bài giảng Kiểm toán học viện bưu chính viễn thông

HC VIN CÔNG NGH BU CHÍNH VIN THÔNG






KIM TOÁN
(Dùng cho sinh viên h đào to đi hc t xa)
Lu hành ni b










HÀ NI - 2007




HC VIN CÔNG NGH BU CHÍNH VIN THÔNG

KIM TOÁN

Biên son : THS. INH XUÂN DNG
CN. NGUYN TH CHINH LAM


LI NÓI U

Trong nn kinh t th trng, hot đng kim toán đã tr thành nhu cu tt yu đi vi
hot đng kinh doanh và nâng cao hiu qu qun lý ca các doanh nghip trong quá trình cnh
tranh và hi nhp.
Vi mc đích cung cp nhng kin thc chung v Kim toán và Kim toán ni b trong
doanh nghip. Môn hc Kim toán đc biên son là mt môn thuc chuyên ngành trong chng
trình đào to chuyên ngành Qun tr
 kinh doanh. Môn hc không ch cung cp cho sinh viên
nhng kin thc c bn mang tính lý lun mà còn giúp sinh viên nm đc nhng phng pháp,
trình t, th tc… ca kim toán nói chung và t chc kim toán ni b trong doanh nghip nói
riêng.
Bài ging đc biên son vi s tham gia ca các tác gi:
1. Thc s inh Xuân Dng - Trng b môn Tài chính K toán Khoa QTKD BCVT1,
Ch biên và vit chng VI.
2. CN. Nguyn Th Chinh Lam- Ging viên B môn Tài chính K toán Khoa QTKD
BCVT1 Tham gia vit các chng I, II, III, IV, V.
Trong quá trình biên son bài ging này các tác gi đã c gng nghiên cu và thu thp
nhng kin thc cng nh nhng vn bn mi nht ca nhà nc, nhng tài liu mi v kim toán

đ mong mun cung cp đy đ và kp thi các thông tin cho bn đc. Tuy nhiên, bài ging không
tránh khi nhng khim khuyt v c ni dung và hình thc.
Chúng tôi xin chân thành cm n s
đóng góp ý kin ca bn đc đ bài ging ngày càng
hoàn thin hn.

Hà Tây, ngày 20 tháng 03 nm 2007
Chng 1: Tng quan v kim toán.


3

CHNG I: TNG QUAN V KIM TOÁN

Chng này nhm gii thiu nhng kin thc c bn nht v kim toán bao gm: bn cht
ca kim toán, chc nng ca kim toán đng thi nêu ra nhng loi kim toán khác nhau cn c
vào các tiêu thc phân loi. Chng 1 còn cung cp nhng kin thc đ hc viên có nhng nhn
đnh ban đu v v trí ca kim toán trong hot đng ca doanh nghip cng nh trong nn kinh t
quc dân. Có nhiu hc viên thng quan nim chc nng kim toán hoàn toàn ging nh chc
nng kim tra, tuy nhiên khi nghiên cu ni dung chng 1, yêu cu đi vi hc viên không ch
hiu đc nhng vn đ chung v kim toán mà qua đó cn phân bit đc chc nng kim toán
vi chc nng kim tra.
1.1 BN CHT CA KIM TOÁN
Kim toán (Audit) ngun gc t la tinh “Audire” ngha là “Nghe”. Hình thc ban đu ca
kim toán c đin là vic kim tra và thc hin bng cách ngi đc báo cáo đc to lên cho mt
bên đc lp nghe và chp nhn. Thut ng “kim toán” thc s mi xut hin và s dng  Vit
Nam t nhng nm đu ca thp k 90. Khái nim kim toán hin nay vn cha có s thng nht
gia các quc gia, sau đây là khái nim v kim toán  mt s nc.
 Anh ngi ta khái nim: “Kim toán là s kim tra đc lp và là s bày t ý kin v
nhng báo cáo tài chính ca mt xí nghip do các kim toán viên đc b nhim đ thc hin

nhng công vic đó theo đúng vi bt c ngha v pháp lý nào có liên quan”.
 M, các chuyên gia kim toán khái nim: “Kim toán là mt quá trình mà qua đó mt
ngi đc lp, có nghip v tp hp và đánh giá v thông tin có th lng hoá có liên quan đn
mt thc th kinh t riêng bit nhm mc đích xác đnh và báo cáo mc đ phù hp gia thông tin
có th lng hoá vi nhng tiêu chun đã đc thit lp”
Ti Cng hoà Pháp ngi ta có khái nim: “Kim toán là vic nghiên cu và kim tra tài
khon niên đ ca mt t chc do mt ngi đc lp, đ danh ngha gi là kim toán viên tin
hành đ khng đnh nhng tài khon đó phn ánh đúng đn tình hình tài chính thc t, không che
du s gian ln và chúng đc trình bày theo mu chính thc ca lut đnh”.
Các khái nim trên tuy có khác nhau v t ng. Song tu chung li bao hàm nm yu t
c bn sau:
1. Bn cht ca kim toán là vic xác minh và bày t ý kin. ây là yu t c bn chi
phi c quá trình kim toán và b máy kim toán.
2. i tng trc tip ca kim toán là các báo cáo tài chính ca các t chc hay mt
thc th kinh t. Thông thng các báo cáo tài chính là bng cân đi k toán, báo cáo
kt qu kinh doanh, báo cáo lu chuyn tin t
3. Khách th ca kim toán đc xác đnh là mt thc th kinh t hoc mt t chc (mt
c quan thuc chính ph, mt doanh nghip hay mt cá nhân kinh doanh ).
Chng 1: Tng quan v kim toán.


4
4. Ngi thc hin kim toán là nhng kim toán viên đc lp vi khách th kim toán
có nghip v chuyên môn và đc c quan có thm quyn chng nhn.
5. C s đ thc hin kim toán là nhng lut đnh, tiêu chun hay chun mc chung.
Nhng khái nim trên cho thy khá đy đ v nhng đc trng ca kim toán. Tuy nhiên
nhng quan đim này mi ch nhìn nhn trên giác đ kim toán tài chính vi đi tng ch yu là
các báo cáo tài chính do kim toán viên đc lp tin hành trên c s các chun mc chung.
Mt s quan đim khác cho rng: Kim toán đng ngha vi kim tra k toán, nó thc hin
chc nng rà soát các thông tin và chng t k toán đn tng hp cân đi k toán. ây là quan

đim mang tính cht truyn thng trong điu kin kim tra cha phát trin và trong c ch k
hoch hoá tp trung. Trong nn kinh t th trng, ngi quan tâm đn thông tin k toán không
ch có nhà nc mà còn có các nhà đu t, nhà qun lý, khách hàng và ngi lao đng Vì vy
công tác kim tra k toán cn đc thc hin rng rãi, đa dng, song li tht khoa hc, khách quan
trung thc, đ sc thuyt phc và to lòng tin cho ngi quan tâm. Trong điu kin đó vic tách
chc nng kim toán ra hot đng đc lp là mt xu hng tt yu ca lch s.
Theo quan đim hin đi, phm vi kim toán rt rng bao gm nhng lnh vc ch yu
sau:
1. Kim toán v thông tin: Hng vào vic đánh giá tính trung thc và hp pháp ca các
tài liu, làm c s cho vic gii quyt các mi quan h v kinh t và to nim tin cho
nhng ngi quan tâm đn tài liu k toán.
2. Kim toán quy tc: Hng vào vic đánh giá tình hình thc hin các th l, ch đ,
lut pháp ca đn v kim tra trong quá trình hot đng.
3. Kim toán hiu qu: i tng trc tip là s kt hp gia các yu t, các ngun lc
trong mt doanh nghip, loi này giúp cho vic hoàn thin, ci t hot đng kinh
doanh ca đn v kim toán.
4. Kim toán hiu nng: c bit đc quan tâm  khu vc kinh t công cng (các doanh
nghip nhà nc, các chng trình, d án đu t t NSNN) cn thit đánh giá nng
lc hot đng đ có nhng gii pháp thích hp.
T nhng vn đ trình bày trên cho thy mt s vn đ ch yu sau:
Th nht: Kim toán là hot đng đc lp, chc nng c bn ca kim toán là xác minh,
thuyt phc đ cung cp thông tin cho nhng đi tng có quan tâm, qua chc nng xác minh
kim toán viên có th bày t ý kin ca mình v nhng vn đ tng ng. Chc nng này quyt
đnh s tn ti ca hot đng kim toán.
Th hai: Vi bn cht và chc nng trên, kim toán phi đc thc hin mi hot đng
kim tra, kim soát nhng vn đ có liên quan đn thc trng tài chính k toán và các vn đ khác
có liên quan, nhng vn đ này làm c s cho vic kim toán mt cách khoa hc.
Th ba: Ni dung ca kim toán phn ánh thc trng tình hình tài chính doanh nghip và
vì vy kim toán cn có nhng bng chng kim toán trc tip, trng hp thiu các bng chng
trc tip, cn thit, kim toán viên cn áp dng các phng pháp k thut đ to lp các bng

chng kim toán.
Chng 1: Tng quan v kim toán.


