protein đã đc công b  các loài cá dùng
làm thc phm cho con ngi [46]. Nhu cu protein  đây đc hiu là t l protein có
trong thc n đ đt đc tc đ tng trng ti đa, hn là lng protein cá n vào
hàng ngày (trích bi Sales và Jenssens, 2003) [46].
Hin nay, các nghiên cu v nhu cu protein trong thc n cho các đi tng cá
cnh bin còn rt hn ch. Trong mt nghiên cu gn đây trên cá Dascyllus aruanus,
mt loài thuc nhóm cá Damself, P. Vijayagopal và các cng s (2008) [55] đã xác
đnh, nhu cu protein ca cá Dascyllus aruanus có kích thc di 200mg cho tc đ
tng trng tng đi và tuyt đi vi thc n có cha 36% protein. Còn trong nghiên
cu trên cá Discus (Symphysodon aequifasciata), nhu cu protein ca loài này là 44,9-
50,1% đi vi cá có kích thc t 4.45–4.65g [16].

Cá s dng thc n trc ht đ đt đc mc nhu cu nng lng cn thit. Do
đó, s cân bng gia t l protein và nng lng cn phi đt đc trong thc n cho
s sinh trng ti u  cá. Nu nh cá đc cho n vi ngun thc n có giá tr nng
lng cao s hn ch lng protein cá thu đc và do đó gim sc sinh trng ca cá.
Mt vn đ có tính thách thc trong nghiên cu v nhu cu protein  cá cnh,
đó là nu vic to ra loi thc n đáp ng s phát trin ti u trong giai đon cá  tri
sn xut s gây tr ngi ln cho vic nuôi cá  các b cá cnh gia đình. Hàm l ng
protein cao trong thc n, quá quá trình tiêu hóa c a cá to ra lng ln amoni s là
nguyên nhân gây ô nhim ngun nc. Bên cnh đó, khi cá đc nuôi  h gia đình,
tc đ sinh trng nhanh không phi là mi quan tâm chính, mà sc khe và màu sc
ca cá mi là yu t quan trng. Vic to ra các loi thc n tng hp phù hp cho
tng giai đon nuôi đi vi các loài cá cnh là điu ht sc cn thit.
1.2
.2. Nhu cu lipid
Lipid trong thc n là mt ngun nng lng và là ngun acid béo quan trng
cn thit cho nhu cu sng và phát trin bình thng ca cá. Lipid đóng vai trò là cht
vn chuyn các steroid và vitamin hòa tan trong du, đóng vai trò quan trng trong cu
trúc màng sinh hc  cp đ t bào và di t bào, là thành phn ca hoormone và là
Linh - 2010
12



tin cht đ tng hp nên các hp cht tham gia vào các quá trình trao đ i cht nh
prostoglandin. Nhìn chung, cá có nhu cu các loi acid béo dài hn và mc đ không
bão hòa cao hn so v i đng vt có vú [46]. Các axit béo vi tính cht nóng chy 
nhit đ thp đã to nên s linh đng cho màng t bào khi  nhit đ thp ca nc.
(trích dn bi [46]). Bên cnh đó, đi vi các loài cá cnh bin, hàm lng và cht
lng ca lipid trong thc n có vai trò quan tr ng trong vic gia tng biu hin màu
sc  cá.

