Tìm hiểu sự hình thành tư duy biện chứng Mác-xít

BO
GIAO
DUC VA DAO TAO
OAI
HOC
QUÓC GIA
TRl/CJNG DAI
HOC KHOA HOC XÁ
HÓl
VÁ NHÁN
VAN
KHOA
TRIÉT
HOC
LOAN
Vrá HÚMG
TIM Hllü
Sir
HÍMM
THÁMM
tú DUY
BIIMCMIJÍMGMA\CXÍT
LUAM VAM
TM>>C SY
KHOA HOC
TRIÍT
HOC
CHUYEM MGAMH : CMDY3C &
CMDViS
MA
SO

!
o.
OK
02
MGÜÓI HÜÓMG DÁM
KHOA
HOCJ
f»GS;rS TRll T
HOC
VO
VÁM
VISN
C/AI
HOC
C
J;'"
': '~''\
HA
NOI
TRUNGTAMi^^GNÍT'h.THlTVlÉN
N
y^B/
HA
NOI
—
2000
iviyc
LUC
Trang
A. PHAN

MÓ
DAU 2
B.
PHAN
NOI
DUNG
8
Chuang
1. Các
loai
hinh
tu duy
trong
lich
su
triet
hoc
phuong
Táy
truóc Mác
8
7.7.
Tu
duy, hinh thúc va
qiii hiát
cúa
tu
duy.
8
1.2.

Mgtsóloqi
hinh
tu
duy
comban
trong lich
sú
triet
hpc á
phuang
Táy
truóc
Mác
11
1.2.1.Tu
duy
bien
chúng
thcyi có
dai.
13
1.2,2.Tu
duy
siéu
hinh.
15
i
.2.3.TU
duy
bien chúng

duy
tam
22
Chuung
2.
Tính
tát yéu cúa su
hinh thánh
va thuc chát
cúa tu duy
bien chúng mácxít
26
2.1.
Tính
tát
yéu cúa
su
hinh thánh
tu
duy bien chúng mácxít
26
2.1.1.
Tién dé
thirctién.
26
2.1.2.
Tién
dé
ly
luán.

31
2.1.3.
Vai tro cúa
lógíc
hoc dó'i
vói
su
hhih thánh
tu
duy bien chúng mácxít
34
2.2.
Thuc chát vá
nhüng dqc
trung
co
bán
cúa
tu
duy bien chúng mácxít
43
2.2.1
.Thuc chát
cúa tu
duy
bien
chúng mácxít
43
2.2.2.
Mót

so dac
tmng ca
bán cúa tu
duy
bien
chúng mácxít
48
Chuong
3. Mót
so
giái pháp nhám náng
cao
náng
luc tu duy
bien chúng
mácxít
a nuóc
ta
hien
nay 58
3.1.
Nghién
can,
hpc táp nghiém túc lich
su
triet hpc 60
3.2. Tích
ciíc nghién
cúu,
hpc táp các

khoa
hpc vé tu
duy,
dac biét la lógíc
hpc
63
3.3. Gán
¡wat dóng
tu
duy vói niói truóng
thuc
tién 65
C. PHÁN
KÉT
LUÁN
71
D.
DANH
MUC
TAI LIEU THAM
KHÁO
73
-2-
\.FHÁNMÓDÁU
\:\m\
cX?
Vr\\í\
CUADI
TAI
Thüc

tien cúa
sif
nghiép dói
mói
ó
nifdc
ta dang vá
luón
dát ra
nhffng
van dé
can thiet phái
dói mdi tif
duy ly luán. Chúng ta có
thé thiíc
hien
tháng Idi
nhü'ng
nhiem vu cúa
sif
nghiep dói
indi,
dáy
manh cóng nghiép
hoá,
hien dai hoá,
vüng
büdc
tien
lén

chú nghía xa hói khi da có nghién cúu vá chuán bi tót vé
mat tií
duy
ly luán.
Van dé dói mdi
tu'
duy da
düdc
Dai hoi
lán
thú VI cúa Dáng Cong
san
Viét
Nam
dé ra vá kháng
djnh
dó
lá
tién dé dé giái quyé't nhü'ng
khó khan
tru'dc mat vá
láu
dai. Dói mdi
tif
duy
tiaídc
hé't lá dói mdi
phifdng
pháp
tü

duy, khói phuc
phiídng
pháp
tu
duy bien chúng cúa các nhá kinh dién cúa chú
nghía
Mác-Lénin vá van
dung phiídng pháp
tií
duy á'y
linh
dóng, mém déo, phü hdp vdi
thUc
tién xa hói
Viét Nam
Nhan thúc du'dc tám quan trong cúa
phUdng
pháp
tif
duy bien chúng trong
viec chi dao, dinh
hu"dng
cho hoat dóng
thifc tién
cách mang cúa dan
toe
Viet Nam,
Dáng Cong
san
Viet Nam tü khi ra dói den nay luón

giu"dng
cao ngon cd ly luán
cúa chú nghía Mác-Lénin
"lá'y
chú nghía Mác-Lénin vá
tif tu'óng
Hó
Chi
Minh lám
nén táng
tií tifóng
vá kim
chi
nam cho hánh dóng cúa Dáng, cúa cách mang Viét
Nam" (6/21).
Thúc
tién xáy dung chú nghía xa hói
ó
các
nüdc
thuóc
Lien
xó cü vá Dóng
Áu
mác
phái nhü'ng sai
lám
nghiém trong, dac biét lá viec xa
rdi phüdng
pháp

tií
duy bien chúng tü sau khi Lénin mat
nhü'ng
van mang danh nghía bien chúng, da
tao nén tinh trang be tac trong
sU
phát trien cúa he thóng xa hói chú nghía,
dUa
den
-3-
sú
sup dó cúa he thóng náy nhanh hdn khi ho
ihxic
hien
sú
dói mdi bang cách phán
bien chúng.
Dói vdi dan
toe
Viét Nam, do hoán cánh dac thü cúa
dan
toe,
cüng vdi sú
lac
hau vé nhan thúc ly luán da gáy ra nhüng
tac
hai khóng nhó dói vdi viec xay dung
CNXH. Bái hoc lich sú a'y da cho chúng ta kinh nghiém quí giá dé
thúc
hien

sú
nghiep dói mdi hien nay.
Hdn nüa, trong xu
hu'dng
phát trien chung cúa the gidi lá hói nhap dé phát
trien da xuát hien nhü'ng
thdi
cd vá thách thúc mdi cho
sU
phát
trien
cúa dát
nifdc.
Quan trong hdn cá lá viec sú
diing
các nhán tó cúa kinh te
tif
bán chú nghía
nhif
nhüng mói gidi
tiiing
gian dé chúng ta vüa dám
bao
du'dc tính tuán
i\i
trong sú phát
trien, vüa dám
bao
cho con
dudng

phát trien dát nu'dc theo djnh hu'dng XHCN.
De giái quyét tót các nhiem vu
nhu'
vay, nhát thiet khóng thé khóng có
phüdng
pháp tü duy khoa hoc vá cách mang. Dó chính lá tü duy bien chúng
mácxít. Tü duy bien chúng mácxít chính lá cd
só
phüdng pháp luán vá cóng cu
nhan thúc quan trong cho viec nhan thúc dúng dan con
düóng
phát
trien
cúa xa hói
Viét Nam vá giái quyét có hiéu quá nhát nhüng nhiem
vii
do thüc tién dát nüdc dát
ra.
Nhü'ng
van
dé néu
tren
cho chúng ta tháy viec nghién cúu, tim hiéu vé sü
hinh thánh tü duy bien chúng mácxít,
chi
ra thüc chát cúa phüdng pháp tü duy áy
vá giá tri cúa
nó
trong thüc tién cách mang Viet Nam lá
van

