Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương I X- Hệ thần kinh- sinh học 8 THCS

Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
PHẦN I
MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay:
Dân tộc ta vốn có truyền thống hiếu học và tôn sư trọng đạo, cha ông ta đã
để lại cho chúng ta nhiều tư tưởng giáo dục với cốt lõi là “lấy việc học làm gốc”
ngang tầm với những tư tưởng trong thế giơi hiiện đại như là học để làm người,
học để hành, hành để học.
Ngay từ những năm 60 của thế kỷ, đã xuất hiện mong muốn hiện đại hoá,
tích cực quá trình giáo dục. Trong nhà trường điều chủ yếu không phải là chủ nhồi
nhét cho học sinh một mớ kiến thức hỗn độn, tuy rằng kiến thức là cần thiết song
điều chủ yếu là phải giáo dục cho học trò phương pháp tự suy nghĩ, tự biết suy
luận, phương pháp diễn tả, rồi đến phương pháp giải quyết vấn đề. Phạm Văn
Đồng 1989 – Hãy tiến mạnh trên mặt trận khoa học và kỹ thuật - Nhà xuất bản sư
thật Hà nội: “Dạy học phải phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo, tự học, tự rèn
luyện bản thân của học sinh ”, “Thầy chủ đạo và trò chủ động”… Hoài bão khoa
học cao quý lúc bấy giờ là “Biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo, quá
trình dạy học song song quá trình tự học”.
Để góp phần trong cuộc cách mạng về giáo dục, Nghị quyết TW IV khoá 7
đã đề ra nhiệm vụ “Đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học,
nghành học”. Nghị quyết TW 2 khoa VIII đã chỉ rõ một nhiệm vụ quan trọng cuả
ngành giáo dục đào tạo là “Đổi mới phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối
truyền thụ một chiều, rèn luyện thói quen, nề nếp tư duy sáng tạo của người học”.
Với tư tưởng chiến lược cơ bản của Đảng là “Lấy nội lực, năng lực tự học làm
nhân tố quyết định sự phát triển của bản thân người học”. Vì vậy chúng ta có thể
coi tự học là mũi nhọn chiến lược của giáo dục đào tạo của nước ta hiện nay.

1
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
2. Do thực trạng dạy học hiện nay:

Quá trình tự học tự đào tạo là sụ kết hợp của quá trình dạy của thầy và quá
trình học của trò thành một quá trình thống nhất biện chứng, tác động qua lại lẫn
nhau. Mấy năm gần đây việc dạy của thầy và tự học của trò đã và đang là mối quan
tâm của rất nhiều nhà giáo dục. Trong việc ứng dụng các phương pháp dạy học tích
cực lấy người học làm trung tâm, còn thầy giáo chỉ là người hướng dẫn. Vấn đề tự
học và tư tưởng lấy việc học của trò làm gốc là một quá trình lâu dài không phải
một sớm một chiều và của riêng ai.
Việc tự học của học sinh THCS là một điều rất cần thiết, trong việc tích luỹ
kiến thức cho bản thân học sinh. Đặc biệt môn sinh học ở trường THCS là chìa
khoá để mở cánh cửa để bước vào thế giới sinh vật, góp phần trang bị cho thế hệ
trẻ những kiến thức sinh học, phổ thông, cơ bản hiện đại. Hiện nay lại có rất nhiều
thành tựu sinh học được ứng dụng vào đời sống mang lại hiểu quả cao. Do vậy
trang bị cho học sinh phương pháp tự học, tự nghiên cứu để học sinh thu nhận kiến
thức và ứng dụng vào trong thực tế.
Tuy vậy, trong thực tế dạy học hiện nay việc áp dụng phương pháp dạy
học hướng dẫn học sinh tự học của giáo viên THCS ở tất cả các môn học nói
chung và môn sinh học nói riêng còn gặp rất nhiều lúng túng và khó khăn. Là một
giáo viên môn sinh học, qua thực tế dạy học , điều kiện cơ sở vật chất ở trường
THCS, đặc biệt qua nghiên cứu nội dung chương trình sinh học lớp 8 và yêu cầu
thực tiễn khi dạy học chương 9: Hệ thần kinh, vơí mong muốn nhỏ bé vào việc đổi
mơí phương pháp dạy học môn sinh học ở trường THCS, nhằm nâng cao chất
lượng dạy và học môn sinh học.
Nhận thấy tính thực tiễn và cấp thiết của vấn đề trên tôi mạnh dạn đi vào
nghiên cưu đề tài: “Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học
chương I X- Hệ thần kinh- sinh học 8 THCS”

2
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
II MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Đề xuất các biện pháp hướng dẫn học sinh tự học và tổ chức các hoạt động

học tập cho học sinh tự học SGK nói chung và chương hệ thần kinh sinh học 8 nói
riêng.
III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
1. Hệ thống hoá cơ sở lý luận về việc đề xuất các biện pháp để hướng dẫn học
sinh tự học SGK.
2. Xác định thực trạng của các biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK.
3. Đề xuất về những chỉ tiêu thăm dò khả năng tự học của học sinh (Điều tra
qua phiếu).
4. Đề xuất các biện pháp thăm dò khả năng tự học cho học sinh qua dạy học
chương I X “Hệ thần kinh”.
5. Thiết kế một số baì giảng theo hướng để hướng dẫn học sinh tự học chương
Hệ thần kinh sinh học 8.
IV ĐỐI TƯƠNG NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu các biện pháp hướng dẫn năng lực tự học cho học sinh trong dạy
học chương hệ thần kinh.
V. KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
Học sinh lớp 8 của trường THCS Nghĩa Hồng – Nghĩa Đàn- Tỉnh Nghệ An.
VI. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Để thực hiện tốt nhiệm vụ đã nêu trên, tôi sử dụng các biện pháp nghiên cứu
sau:
1. Nghiên cứu lý thuyết:
- Nghiên cứu tài liệu và đường lối chính sách có liên quan nhằm xây dựng
cơ sở lý thuyêt cho đề tài.

