Xác định các biến loại Turmalin chất lượng ngọc vùng Lục Yên bằng phương pháp nhiễu xạ Ronghen

XÀC
OjNH
CAC
BIÉN LOAI TURMALIN
CHAT
laONG
NGOC VÙNG LUC YÈN BÀNG
PHaONG
PHÀP
NHIÉU
XA RONGHEN
NGUY TUYÉT
NHUNG,
NGUYÈN THI MINH THUYET
Tricàng
Dai hoc
KHTN,
DHQGHN
Tom
tàt:
Dica
vdo dàc diem cdu trite mqng tinh thi (thóng so d
mgng
ca
sa,
khodng edch
giùa
cdc
mcit
mqng) dugc xdc dinh bang
phuang

phdp phdn tìch cdu trite tinh the trén mdy nhiéu xq ronghen
dà nhàn
dqng
duge
hai bien
loqi
turmalin
clidt lugng
ngoc cita
viing
mò Lue
Yèn
Id
elbait vd dravit. Trong hai bien loqi dd, elbait
co
chdt
lugng
ugge cao han. Su thành tqo
nhùng
bien loqi ndy
lién qiian
vdi
càc
qud trình dia chdt khdc nhau.
Sic xud't
hién elbait là ddu
hiéu
de
tié'p tue
tìm kiem loqi hinh pegmatit kim loqi

liiem ed
y
nglua
cdng
nghiép
tqi
viing
mò Lue Yèn.
Dat vàn
de
Turmahn
là mot trong so
nhìrng
dà bàn quy
ed
nhiéu màu sàe dep
nhàt, pho màu eùa
nd
rat
ròng,
bao gdm càe màu xanh lue,
lam,
vàng, da
cam,
hdng, dd, dd tim, den
va
khdng màu. Khdng nhirng the, nhiéu màu ed
the cùng xuàt hién tren mot tinh
thè
khién cho ve dep eùa turmalin eàng

thém dàc bièt. Chinh
vi
ed màu sàe dep, dò trong cao, dd eung khà
Idn nèn
tir
làu,
turmalin da duge dùng de che tàc dd trang
sue,
dd my
nghé.
Turmalin chat lugng ngge dugc phàt hién d vùng md
Ydn
Bài
cùng vdi
càe
dà quy khàe nhu saphir, ruby, spinel. Màu sàe, kich
thude,
cha't lugng ngge eùa ehùng rat
kbàc
nhau [6, 7],
vi
the, ed khà
nàng
ehùng
thude nhiéu bié'n
loai va
dugc thành tao trong
nhiìng
diéu
kièn

dia chat khàe nhau. Xàc dinh chinh xàc bien loai turmalin,
làm
sàng td diéu kién thành tao eùa ehùng se gdp phàn dành già dùng
dàn
889
1
VV/
^\y
tiém nàng dà quy vùng md này cùng nnu
lau
kiém thàm dd
va
quy
boach
khai
tbàc
dà quy ed hiéu qua.
Khài quàt dàc diem
va
phàn loai turmalin
Turmalin ed thành phàn boa hgc
phùc
tap, ed the biéu
diln bang
cdng thùc
boa
tinh
thè
sau:
(Na,Ca)(Mg,Fe,Mn,Li,Al)3(Al,Mg,Fe)fi

[SifiO.J
(BO),(0,OH)3(OH,F),
hoàc viét
tóng
quàt là
XY^Z-
6B3Si(;(0,OH)3o(OH,F)
vdi càc
cation ebù
ye'u là Na, Ca d vi tri X; Mg,
Fe''^
Mn, Li, Al - Y; Al, Mg,
Fe^^"
- Z. Tuy thude vào loai cation
ehiém càc vi tri X, Y, Z turmalin duge phàn chia ra nhirng bien loai
chinh sau
(bang
1).
Càc bien loai pho bien nhàt là dravit vdi cdng thùc là
NaMg3Al6B3SÌ6(0,OH)3o(OH,F),
schorl-
Na(Fe,Mn)3Al6B3Sift(0,OH)3„
(OH,F),
elbait-
Na(Li,Al)3AlfiB3SÌ6(0,OH)3„(OH,F),
ehùng tao
nén
hai
day ddng pho bien là dravit - schorl
va