dé có tính chát
cap
thiet de doan tuyet vói tü duy phán bien chúng vá náng cao náng
lüc
tü duy bien
chúng mácxít. Dac biét, cóng viec náy cüng chính lá büdc khói dáu dé di den náng
cao náng lüc tü duy cúa con ngüdi Viét Nam hien dai ngang tám vdi tü duy khoa
hoc
cúa
nhán loai.
-4-
2.
TÍNH
HÍMM
MGHIIM
ClíU DE
TAI
Van dé tü duy vá các loai
lúnh
tü duy trong
Ijch
sú triet hoc
dude
dé cap rát
nhiéu
tren
sách
bao
ly luán ó trong nüdc vá ngoái nüdc. Ó Lien Xó(cü), nhiéu cóng
trinh

nghién cúu dá dé cap tdi nhiéu khía canh khác nhau cúa tü duy bien chúng
mácxít.
Cháng
han nhü :
-"Nguyén ly lógíc bien chúng " cúa M.M.Ródentan, Nxb Sü that Há
Nói,
1962;
-"Nhüng
van
dé vé phép bien chúng trong bó Tü bán cúa Mác" cúa
M.M.Ródentan Nxb Sü that Há Nói,
1962
;
-"Phüdng pháp nhan thúc bien chúng" cúa A.P.Séptulin, Nxb Sách giáo khoa
Mác-Lénin, Há
nói,
1977
.
-"Lich sú phép bien chúng mácxít " (6 táp), cúa táp thé
tac
giá Vién Triet hoc
thuóc Vién Han
lám
khoa hoc Lien Xó, do T.I.Óidecman chú bien
O
Viét Nam, tü duy bien chúng mácxít düdc khóng ít
tac
giá nghién
cú\i
düói

nhiéu góc dó khác nhau. Cháng han :
- "Mót só
van
dé ly luán vá phüdng pháp luán nghién cúu
thdi
ky quá do ó
nüdc ta" do Lé Thi chú bien
,
Nxb Khoa hoc xa hói,
1985.
- "Tim hiéu tü duy khoa hoc cúa Dáng ta trong cuóc kháng chien chóng My
,
cúu nüdc"cúa Dáo Duy Túng, Nxb Sü that, Há nói,1986.
- "Mót só khía canh vé phép bien chúng duy
vat"
cúa Ngó Thánh Düdng,
Nxb sách giáo khoa Mác-Lénin,
1986.
- "Máy
van
dé
cap
bách vé dói mdi tü duy ly luán" Hoc vién Nguyén Ai
Quóc,Há
Nói,
1988.
- "Van dung triet hoc Mác-Lénin the
nao
cho dúng ? " cúa G.S .
Trán

Dúc
Tháo,Nsb
Sü that ,Há
Nói,
1991.
-5-
- "Tim coi
nguón
cúa ngón
ngO
vá y thúc" cúa Trán Dúc
Tháo,Nxb
Van hoá
thóng
tin, 1996.
- "Tü duy kinh nghiém tdi tü duy ly luán" cúa Hoáng
Chi
Bao.
Tap chi
thóng tin ly luán, só 6-1998.
- "Dói mdi tü duy ly
luan-Tü
duy ly luán trong sü nghiep dói mdi" cúa Lai
Van Toan, Tap chi Triet hoc, só
1-1998.
-"Vé Thüc chát cúa tü duy
kiioa
hoc hien dai" cúa Vü Van Vién, Tap
chi
Nghién cúu ly luán, só 6-

1992.
- "Sü tién trien cúa phong cách tü duy khoa hoc tü nhién" cúa Vü Van Vién,
Tap chi triet hoc só -
1977.
-"Vái nét vé thüc trang tü duy ly
luán
hien nay ó nüdc ta" cúa Ngó Dinh
Xáy, Tap chi Triet hoc só 4-1990
-"Tü duy bien chúng mácxít vdi viec khác phuc nhüng thié'u sót trong
phüdng pháp tü duy d dói ngü
can
bó nüdc ta hien nay" cúa Trán Dinh Thoá. Luán
van thac sy triet hoc
1997.
Thü vién Triet hoc
Trong các cóng trinh
tren,
các
tac
giá dá dé cap den nhüng khia canh khác
nhau cúa tü duy bien chúng mácxít, dac biét lá thüc trang tü duy
ó
nüdc ta hien nay
vá nhüng bien pháp khác phuc.
Tuy nhién, viec tim hiéu vé sü hinh thánh tü duy bien chúng mácxít nhü lá
mót loai hinh tü duy phát
trien
ó trinh dó cao nhát tú trüdc den nay cúa tü duy nhán
loai,
lá két quá tát yeu cúa sü van dóng bien chúng cúa tü duy nhán loai düdc xem

xét trong
Ijch
sú phát trien cúa triet hoc ó phüdng Táy, dóng
thdi chi
ra
tliüc
chát
cúa tü duy bien chúng mácxít vá viec van
dijng
nó trong thüc tién hien nay
Ó
nüdc
ta lá mót
van
dé
can
quan tám vá nghién cúu có tinh chát he thóng.
-6-
3.
MVC DÍCH
VÁ
MHI|M VV
CUA LUAM
VÁM.
Trüdc hét, trong luán van náy, thuat ngü tü duy bien chúng mácxít düdc
chúng tói sú dung dé chi mót loai hinh tü duy xác dinh trong
Hch
sú triét hoc. Dó lá
loai hinh tü duy phát
trien

nhát hien nay düdc Mác xáy dung vá düdc các nhá
mácxít ke thüa vá phát trien.
Luán van có muc dich nhám lám ró sü hinh thánh tü duy bien chúng mácxit,
chi ra thüc chát cúa tü duy bien chúng mácxít vá néu lén mót só giái pháp dé nang
cao náng lüc tü duy bien chúng mácxit, nhám dáp úng yéu cáu cúa sü phát trien dát
nüdc trong giai doan hien nay.
Dé thüc hien düdc muc dich áy, luán van giái quyet nhüng nhiem vu sau :
Thiínhát,
tim hiéu sü hinh thánh tü duy bien chúng mácxit thóng qua sü
van
dóng cúa tü duy triet hoc trüdc Mác ó phüdng Táy, chi ra tinh tát yeu cúa
sú
hinh
thánh vá thüc chát cúa tü duy bien chúng mácxit.
Thiíhai,
dé xuát mót só giái pháp nhám náng cao náng lüc tü duy bien chúng
hien nay ó nüdc ta nhám dáp úng yéu cáu phát trien cúa dát nüdc.
4.
Cd
só
LY LUAM VÁ
PHUOMG ?HÁ? MGHIEM CÍIU
Luán van
dii'a tren
các quan diém cd bán cúa chú nghía Mác-Lénin vé phép
bien chúng duy vat, vé ly luán nhan thúc vá lógíc hoc. Luán van cüng düa
tren
tü
tüóng
Hó Chi Minh, các van kien cúa Dáng cóng

san
Viet Nam, dóng
thdi
cüng
tham kháo vá sú dung các két quá trong các cóng trinh nghién cúu cúa các nhá
khoa hoc có
lien
quan den dé
tai.
Phüdng pháp nghién cúu : Phüdng pháp bien chúng duy vat lá phu'dng pháp
xuyén suót luán van; tiep den lá các phüdng pháp
lógic
vá lich sú, tóng hdp vá
phán tích, so
sánh,
he thóng cáu
truc
5.
DÓMG
GÓ? CUA
LUA>M
VÁM
Thúnhat,
góp phán lám ró hdn vé
sif
hinh thánh tü duy bien chúng mácxít
thóng qua sü van dóng cúa tü duy triet hoc nhan loai ó phüdng Táy, chi ra tính tát
yeu cúa sü hinh thánh vá thüc chát cúa tü duy bien chúng mácxit.
Thú
hai,

néu các giái pháp cd bán
nháir»
náng cao náng luc tü duy bien
chúng dáp úng yéu cáu phát trien d nüdc ta hien nay.
6.
Y
MGHIA
LY
LUÁM
VÁ
TMUC
TIIM
CUA LUAM
VÁM.
Luán van góp phán váo viec giáo
ditc
phüdng pháp tü duy bien chúng cho
sinh vién, hpc sinh, cho viec nghién cúu chuyén ngánh vá van
diing
tü duy bien
chúng trong hoat dóng thüc tién.
3.PHA\N
NOI DUNG
CNUÜNG
I
CA\C L0A\I
mW TU DUY mONG
LICH SÚ
TRlir
HOC