3
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
- Nghiên cứu các tài liệu về đổi mới phương pháp dạy học, cơ sở lý luận
nhằm tổ chức hoạt động cho học sinh.
- Nghiên cứu tài liệu hướng dẫn dạy học sinh học 8, tài liệu giáo khoa sinh
học 8, tài liệu tham khảo nói chung và đảm bảo kiến thức về chuyên môn vững

chắc.
2. Phương pháp điều tra sư phạm:
- Dùng phiếu để điều tra tình hình giảng dạy của giáo viên sinh học và tình
hình học tập của học sinh.
- Dự giờ, trao đổi trực tiếp với đồng nghiệp để điều tra chất lượng và ý thức
học tập của học sinh.
- Điều tra cơ sở vật chất phục vụ học tập ở trường, tình hình địa phương nơi
trường đóng để tìm hiểu phương tiên, phương pháp dạy học đã và đang sử dụng.
3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm:
- Soạn giáo án thực nghiệm có đề xuất các biện pháp tổ chức các hoạt động
tự học cho học sinh.
- Tiến hành thực nghiệm ở trường THCS Nghiã Hồng – Nghĩa Đàn - Nghệ
An.
- Chọn lớp thực nghiệm và đối chiếu: Dựa vào kết quả khảo sát, vào thực
trạng tổ chúc hoạt động học tập của học sinh, chọn trong khối 8.
- Bố trí thực nghiệm:
+ Lớp thực nghiệm: Bài học được thiết kế có sử dụng các phương pháp tổ
chức các hoạt động hướng dẫn học sinh tự học.
+ Lớp đối chứng: Bài học thiết kế theo hướng sử dụng phương pháp dạy học
thông thường mà giáo viên thường sử dụng.
+ Lớp thực nghiệm và đối chứng tiến hành song song cùng một giáo viên
dạy, đồng đều về thời gian, nội dung kiến thức và điều kiện dạy học (trình độ các
lớp đã được kiểm tra đánh giá trước)

4
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
- Các bước thực nghiệm:
+ Thực nghiệm thăm dò trước.
+ Thực nghiệm chính thức.
+ Số bài thực nghiệm gồm 7 bài: bài 45, bài 46, bài 47, bài 48, bài 49, bài

50, bài 51 Sách giáo khoa sinh học lớp 8, mỗi bài dạy một tiết.
Sau một bài dạy có kiểm tra chất lượng lĩnh hội kiến thức ở cả các lớp thực
nghiệm và đối chứng cùng một đề kiểm tra, chấm cùng một biểu điểm đánh giá.
Kiểm tra độ bền kiến thức sau khi học hết chương.


5
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
PHẦN II
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC ĐỀ XUẤT CÁC BIỆN PHÁP
HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC
I. THẾ NÀO LÀ TỰ HỌC
Câu hỏi đó tưởng chừng như rất đơn giản để trả lời: Tự học là học không có
thầy chứ còn gì nữa. Trả lời như vậy thì lập tức có ngay hàng loạt câu hỏi khác.
Thế câu “không thầy đố mày làm nên” là chống lại việc tự học ư? Trẻ con, người
kém thông minh có tự học được không v…v. Tự học không phải là học không có
thầy mà ở đây vai trò của người thầy là tổ chức hướng dẫn cho người học phát huy
hêt khả năng của mình, phải tự tìm tòi, phát hiện ra ván đề cốt lõi. Bởi vì ta thấy
môt thực tế rằng chỉ với nổ lực của bản thân mình thì kiến thức thu được mới bền
vững và sinh động.
Tự học là tự mình động não suy nghĩ, sử dụng năng lực trí tuệ(quan sát, so
sánh, phân tích, tổng hợp v…v) và có khi cả cơ bắp khi phải sự dụng công cụ, cùng
các pẩm chất của mình để chiếm lĩnh một lĩnh vực nào đó của nhân loại, biến lĩnh
vực đó thành sở hữu củ mình.
Điều đó cho thấy cốt lõi của việc học là tự học, hễ có học là có tự học vì
không ai có thể học hộ cho người khác. Học là một đặc trưng của con người , trong
đó học đóng vai trò chủ thể, và tri thức khoa học là đối tượng để chiễm lĩnh. Hoạt
động tự học là một quá trình tự giác, tích cưc tự chiễm lĩnh tri thức khoa học bằng