5
Th t:  thc hin chc nng ca mình trên phm vi hot đng tài chính xét trong quan
h tng th các mi quan h khác, đòi hi kim toán viên phi hình thành mt h thng phng
pháp k thut riêng bao gm các phng pháp: kim toán chng t, kim toán ngoài chng t
(điu tra, kho sát, kim kê, th nghim ) đm bo thích ng vi đi tng ca kim toán và phù
hp vi các quy lut và quan h ca phép bin chng.
Th nm: Kim toán là mt hot đng chuyên sâu, mt khoa hc chuyên ngành do vy
hot đng này đc thc hin bi nhng ngi có trình đ nghip v chuyên sâu v k toán và
kim toán.
T nhng nghiên cu trên đây có th đa ra khái nim v kim toán nh sau:
Kim toán là quá trình xác minh và bày t ý kin v thc trng hot đng đc kim toán
bng các phng pháp k thut ca kim toán chng t và ngoài chng t do các kim toán viên
có trình đ nghip v tng xng thc hin trên c s h thng pháp lý có hiu lc.
Ngoài vic xem xét khái nim ca kim toán, đ hiu rõ hn v bn cht ca kim toán,
sau đây là s đ tng quan v hot đng ca kim toán.

S đ 1.1: Tng quan v hot đng ca kim toán

Các chuyên gia
đc lp
Thu thp và
đánh giá các
bng chng
Các chun mc đã
đc xây dng
Các thông tin có
th đnh lng
ca đn v đc
k.toán
(phù hp vi chun mc)
Báo cáo
kt qu


Gii thích mt s thut ng:
- Các chuyên gia đc lp.
Các chuyên gia này là các kim toán viên (ch th ca quá trình kim toán). Kim toán
viên phi là ngi có đ kh nng đ hiu các chun mc đã s dng, và phi đ thm quyn đi
vi đi tng đc kim toán đ có th thu thp đc đy đ các bng chng thích hp làm c s
cho các ý kin kt lun khi báo cáo kt qu kim toán. ng thi kim toán viên phi là ngi đc
lp v quan h tình cm và kinh t đi vi lãnh đo đn v đc kim toán, kim toán viên phi
là ngi vô t và khách quan trong công vic kim toán.
- Thu thp và đánh giá các bng chng.
Chng 1: Tng quan v kim toán.


6
Bng chng kim toán đc hiu mt cách chung nht là mi kim toán viên đã thu thp

đ xác đnh mc đ tng quan và phù hp gia các thông tin (liên quan đn công vic kim
toán) ca mt đn v vi các chun mc đã đc thit lp. Quá trình kim toán thc cht là quá
trình kim toán viên s dng các phng pháp, các k thut kim toán đ thu thp và xét đoán các
bng chng kim toán.
- Các thông tin đã đc đnh lng và chun mc đã đc xây dng.
 tin hành mt cuc kim toán thì cn phi có các thông tin có th đnh lng đc, có
th kim tra đc và các chun mc cn thit đ theo đó kim toán viên có th đánh giá thông tin
đã thu thp. Nhng thông tin này có th là nhng thông tin v tài chính hoc phi tài chính. Chng
hn báo cáo tài chính ca doanh nghip; giá tr quyt toán cho mt công trình đu t XDCB; báo
cáo thu ca doanh nghip; s gi máy chy và tin lng nhân công
Các chun mc đc xây dng và s dng trong kim toán là c s đ đánh giá các thông
tin đã kim tra, các chun mc này rt đa dng và phong phú tu thuc tng loi kim toán và
mc đích ca tng cuc kim toán. Thông thng các chun mc này đc quy đnh trong các
vn bn pháp quy đi vi tng lnh vc hoc cng có th là các quy đnh ni b ca ngành, ni b
mt tng công ty, hay mt đn v thành viên
- n v đc kim toán.
Mt đn v đc kim toán có th là mt t chc kinh t hoc đn v hành chính s
nghip (Mt DNNN, công ty c phn, công ty TNHH, mt c quan thuc Chính ph ). Trong
mt s trng hp cá bit, đn v đc kim toán có th là mt xí nghip, mt đn v thành viên
không có t cách pháp nhân, thm chí là mt phân xng, mt ca hàng hay mt cá nhân (h kinh
doanh).
- Báo cáo kt qu.
Giai đon cui cùng ca quá trình kim toán là báo cáo kt qu kim toán. Tu thuc vào
loi kim toán, các báo cáo có th khác nhau v bn cht, v ni dung. Nhng trong mi trng
hp chúng đu phi thông tin cho ngi đc v mc đ tng quan và phù hp gia các thông tin
đã kim tra và các chun mc đã đc xây dng. V hình thc, các báo cáo kim toán cng rt
khác nhau, có th có nhng loi rt phc tp (nh khi kim toán báo cáo tài chính), hoc có th là
báo cáo đn gin bng ming (VD: trng hp cuc kim toán tin hành ch đ báo cáo cho mt
cá nhân nào đó nhm mc đích qun tr, hoc vic kim toán ch thc hin ti mt b phn nh đ
xác nhn v mt thông tin nào đó).

1.2 MC ÍCH CA KIM TOÁN
Chúng ta đu bit rng, các báo cáo tài chính hàng nm (bng cân đi k toán, báo cáo kt
qu kinh doanh, báo cáo lu chuyn tin t ) do doanh nghip lp ra là mi quan tâm ca nhiu
ngi nh: các ch doanh nghip, các c đông, hi đng qun tr, các doanh nghip bn, các ngân
hàng, các nhà đu t Tuy nhiên, mi đi tng quan tâm đn báo cáo tài chính ca doanh
nghip trên nhiu giác đ khác nhau, nhng tt c cn mt báo cáo tài chính có đ tin cy cao,
chính xác và trung thc. Do vy cn phi có mt bên th ba đc lp và khách quan có kin thc
ngh nghip, uy tín và trách nhim pháp lý đ kim tra, xem xét và đa ra kt lun là các báo cáo
tài chính đó lp ra có phù hp vi các phng pháp và chun mc k toán hay không, có phn ánh
trung thc tình hình tài chính ca doanh nghip hay không. ó chính là công vic ca kim toán
Chng 1: Tng quan v kim toán.


7
viên đc lp thuc các công ty kim toán chuyên nghip. Lut pháp ca nhiu nc đã quy đnh
rng, ch có các báo cáo tài chính đã đc xem xét và có ch ký xác nhn ca kim toán viên mi
đc coi là hp pháp đ làm c s cho Nhà nc tính thu cng nh các bên quan tâm gii quyt
các mi quan h kinh t khác đi vi doanh nghip.
Nh vy, gia k toán và kim toán có mi liên h mt thit vi nhau, mi quan h chc
nng k toán vi chc nng kim toán và nhng ngi nhn thông tin do kim toán cung cp có
th khái quát bng s đ v chu trình thm tra thông tin nh Bng 1.2
S đ 1.2: Chu trình thm tra thông tin


Hot đng kinh t
trong ni ni DN
4
1
3
Chc nng

kim toán
Chc nng k
toán
Thông tin k toán
tài chính
2
5
Nhng ngi
nhn thông tin















Chú gii
:
(1) S liu phát sinh t hot đng kinh t đc x lý thông qua chc nng k toán.
(2) Các thông tin trong báo cáo tài chính đc ly t s liu k toán đã đc x lý.
(3) Các thông tin trong báo cáo tài chính hàng nm phi đc kim toán viên đc lp kim tra
và báo cáo tip sau đó.

(4) Kim toán viên thm đnh kim tra báo cáo tài chính và h thng k toán, h thng kim
toán ni b ca doanh nghip đc kim toán.
(5) Kim toán viên báo cáo v mc đ đáng tin cy ca báo cáo tài chính.
Chng 1: Tng quan v kim toán.


8
Các ý kin nhn xét ca kim toán viên v mc đ tin cy ca các báo cáo tài chính đc
trình bày trong báo cáo kim toán. Có nhiu loi ý kin nhn xét khác nhau và nhiu loi báo cáo
kim toán tng ng.
1.3 CHC NNG CA KIM TOÁN
1.3.1 Chc nng xác minh
Chc nng xác minh nhm khng đnh mc đ trung thc ca tài liu và tính pháp lý ca
vic thc hin các nghip v hay vic lp các báo cáo tài chính.
Xác minh là chc nng c bn nht gn lin vi s ra đi, tn ti và phát trin ca hot
đng kim toán.
Bn thân chc nng này không ngng phát trin và đc th hin trên nhiu giác đ khác
nhau tu đi tng c th ca kim toán là báo cáo tài chính hay nghip v kinh t c th hoc
toàn b tài liu k toán phn ánh tình hình sn xut kinh doanh ca đn v. Do tính cht phc tp
và yêu cu pháp lý ngày càng cao nên vic xác minh báo cáo tài chính cn có hai yêu cu:
- Tính trung thc ca các s liu.
- Tính hp thc ca các biu mu phn ánh tình hình tài chính.
1.3.2 Chc nng bày t ý kin
Chc nng bày t ý kin có quá trình phát trin lâu dài. Song sn phm c th ch thy rõ
 thi k phát trin ca kim toán (cui th k XX). Trong giai đon hin nay cách thc thc hin
chc nng bày t ý kin cng rt khác bit gia các khách th kim toán và gia các nc có c
s kinh t pháp lý khác nhau:
 khu vc kinh t công cng: (các DNNN, các đn v s nghip ) đu có s kim soát
ca kim toán nhà nc. Trong quan h này, chc nng xác minh và chc nng bày t ý kin ca
kim toán đu đc chú trng.