Trong khi các loài cá nc ngt có nhu cu đi vi acid linoleic (18:2n-6) hay
acid linnolenic (18:3n-3), các loài cá bin cn acid eicosapentaenoic (20:5n-3) (EPA)
hoc/và acid docosahexaenoic (22:6n-3) (DHA) (NRC, 1993) (trích dn bi [46]).
 loài cá chép Cyprinus carpio, hàm lng DHA có nh hng đáng k đn kh
nng n ca trng, điu này cng đc bit đn  nhiu loài cá n tht khác. Hàm lng
axit linolenic (18:3n-3) 1% là mc cn thit cho cá chép đ gi cho quá trình tng hp
lipid  mc thp và điu chnh s tng hp oleic axit quá mc (trích dn bi [46]).
Cá bin không có kh nng sinh tng hp acid docosahexaenoic (DHA) [48].
DHA trong thc n cho phép đt t l sng ti đa đi vi ng nuôi u trùng cá rn
san hô Acanthochromis polyacanthus [49] và cá nga mi n (Hyppocampus sp.)[15].
Hàm lng DHA ti u ca DHA có trong thc n đ đt đc s tng trng và t l
sng ti đa là ln hn 9,3mg g
-1
khô. ây là kt qu ca vic dùng Artemia đã đc
làm giàu vi n-3 HUFA làm thc n cho cá [15].  cá A.ocellaris giai đon u trùng,
vic làm giàu thc n sng vi các loi acid béo làm tng t l sng, hoàn thin quá
trình hình thành các đc đim hình thái đc trng [10].
Hu ht các loài cá c
nh ly nng lng t cht béo có trong thc n. Tuy
nhiên, lng cht béo cá n vào trong ngày không nên vt quá 15% đ tránh hin
tng nhim m  gan [29].
Nh vy, đi vi các loài cá cnh bin, không ch hàm lng cht béo tng s
mà thành phn, t l các loi axit béo khác nhau trong thc n có vai trò rt quan trng
đi vi s sinh trng, bin thái và hình thành các đ c đim hình thái đc trng cng
nh cho màu sc đp. Nhng ngi nghiên cu chuyên v dinh dng cng nh ngi
Linh - 2010
13

nuôi cn đc hiu bit đy đ v vn đ này đ cung cp cho cá ging lng dinh
dng cho s phát trin ti u ca chúng.
1.2.3. Nhu cu Carbohydrat
Cho đn nay cha có thông tin nào liên quan đn nhu cu Carbonhydrate  cá
[46]. Tuy nhiên, carbohydrate là ngun nng lng r tin, có th đc s dng đ
thay th cho protein và lipid trong vai trò ngun cung cp nng lng. Các loài cá
nc m có kh nng s dng carbohydrate tt hn so vi cá vùng nc lnh và cá
bin (NRC, 1993, trích bi Sales và Jenssens, 2003) [46].
1.2.4. Nhu cu v vitamin và cht khoáng
Cht khoáng là nguyên t vô c cn thit cho quá trình hình thành mô và các
chc nng khác nhau trong quá trình trao đ i cht và điu hòa c th  ca cá (NRC,
1977). Các loài cá cnh có th hp th trc tip các loi cht khoáng hòa tan trong
nc, gây khó khn cho nghiên cu v nhu cu cht khoáng  cá [46]. Trong s các
loi cht khoáng, pht-pho là cht quan trong nht do có vai trò trong tng tr ng,
khoáng hóa xng, trao đi lipid và carbohydrate, và hàm lng thp ca cht này
trong nc t nhiên.
Vitamin là các hp cht hu c đc c th đòi hi vi mt s lng ít nhng
có vai trò rt quan trng. Các nghiên cu v nhu cu vitamin ch yu tp trung vào
vitamin C. Nghiên cu trên cá cnh Oscar cho thy, hàm lng vitamin C trong thc
n vi mc 25mg kg
-1
là đ đ ngn chn hin tng gim tc đ phát trin và các
biu hin do thiu vitamin C (d hình hàm, xut huyt  mt và vây) [21]. Blom cùng
các cng s (2000) đã đ ngh hàm lng n đnh ca vitamin C trong thc n ca cá
thiên thn (angelfish
) Pterophyllum scalare là 360mg kg
-1
đ ti đa s tích tr vitamin
C trong mô  giai đon ging ca loài cá này (trích bi Sales và Jenssens, 2003) [46].
1.3. TÌNH HÌNH CA NGÀNH CÔNG NGHIP CÁ CNH BIN TRÊN TH