6
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
hành động của chính mình hướng tới những mục đích nhất định. Do đó đểư hoạt
động học có hiệu quả, quá trình tổ chức dạy học phải làm cho hoạt động học của
học sinh chuyển sang tự học. Tuy nhiên trong quá trình tự học cần phải có sự
hướng dẫn giúp đỡ của giáo viên, đó là việc giáo viên xác định các nhiệm vụ nhận
thức,trình bày nội dung tri thức đến các bước đi và các uêu cầu kế hoạch cụ thể.
Đồng thời giáo viên thường xuyên uốn nắn giúp đỡ cho quá trình tự học của học
sinh thông qua các kiến thức kiểm ta trên giờ lên lớp.
Tự học của học sinh THCS phải có sự định hướng của giáo viên. Ngoài
những giờ lên lớp GV trực tiếp giảng dạy. Quá trình học tập khi không có GV,
người học phải chủ động tự sắp xếp kế họach huy động trí tuệ kĩ năng của bản thân
để học tập theo yêu cầu và hướng dẫn của giáo viên: ôn tập, làm bài tập nâng
cao… nhằm hoàn thành nhiệm vụ học tập. Hay nói cách khác, GV đã điều khiển
gián tiếp quá trình tự học của học sinh thông qua các nhiệm vụ học tập được giao
về nhà sau mỗi bài giảng.
Trong dạy học, ngoài hoạt động học tập những chương trình theo quy định
hiện hành, việc học tập thường xuyên qua hoat động thực tiễn và cuộc sống thì học
sinh phải hoàn toàn tự học.
Như vây, khái niệm tự học là rất rộng, nó có thể diễn ra với nhười học khi có
giáop viênb trực tiếp giảng day, hoặc khi có sự điều khiển gián tiếp của giáo viên.
II. TỰ HỌC CÓ KHÓ KHÔNG
Như chúng ta đã biêt, tư học tức là tư mình động não, tự suy nghĩ, biết sử
dụng các năng lục tái tạo(biết quan sát, phân tích…) để từ đó chiễm lĩnh một năng
lực hiểu biết nào đó của nhân loại biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình.

7
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
Học sinh muốn có kiến thức sâu và hiểu biết rộng, để tích luỹ thêm kiến thức
chuẩn bị cho tương lai, thì học sinh phải rèn luyện cho mình năng lực tự học.

Ngoài những bài giảng của GV, học sinh phải tự tìm tòi tài liệu ở thư viện để đọc
thêm, giải quyết các bài tập trong sách bài tập, sách tham khảo để biết thêm nhiều
tri thức mới.
Khả năng tự học là tiềm ẩn trong mỡi con người, đối với học sinh THCS thì
khả năng tự học là rất cần thiết. Mỗi học sinh đều có sở trường riêng, nếu được
khơi gợi, kích thích, đòi hỏi con người phải tìm tòi, phải suy nghĩ và phát huy tư
duy sáng tạo đến mức cao nhất thì cái tiềm tàng đó sẽ thành hiện thực. Muốn vậy
GV phải tìm ra các biện pháp hướng dẫn học sinh để học sinh nhận thức õ tầm
quan trọng của việc tự học làm cho học sinh say mê hơn và là động lục thúc đẩy
quá trình tự học của học sinh .
Hiện nay, hoạt động học tập của học sinh còn mang tính chất thụ động, các
em phụ thuộc quá nhiều vào GV và những tri thức trên lớp của GV, ghi nhớ một
cách máy móc chứ không phải là có sự sáng tạo hay việc tìm ra nhưng cái hay cái
mới nào khác nên kết quả còn rất thấp. Nguyên nhân chủ yếu là do học sinh chưa
có ý thức về bản thân mình. Mặt khác do GV chua tìm ra được các biện pháp cụ
thể để hướng dẫn học sinh tự học. Phần lớn GV thường soạn bài bằng cách sao
chép SGK, còn nặng nề về thông báo , dạy theo lối truyền thụ một chiều “ thầy đọc
trò chép”. Không tổ chức được các hoạt động học tập cho các em, không dự kiến
được các biện pháp để hướng dẫn học sinh tự học. Điều đó cho thấy tự học không
phải là khó nếu học sinh ý thức được việc học của mình và GV có những biện pháp
để hướng dẫn học sinh tự học một cách tích cực và có hiệu quả cao.
III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
Trong hoạt động hướng dẫn, dạy chính là sự tổ chức hay điều khiển tối ưu
hoá quá trình chiếm lĩnh tri thức khoa học để hình thành và phát triển nhân cách

8
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
cho người học. Hoạt động dạy học có hai chức năng luôn gắn kết chặt chẽ với nhau
“truyền đạt thông tin dạy học và điều khiển hoạt động học’’.

Ở hình thức này thời gian giáo viên trực tiếp giảng dạy sẽ ít hơn, chủ yếu
dành thời gian cho học sinh tự học. Hình thức dạy học “ tự học có hướng dẫn ” là
một trong những biện pháp để phát huy tính tích cực học tập của học sinh.
Từ sơ đồ dạy học trên có thể hiểu khái niệm hướng dẫn tự học là sự điều
khiển của GV trong việc định hướng, tổ chúc và chỉ đạo nhằm giúp học sinh tối ưu
hoá quá trình tự chiếm lĩnh tri thức, hình thành kỹ năng, kỹ xảo thông qua đó hình
thành và pháp huy nhân cách cho học sinh.