elbait - schorl. Tàt eà turmalin
vdi thành phàn
boa
hgc khàe nhau déu
két
tinh trong
he
ba phuang.
Tinh the thudng ed dang thàp
làng
tru ba phuang rat dàc trung bòi
nhiéu vét khia dgc màt làng tru.
Bang 1. Càc bien loai turmalin [3]
Tén bien loai
Elbait
Olenit
Dravit
Schorl
Tsilaisit
Buergerit
Liddicoatit
Uvit
Feruvit
-
Ferridravit
Chromdravit
X
Na
Na
Na

Na
Na
Na
Ca
Ca
Ca
Ca
Na
Na
Y
Al,
Li
Al
Mg
Fe^^
Al,
Mn
Fe^'
Li,
Mg
Mg
Fe"2
Mn
Mg
Mg
Z
Al
Al
Al
Al

Al
Al
Al
Al,
Mg
Al,
Fe"\
Mg
Al,Mn
Fe^^
Cr
Turmalin là khoàng vàt thude phu
Idp
silieat dào vdng [2, 5], don vi
càu trùe ca bàn gdm càc vdng lue giàc kép (2
tàng)
nàm bao quanh
càc
true bàe 3. Tàng 1 là vdng lue giàc gdm 6
tu
dién
SÌO4
mde noi vdi nhau,
ehùng ed màt tam giàc day gàn nhu vudng gdc vdi true bàe 3
va
càc dinh
cùng hudng
ve
mdt phia. Tàng 2 là vdng lue giàc gdm ba tam giàc
BO3

890
nàm xen ke vdi ba bàt dién, càu tao tu bdn
nguyén tu
oxy
va
hai
nhdm
OH
tao nén da dién phdi tri
hình
tàm màt (bàt dién) cho nguyén tu nhdm
Y (Li, Mg, Al). Càe vdng lue giàc kép xép chdng
lén
nhau tao thành
nhiing edt lue giàc vdi true bàe 3 nàm giùa. Càe nguyén tu Na. Ca phàn
bd
trong càc khoang trong giùa hai vdng lue giàc kép. Càe edt
lue
giàc
trén lién két vdi nhau theo hudng nàm ngang qua càe nguyén tu nhdm Z
(Al,
Fé,
Mn), phàn bd trong càc bàt dién phdi tri duge tao
bòi
5 nguyén
tu
oxy
va
mdt nhdm OH. Nhdm ddi
xùng

khdng gian eùa turmalin là
R3m. Ó mang ca sa hình màt thoi ed thdng so a = 9.54 A,
y =113
° 57', d
mang ca sd sàu phuang ed thdng sd a = 15.7 - 16.2 A,
e
= 6.9 - 7.5 A.
Càc
tinh cha't co
ly
eùa càe bié'n loai turmalin gàn tuang tu nhau: dd cùng
tucfng
ddi khoàng 7 - 7.5, ty trgng dao ddng trong khoàng 3.03 dén 3.22,
chiét suàt np =
1.612-
1.650,
ng=:
1.634-
1.671.
TurmaUn
là khoàng vàt dae trung cho dà pegmatit granit, càc dà
mach khi boa nhiét dich, mdt sd dà granit, dà bié'n chat. Trong càc dà này
thudng gap càc bié'n loai turmalin khàe nhau. Trong dà granit, pegmatit
thudng gap turmalin ed thành phàn tuang ùng vdi day ddng hinh elbait -
schorl, turmalin giàu magnesi bay dravit thudng dàc trung cho dà bié'n
chat, dà metasomatit. Tàt eà càe bié'n loai turmalin déu ed the dùng làm
do trang
sue
hoàc my nghé nhung già tri nhàt vàn là elbait.
Hình I