Ví d:  Pháp và các nc Tây âu, c quan kim toán nhà nc có quyn kim tra các tài
liu v tình hình qun lý ca các t chc s dng ngân sách đ xác minh tính chính xác và hp l
ca tài liu thu chi và qun lý ngân sách. i vi các nc Bc M và mt s nc nh úc,
Singapore thì chc nng bày t ý kin li thc hin bng phng thc t vn. Hot đng t vn
này ch yu trong lnh vc ngun thu và s dng công qu, ngoài ra chc nng t vn còn bao
hàm c vic phác tho và xem xét nhng d kin v lut trc khi đa ra tho lun  quc hi.
 khu vc kinh doanh hoc các d án nc ngoài, ngi ta thng thiên v chc nng bày
t ý kin v đc thc hin qua phng thc t vn. Do đó, trong trng hp này nu sn phm
ca chc nng xác minh là “báo cáo kim toán” thì sn phm ca chc nng t vn là “th qun
lý”.
Ngoài chc nng t vn cho qun tr doanh nghip, các công ty kim toán chuyên nghip
còn phát trin chc nng t vn ca mình trong nhiu lnh vc chuyên sâu đc bit nh: t vn v
đu t, t vn v thu
1.4 CÁC LOI KIM TOÁN
1.4.1 Phân loi kim toán theo đi tng c th
Chng 1: Tng quan v kim toán.


9
a, Kim toán báo cáo tài chính (Audit of Financial Statemens)
Là vic kim toán đ kim tra và xác nhn tính trung thc hp lý ca báo cáo tài chính
cng nh vic báo cáo tài chính có phù hp vi các nguyên tc, chun mc k toán đc tha
nhn hay không. Các báo cáo tài chính đc kim toán nhiu nht là bng cân đi k toán, báo
cáo kt qu hot đng sn xut kinh doanh, báo cáo lu chuyn tin t, k c các bng ghi chú,
thuyt minh b sung báo cáo tài chính. Công vic kim toán báo cáo tài chính do các t chc kim
toán chuyên nghip thc hin đ phc v cho các nhà qun lý, chính ph, các ngân hàng và ch
đu t, cho ngi bán, ngi mua
b, Kim toán nghip v (Operation Audit)
Kim toán nghip v là vic kim tra các trình t và các phng pháp tác nghip  b
phn hoc đn v kim toán, các tác nghip này không ch gii hn trong lnh vc tài chính k

toán mà còn m rng sang c đánh giá các lnh vc khác nh: c cu t chc doanh nghip,
nghip v s dng máy tính, các phng pháp sn xut, Marketing và mi lnh vc qun lý nu
cn
Trong lch s t gia th k XX v trc, kim toán nghip v ch yu gii hn  các
nghip v tài chính k toán. T nhng nm 50 tr đi, kim toán nghip v đc m rng sang các
lnh vc hiu nng và hiu qu qun lý, vì vy kt qu ca kim toán nghip không ch gii hn
trong phm vi tài chính k toán mà còn nâng cao đc hiu nng và hiu qu ca hot đng qun
lý. Nu kim toán ni b thng phi quan tâm đn c hai lnh vc trên thì kim toán đc lp
thng quan tâm nhiu hn đn kt qu tài chính.
Nghip v tài chính k toán hay hiu nng, hiu qu qun lý là nhng lnh vc có phm vi
rt rng vì vy kim toán đi tng này thng không kim toán toàn din.
Ví d: Trong mt t chc này, kim toán nghip v phi đánh giá s xác đáng và đy đ
ca thông tin mà qun lý s dng trong vic ra quyt đnh mua TSC mi thì trong mt t chc
khác kim toán nghip v li cn đánh giá hiu nng ca sn phm trong quá trình tiêu th. ây
cng là s khác bit gia kim toán tài chính và kim toán nghip v.
Trong t chc, quá trình cng nh kt qu kim toán ca kim toán nghip v cng không
d dàng xác đnh thành nhng tiêu chun, nhng biu mu nh kim toán tài chính. Hn na hiu
nng, hiu qu ca các nghip v khó đánh giá khách quan hn nhiu so vi vic làm đúng các
báo cáo tài chính theo đúng nhng nguyên tc tài chính k toán đã đc ban hành. Vì vy, vic
thit lp nhng chun mc cho kim toán nghip v cho đn nay vn cha thc hin đc. Do đó
trong thc t, kim toán viên nghip v thng quan tâm đn vic đa ra nhng ý kin t vn v
các hot đng tng t nh ý kin ca các chuyên gia đánh giá.
c, Kim toán liên kt (Intergrated Audit)
Kim toán liên kt là s sát nhp các loi kim toán trên. ây là vic thm xét vic qun
lý các ngun tài chính, nhân lc đã u quyn cho ngi s dng (thng là các doanh nghip
nhà nc ). Vì vy trong kim toán liên kt đng thi phi gii quyt hai yêu cu:
Mt là: Xác minh tính trung thc ca các thông tin tài chính và xác đnh mc an toàn ca
các nghip v tài chính và cht lng ca h thng kim soát ni b. Yêu cu này tng ng vi
các mc tiêu ca kim toán tài chính.
Chng 1: Tng quan v kim toán.

10
Hai là: Hng vào nhng hot đng khác ca doanh nghip (hiu qu) trong đó cn xem
xét vic thit lp h thng thông tin và qun lý cng nh vic điu hành doanh nghip đ ti u
hoá vic s dng các ngun lc, ni dung ti u hoá thng đc xác đnh bng ba ch E
- Economic (tit kim): c hiu là vic mua sm các ngun lc phi hp lý v s lng
và bo đm yêu cu cht lng vi chi phí thp nht.
- Efficiency (hiu qu): c hiu là quan h gia mt bên là các sn phm, dch v làm
ra vi mt bên là ngun lc đã to ra chúng vi yêu cu có kt qu ti đa vi chi phí v ngun lc
ti thiu.
- Effect (hiu nng): Là xét mc tiêu và kt qu c th ca mt quá trình.
Nh vy, thc cht vic kim toán liên kt là s kt hp ca các loi kim toán tài chính
và kim toán nghip v, kim toán đnh k và kim toán thng xuyên, kim toán bên trong (ni
kim) và kim toán bên ngoài (ngoi kim).
1.4.2 Phân loi kim toán theo ch th kim toán
Cn c vào ch th kim toán chúng ta có kim toán ni b, kim toán Nhà nc và kim
toán đc lp.
a, Kim toán ni b (Internal Audit)
Là loi kim toán do các kim toán viên ni b ca đn v tin hành. Phm vi ca kim
toán viên ni b xoay quanh vic kim tra và đánh giá tính hiu lc và tính hiu qu ca h thng
k toán và h thng kim soát ni b cng nh cht lng thc thi trong nhng trách nhim đc
giao.
Trên thc t, phm vi ca kim toán ni b rt bin đng và tu thuc vào quy mô, c cu
ca doanh nghip cng nh yêu cu ca các nhà qun lý doanh nghip tuy nhiên kim toán ni b
hot đng trên mt s lnh vc ch yu sau:
+ Rà soát toàn b h thng k toán và quy ch kim soát ni b có liên quan, giám sát s
hot đng ca các h thng này cng nh tham gia hoàn thin chúng.
+ Kim tra li các thông tin tác nghip và thông tin tài chính bao gm vic soát xét các
phng tin đã s dng đ xác đnh, tính toán, phân loi và báo cáo, thm đnh c th các khon

mc cá bit (kim tra chi tit các nghip v, các s d và các bc công vic )
+ Kim tra tính kinh t, hiu qu ca các hot đng k c các vn đ không có tính cht tài
chính ca đn v.
Nh vy, lnh vc ch yu ca kim toán ni b là kim toán các hot đng đ đánh giá
tính kinh t, tính hu hiu và hiu qu hot đng ca các b phn trong đn v. Bên cnh đó các
kim toán viên ni b cng tin hành các cuc kim toán tuân th đ xem xét vic chp hành các
chính sách, quy đnh ca đn v.
B phn kim toán ni b có th ch gm mt vài ngi  nhng đn v trung bình nhng
có th lên đn hàng trm ngi  mt s công ty rt ln. B phn kim toán ni b thng đc
t chc trc thuc và báo cáo trc tip cho giám đc, các thành viên cao cp khác ca đn v đ
đm bo hot đng đc hu hiu.  nhng công ty rt ln, b phn kim toán ni b thm chí
còn trc thuc u ban kim toán (hoc ban kim toán) ca hi đng qun tr. U ban này bao gm
Chng 1: Tng quan v kim toán.