9
Tri thức
Trò
Tự nghiên cứu, tự
thể hiện, tự kiểm tra
Thầy
Hướng dẫn, tổ chức,
trọng tài, đánh giá
Lớp, nhóm
Thảo luận, bổ sung,
kiểm tra.
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
Tự học có hướng dẫn là một hình thức tổ chức dạy học mà trong đó thầy
đóng vai trò người định hướng, dẫn
* Nguyên tắc cơ bản trong hướng dẫn học và tự học
* Nguyên tắc đảm bảo tính lôgíc nội dung và mục tiêu chương trình
* Nguyên tắc sử dụng hướng dẫn của GV phải phát huy tối đa nỗ lực của
học sinh
* Nguyên tắc đảm bảo hiệu quả việc tự kiểm tra đánh giá và duy trì

thường xuyên thông tin ngược chiều từ học sinh đến GV.
- Trong đó học sinh tự kiểm tra, tự đánh giá là một trong ba thành tố cơ bản
nhất của tự học có hướng dẫn. Nếu học sinh nắm vững phương pháp tự đánh giá
thì họ sẽ điều chỉnh kịp thời hạt động tự học của mình sao cho có hiệu quả nhất,
đồng thời bồi dưỡng duy trì thường xuyên ý thức tự học. Để hình thành và phát
triển năng lực tự đánh giá cho học sinh, GV phải có các phương pháp hướng dẫn
học sinh cách phân chia các mục tiêu chương trình thành mục tiêu bộ phận, trong
đó các tiêu chí đánh giá rõ ràng để sau khi giải quyết mỗi nhiệm vụ tự học, học
sinh có thể tự biết rằng mình đã hoàn thành nhiệm vụ ở mức nào.
- Tuy vậy việc đánh giá kết quả học tập của học sinh từ phía GV không thể
thiếu vì nó vùa có giá trị chỉ đạo, điều khiển vùa để khẳng định thành tích học tập
của học sinh. GV đánh giá kết quả học tập của học sinh là biện pháp hướng dẫn,
rèn luyện kỹ năng tự đánh giá cho học sinh đồng thời giúp cho việc đánh giá chất
lượng tự học chuẩn xác, khánh quan hơn. Nó còn là nguồn thông tin phản hồi để
qua đó GV đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phương pháp hướng dẫn tự học của
mình kịp thời đồng thời bổ sung những khiếm khuyết về phương pháp tự học trong
quá trình tự học của học sinh
triển rộng khắp trên thế giới. Nền kinh tế học tập coi động lực chủ yếu của
nền kinh tế là học tập, nền kinh tế tri thức coi tri thức là lực lượng sản xuất trực
tiếp sản xuất ra các sản lượng mang hàm lượng trí tuệ cao.

10
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
Cùng với sự hình thành và phát triển của nền kinh tế mới, ở nước ta đòi hỏi
ngành giáo dục phải đào tạo ra một lớp người năng động, sáng tạo, đáp ứng yêu
cầu phát triển của xã hội.
Để học thường xuyên, học cho bản thân người học thì nhà giáo dục phải xác
định được các biện pháp hướng dẫn học sinh tự học. Vì bên cạnh việc nắm đựơc tri
thúc trên lớp, học sinh còn học cách lĩnh hội kiến tức ngoài xã hội từ đó nâng cao
chất lượng học tập, tạo tiền đề cho sự phát triển năng lực nhận thứccủa học sinh.

Giúp học sinh không những lĩnh hội tri thức một cách chủ động, vững chắc mà còn
phát triển kỹ năng tư duy, tổng hợp, khái quát hoá nội dung kiến thức một cách tốt
nhất.
IV. CÁC BIỆN PHÁP HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC
• Tự học qua sách giáo khoa, sách tham khảo:
SGK là nguồn tri thức quan trọng cho học sinh, nó quy định liều lượng kiến
thức cần thiêt của môn học, là phương tiện phục vụ đắc lực cho GV và học sinh.
SGK có kênh hình và kênh chữ thể hiện nội dung kiến thức.
Ngoài SGK thì sách tham khảo cũng là nguồn tri thức bổ sung quan trọng
cho học sinh. Nguồn tri thức này không chỉ phục vụ trực tiếp cho việc hoàn thành
nhiệm vụ trí dục quy định trong chương trình, mà còn có tác dụng giáo dục, năng
cao sự hiểu biết cho học sinh.
Do vây, dạy học sinh tự thu nhận kiến thức, chính là rèn luyện cho học sinh
phương pháp đọc sách, kỹ năng, kỹ xảo đọc sách.
Để học sinh sử dụng tốt SGK và Sách tham khảo cần rèn luyện cho học sinh
một số kỹ năng cơ bản sau:
Trong khâu củng cố kiến thức rèn luyện kỹ năng kỹ xảo
- Sau khi giới thiệu nội dung tài liệu thì học sinh đọc SGK. Sau đó học sinh
chiếu lời giảng của GV với nội dung đọc được từ sách.

11
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
- Tổ chức học sinh làm việc với SGK nhằm mục đích ôn tập, củng cố tài liệu
trên cơ sở hệ thống kiến thứccủa một chương hay nhiều chương.
- GV ra cá Dạy học sinh kỹ năng tự đọc SGK và rút ra được những nội dung
cơ bản từ tài liệu. Thường xuyên đặt ra câu hỏi: “ở đây nói lên cái gì?”, “ở đay đã
đề cập đến những khía cạnh nào?”. Như vậy học sinh phải đạt được ý chính của nội
dung đọc được, đặt tên đề mục cho phần, đoạn đã đọc sao cho tên đề mục phản ánh
được ý chính.
- Dạy học sinh biết cách phân tích những bài đọc được, chia thành những