PHUONG
TÁY
TRUÓC
MÁC
LL
Tifduy,
hinh thúc
vá
qui
luatcúa ti/duy
Lich sú phát trien cúa khoa hoc dá chúng minh ráng : con ngüdi, xa hói lá
san
phám tién hóa hoá láu dai cúa thé gidi vat chát, cúa gidi tü nhién. Sü phán biét giüa
con ngüdi vdi the gidi dóng vat lá ó cho con ngüdi có hoat dóng tinh thán da dang
mang tinh xa hói má dóng vat khóng có. Theo C.Mác, tinh thán
"cháng
qua chi lá
vat chát dá düdc chuyén váo trong dáu óc con ngüdi vá dá düdc cái bien di ó trong
dó"(27/549).
Vdi
y
nghía áy, sau náy Lénin dá kháng dinh : Tinh thán, tü tüóng lá
hinh ánh chú quan cúa the gidi khách quan, lá sü phán ánh the gidi vat chát trong
dáu óc con ngüdi. Néu vat chát lá thüc tai khách quan, thi tü tüdng khóng thé gi
khác hdn lá thüc tai chú quan. Quan niem dúng
dan,
khoa hoc nhü tren vé y thúc,
tinh thán lá két quá tát yéu cúa sü phát
trien
cúa thüc tién lich sú xa hói, cúa khoa

hoc tü nhién vá triet hoc. Viec giái quyet duy vat van dé cd bán cúa triet hoc düa
lai cho chúng ta quan niem vat chát
lá
cái có trüdc khóng phu thuóc váo y thúc, con
y thúc lá cái có sau, phu thuóc vá düdc qui djnh
bói
vat chát, y thúc lá san phám
cúa mót dang vat chát phát
trien
ó
trinh
dó cao lá bó óc ngüdi. Y thúc lá cái có sau,
bói vi nó lá sü phán ánh cúa thé gidi bén ngoái. The gidi vat chát lá cái thüdng
xuyén van dóng, bien dói vá phát
trien.
Klii
phát
trien
den giai doan cao lá bó nao
ngüdi thi nó hói nhap düdc tát cá nhüng tinh hoa cúa cá tien trinh phát
trien
trüdc
dó düdi dang rút ngán nén có khá náng phán ánh the gidi vat chát dé hinh thánh
-9-
nén y thúc, tinh thán. Nhü vay, vé nói dung vá hinh thúc, y thúc lá sü phán ánh
hien thüc khách quan, các sü vat ton tai thüc te cüng nhü các thuóc tinh vá quan
lie
cúa chúng. Cái vat chát vdi tü cách lá nguyén máu, nguyén hinh cúa cái tinh
tiián
thüdng xuyén van dóng vá phát trien. Vi vay, cái tinh thán vdi tü cách lá

hinli
ánh
chú quan cúa the gidi khách quan cüng thüdng xuyén van dóng, chuyén hoá khóng
ngúng.
Sü van dóng cúa cái tinh
tlián
düdc xem xét ó hai khia canh chú yéu trong su
da dang, phúc tap cúa nó.
Thú nhát, dó lá
sií
van dóng cúa cái chú quan
ílieo
nhüng bien dói cúa
cái
khách
quan,
nhó'
dó mói có
tlic plnhi
ánh
írung thifc
cái khách quan trong
stf \án
dóng,
bien dói
cúa
nó.
Thú hai, dó
lá
hoat dóng cúa cái chú quan

huó'ng tói
tao ra tri thúc vé cái
khách quan hay hien
thúc
khách quan
,
lúe lá quá
trinh
san sinh vá
tai
san sinh ra
tri thúc tú he tri thúc dá
có.
Hay nói
cácli
khác, khi tri thúc cúa con ngüdi vé thé
gidi tao thánh mót he
tri
thúc thi nó van dóng vá có thé san sinh ra nhüng tri thúc
mdi báng viec tuán theo nhüng qui
luat
nhát dinh. Nhü vay, hoat dóng cúa cái tinh
thán nhü dá néu
tren
düdc goi lá tü duy.
Tu'duy lá
he tri thúc hoat dóng
san
sinh
ra

tri thúc.
Quá trinh tü duy cu thé nao cüng dién ra düdi nhüng
hinh
thúc nhát dinh vá
tuán theo nhüng qui
luat
nhát dinh. Nhüng hinh thúc vá qui luat dó
hd|) tliánh
nhü'ng phüdng thúc nhát dinh trong
lioat
dóng cúa tü duy dé tiep can nhüng khách
thé nhát dinh. Tóng hdp nhüng phüdng thúc do cúa moi quá trinh tü duy tao thánh
nhüng phüdng thúc phó quát
cúa
sü van dóng tü duy nói chung. Nhüng phüdng
thúc náy bao góm các hinh thúc vá qui luat phó bien cúa het tháy moi quá trinh tü
duy trong chúng müc düdc dúng dé tiep can khách thé vá trien khai các
kiiách
thé
- 10-
nhan thúc. Lógic hoc nghién cúu các hinh thúc vá qui luat phó bien dó cúa tü duy
vá xáy düng nén nhü'ng hinh thúc vá qui luat lógic.
Sü xuát hien khoa hoc lógic vá viec xác dinh nó lá khoa hoc vé các hinh thúc
vá qui luat cúa tü duy, dá kháng dinh tám quan trong vá sü
can
thiét cúa nó dói
vdi tát cá các khoa hoc, dói vdi nhán thúc nói chung vá tü duy nói riéng. Con ngüdi
cáng tách xa the gidi dóng vat, vá cái tai düdc the gidi thóng qua hoat dóng thüc
tién da dang, phong phú thi
inúc

dó tích
ci.íc,
chú dóng, sáng tao cúa con ngüdi
ngáy cáng táng lén, túc lá viec tao
lap
nhüng tri thúc vé the gidi ngáy cáng nhiéu
hdn vá sáu sác hdn. Khi dó tü duy vá nhüng qui luat cúa tü duy cüng düdc chú y
nhiéu hdn. Vi tü duy lá
sif
phán ánh cúa tü
nliién,
vá chính
SLÍ
tac dóng cúa gidi
ti,i"
nhién dói vdi con ngüdi má ó dó con ngüdi vdi tü cách lá vóng kháu phát trien cúa
gidi
tif
nhién, nén dá giúp cho con ngüdi có khá náng suy nghí dúng
dan Uik'ic
khi
khoa hoc ló gic xuát hien. Nhüng khoa hoc lógic xuát hien cüng vdi sü ngáy cáng
hoán thién bó cóng cu cúa nó, dá giúp cho quá trinh suy tü cúa con ngüdi trd nén
dé dáng hdn vá ngáy cáng dat den chán ly.
Do tinh phó bien cúa nhüng qui luat cúa phép bien chúng duy vat, do sü
thóng nhát giüa hoc thuyet vé ton tai vá hoc thuyé't vé nhan thúc vá tü duy, cho nén
sü van dóng cúa tü duy bien chúng trüdc het phái phu thuóc váo các qui luat cúa
Phép bien chúng duy vat.
Sii phii
thuóc áy düdc thé hien nhü sau :