11
mt s thành viên ca hi đng qun tr nhng không gi chc v hay đm trách công vic gì
trong đn v. Tính cht đc lp giúp cho U ban kim toán thc hin chc nng giám sát ca mình
đi vi mi hot đng ca đn v.
Tuy đc t chc đc lp vi b phn đc kim tra, nhng kim toán ni b là mt b
phn ca đn v nên không th hoàn toàn đc lp vi đn v đc. Vì vy, các báo cáo ca kim
toán ni b thng đc ch doanh nghip rt tin tng, nhng giá tr pháp lý thng không cao.
b, Kim toán nhà nc (Government Audit)
Là công vic kim toán do các c quan qun lý chc nng ca nhà nc (tài chính,
thu, ) và c quan kim toán nhà nc tin hành theo lut đnh. Kim toán nhà nc thng tin
hành các cuc kim toán tuân th, xem xét vic chp hành các chính sách, lut l và ch đ nhà
nc ti các đn v s dng vn và kinh phí ca nhà nc (ngoài ra, kim toán nhà nc còn thc
hin kim toán hot đng nhm đánh giá s hu hiu và hiu qu hot đng ca các đn v s
dng vn và kinh phí ca nhà nc).
V mô hình t chc, c quan kim toán có th trc thuc chính ph (c quan hành pháp)

quc hi (c quan lp pháp) hoc toàn án (c quan t pháp). Chng hn  M, vn phòng k toán
trng Hoa k (GAO) là mt c quan trung lp trong ngành lp pháp ca chính quyn Liên bang.
T chc GAO có nhim v báo cáo và chu trách nhim trc tip vi Quc hi. Trách nhim
trc tiên ca kim toán viên thuc GAO là thc hin chc nng kim toán cho Quc hi.  Liên
bang c, C quan kim toán Nhà nc liên bang cng nh ca các bang đu do Quc hi liên
bang hoc Bang lp ra nhng có v trí đc lp đi vi c c quan lp pháp, hành pháp và t pháp,
do đó có v trí khách quan trong vic kim tra, giám sát các đn v s dng ngun vn do NSNN
cp. Kim toán Nhà nc do Quc hi lp ra nhng không ph thuc vào Quc hi. Quc hi
không có quyn ra lnh cho kim toán, nhng có th yêu cu kim toán tin hành kim tra c
quan Nhà nc nào xét thy cn thit. Trong khi đó, Toà Thm k Cng hoà Pháp là mt mô hình
đc bit trong lnh vc kim toán Nhà nc. Toà này thng thc hin chc nng ca c quan
kim toán Nhà nc là kim tra quyt toán NSNN các cp, đng thi làm chc nng ca c quan
xét x nh mt toà án, không ph thuc vào c quan lp pháp cng nh c quan hành pháp. Toà
thm k Pháp có quyn tin hành kim tra tài khon, chng t, s k toán ca tt c các c quan
chính quyn Nhà nc (tr tài khon ca Tng thng, quc hi, thng vin và u ban t pháp),
các công s quc gia, các doanh nghip công, các t chc đm bo xã hi. Toà thm k Pháp còn
có quyn xét x nh mt toà án bng các phán quyt ca mình, Toà có th quy kt trách nhim cá
nhân và tin bc ca các k toán viên công và các qu mà h nm gi, có th ra lnh cho h có th
ly tin túi ra đn cho các khon chi tr không hp l hay các khon do thiu trách nhim đ tht
thoát.
 nc ta, kim toán Nhà nc đc thành lp theo ngh đnh 70 CP ngày 11/07/94 ca
Chính ph đ giúp Th tng Chính ph thc hin chc nng kim tra và xác nhn tính đúng đn
hp pháp ca tài liu và s liu k toán, báo cáo quyt toán ca các c quan Nhà nc, đn v s
nghip, đn v kinh t Nhà nc, các đoàn th qun chúng, các t chc xã hi s dng kinh phí do
NSNN cp. Kim toán Nhà nc thc hin kim toán báo cáo quyt toán ngân sách ca Tnh,
Thành ph trc thuc trung ng trc khi trình ra hi đng nhân dân và tng quyt toán NSNN
ca Chính ph trc khi trình Quc hi, kim toán Nhà nc cng kim toán báo cáo tài chính
các B, c quan thuc Quc hi, toà án nhân dân, vin kim sát nhân dân, các đn v s nghip
Chng 1: Tng quan v kim toán.

12
công, các đoàn th qun chúng, các t chc xã hi có s dng kinh phí nhà nc, báo cáo quyt
toán ca các chng trình, d án, các công trình đu t ca Nhà nc, các Doanh nghip Nhà
nc. Công vic kim toán Nhà nc đc tin hành theo k hoch kim toán hàng nm đc
Th Tng Chính ph phê duyt và các nhim v đt xut do Th tng giao hoc do c quan
Nhà nc có thm quyn yêu cu.
Thông qua hot đng, kim toán Nhà nc s nhn xét, đánh giá và xác nhn vic chp
hành các chính sách, ch đ tài chính, k toán  các đn v. ng thi kim toán Nhà nc còn có
quyn góp ý vi các đn v đc kim toán sa cha nhng sai phm và kin ngh vi cp có
thm quyn x lý các v phm, đ xut vi Th tng Chính ph sa đi, ci tin c ch qun lý
tài chính, k toán cn thit.
 thc hin các nhim v nói trên c cu t chc b máy c quan kim toán Nhà nc
gm:
1. Kim toán NSNN.
2. Kim toán đu t XDCB và các chng trình, d án, vay n, vin tr Chính ph.
3. Kim toán DNNN.
4. Kim toán chng trình đc bit (an ninh, quc phòng, d tr quc gia ).
5. Vn phòng kim toán nhà nc.

c, Kim toán đc lp (Independent Audit)
Kim toán đc lp là loi kim toán đc tin hành bi các kim toán viên đc lp thuc
các công ty, các vn phòng kim toán chuyên nghip. Kim toán đc lp là loi hot đng dch v
t vn đc pháp lut tha nhn và bo h, đc qun lý cht ch bi các hip hi chuyên ngành
v kim toán. Các kim toán viên đc lp là đi ng hành ngh chuyên nghip, có k nng ngh
nghip và đo đc, phi tri qua các k thi quc gia và phi đt đc các tiêu chun nht đinh v
bng cp và kinh nghim.
Kim toán viên đc lp ch yu hot đng trong lnh vc kim toán báo cáo tài chính.
Ngoài ra, tu theo yêu cu ca khách hàng, kim toán viên đc lp còn có th thc hin kim toán
hot đng, kim toán tuân th hoc tin hành các dch v t vn tài chính - K toán khác.  các

nc có nn kinh t th trng phát trin, dch v kim toán đc lp rt ph bin vì vy khái nim
“kim toán” thng đc dùng nh kim toán đc lp. Chng hn, theo đnh ngha ca liên đoàn
k toán quc t (International Federation of Accoutants - IFAC) thì: “kim toán là vic các kim
toán viên đc lp kim tra và trình bày ý kin ca mình v các báo cáo tài chính”.  M, kim
toán viên đc lp đc gi là k toán viên công cng và theo tin s Robert. N. Anthong, giáo s
trng đi hc Harvard thì: “kim toán là vic xem xét, kim tra vic ghi chép k toán ca các k
toán viên (đc tha nhn, đc lp và  bên ngoài t chc đc kim tra)”.  nc ta quy ch v
kim toán đc lp trong nn kinh t quc dân (ban hành theo ngh đnh s 07/CP ngày 29/01/1994
ca Chính ph) đã ghi rõ: “kim toán đc lp là vic kim tra và xác nhn ca kim toán viên
chuyên nghip thuc các t chc đc lp v tính đúng đn, hp lý ca các tài liu, s liu k toán
và báo cáo quyt toán ca các doanh nghip, các c quan, các t chc đoàn th, t chc xã hi khi
có yêu cu ca các đn v này”.
Tóm tt chng:
Chng 1: Tng quan v kim toán.


13
Qua nhng ni dung chi tit ca chng đã trình bày  trên, nhng ni dung chính hc viên
cn nm bt đó là:
1. Khái nim kim toán
2. Mc đích hot đng ca kim toán
3. Nhng chc nng chính ca kim toán, bao gm:
+ Chc nng xác minh
+ Chc nng bày t ý kin
4. Phân loi kim toán (cn c vào các tiêu thc có các cách phân loi khác nhau)
+Cn c vào đi tng c th ca kim toán:
- Kim toán báo cáo tài chính: Là vic kim toán đ kim tra và xác nhn tính trung thc
hp lý ca báo cáo tài chính cng nh vic báo cáo tài chính có phù hp vi các nguyên tc,
chun mc k toán đc tha nhn hay không
- Kim toán nghip v: Kim toán nghip v là vic kim tra các trình t và các phng

pháp tác nghip  b phn hoc đn v kim toán, các tác nghip này không ch gii hn trong
lnh vc tài chính k toán mà còn m rng sang c đánh giá các lnh vc khác nh: c cu t chc
doanh nghip, nghip v s dng máy tính, các phng pháp sn xut, Marketing và mi lnh vc
qun lý nu cn
- Kim toán liên kt: Kim toán liên kt là s sát nhp các loi kim toán trên. ây là vic
thm xét vic qun lý các ngun tài chính, nhân lc đã u quyn cho ngi s dng (thng là
các doanh nghip nhà nc ).
+ Cn c vào ch th kim toán:
- Kim toán Nhà nc: Là công vic kim toán do các c quan qun lý chc nng ca nhà
nc (tài chính, thu, ) và c quan kim toán nhà nc tin hành theo lut đnh. Kim toán nhà
nc thng tin hành các cuc kim toán tuân th, xem xét vic chp hành các chính sách, lut
l và ch đ nhà nc ti các đn v s dng vn và kinh phí ca nhà nc (ngoài ra, kim toán
nhà nc còn thc hin kim toán hot đng nhm đánh giá s hu hiu và hiu qu hot đng
ca các đn v s dng vn và kinh phí ca nhà nc).
- Kim toán đc lp: Kim toán đc lp là loi kim toán đc tin hành bi các kim
toán viên đc lp thuc các công ty, các vn phòng kim toán chuyên nghip. Kim toán đc lp
là loi hot đng dch v t vn đc pháp lut tha nhn và bo h, đc qun lý cht ch bi
các hip hi chuyên ngành v kim toán.
- Kim toán ni b: Là loi kim toán do các kim toán viên ni b ca đn v tin hành.
Phm vi ca kim toán viên ni b xoay quanh vic kim tra và đánh giá tính hiu lc và tính hiu
qu ca h thng k toán và h thng kim soát ni b cng nh cht lng thc thi trong nhng
trách nhim đc giao.
Câu hi ôn tp:
1. Khái nim kim toán?
Chng 1: Tng quan v kim toán.