luận điểm khao học khác nhau và nêu được ý nghĩa của nó.
- Dạy học sinh biết cách trả lời câu hỏi đã có trên tài liệu đã đọc được, bằng
cách tái hiện hoặc phân tích, so sánh, thiết lập mối quan hệ nhân quả tuỳ theo câu
hỏi đã đề ra.
- Dạy học sinh biết lập một giàn bài qua tài liếuGK.
- Dạy kỹ năng tóm tắt tài liệu đọc được
- Dạy kỹ năng đọc và phân tích bảng số liệu, biểu đồ, đồ thị hình vẽ trong
SGK.
• Sử dụng SGK trong khâu nghiên cứu tài liệu mới:
- Tổ chức cho học sinh làm việc với sách ngay sau khi GV ra bài tập
nhận thức hoặc ngay sau khi GV đặt tình huống có vấn đề.
- Tổ chức cho học sinh đọc những đoạn có mô tả sự kiện, còn những vấn
đề khó, phức tạp GV cần giải thích cho sánh tỏ.
- GV tổ chứ giải đáp tái hiện hoặc để học sinh độc lập nghiên cứu lại
SGK trước khi cho các em nghiên cứu nội dung mới.
- Đọc sách sau khi quan sát thí nghiệm, hoặc sau khi quan sát các đồ
dùng trực quan khác.

12
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
Sử dụng SGK, các bài tập khác nhau để tổ chức học sinh nghiên cứu SGK.
Có thể là yêu cầu học sinh sưu tầm các tài liệu trực quan vật mẫu để minh hoạ
khẳng định một khái niệm, một quy luật được trình bày trong SGK
- Bài tập luyện tập một quy tắc, một định luật.
- Bài tập yêu cầu đọc SGK, ôn lại những kiến thức, kỹ năng và kỹ
xảo.

13
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
CHƯƠNG II: CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC ĐỀ XUẤT CÁC BIỆN PHÁP

HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
I. THỰC TRẠNG TRONG TRƯỜNG THCS HIỆN NAY
1. Tình hình dạy của giáo viên:
Đa số giáo viên thường quan niệm kiến thức là mục đích của quá trình dạy
học nên chỉ quan tâm đến phương pháp truyền thụ kiến thức của bài đúng với nội
dung SGK.
Một số giáo viên chưa có kỹ năng soạn bài, vẫn áp dụng một cách rập
khuôn, máy móc lối dạy học "truyền thống" chủ yếu giảo thích, minh hoạ sơ sài,
nghèo nàn, tái hiện, liệt kê kiến thức theo SGK là chính, ít sử dụng câu hỏi tìm tòi,
tình huống có vấn đề… coi nhẹ rèn luyện thao tác tư duy, năng lực thực hành, ít sử
dụng các phương tiện dạy học nhất là các phương tiện trực quan để dạy học và tổ
chức cho học sinh nghiên cứu thảo luận trên cơ sở đó tìm ra kiến thức và con
đường để chiếm lĩnh kiến thức của học sinh.
Để có một tiết dạy tốt thì giáo viên chuẩn bị bài giảng phải tốt, phải dự kiến
được các tình huống, cách sử dụng các phương tiện dạy học hợp lý, giúp học sinh
dễ hiểu, dễ nhớ, mở rộng và chắt lọc kiến thức, rút ra những thông tin cần thiết phù
hợp đối với từng nội dung bài giảng.
Thực tế, giáo viên thường soạn bài bằng cách sao chép lại SGK hay từ thiết
kế bài giảng, không giám khai thác sâu kiến thức, chưa sát với nội dung chương
trình, hướng dẫn học sinh vận dụng kiến thức giải quyết những vấn đề từ nhỏ đến
lớn trong thực tế đời sống và sản xuất. Khi dạy thường nặng về thông báo, không
tổ chức hoạt động học tập cho các em, không dự kiến được các biện pháp hoạt
động, không hướng dẫn được phương pháp tự học.
Mặt khác, phương pháp dạy học phổ biến hiện nay vẫn theo "lối mòn", giáo
viên truyền đạt kiến thức, học sinh thụ động lĩnh hội tri thức. Thậm chí có giáo

14
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
viên còn đọc hay ghi phần lớn nội dung lên bảng cho học sinh chép nội dung SGK.
Việc sử dụng các phương tiện dạy học: phiếu học tập, tranh ảnh, băng hình, bản

trong… chỉ dùng khi thi giáo viên hay có đoàn thanh tra, kiểm tra đến dự, còn các
tiết học thông thường hầu như "dạy chay".
Khi dạy chương VI rất cần đến phương tiện trực quan minh hoạ, có như thế
học sinh mới hiểu nội dung bài giảng một cách sâu sắc. Nhưng việc sử dụng
phương tiện như một nguồn tri thức chiếm tỷ lệ thấp. Với cách sử dụng đó, học
sinh ít có các hoạt động tự học, hoạt động chủ yếu là giáo viên, tạo không khí lớp
học buồn tẻ nhạt, không gây được hứng thú học tập cho học sinh, học sinh thụ
động lĩnh hội kiến thức truyền đạy từ giáo viên.
Do việc truyền đạt kiến thức của giáo viên theo lối thụ động nên rèn luyện
kỹ năng tự học cũng như việc hướng dẫn tự học của giáo viên không được chú ý
làm cho chất lượng giờ dạy không cao.
2. Tình hình học tập của học sinh:
Hiện nay, việc học tập của học sinh về môn Sinh học nói chung và chương
Hệ thần kinh sinh học 8 nói riêng chưa được học sinh quan tâm, chú ý không hứng
thú với môn học, chỉ coi đó là nhiệm vụ. Trong giờ Sinh học có hiện tượng nói
chuyện riêng, học các môn học khác, hoặc luôn học ở tình trạng thụ động, máy
móc tái hiện kiến thức, ít vận dụng linh hoạt vào các tình huống khác nhau do đó
hiệu quả lĩnh hội còn thấp, làm giảm hiệu quả học tập bộ môn.
Qua trò chuyện, trao đổi với giáo viên và học sinh thấy, nếu giáo viên nào có
biện pháp tổ chức hoạt động học tập cho học sinh bằng cách sử dụng phương tiện
dạy học và các phương pháp tích cực hoá hoạt động học tập cho học sinh để tự
nghiên cứu, thảo luận để xây dựng và hình thành kiến thức thì học sinh hứng thú
học tập, tích cực phát biểu ý kiến. Còn những giờ giáo viên dùng phương pháp
thuyết trình, sử dụng phương tiện để minh hoạ kiến thức SGK được sử dụng như
thông báo không có sự gia công giờ học kém sôi nổi và hiệu quả không cao.