:
Cdu
trite
turmalin
891
MÓM
vàt
Màu
nghién
cùu gdm càc tinh the hoàc mành tinh the turmalin co
càe màu
khàe
nhau, da sd là màu dà tàeh rdi khòi dà gdc, ehi ed 2
trong 10 màu phàn tich là tinh the duge
là'y
true tiép tu dà pegmatit.
Càc màu phàn tich gdm:
1.
LYT 12 - mành tinh the sàe canh màu dò tim, bàn trong
2.
LYT
13
- tinh
thè
làng tru sàu phuang màu xanh lue phdt xàm, due
3.
LYT 14 - mành tinh
thè
sàe canh màu vàng lue, trong sudt
4.

LYT 15 - mành tinh thè sàe canh màu vàng phdt lue xàm,
due
5.
LYT 16 - mành tinh thè sàe canh phàn ddi màu: ddi màu lam
dàm xen ddi màu lam
tìm
rat nhat gàn nhu khdng màu.
6. LYT 18 - mành tinh thè sàe canh phàn ddi màu: hdng
nàu
nhat
vdi càe dai màu xàm xanh.
7.
LYT 20 - tinh thè làng tru màu nàu
cành
dàn.
8. LYT 20/1 - tinh thè làng tru, phàn ddi màu tu trong ra ngoài.
Trong - xàm nhat, ngoài - den, bàn trong. Tinh thè nàm trong dà
pegmatite, gap cùng
thach
anh àm khdi, amazonite, mica.
9. LYT 132/2 - tinh thè làng tru, phàn ddi màu
tu
trong ra ngoài,
trong - dd, ngoài - hong.
Tinh thè nàm trong dà pegmatite gap cùng thach anh àm khdi,
amazonite, mica.
10.
LY-Xl
- tinh dàm gdm nhiéu tinh thè turmalin hình làng tru
ngàn nàm

Idn
xdn, màu nàu.
Phuang phdp nghién cica
Vièe
phàn biét 3 bié'n
loaii
turmalin dravit, elbait, schorl
bang
càc phuang phàp ngge hgc ddn giàn nhu dua vào ty trgng, chiét
suàt thudng gap khd khan do ed nhùng khoàng già tri trùng
lap ò
càc bié'n thè khàe nhau
(bang
2). Cd thè phàn biét càc bié'n loai
dira
vào két
qua
phàn tich thành phàn
boa
hgc
bang
phuang phàp
mierosond, nhung
day
là phuang phàp phàn tich khà phùc tap
tir
khàu chuàn bi màu, phàn tich trén mày dén xù ly két
qua.
Ngoài
ra, ed mdt so hgp phàn khdng phàn tich dugc

bang
phuang phàp
này, vi du B, Li, OH.
892
Bang 2. Ty trong va chiét suàt
eùa
càc bié'n loai turmalin [9]
TT
1
2
3
Bien loai
Elbait
Dravit
Schorl
Ty trong
2.9-3.11
2.92 - 3.30
3.1 -3.2
ng
1.637-
1.651
1.627-
1.664
1.658- 1.668
np
1.618- 1.630
1.610-
1.634
1.628- 1.633

Vi thè
de nhàn dang chinh xàc bié'n loai turmalin
nguòi
ta thudng
dùng nhiéu phuang phàp
bò
trg nhau. Mdt trong nhùng phuang phàp
do là phuang phàp phàn tich càu trùe tinh thè
bang
tia ronghen trén
mày nhiéu xa bay ggi tàt là phuang phàp nhiéu xa ronghen. Trong
bài bao này su dung hai phuang phàp nhàn dang nhanh càc bié'n loai
turmalin thude hai day ddng hình pho bié'n là dravit - schorl
va
schorl
- elbait. Nguyén ly phuang phàp dua trén su thay
dói
già tri thdng sd
ò
mang co
so
do thay the ddng hình càe nguyén td hoà hgc dàn tdi su
co dàn càu trùe mang tinh thè. Dà ed nhiéu cdng trình nghién cùu
nhàn dang bié'n loai turmalin
dira
vào già tri thdng sd d mang ca
so.
Trén bang 3 là càc thdng sd d mang ca
so
duge eàe tàc già khàe nhau