14
2. Theo quan đim hin đi, phm vi kim toán bao gm nhng lnh vc nào?
3. Mi quan h gia chc nng k toán, chc nng kim toán và nhng ngi nhn thông tin

đc th hin nh th nào?
4. Trình bày chc nng xác minh ca kim toán?
5. Trình bày chc nng bày t ý kin ca kim toán?
6. Ti khu vc các doanh nghip t nhân, theo anh ch chc nng nào ca kim toán quan
trng hn? ti sao?
7. i tng ch yu ca loi hình kim toán báo cáo tài chính là gì?
8. Nêu nhng đim khác nhau gia kim toán Nhà nc, kim toán đc lp và kim toán
tuân th?
9. Nêu nhng đim khác nhau gia kim toán và kim tra?
10. Sn phm mà hai chc nng ca kim toán cung cp là gì?
La chn câu tr li phù hp:
11. Kim toán có chc nng:
a. Xác minh
b. Báo cáo kt qu kim tra
c. Bày t ý kin
d. C a và c
12. Ch th ca kim toán ni b:
a. Nhà nc
b. Công ty cung cp dch v kim toán
c. K toán viên trong doanh nghip
d. Do các kim toán viên ni b trong đn v tin hành
13. Kim toán báo cáo tài chính không bao gm đi tng nào sau đây:
a. Bng cân đi k toán
b. Báo cáo doanh thu
c. Báo cáo kt qu kinh doanh
d. Báo cáo lu chuyn tin t
Tài liu tham kho:
1. Bài ging kim toán. Hc vin công ngh Bu chính vin thông
2. Kim toán ni b. PGS.TS ng Vn Thanh
3. Kim toán. Jonh Dunn. Ngi dch V Trng Hùng

4. Lý thuyt kim toán. i hc kinh t quc dân
Chng 2: Các khái nim c bn s dng trong kim toán.


15

CHNG II: CÁC KHÁI NIM C BN S DNG
TRONG KIM TOÁN

Sau khi đã nghiên cu nhng vn đ c bn liên quan đn hot đng kim toán đc gii
thiu trong chng1, bt đu t chng 2 hc viên s tìm hiu nhng vn đ v hot đng kim
toán. Cng ging nh các môn hc khác, kim toán có nhng thut ng có tính “chuyên môn’ liên
quan đn đc thù hot đng kim toán. Do vy, trc khi nghiên cu nhng ni dung liên quan
đn hot đng kim toán, hc viên cn tìm hiu nhng khái nim c bn thng đc s dng
trong kim toán, ví d: bng chng kim toán, gian ln, sai sót, h s kim toán…
Yêu cu đi vi hc viên khi tìm hiu chng 2: cn hiu đc ni dung ca các khái nim
và vic s dng các khái nim này trong hot đng kim toán thc t.
2.1 CHNG T KIM TOÁN, C S DN LIU VÀ BNG CHNG
KIM TOÁN
2.1.1 Chng t kim toán
Chng t kim toán là ngun t liu đc cung cp cho kim toán. Nh đã phân tích 
chng trc, đi tng kim toán là thc trng tình hình hot đng tài chính và các hot đng
khác ca đn v đc kim toán.  thc hin tt chc nng xác minh và bày t ý kin ca mình,
đng thi cung cp kp thi thông tin cho ngi quan tâm, kim toán viên cn tn dng mi
ngun thông tin đã thu thp đc đ đa ra nhn xét và đánh giá ca mình. Nhng thông tin ca
kim toán viên thu thp th hin  nhiu hình thc khác nhau: chng t k toán, s chi tit, s
tng hp, bng cân đi phát sinh Ngoài tài liu k toán còn có nhng ngun thông tin khác phn
ánh các nghip v phát sinh: Tài liu hch toán ban đu, tài liu kim kê, biên bn x lý Nh
vy có th khái quát thành hai dng chính:
1, Các tài liu k toán.

- Chng t k toán.
- Các bng kê, bng tng hp chng t k toán.
- Các s tng hp và chi tit k toán.
- Các bng cân đi k toán.
-
2, Các tài liu khác.
- Tài liu hch toán ban đu (s theo dõi lao đng, thit b, hp đng )
- Các biên bn x lý (x lý tài sn, vn, vt t tha thiu, x lý vi phm hp đng và vi
phm khác).
- Các đn t khiu t
Chng 2: Các khái nim c bn s dng trong kim toán.


16
Nh vy tài liu k toán va là đi tng kim toán (đc bit là kim toán ni b) đng thi
va là chng t kim toán (trc ht là kim toán báo cáo tài chính). T đó, vi hot đng kim
toán, chng t kim toán va là c s xác đnh ni dung, mc tiêu kim toán va là minh chng
bng vn bn các hot đng. Tuy nhiên đ s dng vào các khâu công vic kim toán t vic lp
k hoch đn s dng làm bng chng và nêu kt lun Chng t phi đc kim tra thông qua
h thng kim soát ni b bng hình thc chn mu, thm tra hay phân loi, phân tích.
2.1.2 C s dn liu
C s dn liu trong kim toán tài chính là toàn b ngun t liu đ thu thp làm bng
chng kim toán.
Ngi ta thng s dng hai phng pháp đ thu thp bng chng là phng pháp tuân th
và phng pháp c bn.
Thu thp bng chng bng Phng pháp tuân th: Kim toán có các c s d liu sau: Quy
ch kim soát hin có ca đn v, các c ch này có tác dng và hot đng có tính liên tc trong
k báo cáo tài chính đã lp. Kim toán viên có th s dng c s dn liu này nu có th tin cy
vào h thng kim soát ni b ca đn v đc kim toán.
Thu thp bng chng bng phng pháp c bn, kim toán viên quan tâm đn các c s dn

liu sau:
- Các tài sn và ngun vn trong bn cân đi k toán.
- Các ngha v tr n ca doanh nghip.
- Mi nghip v kinh t phát sinh đu đc ghi chép đy đ v ni dung nghip v và đn
v s lng, chng loi
- Các ch tiêu đc trình bày, phân loi phù hp vi chun mc đã đc quy đnh.
Nh vy cng nh chng t kim toán, c s dn liu là cn c đa ra k hoch, mc tiêu,
nhn xét, kt lun và là ngun bng chng kim toán. Tuy nhiên c s dn liu không còn là hình
thc s khai ban đu ca thông tin, chúng đã qua nhn xét, chn lc bc đu có ch ý và có s
phân tích, đánh giá ca kim toán viên.
2.1.3 Bng chng kim toán
Kt thúc quá trình kim toán  mt doanh nghip, k toán viên phi trình bày ý kin ca
mình v nhng báo cáo tài chính ca doanh nghip đc kim toán.  có nhng ý kin nhn xét
v báo cáo tài chính ca doanh nghip có giá tr pháp lý và tính thuyt phc, kim toán viên phi
thu thp và đánh giá các bng chng kim toán đy đ và thích hp.
Bng chng kim toán là nhng thông tin hoc tài liu mà kim toán viên thu thp đc
trong quá trình kim toán đ làm c s cho nhng nhn xét ca mình và báo cáo tài chính ca
doanh nghip đc kim toán.
Trong giai đon thc hin kim toán, kim toán viên thông qua vic s dng các phng
pháp, th tc kim toán đ thu thp nhng thông tin, tài liu cn thit đ làm c s cho nhng ý
kin ca mình trong báo cáo kim toán. S xác đáng và phù hp ca ý kin kim toán viên s ph
thuc nhiu vào thông tin và tài liu mà kim toán viên thu thp đc dùng làm c s minh chng
cho ý kin ca mình. Nh vy bng chng kim toán chính là c s ca báo cáo kim toán.
Chng 2: Các khái nim c bn s dng trong kim toán.