15
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
Cũng qua điều tra cho thấy, trong giờ lên lớp các hoạt động tập trung chủ
yếu vào giáo viên, giáo viên không hướng dẫn học sinh nghiên cứu để tự lĩnh hội,

tự tìm lấy tri thức mà lại đóng vai trò là người lĩnh hội tri thức một cách thụ động.
Cũng từ đây, ta thấy việc tự học của học sinh không theo một phương pháp nào cả
nên hiệu quả không cao. Học sinh chưa được rèn luyện những kỹ năng cần thiết để
xử lý những thông tin thu thập được từ các nguồn khác nhau trong cuộc sống. Do
vậy quá trình dạy học học sinh học nêu ở trên, ta thấy cần thiết phải thay đổi
phương pháp dạy học theo hướng phát huy tích cực, chủ động học tập của học
sinh. Đòi hỏi việc tổ chức các phương pháp rèn luyện năng lực tự học ở trường
THCS là cần thiết và cần thiết phải có các phương tiện dạy học và áp dụng hệ
thống các phương tiện trong dạy học để tích cực hoá hoạt động của học sinh là
thực sự cần thiết đối với quá trình dạy học góp phần cải tiến nâng cao chất lượng
dạy và học.
3. Tình hình cơ sở vật chất:
Điều kiện cơ sở vật chất của bộ môn Sinh học ở hầu hết các trường THCS
nói chung còn chưa đầy đủ, có phần còn rất nghèo nàn, cụ thể:
- Không đầy đủ sách tham khảo.
- Các phương tiện dạy học: tranh ảnh, băng hình, mẫu vật, sơ đồ, phiếu học
tập còn thiếu nhiều hoặc một số bài không có.
- Nhiều trường chưa có phòng thí nghiệm, nếu có phòng còn rất đơn sơ,
dụng cụ thí nghiệm và hoá chất còn thiếu.
- Vườn thí nghiệm còn hẹp về diện tích nên vận dụng vào thực tế rất khó
khăn.
II. NGUYÊN NHÂN CỦA THỰC TRẠNG
Thực trạng trên có rất nhiều nguyên nhân:

16
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
- Đội ngũ giáo viên của một số trường chưa được đặt theo đúng bộ môn nên
một số giáo viên vẫn phải dạy kiêm nhiệm như giáo viên toán dạy sinh…
- Do điều kiện cơ sở vật chất của một số trường chưa đầy đủ, nên việc áp
dụng theo phương pháp tích cực chưa cao.

- Do giáo viên giao bài tập, yêu cầu về nhà nhưng chưa có sự kiểm tra một
cách sát sao nên ý thức tự học của một số học sinh không cao.

17
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP "RÈN LUYỆN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC
SINH QUA DẠY HỌC “CÁC TIẾT 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51 CHƯƠNG HỆ
THẦN KINH SINH HỌC 8 - THCS".
Do việc thay SGK đã làm cho bố cục chương trình, nội dung SGK không chỉ
môn Sinh học mà ở tất cả các môn học khác thay đổi. Trước đây, SGK chủ yếu là
kênh chữ này chuyển sang kênh hình. Đặc biệt, môn Sinh học là bộ môn có kiến
thức vô cùng phong phú hơn. Do vậy, bên cạnh việc rèn luyện kỹ năng quan sát để
có thể tự giải quyết vấn đề, kỹ năng trả lời câu hỏi dựa trên tài liệu đọc được.
I. HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ TRA CỨU SGK ĐỂ TÌM Ý TRẢ LỜI
Ở cách này, giáo viên hướng dẫn học sinh tự đọc SGK sau đó trả lời theo
câu hỏi gợi ý của giáo viên từ đó sẽ tìm được nội dung cần nghiên cứu.
Bước 1: Học sinh phải đọc qua nội dung thông tin.
Bước 2: Học sinh đọc câu hỏi do giáo viên đưa ra và xác định câu hỏi cần
hỏi về vấn đề gì.
Bước 3: Dựa vào thông tin đọc được và quan sát hình vẽ trả lời câu hỏi.
II. HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ ĐỌC, TỰ LẬP DÀN Ý CỦA MỘT ĐOẠN BÀI
Để học sinh tự học, tự lập dàn ý, tôi tiến hành như sau:
Bước 1: Học sinh phải đọc nhanh một lượt nội dung cần lập dàn ý.
Bước 2: Học sinh đọc kỹ lại để nắm nội dung bản chất của nội dung.
Bước 3: Tách ra các ý chính, rồi thiết lập mối quan hệ giữa chúng và đặt các
mục tương ứng (nếu cần).
III. HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ ĐỌC, TỰ TÓM TẮT NỘI DUNG
Muốn tóm tắt nội dung của đoạn thông tin thì học sinh cũng cần được rèn
luyện theo các bước sau:
Bước 1: Học sinh cũng cần đọc qua một lượt để nắm được toàn bộ bố cục

của đoạn cần tóm tắt.