Thú nhát, nhü'ng hinh thúc vá qui luat cúa tü duy phái lá nhám phán ánh,
tai
tao lai nhüng qui luat van dóng phó bien cúa hien thüc khách quan trong tü duy, y
thúc cúa con ngüdi. Hdn nüa, nhüng hinh thúc vá qui luat cúa tü duy chi chính xác
khi chúng phú hdp vdi nhung qui luat khách quan. Diéu dó có nghía lá, xét vé mat
nói dung, các qui luat cúa Phép bien chúng cüng chinh lá các qui luat cúa tü duy
bien chúng.
-
II
-
Thú
hai,
can
phái tháy ráng : nhan thÚc, tü duy vá các qui luat cúa nó cüng
mang tinh bien chúng, hay nói cách khác tü duy van dóng tuán theo các qui luat
bien chúng. Trong dó có nhüng qui luat hau nhü khóng
lien
quan den
ton
tai,
nhüng lai lien quan den tinh chát vá phüdng pháp van dóng cúa tü duy hu'dng tdi
chan ly. Dó lá nhü'ng qui luat dac thü cúa tü duy, nhüng nhát quyet khóng phái lá
sü áp dat chú quan, má nó chinh lá sü cu thé hóa phép bien chúng duy vat, lá biéu
hien cúa phép bien chúng duy vat váo trong sü van dóng cúa tü tüóng.
Tren
cd só
dó chúng ta di váo xem xét thüc chát cúa quá trinh hinh thánh tü duy bien chúng
mácxit thóng qua sü van dóng cúa tü duy triét hoc trong lich sú triet hoc trüdc Mác
ó phüdng Táy.
L2.

Mót so loai hinh
tifduycdbán
trong
lich sú
triét hoc
ó phu'dng
Táy
tru'dc
Mác
Triet hoc ra ddi váo khoáng the ky thú VIII den the ky thú VI trüdc cóng
nguyén vdi các thánh tüu rüc ró trong nén triét hoc có dai ó Hy Lap, Trung Quóc
vá
AnDó.
Sü xuát hien triét hoc lá büdc dánh dáu sü chuyén
bien
cúa tü duy nhán
loai lén mót trinh do mdi. Vdi phüdng thúc tü duy dac thü, triét hoc tao nén he
thóng ly luán bao góm nhüng quan diém chung nhát vé thé gidi nhü mót chinh thé,
vé vi tri cúa con ngüdi trong the gidi dó, vá
tro
thánh hat nhán ly luán cúa the gidi
quan. Nó dién tá the gidi quan cúa con ngüdi düdi dang mót he thóng các pham trú
vdi tü cách lá nhüng nác thang cúa quá trinh nhan thúc the gidi vi the yeu tó chú
dao trong triét hoc lá tü duy ly luán.
Nói tiep nhiem vu má tü duy nguyén thuy dat ra lá
van
dé quan he giüa linh
hón con ngüdi vdi the gidi bén ngoái, tü duy triet hoc dáy nó lén tám khái quát cao
hdn dó lá
van

dé quan he giüa tü duy vá ton tai. Áng ghen dá dinh nghia nhü sau:
"Van
dé cd bán
Idn
cúa moi triet hoc, dac biét lá cúa triet hoc hien dai lá van dé
- 12-
quan he giüa tü duy vá ton tai" (2/403). Ó dó, triet hoc phái giái quyet
van
dé the
gidi düdc tü duy con ngüdi tao ra có quan he nhü the
nao
vdi the gidi ton tai ngoái
dáu óc cúa con ngüdi. Tü duy cúa con ngüdi có khá náng hiéu biét düdc ton tai
thüc cúa the gidi dó hay khóng?
Viec giái quyet
van
dé cd bán cúa triet hoc da düa den sü hinh thánh hat
nhan ly luán cúa the gidi quan düdc phát trien nhü mót quá trinh
tú
giác düa
tren
sü
tóng két kinh nghiém thüc tién vá tri thúc do các khoa hoc dé lai.
Chú nghía duy vat vá chú nghía duy tám lá cd só ly luán cúa hai thé gidi
quan dói nghich nhau vá quan he cúa hai mat dói lap áy lá dóng lüc thúc dáy su
phát
trien
vá hoán thién
thé
gidi quan triét hoc khoa hoc. Tü nhüng

van
dé düdc
triét hoc dat ra vá tim
Idi
giái dáp vé the gidi quan dé dáp úng nhu cáu ddi sóng cúa
con ngüdi, cúa thüc tién lich sú xa hói, den
lüdt
nó the gidi quan düdc hinh thánh
lai trd thánh nhán tó dinh hüdng cho con ngüdi tiep tuc nhan thúc vé the gidi. Nhü
vay song song vdi viec ly giái các sü vat, hien tüdng cúa the gidi theo mót quan
diém the gidi quan nhát djnh, triet hoc dóng thdi thé hien mót phüdng pháp luán
nhát dinh, tüdng úng vdi the gidi quan dó. Vi the trong bát ky he thóng triet hoc
nao
cüng bao hám mót quan diém the gidi quan vá mót quan diém phüdng pháp
luán nhát dinh.
Vdi viec xuát hien hai khuynh hüdng dói lap cd bán cúa triet hoc vé the gidi
quan lá chú nghía duy vat vá chú nghía duy tám trong viec giái quyet
van
dé cd
bán cúa triét hoc, thi dóng thdi các
trüóng
phái triet hoc phái trá
Idi van
dé các sü
vat hien tüdng cúa the gidi có quan he vdi nhau nhü the
nao?
Chúng tách biét hay
phu thuóc, ráng buóc lán nhau, chúng ó trong trang thái tính hay ó trang
tliái
van

dóng. Tü dó hinh thánh nén hai quan diém chinh dói lap nhau lá quan
diém
bien
chúng vá quan diém siéu hinh.
- 13-
Nhü Ángghen dá nhan xét, tü duy cúa nhá siéu hinh
chi
düa tren nhüng
phán dé tuyet dói khóng thé dung nhau düdc, ho nói có lá có, khóng lá khóng.
Ngüdc lai tü duy bien chúng lá tü duy mém déo linh hoat, xem xét nhü'ng sü vat vá
nhüng sü phán ánh cúa chúng trong tü tüdng trong mói quan he qua lai lán nhau,
trong sü ráng buóc, sü van dóng, sü phát sinh vá tiéu vong cúa chúng.
Lich sú phát
trien
cúa triet hoc tü trüdc den nay dá cho chúng ta tháy búc
tranh thóng nhát giüa thé gidi quan triét hoc vá phüdng pháp tü duy cúa triét hoc.
Sü phát
trien
cúa các phüdng pháp bien chúng vá phüdng pháp siéu hinh gán
lien
vdi quá trinh tim hiéu vá suy xét vé các sü vat, hien tüdng cúa the gidi xung quanh,
gán lien
vdi lich sú phát
trien
cúa khoa hoc cüng nhü cúa thüc tién lich sú xa hói.
1.2.1.
Tifduy
bien chúng thdi có dai
vé mat lich sü giai doan dáu tién cúa tü duy triet hoc lá tü duy bien chúng tü
phát thdi có dai.