17
2.1.3.1 Các loi bng chng kim toán
Trong thc t có nhiu loi bng chng kim toán khác nhau.  giúp cho vic nghiên cu,
xét đoán và s dng bng chng kim toán đc tin li và hu hiu cn thc hin phân loi bng

chng kim toán. Sau đây là hai cách phân loi bng chng kim toán.
a, Phân loi bng chng kim toán theo ngun gc
Phân loi bng chng kim toán theo ngun gc là cn c vào ngun gc ca thông tin, tài
liu có liên quan đn báo cáo tài chính mà kim toán viên thu thp đc trong quá trình kim
toán.
Theo cách phân loi này, bng chng kim toán đc chia thành.
a1, Bng chng kim toán do kim toán viên t thu thp đc bng cách:
- Kim kê tài sn thc t: Nh bin pháp kim kê hàng tn kho ca t kim toán xác nhn
tài sn thc t.
- Tính toán li các biu tính toán ca doanh nghip: Nh các s liu, tài liu do kim toán
viên tính toán li có s xác nhn ca doanh nghip hoc nhng ngi có liên quan là hp lý.
- Quan sát s hot đng ca h thng kim soát ni b: Là nhng thông tin tài liu do kim
toán viên ghi chép li thông tin qua s quan sát h thng kim soát ni b doanh nghip có dn
chng theo thi gian kho sát.
a2, Bng chng kim toán do doanh nghip phát hành và luân chuyn đn các b phn
ni b hoc bên ngoài đn v và các thông tin doanh nghip thông tin cho kim toán viên
- Chng t tài liu do doanh nghip phát hành và chuyn đn các doanh nghip khác sau đó
quay tr li đn v nh: các u nhim chi, báo n báo có ca ngân hàng.
- Chng t tài liu do doanh nghip phát hành và luân chuyn trong ni b doanh nghip
nh các phiu thu, phiu chi, phiu nhp xut, hoá đn bán hàng
- Các s k toán, báo cáo tài chính k toán do doanh nghip lp.
- Nhng thông tin (li nói, ghi chép) ca cán b qun lý hoc nhng gii trình ca nhng
ngi có liên quan đn đn v đc cung cp cho kim toán viên.
a3, Bng chng kim toán do bên th ba cung cp t các ngun khác nhau
- Nhng bng chng kim toán do nhng ngi bên ngoài doanh nghip cung cp trc tip
cho kim toán viên: nh các bng xác nhn n phi tr, n phi thu, các bng chng kim toán
này có đc do kim toán viên gi th đn các đn v cá nhân bên ngoài doanh nghip yêu cu h
xác nhn s trung thc ca s liu.
- Các bng chng do đi tng bên ngoài doanh nghip có liên quan đn báo cáo tài chính
ca doanh nghip, nh hoá đn bán hàng, s ph ngân hàng.

- Các ghi chép đc lp hoc báo cáo thng kê tng hp theo chuyên ngành có liên quan đn
doanh nghip.
b, Phân loi bng chng kim toán theo loi hình
Chng 2: Các khái nim c bn s dng trong kim toán.


18
Cn c theo loi hình hay còn gi là dng bng chng kim toán thì bng chng kim toán
đc chia thành các loi sau:
b1, Các bng chng vt cht
Là bng chng kim toán mà kim toán viên thu thp đc trong quá trình thanh tra hoc
kim kê các tài sn hu hình nh: hàng tn kho, tài sn c đnh hu hình, tin mt, các loi chng
khoán.
Thuc loi này có các loi biên bn kim kê hàng tn kho, bên bn kim kê qu tin mt,
các chng khoán, biên bn kim kê tài sn c đnh hu hình
Các bng chng vt cht có đ tin cy cao nht, bi vì bng chng vt cht đc đa ra t
vic kim tra trc tip đ xác minh tài sn có thc hay không.
b2, Các bng chng tài liu
Là các bng chng kim toán mà kim toán viên thu thp đc qua vic cung cp tài liu,
thông tin ca các bên liên quan yêu cu ca kim toán viên.
Thuc loi này gm:
- Các ghi chép k toán và ghi chép nghip v ca doanh nghip, các báo cáo kim toán, các
bn gii trình ca các nhà qun lý doanh nghip…
- Các chng t, tài liu do các đi tng bên ngoài doanh nghip cung cp nh: Các vn
bn, giy xác nhn, báo cáo ca bên th ba có liên quan đn báo cáo tài chính ca doanh nghip
đc kim toán nh c quan thu, hi quan, bên bán, bên mua.
- Các tài liu tính toán li ca kim toán viên: Thông qua vic xác minh, phân tích s liu,
tài liu, kim toán viên tính toán li s liu ca doanh nghip đc kim toán đ đa ra nhng
bng chng cho nhng ý kin có lý ca mình nh: Tính toán li giá các hoá đn, vic tính trích
khu hao tài sn c đnh, tính giá thành, phân b chi phí, khoá s k toán, quá trình ly s liu đ

lp báo cáo tài chính k toán Các tài liu này cng có tính thuyt phc nhng đ tin cy không
cao bng nhng bng chng vt cht.
b3, Các bng chng kim toán thu thp thông qua phng vn
Là các bng chng kim toán viên thu thp đc thông qua vic xác minh, điu tra bng
cách phng vn nhng ngi có liên quan đn tài chính ca doanh nghip đc kim toán.
Thuc loi này là nhng ghi chép ca kim toán viên hoc nhng dn chng di hình thc
khác nh bng ghi âm mà kim toán viên có đc thông qua nhng cuc phng vn ngi qun
lý, ngi th ba nh: khách hàng, ngi bán, ch đu t… v nhng chi tit có liên quan đn
nhng nhn xét ca kim toán viên đi vi báo cáo tài chính ca doanh nghip.
Nhng bng chng này có tác dng chng minh cho nhng ý kin ca kim toán viên,
nhng đ tin cy không cao bng hai loi bng chng trên. tuy nhiên trong quá trình thu thp các
bng chng, kim toán viên s kt hp nhiu loi bng chng đ có tính thuyt phc cao.
2.1.3.2 Yêu cu đi vi bng chng kim toán
 các ý kin nhn xét ca kim toán viên v báo cáo tài chính đc kim toán là đúng vi
mc đ nghi ng hp lý thì các bng chng mà kim toán viên đa ra phi đm bo đc các yêu
Chng 2: Các khái nim c bn s dng trong kim toán.


19
cu c bn ca nó. Tuy nhiên bng chng kim toán thu nhn đc cng có nhng hn ch nht
đnh, do trong quá trình kim toán còn phi tính đn chi phí ca cuc kim toán. Song chúng vn
phi đáp ng đc nhng yêu cu c bn đ th hin tính thuyt phc ca bng chng kim toán.
Hai yêu cu c bn ca bng chng kim toán thu thp đc là: Phi có giá tr và tính đy đ.
a, Bng chng kim toán thu thp phi có giá tr
Tính “có giá tr” là yêu cu ca bng chng kim toán th hin cht lng hay mc đ đáng
tin cy ca bng chng. Nu bng chng đc xem là có giá tr cao thì nó giúp rt nhiu trong
vic kim toán viên xem xét đ đa ra nhng nhn xét xác đáng và kim toán viên s tin tng và
yên tâm khi kt lun báo cáo kim toán.
Yêu cu “có giá tr” là thc đo cht lng ca bng chng kim toán đã thu thp đc, do
đó nó ch ph thuc vào các th thc kim toán đc la chn là ch yu, ch không ph thuc

nhiu vào quy mô mu kim toán.
Bng chng kim toán đc xem là có giá tr khi nó đm bo các đc đim ch yu sau:
- Thích đáng: Bng chng kim toán phi phù hp hay thích đáng vi mc tiêu kim toán
mà kim toán viên đã xác đnh. Tu theo mc tiêu kim toán mà thu thp bng chng đ chng
minh cho chúng. Ví d: trong quá trình kim toán khách hàng quên không thanh toán chi phí vn
chuyn hàng hoá cho doanh nghip, thì bng chng kim toán phi là vic so sánh mu mt s
hoá đn bán hàng vi chng t thanh toán phí vn chuyn
- Ngun gc ca bng chng: Các bng chng đc cung cp t các ngun bên ngoài doanh
nghip thì đáng tin cy hn bên trong doanh nghip. Thí d, tài liu, thông tin thu thp đc t
ngân hàng, khách hàng, nhà cung cp,
- Mc đ khách quan: Nhng chng c có tính khách quan đáng tin cy hn, nhng chng
c cn phi có s phân tích, phán xét thì mi đi đn kt lun đúng hay sai. Thí d nhng bn xác
nhn ca khách hàng v các khon phi thu, biên bn kim hàng tn kho, tin mt là nhng
bng chng có tính khác quan, còn nu bng chng là các câu hi, câu tr li ca các nhà qun lý
k toán v hàng tn kho, các khon phi thu thì tính khách quan không cao.
- Bng chng do kim toán viên thu thp trc tip hay gián tip: nhng bng chng do kim
toán viên trc tip thu nhn đc thông qua vic xem xét, quan sát, tính toán, điu tra thc t s
có giá tr hn nu ch da vào tài liu, thông tin do doanh nghip hoc ngi khác cung cp.
- Bng chng thu nhn trong doanh nghip có h thng kim soát ni b có hiu qu s có
đ tin cy hn trong doanh nghip có h thng kim soát ni b yu kém.
- Bng chng đc cung cp do nhng cá nhân có đ trình đ chuyên môn s đc đánh giá
có giá tr hn do cá nhân hoc kim toán viên có trình đ chuyên môn thp.
b, Bng chng kim toán thu thp đc phi đm bo tính đy đ
Yêu cu đy đ là biu th s lng bng chng kim toán mà kim toán viên thu nhn
đc và có th da vào đó đ đa ra nhng ý kin ca mình. Mc dù không có mt thc đo tuyt
đi nào đ xem xét bng chng đy đ hay cha nhng s lng chng c thu thp đc có quyt
đnh tính đy đ ca chúng. Quy mô, mu mã kim toán viên la chn đ kim toán rt qua trng
trong vic quyt đnh tính đy đ ca bng chng kim toán. thí d nu chng c kim toán mà
Chng 2: Các khái nim c bn s dng trong kim toán.