sii dung làm
chuàn de
nhàn dang turmalin. Cd thè nhàn dang nhanh
càe bié'n loai elbait, shorl, dravit
bang
biéu dd thè hién su phu thude
thóng sd d mang e, c/a vdi thành phàn (hình 2). Su co dàn càu trùe
mang tinh thè cùng kéo theo su thay doi già tri khoàng eàeh giùa eàe
màt mang dàn tdi su dich chuyèn vi tri eàe pik
nbilu
xa. Sau khi
khào sàt ky càe giàn dd
nhilu
xa eùa eàe bié'n loai turmalin. Xoxetko
[10] da
di
xuàt su dung eàe pik nhiéu xa (003), (232),
(511)
làm pik
chuàn cho viéc nhàn dang bié'n loai turmalin (hình 3, 4, 5). Aphonina
[1] cùng dà xày dung eàe dd thi (hình 6,7)
va
phuang trình thè hién
su phu thude thdng sd d mang ea
so vào
thành phàn hoà hgc.
Elbait%
(mol)
= 7395.1 - 1029.1 e; sai sd 5 = ±10%(1)
Dravit% (mol) = - 7088,75

-i-
15842 c/a; sai sd
5
= ±10%(2)
893
Bang 3. Thdng sd d mang co so cua cac
uicn
i^ai
,.^
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

21
22
23
24
25
26
Bié'n
loai
D*
D*
D*
D*
D*
D*
D*
D*
U*
S*
s*
s*
s*
s*
s*
s*
E*
E*
E*
E*
E*
E*

E*
E*
E*
L*
Thóng so ó mang (A)
a
15.910
15.918
15.983
15.947
15.931
15.947
15.942
15.942
15.960
16.000
15.990
15.964
16.095
16.095
16.032
15.984
15.842
15.810
15.887
15.854
15.843
15.842
15.853
15.843

15.858
15.847
e
7.210
7.203
7.223
7.194
7.197
7.194
7.208
7.225
7.195
7.135
7.145
7.154
7.136
7.136
7.149
7.164
7.090
7.085
7.120
7.105
7.102
7.099
7.103
7.102
7.106
7.108
c/a

0.45317
0.45251
0.45192
0.45112
0.45176
0.4511
0.4521
0.4532
0.45081
0.44594
0.44684
0.4481
0.44337
0.4434
0.4459
0.4482
0.44754
0.44813
0.4482
0.4415
0.4483
0.4481
0.4480
0.44827
0.44810
0.44854
Khoàng càch
màt
mang d (À)
511

2.341
2.341
2.351
2.337
2.342
2.350
2.349
2.347
2.348
2.328
2.323
2.337
2.335
2.327
2.328
232
2.377
2.376
2.383
2.376
2.378
2.373
2.374
2.372
2.354
2.350
2.363
2.361
2.356
003

2.403
2.401
2.406
2.396
2.378
2.382
2.383
2.363
2.362
2.370
2.370
2.370
2.368
003-
511
0.062
0.060
0.055
0.028
0.033
0.036
0.035
0.039
0.033
0.035
003-
232
0.026
0.025
0.023

0.005
0.008
0.011
0.009
0.012
0.007
0.009
Tàc
già
Epprecht [10]
-
Xoxedko[10]
21-164*
14.76*
Tomisakatl]
\
Aphonhina[ll
Spprecht[l]
29-342*
Epprecht[10]
-
Xoxedko[10]
22-469*
Tomisaka[l]
Epprecht[l]
Aphonhina[l]
Minerals[10]
Epprecht[10]
Xoxedko[10]
Xoxedko[10]