GII VÀ  VIT NAM
1.3.1. Tình hình trên th gii
Trong hai thp k va qua, ngành thng mi cá cnh bin đã có mt bc phát
trin đáng k vi tng giá tr bán s ca ngành thng mi cá cnh toàn th gii c
tính khong 6 t USD [56]. Hin nay, 4000 đn 5000 trong s 25000 loài cá đang đc
Linh - 2010
14



gi làm sinh vt cnh trên toàn th gii [50]. Trong đó, khong 1470 loài cá cnh bin
đang đc buôn bán rng rãi, vi s lng cá th hàng nm lên đn 24 triu [56]. 
Vit Nam, ngành kinh doanh cá cnh bin cng đã bt đu n r trong nhng nm gn
đây và đt đc nhiu li nhun. Tuy nhiên, cùng vi s phát trin mnh m ca
ngành thng mi nhiu tim nng này, vic hot đng khai thác quá mc, cng vi
các hình thc đánh bt mang tính cht hy dit (nh s dng cyanua, thuc n), đánh
bt nhng loài có t l sng thp làm gia tng mi lo ngi v tính đa dng sinh hc ca
h sinh thái ran san hô, cng nh s phát trin bn vng ca ngh có li nhun cao này
[56]. Do đó, nuôi các loài cá cnh bin là mt hình thc thân thin vi môi trng và
h sinh thái. Nó đã đc chp nhn nh là mt gii pháp gia tng ngun li bng vic
gim áp lc khai thác các qun th t nhiên và sn xut đc mt lng ln con ging
ca rt nhiu loài quanh nm [56], t đó to ra tính bn vng ca h sinh thái, cng
nh tính n đnh ca ngh kinh doanh cá cnh bin [30].
Nhng nhóm cá bin chính chim u th trên th trng bao gm các loài cá
thuc các h nh Pomacentridae, Acanthuridae, Balistidae, Labridae, Pomacanthidae,
Chaetodontidae và Syngnathidae [40]. Trong s đó Amphiphrion spp., Dascyllus spp.,
Chaetodon spp. là nhng ging đc a chung vì có kích th c nh, sc khe tt và
có tui th dài [40]. Trong s các loài cá cnh đc buôn bán trên th trng, có trên
90% các loài cá nc ngt có ngun gc t sinh sn nhân to [9]; [40]; [52], nhng
hu ht (95%) các loài cá và đng vt không xng sng nc mn vùng nhit đi đu

đc đánh bt t t nhiên, ch yu xung quanh các rn san hô [61], và ch 1-10% s
loài là có th sinh sn trong điu kin nuôi [56]. Hin nay, có hn 84 loài cá cnh bin
đã đ c ng nuôi, là các loài thuc các nhóm cá h Amphiprion, cá Damsel,
Gobiidae và Pseudochromidae [23] và ch có 26 loài thuc h Pomacentridae đã đc
sinh sn nhân to
[42]. Mt khác, công ngh sn xut các loài cá thuc h cá h
(Amphiprion spp.) cng nh các loài thu c h Pomacentridae, và cá nga
(Hippocampus spp.) đã phát trin, có th hot đng trên quy mô ln [30]. ây là tin
đ cho s thành công ca nhng đi tng cá cnh bin khác.
Nhn
g tin b gn đây v mt công ngh, bao gm ci tin trong thc n cho
các giai đon khác nhau ca vòng đ i s cho phép ngày càng nhiu loài có th đc
nuôi trên quy mô công nghip [53]. Tuy nhiên, trong thc t, Nuôi trng thy sn các
Linh - 2010
15