20
kim toán dn chng da trên c s kho sát, điu tra, phân tích mt mu có 200 chng t (cá th)
thông thng s th hin tính đy đ hn nu mu ch có 100 chng t (cá th).
Song ngoài quy mô mu la chn đ kim toán, tính đy đ ca bng chng còn ph
thuc vào mu đó có bao quát đc các yu t hoc các tiêu thc có th đi din cho tng th hay
không. Thí d, mu đó phi bao gm các khon mc th hin tính trng yu trong tng th quan
sát, kim toán hoc  nhng b phn, nhng trng hp có mc ri ro cao. Ngoài ra mu chn
kim toán trong khong thi gian bao quát càng rng thì tính đu đ ca bng chng càng cao.
Ngoài hai yêu cu trên, đ đáp ng các yêu v cht lng ca cuc kim toán thì bng
chng kim toán thu thp phi kp thi và có tính thuyt phc khi đa ra các kt lun ca kim
toán viên.
2.1.3.3 Các phng pháp thu thp bng chng kim toán
 có th thu thp đc bng chng kim toán đy đ và có giá tr, đáp ng yêu cu, kim
toán viên cn áp dng các phng pháp k thut nht đnh trong quá trình thu thp bng chng,
tuy nhiên mi cuc kim toán đu có mc tiêu và đi tng c th không hoàn toàn ging nhau.
c đim ca các doanh nghip đc kim toán cng khác nhau, do đó kim toán viên cn vn
dng và kt hp các phng pháp thu thp bng chng phù hp đ có đc kt qu nh mong
mun.
Thông thng các kim toán viên áp dng các phng pháp thu thp bng chng sau:
a, Phng pháp kim tra đi chiu
Là phng pháp thu thp bng chng thông qua vic xem xét rà soát đi chiu gia các tài
liu, s liu có liên quan vi nhau, nh đi chiu gia các s sách k toán vi s liu kim kê thc
t, gia k hoch và thc hin, gia đnh mc và thc t
Thông thng bao gm hai loi kim tra, đi chiu là kim tra vt cht và kim tra tài liu.
- Kim tra vt cht cung cp bng chng vt cht có đ tin cy cao nht. Bi vì kim tra vt
cht là quá trình xác minh tài sn có thc hay không, nó thuc v khách quan.
Tuy nhiên phng pháp này có nhng hn ch nht đnh sau:
+ Kim tra vt cht cha đ là bng chng chng minh tài sn hin có đó thuc quyn s
hu ca ai, vì có th tài sn đó hin có  doanh nghip nhng là tài sn đi thuê hoc nhn đi lý

hoc b th chp Do vy mun xác minh tài sn thuc quyn s hu ca đn v hay ca ngi
khác thì phi vn dng c các phng pháp khác.
+ Kim tra vt cht ch cho bit s tn ti thc t v mt lng ca tài sn, còn v cht
lng, tình trng k thut, tính li thi ca tài sn thì cha đ cn c đ phán xét. Hn na kim
tra vt cht không cho bit là tài sn có đc đánh giá đúng hay không và có tôn trng nguyên tc
đánh giá tài sn hay không. Do đó cn phi vn dng kt hp vi các phng pháp khác đ thu
thp bng chng có giá tr và tính thuyt phc cao hn.
- Kim tra tài liu là quá trình xem xét xác minh ca kim toán viên thông qua vic kim tra
đi chiu các chng t, tài liu, s k toán, các vn bn có liên quan đn báo cáo tài chính.
Vic kim tra, đi chiu tài liu, kim toán viên có th tin hành qua các cách:
Chng 2: Các khái nim c bn s dng trong kim toán.


21
+ Kim tra đi chiu s liu, tài liu liên quan đn tài liu, nghip v hoc v vic đc
chn làm mu kim toán hoc ngu nhiên, vic kim tra đi chiu s liu có th tin hành theo
trình t ghi s, tc là t chng t gc đn s k toán và đn báo cáo k toán hoc ngc li t báo
cáo k toán đn s k toán và đn chng t k toán. Nu kim tra theo trình t ghi s k toán s
cho chúng ta bng chng nghip v phát sinh đu đã đc ghi vào s đy đ hay cha. Ngc li
nu kim tra t báo cáo k toán đn s k toán và cui cùng kim tra chng t k toán s cho bng
chng là mi s liu ghi trên s k toán có phi có đy đ chng t hay không.
+ T mt kt lun có trc, kim toán viên thu thp tài liu đ làm bng chng c s cho
kt lun. theo cách này đã xác đnh đc phm vi cn kim tra, đi chiu, khi đó kim toán viên
ch kim tra, đi chiu nhng chng t, tài liu liên quan đn kt lun có trc.
Phng pháp kim tra tài liu cho chúng ta nhng bng chng là tài liu chng minh. Tài
liu chng minh là hình thc bng chng đc s dng rng rãi trong các cuc kim toán vì thông
thng vic thu thp chúng cng tng đi thun tin, d dàng vì chúng thng sn có mt khác
chi phí đ thu thp cng thp hn các phng pháp khác. ôi khi tài liu chng minh có th làm
bng chng hp lý duy nht nu chúng ta không tìm đc các bng chng khác.
Khi thu thp bng chng theo phng pháp kim tra tài liu, kim toán viên cn chú ý các

vn đ:
+  tin cy ca tài liu chng minh ph thuc nhiu vào ngun gc ca tài liu. Nu s
đc lp ca tài liu thu thp đc đi vi doanh nghip đc kim toán ngày càng cao thì đ tin
cy ca tài liu chng minh càng cao.
+  phòng các trng hp tài liu thu thp đc đã b ngi cung cp sa cha, ty xoá
hoc gi mo làm mt tính khách quan ca tài liu do vy, cn phi có s kim tra xác minh.
b, Phng pháp quan sát
Là phng pháp thu thp bng chng thông qua quá trình kim toán viên trc tip quan sát,
xem xét đ đánh gia các hot đng ca doanh nghip. ó là s chng kin tn mt ca các công
vic, tin trình thc hin các công vic ca đi tng mà kim toán viên cn thu thp bng chng.
Phng pháp quan sát có th rt hu ích trong nhiu phn hành ca cuc kim toán, song
bn thân nó cha th hin đy đ, do vy phi kt hp vi các phng pháp khác.
Mt khác cng cn lu ý khi s dng phng pháp này là vic quan sát thc t, s cung cp
bng chng có đ tin cy cao, nhng bng chng đó không th hin tính chc chn  các thi
đim khác ngoài thi đim quan sát.
c, Phng pháp thm tra và xác nhn
Là phng pháp thu thp các bn xác nhn ca nhng ngi có trách nhim liên quan, am
hiu công vic hoc đi tng cn kim toán trong, ngoài doanh nghip.
Vic tin hành thm tra và xác nhn có th thc hin bng cách kim toán viên có vn bn
yêu cu nhng ngi liên quan xác nhn nhng thông tin theo yêu cu ca kim toán viên (vit
thành vn bn).
Chng 2: Các khái nim c bn s dng trong kim toán.


22
Không phi tt c các đi tng hoc tình hung đu cn bng chng xác nhn. i tng
ca phng pháp này ch yu là các khon phi thu, phi tr, tin gi ngân hàng, tài sn ký gi,
ký qu, th chp
Các bng chng thu thp đc thông qua phng pháp thm tra, xác nhn cn đm bo các
yêu cu sau.