Tomisaka[l]
Epprecht[l]
Aphonhina[l]
21-251*
26-964*
30-748*
D*
- Dravit,
U*
- Uvit,
S*
- Schorl, E* - Elbait, L* - Liddicoatit
21-164; 14-76; 29- 342; 22-469;
21-251;
26-694; 30-748* -
sdthii
tu càc phiéu ronghen eùa JCPDS.
894
Dua vào càc dd thi hoàc càc phuang trình trén ed thè xàc dinh
phàn
tram
càc hgp phàn elbait hoàc dravit trong eàe bié'n loai turmalin
thuòc day ddng hình schorl - elbait
va
dravit - schorl.
Càc màu nghién cùu duge
chup
giàn dd nbilu xa bdt trén mày
nhiéu xa SIEMEN D5005 (Trung tàm Khoa hgc vàt
liéu,

Trudng
DHKHTN).
Chédd
chup: dng ddng,
20 =10
- 70°, toc dd quay eùa dng
dém là 0.03 7 see.
Kit qua
Càe giàn dd nhilu xa duge giài doàn theo già tri khoàng càch màt
mang d(hkl)
va
eudng dd càc vach nhilu xa. Thdng sd d mang ea
so
duge tinh theo phuang trình:
l/(dhkl)^
=
4/3
(h^+hk-i-k^)
/
a^+P-fc^
Viéc tinh toàn thdng sd dugc
thirc
hién nhd phàn
mlm
do Phan
Thién San viét.
Càc pik duge ehgn de tinh thdng sd d mang là 122,
051,
003,
511,

440,
342, 413, 621, 333, 603, 271, 550, 054.
Thdng sd d mang ca sd dugc tinh cho tàt eà càc màu nghién cùu,
két
qua
duge trình
bay
trong bang 4.
Bang 4. Thdng sd d mang co sd ciia turmalin
Lue
Yèn (A)
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Màu
LYT12
LYT13
LYT14
LYT15
LYT16
LYT18
LYT20

LYT20/1
LY
132/2
LY-Xl
a
15.8243
15.9113
15.9045
15.9054
15.8655
15.8262
15.9629
15.9267
15.8365
15.9498
e
7.0914
7.2082
7.1168
7.1254
7.1097
7.0976
7.2014
7.1300
7.0937
7.1940
c/a
0.4481
0.4530
0.4475

0.4480
0.4481
0.4485
0.4511
0.4476
0.4480
0.4510
511
2.3256
2.3404
2.3358
2.3362
2.3307
2.3261
2.3484
2.3388
2.3266
2.3452
003
2.3648
2.4056
2.3685
2.3719
2.3686
2.3606
2.4059
2.3774
2.3998
Phàn tich càe giàn dd ronghen eùa càe màu nghién
ciiu

cho thay ed
thè phàn biét hai kiéu giàn dd theo hình thài
va
vi tri càc pik nhilu xa
511,
232
va
003:
kiéu thir
nhà't
bao gdm càe màu LYT 12
(N"
1); LYT
895
14
(N"
3); LYT 15
(N"
4); LYT lo
UN'
oy,
L^I
i io
v^^
-„ ^. . ,1
(N" 8); LYT 132(N" 9) tuang tu màu chuàn elbait
va
kiéu thù hai bao
gdm eàe màu LYT 13
(N"

2); LYT 20
(N"
7); LY-Xl
(N"
10) gid'ng
màu chuàn dravit (hình 3, 4).
Ve
dae dièm bé ngoài
ed
thè nhàn xét: càc
màu tuang ùng elbait ed nhiéu màu khàe nhau, tinh thè thudng ed màu
thay doi theo ddi phàn bd
tu
trong ra ngoài hoàc dgc theo ehiéu
dai
tinh
thè,
dd trong sudt khà cao. Càe màu tuang ùng dravit thudng ed dò
trong sudt kém han (due). Màu tinh thè ddng nhà't, pho bié'n là màu
xanh lue
va
nau cành dàn. Viéc phàn loai trén hoàn toàn phù hgp vdi
eàe két qua nhàn dang càc bién loai turmalin theo càe biéu dd biéu dién
su thay
dói
già tri khoàng càch màt mang
dj,,
va dfxn
(hinh 5)
va

su thay
dói
già tri thdng sd d mang e, e/a eùa turmalin thude hai
day
ddng hình
schorl - dravit
va
schorl - elbait (hình 2).
c/a
0,452
0.450
0.448
0.446
0.444
0.442
1
.Elbait
9
X^^
-
1 1
4
"^•8
Schorl
!
Schorl^
^
/
1
••