18
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
Bước 2: Học sinh đọc kỹ và từ để tìm những ý chính, ý cốt lõi của bài.
Bước 3: Tách các ý chính rồi thiết lập mối quan hệ giữa chúng để tạo nên
đoạn thông tin mới có nội dung cụ thể hơn.
IV. HƯỚNG DẪN HỌC SINH VỀ NHÀ TỰ ĐỌC VÀ TRẢ LỜI THEO
NHỮNG CÂU HỎI MÀ GIÁO VIÊN ĐƯA RA
Ở kỹ năng này, tôi hướng dẫn như sau:
Bước 1: Học sinh đọc câu hỏi mà giáo viên đưa ra và xác định câu hỏi cần
hỏi vấn đề gì?
Bước 2: Tìm các tài liệu, đoạn thông tin có nội dung liên quan đến vấn đề
này.
Bước 3: Đọc và lựa chọn kiến thức theo đúng nội dung câu hỏi đưa ra để trả
lời.
V. CÁC BÀI SOẠN CÓ SỬ DỤNG CÁC BIỆN PHÁP TRÊN
Chương IX. Thần kinh và giác quan
Tiết 45: Giới thiệu chung hệ thần kinh
I. Mục tiêu:
1. Kiến thức:
- Trình bày được cấu tạo và chức năng của nơron, đồng thời xác định được
nơron là đơn vị cấu tạo cơ bản của hệ thần kinh.
- Phân biệt được các thành phần cấu tạo của hệ thần kinh.
- Phân biệt được chức năng của hệ thần kinh vận động và hệ thần kinh sinh
dưỡng.
2. Kỹ năng:
- Phát triển kỹ năng quan sát và phân tích kênh hình.
- Kỹ năng hoạt động nhóm.

19
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
II. Đồ dùng dạy học:
- Tranh phóng to hình 43.1 và 43.2 SGK.
III. Hoạt động dạy học.
1. Bài cũ:
2. Bài mới:
Hoạt động 1: Nơron - đơn vị cấu tạo của hệ thần kinh
- GV yêu cầu HS nghiên
cứu  trong SGK.
? Nêu chức năng của hệ
thần kinh?
- GV lấy ví dụ: trời
nóng da hồng hào, trời
rét da tím tái.
- GV vẽ hình cấu tạo
của một nơron điển
hình.
- Yêu cầu HS chú thích
các bộ phận của nơron
thần kinh?
- Yêu cầu HS tổng kết:
- HS tự thu nhận 
SGK. Thảo luận.
- HS trả lời, HS khác
nhận xét bổ sung.
⇒ 3 chức năng: điều
khiển, điều hoà và phối
hợp mọi hoạt động của
các cơ quan, hệ cơ quan

trong cơ thể.
- HS lên chú thích, lớp
nhận xét - bổ sung.
I. Nơron - đơn vị cấu tạo
của hệ thần kinh.
Cấu tạo:
+ Thân, nhân → chất xám
(TW TK).
+ Sợi nhánh.
+ 1 sợi trục:
eo rangvie
Baomielin
Cucxináp
→ tạo chất trắng và dây thần
kinh.
Chức năng: cảm ứng dẫn
truyền xung thần kinh.

20
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
cấu tạo nơron gồm
những bộ phận nào?
? Nêu sự khác nhau
nơron và tế bào thường.
? Chức năng của nơron?
- GV chốt.
- HS trình bày, lớp nhận
xét, bổ sung.
- HS trình bày.
Hoạt động 2: Các bộ phận của hệ thần kinh

Mục tiêu: Hiểu được các cách phân chia hệ thân kinh theo cấu tạo và theo
chức năng.
- GV thông báo có nhiều
cách phân chia các bộ
phận của hệ thần kinh.
Giới thiệu 2 cách phân
chia.
+ Theo cấu tạo.
+ Teo chức năng.
- GV yêu cầu HS quan
sát hình 43.2, đọc bài
tập → lựa chọn cụm từ
điền vào chỗ trống.
- GV yêu cầu HS đọc 
SGK.
? Sự phân chi hệ thần
kinh theo chức năng?
? Phân biệt hệ thần kinh
SD và hệ thần kinh VĐ?
- HS quan sát hình, thảo
luận, hoàn chỉnh bài tập
điền từ.
- Đại diện nhóm đọc kết
quả, các nhóm khác bổ
sung.
- HS tự thu thập kiến
thức trả lời.
II. Các bộ phận của hệ
thần kinh.
1. Cấu tạo:

- Trung ương: Bộ não
Tuỷ sống
- Bộ phận ngoại biên.
+ Hạch thần kinh.
+ Dây TK: Bó sợi CG
Bó sợi DĐ
2. Chức năng:
HTK VĐ: hoạt động có ý
thức.
HTK SD: hoạt động không
có ý thức.