O phüdng Dóng, phüdng pháp tü duy náy düdc thé hien ró nét trong thuyet
ám - düdng cúa triét hoc Trung Quóc, trong tü duy bien chúng cúa Láo Tú (ó the
ky VI trüdc CN) vdi quan niem "Dao" lá nguón góc cúa
trói
dát,
lá
me cúa moi vat.
Láo Tú cho ráng, moi sü vat, hien tüdng déu lá thé thóng nhát cúa các mat dó'i lap,
chúng vüa nüdng tüa, ráng buóc lán nhau nhüng lai xung khác vdi nhau. Dó lá
nhüng mat dói lap nhü ám - düdng, cd vá khóng (hüu vá vó), khó vá dé (Nan vá
di),
dái vá ngán (trüdng vá doán)
Giüa
chúng có thé chuyén hóa cho nhau theo
hai qui luat chú yéu chi phói sü van dóng, bien dói cúa the gidi lá qui luat quan
binh vá qui luat phán phuc.
Ngoái ra chúng ta cüng có thé tim tháy phüdng pháp tü duy bien chúng
düdc thé hien rát ró trong triet ly cúa dao Phát.
Ó phüdng Táy, chúng ta tháy, tü duy bien chúng xuát hien ó nhiéu nhá niel
hoc Hi lap có dai theo lap
tru'dng
duy vat, dién hinh lá Héraclit,
óng
dá düdc Lcnin
- 14-
dánh giá lá mót trong nhüng nhá sáng lap ra phép bien chúng. Tú cd sd khói
nguyén ban dáu lá lúa, óng dá dién tá the gidi nhü mót chinh thé góm moi vat
khóng phái do bát cú mót thán thánh hay mót ngüdi nao dó sáng tao ra má luón vá
mái lá mót ngon lúa vính vién sóng, büng cháy vá tát di theo nhüng quy luat. Thé
gidi nhü mót dóng cháy vính vién "ngüdi ta khóng thé tám hai lán trong cüng mót

dóng sóng", hay tü tüóng cho ráng trong cüng mót
lúe
ó trong chúng la có sóng vá
chet, thúc vá ngü, tré vá giá vi ráng cái náy má bien dói thi trd thánh cái kia vá
ngüdc lai
lanh
trd thánh ám, ám trd thánh ianh, ám üdt thánh khó
rao
vá khó
rao tro
thánh ám üdt. Theo cách dánh giá cúa Lénin, Héraclit dá tien gán tdi các nguyén
ly
cúa chú nghía duy vat bien chúng khi óng cu thé hóa sü
tac
dóng qua lai giüa các
mat dói lap khóng nhüng vdi tü cách lá cuóc dáu tranh giüa chúng má con lá su
phán dói cúa cái thóng nhát, lá sü chuyén bien thánh cái dói lap.
Mót nhá triét hoc khác trong nén triét hoc Hy Lap có dai cüng nói tiéng
trong viec nghién cúu nhüng hinh thúc can bán nhát cúa tü duy
bien
chúng dó lá
Arixtót. Trong
tac
phám "Chóng Duy rinh", Áng ghen dá viet: "Nhüng nhá triet
hoc Hy Lap có dai, déu lá nhung nhá bien chúng tü phát, bám sinh vá Arixtót lá bó
óc bách khoa nhát trong các nhá triét hoc áy, cüng dá nghién cúu nhüng hinh thúc
can bán nhát cúa tü duy bien chúng"(2/34).
Nhü vay, các nhá bien chúng có Hy Lap dá tháy ráng, các sü vat cúa the gidi
xung quanh nam trong mót md cháng chit vó tan nhüng sdi dáy
lien

he vá
tac
dóng
qua lai
lan
nhau trong dó khóng có cái gi lá y nguyén nhü cu, dúng im má tát cá
déu van dóng, bien hoá, sinh thánh vá tiéu vong. Tü duy bien chúng áy dá phán
ánh düdc tinh trang máu thuán ton tai bén trong sü vat, hien tüdng. Nhüng do su
hiéu biét vé sü van dóng, phát
trien
cúa the gidi
chi
ddn gián dúng lai ó nhüng quan
sát
truc
tiep, nén viec ly giái vé nguón góc cúa sü van dóng vá phát trien luón gán
lien vdi phüdng pháp tü duy bien chúng, mang tinh
truc
quan,
cám tính.
1
hüc chát
-
15-
cúa phüdng pháp tü duy náy lá tü han che vé mat the gidi quan có tính khách quan,
tát yeu, düdc quy dinh bdi múc dó chüa cao cúa thüc tien lich sú xá hói, cúa viec
cái tao bien dói tü nhién, bien dói các quan he xá hói, dac biét lá khoa hoc tü nhién
chüa phát
trien
nén nó có tinh tü phát, ngáy thd. Cu thé do chüa dat

den
trinh dó
mó xé, di sáu phán tích gidi tü nhién cho nén các nhá bien chúng có dai chú y
den
sü van dóng, sü quá dó tü cái náy sang cái khác, den nhüng mói
lien
he nhiéu hdn
lá cái dang van dóng, dang quá do vá dang
lien
he vdi nhau. Nhüng dü sao phüdng
pháp tü duy áy nhü Áng ghen dá nhan xét iá vé cd bán dúng vá dá dat ra háu het tát
cá các
van
dé má triét hoc sau náy phái giái quyét.
1.2.2.
Tií
duy siéu hinh
Theo tién trinh
lich
sú, xá hói phong kien ra ddi thay the cho xá hói chiem
hüu nó le, dó lá mót büdc tién trong sü phát
trien
cúa xá hói düdc dánh dáu bói sü
phát trien cúa
san
xuát, cúa viec cái bien các quan he xá hói nhüng vé mat triet
hoc giai doan náy dánh dáu sü tri tré trong sü phát
trien
cúa triet hoc nhán loai.
Thdi ky Trung có düdc coi lá dém trüdng den tói cúa nhán loai.

Néu ó thdi ky Có dai, phüdng pháp tü duy bien chúng düdc phát trien
mót
cách dáng ké thi sang thdi ky Trung có do sü chuyén chinh tinh thán cúa nhá thd,
do sü thóng tri cúa triét hoc kinh vién vá viec bien triét hoc thánh dáy td cúa thán
hoc nén sü phát
trien
cúa truyén thóng tü duy bien chúng thdi có dai trong triet hoc
dá bi
can
trd. Thdi ky náy háu het các nhá triet hoc déu lá nhüng nhá thán hoc, triet
hoc düdc trinh báy ngay trong he thÓng thán hoc vá thán hoc trinh báy thóng qua
các quan diém triet hoc.
Van dé trung tám cúa triet hoc Trung cÓ lá moi quan he giüa niém tin
ton
giáo vá tri tue. Dac diem cúa triet hoc thdi ky náy lá viec giái quyet quan he giüa
khái niem vá các sü vat ddn lé trd thánh yéu tÓ trung lám trong nhán thúc luán cúa
các nhá thán hoc, de xác nhan mÓi quan he giüa niém tin
ton
giáo vá tri tue. Nhüng
- 16-
trong thüc te cá hai khuynh hüdng duy danh vá duy thüc xuát hien tü viec giái
quyét van dé náy déu bi nhá thd vá giáo hói lén án. Chinh ly do cd bán áy dá tao
nén sü dút doan trong sü phát
trien.
Tuy nhién, cüng
can
tháy
ráng,
chinh sü dút
doan trong tinh

lien
tuc cúa sü phát
trien
hdp quy luat mdi có thé tao ra nhüng büdc
nháy có tinh chát dót phá quan trong trong sü phát
trien
cúa tü duy triet hoc nhán
loai.
Tü các thú thuat triét ly cúa triet hoc kinh vién Trung có, nhát lá sü phán
dinh thuán tuy tü bien các khái niém, dá chuán bi dáy dú tién dé cho sü phú dinh
chinh nó ó thdi dai Phuc hüng - thdi dai doan tuyet vdi phüdng pháp tü duy
lü
bien
kinh vién vá phuc hói mót phán phüdng pháp tü duy bien chúng có dai. O thdi ky
náy, các nüdc Táy Áu dang quá dó tü xá hói phong kien sang xá hói Tü bán chú
nghía, sü xuát hien các quan he
san
xuát tü bán chú nghía cüng vdi nhu cáu phát
trien khoa hoc ky thuat, mó róng thi trüdng cúa nén
san
xuát tü bán chú nghía dá
tao nén mót cuóc dáo
Ion
tién bó nhát tü xüa den nay má nhán loai dá trái qua. Dó
lá mót thdi dai
can
có nhüng con ngüdi khóng ló vá dá sinh ra nhüng con ngüdi
khóng ló; khóng ló vé náng lüc suy nghí, vé nhiet tinh vá tinh cách, khóng ló vé
mat có lám
tai