/
1
•2
Dravit
/•*
^
•
day1
•
day
2
•
day
3
1
7,2000
cM
Hinh 3.
Biéu
do nhàn dang càc
bién
hai
turmalin
Lue
Yèn
(day 1- Turmalin
Lue
Yèn, day 2- Tomisaka,
dàyi-
Aphonina)

Hình 2. Gian do nhiéu xg
turmalin: Phgm vi góc
29-
21-23° (dng Co) [10]
Dua vào phuang trình (1), (2)
va
biéu dò xàc dinh hgp phàn dravit
(hình 6), hgp phàn elbait (hình 7) dà xàc dinh dugc thành phàn
eùa
turmalin eàe màu ò Lue
Yèn (bang
5).
896
LYT
12(1)
2.36
2.3S
2.34
2.33
2.32
-
-
'
Sili
m:
>'/
'*A
/•s
1
Schorl

•s
\. •'
^'^9^
Dravit
•
Turmnim Lue Véri
•
ElbMl
Fnprecht.
1953.
S495
•
Drsvil.
Epprecht, 1953.
S.495
O
Sctìorl
Epprecht, 1953.
S.49S
_ 1 1 1
2.36 2.37
2.38 2.39
2.40 2.41
Hinh
5:
Turmalin
Lue
Yèn trén biéu do biéu dién su
thay ddi già tri khodng càch màt mgng
e/,,,

va d„i,j
cita turmalin thuóc
day
dóng hình
scliorl-dravit va
schorl-elbait [10]
c/o
0.453
Hình 6: Màu turmalin
Lue
Yèn trén biéu do xàc dinh
hgp phdn dravit [1]
709
% Elbait
Hình 4: Gian do nhieu xg turmalin
Lue
Hình 7: Màu turmalin Lue Yèn trén biéu dà
Yèn:
Phgm vi góc
20^37-3f
(dng Cu) xàc dinh hgp phdn elbait
[1]
897
Dua vào phuang trình (1), (2)
va biéu ao
xac
uum uup
pm»
w^
(hình 6), hgp phàn elbait (hình 7) dà xàc dinh duge thành phàn eùa

turmalin eàe màu ò Lue
Yèn
(bang 5).
Bang 5. Thành
phàn
turmalin xàc dinh theo già tri thdng sd
ò mang co so
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Màu
LYT
12
LYT13
LYT
14
LYT
15
LYT
16
LYT
18

LYT20
LYT20/1
LY
132/2
LY-Xl
e
7.0914
7.2082
7.1168
7.1254
7.1097
7.0976
7.2014
7.1300
7.0937
7.1940
c/a
0.4481
0.4530
0.4475
0.4480
0.4481
0.4485
0.4511
0.4476
0.4480
0.4510
Elbait
%
(mol)

97.4
91.2
62.4
78.5
91.0
57.6
95.1
Dravit
%
(mol)
87.7
57,6
56.0
Nhu vày,
bang
càc phuang phàp nhàn dang khàe nhau, két qua
thu dugc cho
thà'y,
turmalin càe màu khàe nhau eùa Lue
Yèn
thude hai
bié'n loai elbait
va
dravit. Thành phàn dao ddng trong pham vi khà
rdng, tu 57.6% dén 97,4% hgp phàn elbait
va
56,9% dén 87,7% hgp
phàn dravit.
Nhùng nghién cùu eùa Aphonina
ve