21
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
IV. Kiểm tra đánh giá.
- Học sinh trả lời câu hỏi trong SGK.
V. Dặn dò.
- Đọc: Em có biết
- Học bài làm bài đầy đủ.
Tiết 46. Thực hành: Tìm hiểu chức năng (liên quan đến cấu tạo) của
tuỷ sống.
I. Mục tiêu.
1. Kiến thức:
- Tiến hành thành công các thí nghiệm quy định.
- Từ kết quả, quan sát qua thí nghiệm.
+ Nêu được chức năng của tuỷ sống, phỏng đoán được thành phần cấu tạo
của tuỷ sống.
+ Đối chiếu với cấu tạo của tuỷ sống để khẳng định mối quan hệ giữa cấu
tạo và chức năng.
2. Kỹ năng:

- Rèn luyện kỹ năng thực hành.
3. Thái độ:
- Giáo dục tính kỷ luật, ý thức vệ sinh.
II. Đồ dùng dạy học.
Giáo viên: + Ếch 1 con
+ Bộ đồ mổ: đủ các nhóm
+ Dung dịch HCl 0,3%; 1%; 3%
Học sinh: Ếch 1 con
Khăn lau, bông, kẻ sẵn bảng 44 vào vở.

22
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
- Mô hình cấu tạo tuỷ sống.
III. Hoạt động dạy học.
Hoạt động 1: Tìm hiểu chức năng của tuỷ sống
Mục tiêu: Học sinh tiến hành thành công các thí nghiệm. Từ kết quả thí
nghiệm nêu được chức năng của tuỷ sống.
- GV hướng dẫn học
sinh cách tiến hành trên
ếch đã huỷ não.
+ ếch huỷ não để
nguyên tuỷ.
+ Treo lên giá (khoảng 5
- 6 phút).
+ HS tiến hành thí
nghiệm 1, 2, 3.
Lưu ý: Say mỗi lần kích
thích bằng axít phải rửa
thật sạch chỗ da có axit.
- Từ kết quả thí nghiệm

→ yêu cầu HS dự đoán
về chức năng của tuỷ
sống.
* GV tiến hành thí
nghiệm 4, 5.
- Cách xác định vết cắt
ngang tuỷ ở ếch, vị trí
vết cắt nằm giữa khoảng
- HS chuẩn bị theo
hướng dẫn.
- Các nhóm tiến hành:
Kết quả: TN1: chi sau
bên phải co.
TN2: 2 chi sau co.
TN3: Cả 4 chi đều co.
→ HS ghi và dự đoán ra
nháp.
HS quan sát → ghi kết
quả:
TN4: 2 chi sau co.
TN5: 2 chi trước co.
I. Tìm hiểu chức năng của
tuỷ sống.
Kết luận: Tuỷ sống có các
căn cứ thần kinh điều kiện
các phản xạ.

23
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
cách của gốc đôi dây

thần kinh thứ 1 và 2.
? Thí nghiệm này nhằm
mục đích gì?
* GV biểu diễn thí
nghiệm 6, 7.
* Qua 2 thí nghiệm có
thể điều khiển điều gì?
→ Các căn cứ thần kinh
liên hệ với nhau bằng
đường dẫn tryền.
→ TN6: 2 chi trước
không co.
TN7: 2 chi sau co.
→ Tuỷ sống có căn cứ
thần kinh điều khiển các
phản xạ. Các căn cứ
thần kinh liên hệ với
nhau nhờ đường dẫn
truyền.
Hoạt động 2: Cấu tạo tuỷ sống
Giáo viên yêu cầu học
sinh quan sát hình 44.1,
44.2 và đối chiếu mô
hình cấu tạo tuỷ sống
hoàn thành phiếu học
tập.
- GV cho đại diện hoàn
thành.
- GV chốt
- HS quan sát, đọc chú

thích.
- Thảo luận → hoàn
thành bảng.
- Lớp nhận xét, bổ sung.
II. Cấu tạo tuỷ sống.
Tuỷ sống Đặc điểm

24
Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8
Cấu tạo ngoài
- Vị trí: Nằm trong đốt xương sống, từ đốt sống cổ I đến hết đốt
thắt lưng 2.
- Hình dạng: Hình trụ: dài 50cm.
Có 2 phần phình là phình cổ và phình thắt lưng.
- Màu sắc: Màu trắng hồng.
- Màng tuỷ: 3 lớp: màng cứng, màng nhện, màng nuôi → bảo vệ
và nuôi dưỡng tủy sống.
Cấu tạo trong
- Chất xám: nằm trong có hình cánh bướm.
- Chất trắng: là các đường dẫn truyền nối các căn cứ thần kinh
trong tuỷ sống với nhau và với não bộ.
IV. Báo cáo thu hoạch.
- Hoàn thành bảng 44.
V. Dặn dò.
- Học cấu tạo tuỷ sống.
- Hoàn thành báo cáo thu hoạch.
- Đọc trước bài 45.
Tiết 47: Dây thần kinh tuỷ
I. Mục tiêu:
1. Kiến thức:

- Trình bày được cấu tạo và chức năng dây thần kinh tuỷ.
- Giải thích được vì sao dây thần kinh tuỷ là dây pha.
2. Kỹ năng:
- Phát triển kỹ năng hoạt động nhóm và phân tích kênh hình.
- Kỹ năng hoạt động nhóm.
II. Đồ dùng dạy học.

25