có lám nghé, vé mat hoc thúc sáu róng. Nhüng ngüdi dá dat cd só
cho nén thóng tri hien dai cúa giai
cap
Tü
san
có thé düdc coi lá bát cú lá nhüng
ngüdi nhü the
nao
nhüng quyet khóng phái lá nhüng ngüdi có tinh han che tü
san
.
Chinh tính cách mang má các nhá hoat dóng
vi
dai thdi phuc hüng thüc hien lá cd
só dé Áng ghen dat dói lap vdi tinh tü
san.
Tinh han che tü
san
nhát quyet khóng
phái lá dai dién cho giai
cap
cách mang thdi ky náy.
Vé mat phüdng pháp tü duy triét hoc, thdi ky náy các nhá tü tüóng cúa giai
cap
tü
san
bénh vüc triet hoc duy vat chóng lai triet hoc kinh vién vá thán hoc
Trung có. Khuynh hüdng dé cao khoa hoc gia táng lám cd só cho cuóc dáu tranh
vdi thán hoc,
ton

giáo. Tri thúc thüc nghiém ngáy cáng phát huy súc manh trong
- 17-
cupc
dáu tranh vdi nhüng lap luán kinh vién, vi the thdi ky náy dá düdc coi lá
bu^dc
dém cho sü phát
trien
sáu sác hdn cúa tü duy triet hoc.
Néu thdi ky Phuc hüng düdc dánh dáu bói büdc ngoat mdi trong
san
xuát vat
chát cúa xá hói, dó lá sü xuát hien phüdng thúc
san
xuát Tü bán chú nghia, mó dáu
thdi ky phát
trien
mdi cúa khoa hoc thüc nghiém vá coi tri thúc lá súc manh thi ó
thdi Can dai the ky XVII - XVIII düdc bát dáu báng cuóc cách mang tü
san
ó Há
Lan the ky XVI, cách mang Tü
san
Anh thé ky XVII vá cách mang Pháp the ky
XVIII dá tao ra cd só thüc te cho sü phát
trien
cúa khoa hoc ky thuat, trüdc tién lá
khoa hoc tü nhién, dac biét lá cd hoc.
Klioa
hoc thdi ky náy có dac trüng lá khoa
hpc

thüc nghiém vi the tát yeu dan
den
thói quen nhin nhan dói tüdng nhan thúc
trong sü trüu tüdng, sü tách rdi có lap, khóng van dóng, khóng
phái
trien,
néu có
van dóng thi chi lá van dóng cd giói máy móc. Vé mat triet hpc, thdi ky Can dai dá
dánh dáu sü tháng
Idi
cúa chú nghia Duy vat dói vdi chú nghía Duy lám, cúa tü
tüóng vó thán vdi tü tüóng hüu thán. Trong quan niém vé ddi sóng xá hói dá xuát
hien nhüng yéu tó lien bó nhüng nhin chung lá chüa thoát khói quan diém duy tám
trong viec giái thich
lich
sú xá hói.
Só
di
có nhüng dac diém
tren
lá do han che khóng thé tránh khói cúa chú
nghía duy vat thdi ky náy dó lá tinh cd gidi máy móc cúa nó, dac biét lá phüdng
pháp tü duy siéu hinh. Phüdng pháp tü duy siéu hinh düdc sinh ra do dac diém cúa
khoa hpc tü nhién thdi ky náy. Khoa hpc tü nhién ó giai doan náy có nhiem vu phái
nghién cúu sü vat trüdc khi nghién cúu các quá trinh, phái biet sü vat lá cái gi rói
mdi có thé nghién cúu nhüng bien dói dién ra trong
sú
vat dó. Túc lá giai doan
khoa hpc tü nhién di sáu váo phán tích chia nhó gidi lü nhién vón lá thóng nhát
thánh nhüng mánh doan có dinh riéng biét dé nghién cúu. Áng ghen

viéi:"Viec
phán chia gidi tü nhién thánh nhüng bó phán riéng biét, viec tách riéng các loai quá
trinh tü nhién vá các loai
sú
vat tü nhién khác nhau thánh
lUHHí^^itháf-dmtnT
0^\
HOC
C'JOC
GIA
FÍA
HO\
i:;UNGÍAMlHOMGTiívTHü^Vi[W
- 18-
viec nghién cúu cáu tao bén trong cúa nhüng vat thé hüu cd theo các hinh thái giái
pháu
nhiéu vé cúa nó - tát cá nhüng cái dó dá lá nhü'ng diéu kien cd bán cho nhüng
tién bó khóng ló má 400 nám gán dáy dá dem lai cho chúng ta trong linh vüc nhan
thúc gidi tü
nhién" (1/36).
Con düdng phát
trien
tát yéu cúa khoa hpc tü nhién d the ky XVII - XVIII co
dac diém chüa di sáu nghiém cúu tinh phó bien cúa sü bien dói cüng nhü mói
lien
he cúa các sü vat, hien tüdng trong tü nhién vá xa hói má nhiem vu chú yéu lá phái
tách biét düdc cái riéng biet ra khói mói
lien
he chung giüa các hien tüdng, phán
chia chinh thé thánh các bó phán, có lap cái riéng biét mót cách chú dóng nhám

nhan thúc cho düdc các dac tinh cu thé cúa sü vat. Day cüng lá giai doan phú dinh
tát yeu dói vdi tü duy bien chúng có dai khi má phüdng pháp tü duy náy mdi chi
dúng lai ó tinh chát chung cúa toan bó búc tranh vé các hien tüdng má khóng
chi
ra
düdc chi tiet, cu thé các mat, yeu tó, phüdng dién tao thánh búc tranh áy.
Viec phán chia chi tiet hdn nüa các vat thé vá các chát phúc tap thánh các bó
phán dá dáp úng düdc nhu cáu phát
trien
cúa nén
san
xuát tü bán chú nghía cúa
thüc tién lich sú xá hói vá phü hdp vdi nhu cáu phát
trien
nói tai cúa khoa hpc tü
nhién lúe báy gió.
Phüdng pháp nghién cúu cúa khoa hpc tü nhién thdi ky náy dá tao nén nét
dac
ti-üng
trong phüdng pháp tü duy cúa thdi dai. Nó düa lai cho chúng la thói quen
xem xét nhüng sü vat trong tü nhién vá nhüng quá trinh cúa tü nhién trong trang
thái biét lap, ó bén ngoái các mói
lien
he giüa chúng. Cách nhin áy khóng dat sü
vat trong trang thái van dóng, má lá trong trang thái tinh tai, vính vién khóng bien
dói.
Dac biét khi phüdng pháp áy düdc Bécdn vá Lóccd düa váo trong triet hpc thi
nó tao ra tinh han che dac thü vé the gidi quan vá phüdng pháp luán cúa phüdng
pháp tü duy siéu hinh. Nhü vay phüdng pháp tü duy siéu hinh chinh lá ket quá cúa
-19-

sü khái quát mót cách phién dién nhüng thánh tüu cúa khoa hpc tü nhién kinh
nghiém
the ky
XVII-XVIII.
Neu nhü chúng ta tháy thdi Phuc hüng ngüdi ta dé cao tri thúc kinh nghiém,
thi den thdi Can dai các nhá triet hpc coi phüdng pháp nghién cúu kinh nghiém vá
cüng vdi nó lá phüdng pháp phán tich, dó lá nhü'ng phüdng pháp phó
bien
cúa khoa
hpc tü nhién. Chinh viec tuyet dói hóa các phüdng pháp nghién cúu cúa khoa hpc
tü nhién düdng thdi vá chuyén chúng thánh phüdng pháp tü duy
triet
hpc, dá dan
den viec hinh thánh phüdng pháp tü duy dac thü cúa thdi dai - phüdng pháp tü duy
siéu hinh. Áng ghen dá nhan dinh vé cóng
lao
dáu tién má
Loe
cd dá
lám
lá, xáy
düng mót he thóng khang dinh chóng siéu hinh tü bien thdi trung có.
Tuy nhién, cách phú dinh dói vdi siéu hinh hpc cúa các nhá duy vat siéu
hinh lá dem chú nghia duy cám duy vat dói lap vdi hpc thuyet siéu hinh hpc vé
thüc tai siéu kinh nghiém vá vé tri thúc siéu kinh nghiém. He thóng siéu hinh hpc
tü bien có ky vpng nhán thúc thüc tai siéu hinh, chúng minh tinh khá náng cúa tri
thúc siéu cám tinh. Báng cách thúc áy, nhan thúc cúa nhán loai dat tdi phán biét
mót cách sáu sác sü khác biét vé chát cúa tri thúc ly luán so vdi tri thúc kinh
nghiém. Phüdng pháp tü duy siéu hinh düdi hinh thúc dac thú tü
san