loài cá cnh vn còn đ i mt vi rt nhiu thách thc. Các n lc khép kín vòng đ i
ca hu ht loài (ngoi tr các loài thuc H Pomacentridae, nh Amphiprion spp.)
vn còn gp nhng khó khn v mt k thut. áp ng nhu cu dinh dng cho u
trùng cá khi bt đu s dng thc n ngoài vn còn nhiu khó khn. Và, giá thành cao
ca nhng loài đc nuôi nht so vi cá th bt ngoài t nhiên cng là mt cn tr
không nh (Sadovy Y, Vincent A, 2002) (trích bi [56]). Tuy nhiên, nhng bài hc
đc rút ra t s thành công cng nh là khó khn ca sn xut cá cnh nc ngt và
cá thc phm s là c s cho s phát trin ca ngh nuôi cá cnh bin [52].
1.3.2. Tình hình trong nc
Nhng nm trc đây, loài cá này đc du nhp vào Vit nam t các nc lân
cn nh Indonesia, Hong Kong, Singapore và Thái Lan vi s lng không nhiu và
giá dao đng t 150.000 đn 300.000 đng/con, thng cao hn gp 10 ln so vi các

loài cá khoang c khác. Thi gian gn đây (t nm 2009), cá khoang c nemo đã phát
hin có sinh sng  mt vài khu vc trong qun đo Trng Sa nhng vi s lng rt
ít [6].
Mt s nc trên th gii đã tin hành nghiên cu và cho sinh sn nhân to
chúng vi mc đích bo v ngun li t nhiên và kinh doanh.  nc ta, t nm 2000
đn nay, Vin Hi dng hc đã tin hành nghiên cu các đc đim sinh hc và cho
sinh sn nhân to thành công loài cá khoang c đ. Trên c s nhng kt qu nghiên
cu đã đ t đc t loài cá khoang c đ đc công b ca Hà Lê Th Lc (2004,
2005) [3-5]; Hà Lê Th Lc & Nguyn Th Thanh Thy (2009) [6], loài cá khoang c
nemo cng đã đc th nghim sinh sn nhân to thành công.



Linh - 2010
16



Chng 2. VT LIU VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN CU
2.1. I TNG, THI GIAN VÀ A IM NGHIÊN CU
- i tng nghiên cu: Cá Amphiprion ocellaris (Cuvier,1830) giai đon ging
- Thi gian nghiên cu: Lun vn đc tin hành t 3/2010 đn 9/2010.
- a đim nghiên cu: Vin nghiên cu khoa hc bin, trng i hc Burapha
(Burapha Institute of Marine Science – BIMS), Thái Lan.

nh hng ca hàm lng protein và lipid trong thc n đn s sinh
trng ca cá H Amphiprion ocellaris, Cuvier 1830 giai đon ging
Cá Amphiprion
ocellaris giai đon
ging (60 ngày tui)
45%
protein
50%
protein
55%
protein
60%
protein
12%
lipid
15%
lipid
18%
lipid

Thí nghim 1: th
nghim ng bng
nuôi thc n v
i các
mc protein khác nhau
Thí nghim 2: th
nghim ng nuôi
bng thc n vi các
mc lipid khác nhau
Thu thp và x lý s liu
Kt lun và đ xut ý kin
Hình 2.1. S đ khi ni dung nghiên cu
Linh - 2010
17



2.2. CHUN B CÁC IU KIN THÍ NGHIM
2.2.1. Cá thí nghim
Ngun cá thí nghim đc cung cp bi tri thc nghim sn xut ging ca
Vin nghiên cu bin BIMS. Cá bt đc cho n rotifer Brachionus sp. đã làm giàu
bng to Isochrysis galbana, trong vòng 14 ngày sau khi n. T ngày th 4, cá đc
nuôi bng rotifer kt hp vi u trùng nauplii ca Artermia. T ngày th 14, cá ch
đc cho n bng u trùng Artemia 1 ngày tui (đc p t trng bào xác, cung cp
bi công ty INVE (Thái Lan) Ltd, Nonthaburi, Thái Lan) đã đ c làm giàu bng men
bánh m Saccharomyces cerevisiae và vitamin C.
Cá thí nghim là cá ging 60 ngày tui, khe mnh, đng đu v kích thc,
không mang bnh. Trc khi bt đu thí nghim, vic xác đnh khi lng trung bình,
chiu dài toàn thân trung bình, chiu dài kinh t trung bình (phng pháp: xem m c
2.3.4.3. ) và thành phn protein, lipid c th (phng pháp: xem mc 2.3.4.4. ) ca cá