turmalin trong pegmatit [1]
cho thà'y càc thành he pegmatit khàe nhau dàc trung bòi nhùng bién
loai turmalin khàe nhau. Pegmatit ehùa kim loai hiém dàc trung bòi
turmalin thude day ddng hình elbait - schorl, trong khi pegmatit
museovit thudng ehùa turmalin eùa
day
ddng hình schorl - dravit,
turmalin trong pegmatit su gdm
va
pegmatit ehùa amazonit ed thdng
so e eùa d mang co
so Idn
nhà't
tue
là tuang ùng vdi loai turmalin giàu
sàt d vi tri càu trùe Y
va
Z. Trén biéu dd thè hién su thay dói già tri
thdng so d mang ea
so
eùa turmalin ed ngudn gdc thành tao khàe nhau
(hình 8) ed thè thà'y turmalin Lue
Yèn
phàn bd thành hai trudng dòc
làp:
càc màu LYT 13
(N"
2); LYT 20
(N"
7); LY-Xl

(N"
10) nàm gàn
898
duòng
biéu dién eùa day ddng hình dravit - schorl vdi hgp phàn ebù
yé'u là dravit, eàe màu
con
lai bao gdm LYT
12
(N"
1); LYT 14
(N"
3);
LYT 15
(N"
4); LYT 16
(N"
5); LYT
18
(N"
6); LYT 20/1
(N"
8); LYT
132
(N"
9) nàm gàn dudng biéu dién eùa day ddng hình elbait - schorl
vdi hgp phàn elbait cao.
Day
cùng là trudng phàn bd turmalin
ed

ngudn gdc pegmatit kim loai hiém. Trong càc
qua
trình dia chat thành
tao dà quy, pegmatit ed mdt y
nghla
dàc biét quan trgng vi nhiéu loai
dà quy chat lugng cao (màu sàe dep, phong phù, dd trong sudt cao,
kich thude tinh thè
Idn)
lién quan vdi
qua
trình này. Trong càc thè
pegmatit kim loai hiém, ngoài turmalin nhiéu màu,
con ed
thè gap eàe
loai dà quy khàe nhu aquamarin, vorobevit, spodumen, thach anh àm
khòi, ametist Ngoài ra, loai hình pegmatit này cùng là ngudn quan
trong eung càp nguyén liéu cho viéc
san
xuàt eàe kim loai hiém nhu
Li,
Cs, Be, Ta, Nb, Viéc xuàt hién turmalin thude bié'n loai elbait ò
Lue
Yèn
là dàu hiéu cho viéc tìm kiém loai hình pegmait ed y nghla
còng
nghiép này. Su thành tao bién loai dravit ed thè lién quan vdi qua
trình khù pegmatit bòi mdi trudng dà cacbonat vày quanh. Trong
triròng
hgp này dravit

ed
thè di cùng spinel
va
ruby [8].
c/a
0.453 -
0.451
0.449
0.447
• Turmalin trong pegmatit
chaa
kim loai hiém
O Turmalin trong pegmatit
museovit
*
Turmalin trong pegmatit
sirgóm
• Turmalin trong pegmatit amazonit
•
Turmalin
LiJc Yèn
Dravit
Elbait
7.08
7.10
7.12 7.14
7.16 7.18
7.20
7.22
e,

A
Hình 8. Turmalin
Lue
Yèn trén biéu do the hién su thay doi già tri thóng so
6 mgng ca sd
cita
turmalin
co
ngudn gdc thành tao khàe nhau [1]
Ket
Juan
Sii dung phuang phàp phàn tìeh càu trùe tinh thè
bang
phuang
phàp bdt trén mày nhilu xa ronghen SIEMEN D 5005 dà cho phép
nhanh chdng xàc dinh dàc dièm càu trùe mang tinh thè turmalin.
Dira
899
vào két qua xàc dinh thdng sd d mang ea so va
Kiiuaug
^a^i^
£,iuc.
^^c
màt mang dà nhàn dang dugc càe bié'n loai eùa turmalin Lue Yèn
thude hai
day
ddng hình là elbait - schorl
va
dravit - schorl vdi hgp
phàn elbait