gán
lien
vdi
nhüng nghién cúu kinh nghiém cúa nó, hinh thánh nhü lá sü phú dinh the gidi quan
phong kien vdi các yeu tó cd bán nhü nhüng thién kien
ton
giáo, chú nghia quyén
uy,
chú nghia truyén thóng, chú nghía giáo diéu vdi tü cách lá su phán ánh ton lai
xá hói trong thdi ky Trung có.
Nhü vay, cüng vdi sü ton tai vá phát
trien
cúa phüdng pháp tü duy siéu hinh,
cüng dóng thdi ton tai he thóng siéu hinh tü bien. Các khuynh hüdng náy da düdc
düng lám cóng cu dé xáy düng các he thóng triet hpc trong các nhá triet hoc duy
tam - duy ly the ky XVII, tiep büdc các bac tién bói cúa hp nhü Pratón vá Arixtót.
Theo
M^c
vá Ángghen thi siéu hinh hpc the ky XVII dá bi phong
Iráo
Khai sáng
-2Ü-
Pháp vá dac biét
lá
chú nghia duy vat Pháp the ky XVII lám té
liét,
con chú nghia
duy tam có dién Dúc lá sü ké luc truyén thóng siéu hinh hpc tü bien thé ky XVIII.
Cho dü có tinh han che siéu hinh trong các quan niém cúa minh, các nhá triét hpc
tü

san
tien
bó
the ky XVII - XVIII dá có sü dóng góp tich cüc váo viec chuán bi
cho sü hinh thánh the gidi quan vá phüdng pháp tü duy bien chúng trüdc tién lá nén
triét hpc có dién Dúc.
Thdi có dai chúng ta tháy, neu nhü viec Arixtót có gáng súa chüa phüdng
pháp tü duy cúa Héraclit thi óng ta lai cáng xa
dan
lap trüdng bien chúng.
Lúe
áy
viec nghién cúu bán chát cúa các khái niém düdc óng coi lá tién dé trüdc tién dé tai
hien hien thüc trong
ly
luán mót
cácli
ró ráng vá trd thánh sü luán chúng cho siéu
hinh hpc. Dáy chinh lá cd só má triét hpc kinh vién Trung có khai thác triét dé vá
di tdi kháng dinh các dac tinh cám tính khóng phái lá do vat chát
Ihu
dóng má
thuóc vé hinh thúc tich cüc, phi vat chát, hay vat chát düdc ly giái lá khá náng
thuán tuy chi nhd hinh thúc má bien thánh hien thüc. Quan diém áy cúa triet hpc
kinh vién Trung có bi các nhá duy vat siéu hinh the ky
XVlI-XVIll
bác bó
tién
cd
só

lien
he mat thiet vdi khoa hpc tü nhién.
O dáy, chú nghia duy vat siéu hinh dá chóng lai sü tách rdi giü'a nói dung vá
hinh thúc mót cách duy vat, nó dá dat den viec tao diéu kien cho büdc phát trien
tiep theo lá
ngbién
cúu mót cách bien chúng sü thóng nhát cúa nói dung vá hinh
thúc.
Bát dáu tü dáy, quan niém bien chúng vé tü nhién dá mó ra thóng qua viec
bác bó quan niém thán thoai trong triet hpc kinh vién vé vat chát vá viec xem xét
mpi quá trinh vat chát sinh ra. Áng ghen dá viét:
"Cán
phái thüa nhán cái vinh dü
het súc
Idn
cúa nén triét hpc thdi báy gid
lá
dá khóng bi nhüng kien thúc có han
cúa thdi báy gid vé gidi tü nhién düa váo con düdng lám
he,
má lai con kien tri
-
-21 -
ké tü Xpinóda den các nhá duy vat vi dai Pháp - xuát phát tü bán thán thé gidi dé
giái thich the gidi vá dé cho khoa hpc tü nhién tüdng lai lám cái viec chúng minh
chi tiet" (1/465). Tü the gidi dé giái thich the gidi lá cd só tát yeu di
den
quan niém
vé sü tü van dóng cúa vat chát, nguyén
tac

vé tinh bát diet cúa vat chát vá van
dóng.
Tren
cd só cúa khoa hpc tü nhién thé ky
XVII
- XVIII, dac biet lá cd hpc,
các nhá triet hpc chúng minh ráng van dóng cúa vat chát lá phó
bien
vi
diing
im
cüng lá dang dac biét cúa van dóng cho dú quan niém vé van dóng con dúng lai d
cho coi nhü lá sü chuyén dich vi tri cúa vat thé trong khóng gian.
Tóm lai, tü sü phán tích
tren,
chúng ta có thé tháy các nhá bien chúng có dai
vá các nhá siéu hinh can dai dá có rát nhiéu thánh tüu quan trpng dóng góp cho
sú
phát
trien
cúa tü duy triét hpc nhüng do han che vé mat lich sú, do linh khóng dáy
dú cúa hoat dóng thüc tién má hp dá mác phái cüng mót sai lám lá dá xem xét thé
gidi mót cách phien dién. Neu nhü các nhá bien chúng thdi có dai thüdng trüu
tüdng hoá khói cái riéng vá cái cá biét, thi phüdng pháp tü duy siéu hinh lai
tluídng
trüu tüdng hoá khói cái chung, khói mói
lien
he qua
lai
giüa các hien

tiídng,
khói
nhüng sü chuyén tiep lán nhau cúa sü phát
trien
vá sü
bien
dói cúa chung. Thüc
chát, tát cá nhüng cái dó tao thánh bán chát cúa cái riéng, cái ddn nhát vá cái dac
thü. Néu các nhá bien chúng có dai do han che bdi hoat dóng thüc lien, bói khoa
hpc má hp chüa có quan niém vé tính da dang vé chát cúa
thé
gidi, sü da dang áy
déu quy váo khói nguyén ban dáu nhü nüdc, khóng khi, lúa vá dát, thi den thdi can
dai,
chú nghía duy vat vdi sü
lien
két chát che vdi khoa hpc lü nhién dá düa lai cho
hp cd só dé tin tüóng váo tinh vó han vé chát vá vé thuóc tính cúa vat chát. Nhin
chung thdi ky náy các nhá triet hpc bi han che bói phüdng pháp tu' duy sien hinh,
nhüng mót só nhá triét hpc dá có nhüng quan niém tien bó, cháng han trong viec
nhan thúc vé
süphát trien
düdc trinh báy trong nguón góc vü tru luán nói tiéng cúa
Décactd.
Ong cho ráng bán chát cúa sü
vat"
Dé dáng nhán
tluic
düdc khi chúng ta
-22-

nhan tháy sü phát
trien dan dan
cúa chúng hdn nhiéu so vdi khi chúng ta vá xem
chúng lá cái dá hoán toan hinh thánh" (8/42). Hay hpc thuyet cúa Didró, Rút xó vá
mót só dai biéu khác cúa triét hpc khai sáng Pháp the ky XVIII dá vüpt dáng ké ra
khói khuón khó cúa các quan niém siéu hinh truyén thóng. Tü duy siéu hinh thóng
tri suót the ky XVII vá gán hét the ky
XVIII.
Den cuói the ky
XVilI,
xuát hien mol
só tü tüóng bien chúng. Dó lá tü tüóng cúa Xpinóda, cúa các nhá triét hpc khai
sáng Pháp, Nhüng tü tüdng dó góp phán to idn cho viec hinh thánh mót loai
hinh tü duy mdi chóng lai tü duy siéu hinh - dó lá tü duy bien chúng duy lám the
ky XIX.
1.2.3.
Tu'duy
bien chúng duy tám
Tü duy bien chúng duy tám phát
trien
manh váo dáu
thé
ky XIX ó Dúc. Ngu'di
md dáu cho thdi ky náy lá Cantd. Vói phüdng pháp tü duy chia tách, phán dói, bát
luán
dó lá sü vat, hien tüdng trong tü nhién, xá hói hay tü duy, Cantd dá tao ra
biídc
dót phá dáy tü duy triét hpc cúa nhán loai lén mót trinh dó mdi. Dai biéu nói tiéng
cho loai hinh tü duy bien chúng náy lá G.V.P Héghen
(1770