trong qun th cá dùng làm thí nghim đc tin hành.
2.2.2. H thng công trình và ngun nc
Cá thí nghim đc nuôi trong các b có th tích 80L, đc đt trong h thng
tun hoàn vi rong nho Caulerpa sp. đóng vai trò là lc sinh hc. Lu tc nc qua b
là 0,6L/phút (t l trao đi nc là 1000%/ngày). Nc đi ra b đc ly t trên b
mt, theo đng ng đ v b cha lng sau khi đã đ c lc b các cht l lng qua
mt tm xp và túi than hot tính. T b cha này, nc chy qua mt b cha lc
sinh hc có cha rong Caulerpa sp. đc sc khí ozone. Sau khi đc rong hp th
mt lng ln NH
3
và kh trùng ozone, nc bin đc dn qua mt h cha th ba.
T h cha này nc s đc bm vào các ng dn, đa nc tr li vào các b thí
nghim.
Nc
thng xuyên đc cung cp mi vào h thng đ bù li lng tht thoát
do hot đng xiphông, thay nc. Ngun nc đc s dng là ngun nc bin t
nhiên đã đc lc c hc (bng cát và san hô) đ loi b cht vn và đc tit trùng
bng tia cc tím.
Linh - 2010
18



2.2.3. Chun b và bo qun thc n
Thc n đc s dng cho các thí nghim là thc n tng hp đc ch bin ti
phòng làm thc n ca Vin Khoa hc Bin – trng i hc Burapha (BIMS). Các
nghim thc thc n ging nhau v t l các thành phn nh Cyclop-eez, to Spirulina,
nm men, khoáng cht, vitamin tng hp, glutein đu đc cho vào thc n và khác
nhau  thành phn bt cá ng, du cá và bt go, là các ngun chính cung cp protein,
lipid và carbonhydrate. Sau đó, hn hp đc đa vào máy xay trn to khuôn các

viên thc n vi đng kính d = 0,5 mm. Thc n viên đc gi trong các túi nha
plastic,  nhit đ - 20°C cho đn khi s dng.
2.2.3.1. Thc n cho thí nghim v protein
Thành phn bt cá đc thay đi đ to ra s khác bit v hàm lng protein
gia các nghim thc thc n là 45%, 50%, 55% và 60% (khi lng khô). Thành
phn bt go và du cá đc điu chnh theo thành phn bt cá ng đ đm bo s
ging nhau v mt nng lng (22kJ/g), và hàm lng lipid (12%)  các nghim thc
(xem Bng 2.1).
Bng 2.1. Thành phn nguyên liu và hàm lng protein
Nghim thc thc n

45% P 50% P 55% P 60% P
Thành phn dinh dng(% trng lng khô - %DW)
Bt cá ng
44,5
51,5
58,5
65,5
Cyclop-eez
2
2
2
2
To Spirulina
3
3
3
3
Nm men
2

2
2
2
Bt go
37,2
31
24,8
18,5
Du cá
4,3
3,5
2,7
2
Khoáng cht 1 1 1 1
Vitamin tng hp
1
1
1
1
Glutein
5
5
5
5
Thành phn hóa hc và nng lng
Protein (%DW)
45%
50%
55%
60%

Lipid (%DW)
12,08
12,04
12,01
12,07
Tro (%DW)
3,63
4,06
4,49
4,91
Carbonhdrate (%DW)
38,26
32,88
27,5
22,03
Nng lng thô (kJ.g
-1
) 22 22 22 22
P/E (protein/nng lng)
(mg/kJ
-1
)
20,63 22,66 24,65 26,57
Linh - 2010