va
dravit vugt trdi. Càc bién loai thude day elbait - schorl
ed chat lugng ngge cao han (màu sàe dep
va
phong phù han, dd trong
sudt cao han, kich thude tinh thè thudng
Idn
han). Su thành tao hai
bién loai này lién quan vdi càc
qua
trình dia chat khàe nhau, ed thè là
qua
trình két tinh pegmatit tu dung thè magma
va
qua trình khù
pegmatit bòi mdi trudng dà vày quanh. Su xuàt hién bién loai elbait là
dàu hiéu
de
tié'p tue tìm kiém càc loai dà quy khàe cùng nhu càc
khoàng vàt
chiia
kim loai hiém lién quan vdi loai hình pegmatit kim
loai hiém d vùng md Lue
Yèn.
Càe tàc già chàn thành càm
on
Chuang Trình Nghién cùu Ca bàn
dà tài trg cho cdng trình này. Càc tàc già cùng càm an Tién sì
Le
vàn

Vu (Trung tàm Khoa hgc vàt liéu, Trudng DHKHTN) dà thue hién càc
phàn tich trén mày nhiéu xa ronghen.
Summary
The Dertermination of
Lue
Yen gem quality tourmalines
by X-ray
powder
difraction analysis
Ngiiy
Tuyet Nhung.
Ngiiyin
Thi Minh Thuyet
Crystal strueture
characteristics
of LucYen gem quality
tourmaline bave been studied by X-ray powder diffraetion method. On
the base of determined unit
celi
parameters and interplanar
spacing
d,
two varieties of tourmaline as elbaite and dravite in which the first has
higher gem quality were found out. The formation of these
tourmalines relates the different geological process. The appearance of
elbaite is the sign for the
search
of
rare-metal
pegmatite having an

indutrial significance in LucYen mining area.
Tài
llèu
tham
khào
1.
Aphonina G. G. et al (1980). Thdng sd d
mUng
ca
sa eùa
turmalin
co
thdnh phdn khdc nhau. Tap chi eùa Hdi
Khoàng
hgc Toàn Lién Bang Nga (tié'ng Nga). Sd
1,
Tr 105
-112.
900
2.
Bragg L., Claringbull G. F. (1967) Crystal
struetures
of
minerai (bàn dich tié'ng Nga ). Moscva. Nxb. "Mir", 390 tr.
3.
Deer W.A., Howie R.A., Zussman
J.(1992)
An
introdiiction
to

the Rock - Forming Minerai. Longman Group Limited
Produeed. Hong Kong. 696 pp.
4.
Kieplenko. E.
Ia.(1982).
Dia chdt md dd quy (tié'ng Nga).
Moscva. Nxb. "Nhedra". 278 tr
5.
Lima - de - Paria J. (1994). Structural Mineralogy. An
Introduetion. Kluwer Academie Publishers. London. 346pp.
6. Nguy Tuyét Nhung. Vù Thu Huang (1996). Turmalin Lue Yen
vd ddc diim ugge hoc. Tap chi Dia chat. A/ 237, Tr 48 -
51.
Ha
Ndi.
7.
Nguy Tuyet Nhung,
Nguyén
Ngoc Truong, Le Thi Thu Huong
(2003).
Gem minerals in Lueyen marble. Proceeding of The 2'"'
International Workshop on Geo - an Material - Science on Gem
- Minerals of Vietnam, pp 187 - 194. Hanoi
8. Petrussenko S Arnaudov V. (1996).
Desilieated
pegmatites
with dravite and corundum from the Ihtiman Sredna Gora Mt.
Geochem.
Minerai and Petrol.
31.

pp 65 - 77
9. Tourmalin -1. (1985). The Mineralogical Record Magazine.
V.16.N.5.
USA.
10.
Xoxedko T. A. et al (1986). Vi viéc nhàn dqng turmalin bang
phuang phdp ronghen. Tap chi eùa Hdi Khoàng hgc Toàn Lién
Bang Nga (tié'ng Nga).
Sd3,
Tr 369 - 377.
901