-
1831)
- nhá triet hpc
vi dai ngüdi Dúc. Óng lá nhá triet hpc duy tam khách quan,
lá
ngüdi nói tiéng nhát
trong só các nhá triet hpc trüdc Mác có tü duy bien chúng. Héghen khóng thoá
man
vdi tü duy bien chúng tü phát thdi có dai vá cüng khóng cháp nhán sü khó cúng
cúa phüdng pháp tü duy siéu hinh. Trong triet hpc cúa óng, tü duy bien chúng dá
düdc van dung váo viec xem xét tát cá các linh vüc cúa the gidi.
He thóng triét hpc cúa Héghen góm ba phán: Lógic hpc, Triét hpc tü nhién vá
Triet hpc tinh thán. Ba phán náy tüdng úng vdi ba giai doan phát
trien
cúa "y niém
tuyet dói" - cái có trüdc gidi tü nhién vá quy djnh sü ton tai cúa giói tü nhicn. Cái
vi
dai cúa Héghen so vdi các nhá triet hpc trüdc dó lá ó cho, lán dáu tién, "toan bó
gidi tü nhién, lich sú vá tinh thán düdc trinh báy nhü mol quá trinh, nghia lá luón
-23-
luón
van dóng bien dói, bien hoá vá phát
trien,
vá óng có gáng vach ra mói lien he
nói tai cúa sü van dóng vá phát trien áy"(l/39).
Theo Héghen, lógic hpc nghién cúu "y niém tuyet dói" cái ton tai
tiiidc
khi có
the gidi vat chát. Nó có nhiem vu
chi

ró tinh thán the giói phát trien tü ton tai thuán
tuy den quan niém tuyet dói nhü the nao. "Triet hpc tü nhién" nghién cúu giai doan
"ton tai bén ngoái" cúa "y niém tuyet dói" - giai doan y niém tuyet dói thé hien ra
thánh gidi tü nhién.
Con
"Triet hpc tinh thán" nghién cúu giai doan "y niem
luyét
dói"
tü linh vüc tü nhién trd vé vdi bán thán nó. Tü tüóng bien chúng xuyén suót ba
giai doan trong triét hpc cúa óng
nhiing
nó düdc thé hien ró nhát trong "Lógic hpc".
Trong "Lógic hpc", tinh thán thé gidi thé hien düdi hinh thúc thuán tuy, khóng
có nói dung
nao
cá túc lá nó dóng nghia vdi hü vó, nhüng vi y niém tuyet dói vón
có chúa máu thuan nén nhd cupe dáu tranh cúa nhüng mat dói
lap
má nó van dóng.
Sü van dóng dó lá vó cüng vá dién ra theo hüóng tü tháp den cao, vá ngáy cáng
hoán thién theo hüdng phát
trien.
Nhó
cupe
dáu tranh cúa các mat dói lap má
y
niém tuyet dói phát
trien
tü hü vó sang ton tai, vá ó dó nó có nhüng buóc phát
trien

tü só
lüdng
den chát
lüdng
vá ngüdc lai, thóng qua nhüng büdc nháy.
Nhü vay, khi trinh báy y niém tuyet dói thé hien ó giai doan ton tai, Héghen
dá tuyet dói hoá khái niém, cho khái niém lá cái có trüóc tát cá vá trinh báy nó
diíói
dang thán bi, tü bien. Nhüng y niém tuyet dói khóng düng lai ó thuóc tính
Uní nhál
cúa minh lá ton tai, má nó tiep tuc phát
trien,
di sáu váo bán chát cúa minh. O dáy
Héghen dá dé cap vá xét den nhüng cap pham trú bien chúng nhü bán chát vá hien
tüdng, tát nhién vá ngáu nhién, khá náng vá hien thüc, nguyén nhán vá kéi quá
Trong phán, náy óng dá phát
trien
tü tüóng bien chúng vé vai
Iró
cúa máu thuán
trong
sú
phát
trien.
Cháng han, óng viet: "Máu thuán lá nguÓn gÓc cúa tal
rá
moi
van dóng vá cúa tát cá mpi súc sóng ; chi trong
cliimg
müc mót vat chüa

diiny
-24-
trong bán thán nó mót máu thuán, thi nó mói van dóng, mdi có xung lüc vá hoat
dpng"(18/I47-I48). Óng cho ráng máu thuán vón có san trong các khái niém vá
nhó dó má chúng mdi hoat dóng vá phát
trien
düdc. Theo óng,
lúe
dáu bán chát lá
sü dóng nhát giüa nhüng sü quy dinh khác nhau, rói sau dó trong sü dóng nhát áy
bóc ló ra nhüng khác biet; nhüng khác biét dó chuyén thánh nhüng mat dói lap vá
cuói cüng xuát hien máu thuán. Viec khóng thüa nhán máu thuán lá mót trong
nhüng dinh kien chú yéu cúa tü duy siéu hinh.
Mót thuóc tinh nüa cúa y niem tuyet dói düdc thé hien trong lógíc hpc lá khái
niém. Pham trú khái niém düdc
trien
khai qua tam doan thúc cúa Héghen: khái
niém chú quan - khái niém khách quan - khái niém tuyet dói. Trong ba phán náy
Héghen dá tóng hdp quan niem vé sü phát
trien
vdi tü cách lá phú djnh cúa phú
dinh. Quan niém náy có
tac
dung tích cüc chóng lai quan niém siéu hinh. Tuy
nhién tü duy bien chúng cúa Héghen con có nhüng han che nhü sau:
Thú nhát, tü duy bien chúng cúa Héghen mang tinh chát duy tám, thán bi. óng
dá dúng
tren
quan diém duy tám dé trinh báy phüdng pháp bien
chiiiig

cúa minh,
báng cách cho ráng y niém tuyet dói lá cái có trüóc the giói val chát vá nó lá cán
nguyén cúa mpi quá trinh van dóng, phát trien thüc sü.
Thú hai, có sü máu thuán sáu sác giüa nhüng quy luat cd bán cúa phép bien
chúng vdi he thóng triét hpc cúa óng. Néu nhü phép bien chúng kháng dinh sü phát
trien
lá
khóng có gidi han, thi he thóng triet hpc cúa óng lai dat ra gidi han cho sü
phát
trien
cúa tü duy, cúa nhan thúc vá cúa xá hói. Dáy lá máu thuán
ló'n
nhál trong
phüdng pháp tü duy bien chúng duy tám cúa Héghen. Ángghen dá viet: "I
le
thóng
Héghen lá mót cái thai dé non khóng
lÓ,
nhung dó cüng lá cái thai dé non cuÓi
cüng trong loai cúa nó. Cu thé lá he thóng áy chúa düng mol máu thuán bén trong
khóng thé cúu chüa düdc: Mót mat, tién dé cd bán cúa nó lá mol quan diém cho