- Thông tin cn xác nhn phi theo yêu cu ca kim toán viên.
- S xác nhn phi thc hin bng vn bn.
- S đc lp ca ngi xác nhn thông tin.
- Kim toán viên phi kim soát đc toàn b quá trình thu thp, xác nhn bng chng quá
trình kim toán. Kim toán viên yêu cu đn v lp giy đ ngh xác nhn và giao cho mình đ gi
cho ngi đc yêu cu xác nhn và yêu cu h xác nhn song thì gi li cho kim toán viên nh
vy quá trình này có tính đc lp đi vi doanh nghip đc kim toán và có tính khách quan.
Phng pháp này thc hin ho nhng chng c tin cy, nhng chi phí ln, do vy ch
nhng trng hp cn thit mi áp dng phng pháp này. Tuy nhiên cn đ phòng s thông
đng gia doanh nghip và đi tng xác minh.
d. Phng pháp phng vn
Phng vn là phng pháp thu thp thông tin ca kim toán viên thông qua vic trao đi
phng vn vi nhng ngi trong đn v. Ví d: Khi kim toán viên cn bit rõ hn nhng quy
đnh v h thng kim soát ni b thì có th trao đi vi nhng thành viên qun lý đn v hoc các
cá nhân trong đn v v quy ch kim soát ni b hoc mun bit phng pháp ghi s hay quá
trình kim tra các nghip v k toán ca đn v, thì kim toán viên có th phng vn, trao đi điu
tra thông tin gia nhng ngi qun lý, nhng ngi làm công tác nghip v
Vic phng vn có th thc hin dng vn đáp hay vn bn. K thut phng vn đóng vai
trò rt quan trng trong vic thu nhn thông tin có đ đ tin cy hay khách quan hay không. Do đó
kim toán viên cn có s chun b trc cho vic phng vn. Thông thng quá trình phng vn
gm ba giai đon: Giai đon lp k hoch, giai đon thc hin phng vn, giai đon kt lun.
+ Giai đon lp k hoch: Xác đnh mc đích, ni dung, đi tng cn phng vn, thi gian
đa đim phng vn, nhng trng đim cn phng vn và tho lun
+ Giai đon thc hin phng vn: Trc ht kim toán viên cn cho ngi đc phng vn
bit mình là ai và mc đích lý do ca cuc phng vn làm cho đi tng thoi mái trao đi
nhng trng đim đã xác đnh và tr li các câu hi cu kim toán viên không b min cng hoc
bt buc. K thut nêu câu hi ca kim toán viên rt quan trng, rt ngn gn, rõ ni dung và
mc đích cn đt đc.
+ Giai đon kt lun, thông qua vic phng vn thu đc nhng thông tin cn thit, kin
toán viên cn chú ý đn tính khách quan và s hiu bit ca ngi đc phng vn đ có đc

nhng kt lun đúng đn phc v tt cho mc đích kim toán. Nu nhng kt lun ca phng vn
có tính cht quan trng thì kim toán viên cn ghi vào h s kim toán ca mình.
 tin cy ca bng chng thu thp qua phng vn thng không cao, ch yu cng c cho
các bng chng khác, hoc đ thu thp các thông tin phn hi.
Chng 2: Các khái nim c bn s dng trong kim toán.


23
e, Phng pháp tính toán.
Tính toán đ thu thp thông tin v các bng chng kim toán là vic kim tra đ chính xác
ca s liu ca vic ghi chép k toán hoc các phép tính ca các nhân viên nghip v, nhân viên
k toán trong quá trình x lý chng t, ghi s k toán và lp báo cáo k toán Ví d nh vic tính
toán các hoá đn bán hàng, các chng t nhp, xut kho, các s k toán tng hp, s k toán chi
tit, vic tính toán phân b chi phí, tính giá thành, giá phí Các kim toán viên gi là phng
pháp làm li hay th thc làm li.
Phng pháp tính toán cung cp các bng chng có đ tin cy cao xét trên giác đ ca
nhng s liu.
f, Phng pháp phân tích.
Là phng pháp s dng quá trình so sánh các mi quan h, đ xác đnh tính hp lý hay
không ca các s liu trên báo cáo tài chính ca doanh nghip. ây là mt k nng bao trùm nht
ca vic khai thác bng chng kim toán.
Thông qua vic phân tích các s liu, so sánh các mi quan h, kim toán viên đánh giá các
thông tin tài chính ca doanh nghip đúng hay còn vn đ nghi ng. Vic phân tích bao gm:
- Xem xét các b phn, khon mc báo cáo tài chính hoc s d tài khon đ xác đnh vn
đ cn thm tra.
- Nghiên cu đánh giá mi quan h ni ti gia các yu t tài chính và thông tin khác đ có
th phát hin nhng sai sót ca báo cáo tài chính.
Phng pháp phân tích ch yu da vào quá trình so sánh các mi quan h thông tin tài
chính vi nhau hoc gia các thông tin tài chính và các thông tin không có tính cht tài chính. C
th gm nhng so sánh ch yu sau:

+ So sánh nhng thông tin tài chính k này và các thông tin tài chính k trc.
Kim toán viên có th so sánh các thông tin kim toán k này vi các báo cáo tài chính k
trc. Hoc có th so sánh s d trên các tài khon k toán gia các k. Mc đích ca vic so
sánh đó nhm phát hin nhng khon mc, nhng ch tiêu tài khon có s bin đng không bình
thng đ tp trung thm tra xem xét. Ví d nh: S tng đt ngt ca chi phí sa cha TSC
trong k so vi k trc, cn xác đnh nguyên nhân, t s vòng quay hàng tn kho k này so vi
k trc đó có s bin đng ln hay không, nu có thì tìm nguyên nhân
Vic so sánh có th áp dng đi vi các thông tin có th so sánh đc tc là các ch tiêu hay
khon mc có cùng ni dung và phng pháp tính toán.
+ So sánh gia s liu thc t và s liu k hoch d toán.
Thông qua vic so sánh các ch tiêu tài chính gia thc t và k hoch d toán s giúp kim
toán viên phát hin nhng sai bit ln v s liu thc t và k hoch hoc d toán. T đó có th
cho thy s sai sót trong báo cáo tài chính hoc nhng bin đng v thc t sn xut kinh doanh
mà kim toán viên cn xem xét và thm đnh. Ví d có s sai bit ln gia giá thành thc t và giá
thành k hoch, hoc tn kho thc t vi đnh mc hàng tn kho, gia sn lng thc t và sn
lng k hoch
+ So sánh gia các ch tiêu đn v vi các ch tiêu bình quân trong ngành.
Chng 2: Các khái nim c bn s dng trong kim toán.


24
Thông thng, các ch tiêu ca các đn v và các ch tiêu ngành có quan h tng đng vi
nhau (nh li nhun, vòng quay hàng tn kho, ). Nh vy kim toán có th so sánh ch tiêu
chung ca ngành và ch tiêu ca doanh nghip đ phát hin nhng sai lch ln, không bình
thng, không hp lý. T đó có th tìm ra nhng sai sót hoc giúp kim toán viên tìm hiu k hn
v hot đng kinh doanh ca doanh nghip.
Khi so sánh gia các ch tiêu ca đn v và ch tiêu ngành cn lu ý các yu t v quy mô
cng nh yu t t chc qun lý, phng pháp hch toán khác nhau gia các đn v trong ngành.
Tuy nhiên, khi so sánh cn kt hp so sánh trong mt khong thi gian nht đnh ch không
ch so sánh  mt thi đim đ có nhng kt lun xác đáng hn.

Tuy nhiên có th nói rng vic so sánh các ch tiêu vi ngành có th dn đn mt kt qu
không chính xác và nhiu khi không th hin kt qu nh mong mun bi khi bình quân hoá các
ch tiêu cho ngành đã cha đng nhng kt qu không đng đu.
+ So sánh s liu ca doanh nghip và kt qu d kin ca kim toán viên.
Theo cách so sánh này, kim toán viên c tính s d ca mt tài khon nào đó da vào
mt hoc mt s tài khon có liên quan vi ch tiêu c tính, sau đó kim toán viên so sánh vi
ch tiêu c tính, nu có s sai bit ln gia hai ch tiêu thì cn làm rõ nguyên nhân c th.
+ Nghiên cu mi quan h gia thông tin tài chính và thông tin không có tính cht tài chính.
Các thông tin không có tính cht tài chính là các d liu kinh t k thut do các h thng
hch toán cung cp: nh s lng nhân viên, s lng bu cc, hiu sut s dng ca mt tng
đài Mc dù các thông tin này không có tính cht tài chính nhng li có mi quan h vi các ch
tiêu tài chính. Nh vy có th da trên các thông tin trên đây có th có th thu thp làm bng
chng kim toán, phng pháp này thng đa li hiu qu cao nhng chi phí thp, thi gian
ngn, nhng bng chng li có tính chun xác, đng b và có giá tr v s liu k toán, th hin
tính báo quát, không b xa và nhng s liu c th.
Tuy nhiên khi áp dng khi áp dng phng pháp phân tích đ thu thp bng chng kim
toán, kim toán viên cn lu ý:
- Mi quan h bn cht gia các ch tiêu đc so sánh, các ch tiêu đc so sánh phi đng
nht v ni dung và phng pháp tính, gia chúng phi có mi quan h nht đnh vi nhau.
- Nhng khon mc hoc các ch tiêu trng yu không ch s dng phng pháp phân tích
đ kim toán mà còn kt hp vi các phng pháp khác đ tìm bng chng kim toán cho thích
hp.
- Nu kim toán trong trng hp h thng kim soát ni b yu kém, cn thn trng khi
phân tích đ tìm bng chng kim toán, nên kt hp nhiu phng pháp thu thp bng chng
kim toán khác.
Ngoài phng pháp thu thp bng chng kim toán nh trên đã trình bày, trong các trng
hp đc bit, kim toán viên có th thu thp bng chng kim toán thông qua các chuyên gia hoc
gii trình ca ngi qun lý đn v.